University of Groningen. Groningen community schools Kruiter, J.H.

Transcriptie

1 University of Groningen Groningen community schools Kruiter, J.H. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2002 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Kruiter, J. H. (2002). Groningen community schools: influence on child behaviour problems and education at home Groningen: s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 Samenvatting Dit proefschrift gaat over de invloed van de brede school in Groningen (Vensterschool) op gedragsproblemen van kinderen en de opvoeding thuis. De Vensterschool is ontstaan in Redenen voor de ontwikkeling van de Vensterschool waren het tegenvallende succes van het onderwijsvoorrangsbeleid dat tot op dat moment werd uitgevoerd en een aantal specifieke maatschappelijke problemen in Groningen, zoals een laag gemiddeld inkomen en hoge werkloosheid. Er wordt verwacht dat Vensterscholen kunnen leiden tot een verbetering van opvoeding en gedrag en dat ze achterstanden in opvoeding en gedrag kunnen oplossen, of tenminste verminderen. Meer in het algemeen zouden brede scholen moeten leiden tot een ontlasting van leerkrachten die vaak te maken krijgen met allerlei problemen van hun leerlingen, en brede scholen zouden verschillende kansen en mogelijkheden moeten bieden voor alle kinderen en ouders. Deze mogelijkheden bevatten onder andere methoden om gedragsproblemen van kinderen te verminderen of te voorkomen en programma's voor de stimulering van de opvoeding thuis. Om te onderzoeken in hoeverre Vensterscholen inderdaad de gedragsproblemen van kinderen en de opvoeding thuis beïnvloeden, zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: (1) welke activiteiten met betrekking tot het gedrag van kinderen en de opvoeding thuis worden georganiseerd door Vensterscholen?, (2) zijn ouders en kinderen betrokken bij Vensterscholen?, (3) hebben Vensterscholen invloed op het gedrag van kinderen?, en (4) hebben Vensterscholen invloed op de opvoeding thuis? Om deze vragen te beantwoorden zijn 74 ouders van kleuters in vier Groningse wijken (Hoogkerk, Vinkhuizen, Selwerd/Paddepoel/Tuinwijk (SPT) en Oosterpark) jaarlijks geïnterviewd met betrekking tot deelname aan Vensterschoolactiviteiten, het gedrag van kinderen en de opvoeding thuis. Verder hebben de leerkrachten van de groepen 1 tot en met 3 van basisscholen in deze wijken jaarlijks het sociaal-emotioneel gedrag van in totaal 180 leerlingen beoordeeld. Voordat wordt ingegaan op de resultaten van dit onderzoek zal eerst een samenvatting worden gegeven van het theoretisch kader van het onderzoek. Dit theoretisch kader gaat in op het concept brede school en op de concepten gedragsproblemen van kinderen en opvoeding thuis. In hoofdstuk 2 wordt een algemene beschrijving van brede scholen gegeven. Uit de literatuur wordt duidelijk dat het bij een brede school gaat om de samenwerking tussen scholen en (jeugd)gezondheidszorg, (jeugd)welzijnswerk en recreatieve instellingen, zoals peuterspeelzalen, 143

3 sociaal werk, sportverenigingen, muziekscholen, kunstinstellingen, bibliotheken en buurtcentra. Welke instellingen precies samenwerken binnen een brede school hangt af van de behoeften en mogelijkheden van de betrokken wijk. De samenwerking van instellingen zou moeten leiden tot een verbetering van de ontwikkeling en de opvoeding van kinderen, en tot een vermindering van emotionele, ontwikkelings-, opvoedings- en gedragsproblemen. In de literatuur worden verschillende meer specifieke brede school doelen geformuleerd. Deze doelen zijn gecategoriseerd in sociale doelen, gezondheidsdoelen, cognitieve en intellectuele doelen, ontwikkelingsdoelen en doelen die de organisatie betreffen. Deze doelen zouden moeten worden bereikt door middel van de gezamenlijk georganiseerde brede school activiteiten. Voorbeelden van deze activiteiten zijn recreatieve activiteiten, programma's gericht op het veranderen van gedrag, opvoedingscursussen, interventieprogramma's en volwasseneneducatie. Ander onderzoek heeft aangetoond dat de volgende aspecten belangrijk zijn voor het bereiken van de doelen van de brede school. De activiteiten moeten goed worden ingevoerd en aansluiten bij de behoeften van de inwoners van de wijk. Daarnaast moeten er evenwichtige samenwerkingsverbanden worden aangegaan tussen scholen, gezinnen en andere instellingen in de wijk. Om zulke samenwerkingsverbanden van de grond te krijgen kan het best een bottom-up strategie worden gebruikt. Daarnaast is het van belang om rekening te houden met de behoeften van leerkrachten en andere medewerkers van de brede school. Hoofdstuk 3 gaat in op gedragsproblemen van kinderen en de opvoeding thuis. Met name die aspecten van gedragsproblemen en de opvoeding thuis die zouden kunnen worden beïnvloed door de brede school worden in dit hoofdstuk benadrukt. Er worden vier types gedragsproblemen besproken: psycho-sociale gedragsproblemen, normale gedragsproblemen, externaliserend versus internaliserend gedrag en riskant gedrag. In dit hoofdstuk wordt bovendien ingegaan op wanneer er sprake is van een gedragsprobleem. Er wordt aangegeven dat de beoordeling van gedragsproblemen van kinderen vooral afhankelijk is van de beoordelaar (bijv. de ouders of de leerkracht). De volgende op de literatuur gebaseerde beschrijving van gedragsproblemen bij kinderen wordt in dit proefschrift gebruikt: "Min of meer normale problemen in het gedrag van kinderen, zoals eet- en slaapproblemen, angst voor vreemden, agressie, concentratieproblemen, riskant gedrag en tekortkomingen in gezond gedrag". Met betrekking tot de opvoeding thuis, wordt er in hoofdstuk 3 ingegaan op de houding van ouders ten opzichte van hun kind, zoals het voorzien in zorg en bescherming, het voorzien in activiteiten en speelgoed, en stimulering van leren en sociaal gedrag. Er wordt bovendien ingegaan op de houding van ouders ten opzichte van instellingen die te maken hebben met 144

4 het kind. In dit proefschrift wordt de volgende beschrijving van opvoeding thuis gebruikt: "de interactie tussen ouders en kinderen en de manier waarop ouders de ontwikkeling van hun kind en het leren van het kind thuis stimuleren. Daarnaast wordt ook de mate waarin gebruik gemaakt wordt van beschikbare instellingen, zoals gezondheidszorg en welzijnsorganisaties, beschouwd als een onderdeel van de opvoeding thuis". Hoofdstuk 4 geeft een beschrijving van het onderzoek dat is uitgevoerd. De jaarlijkse planningsdocumenten en jaarverslagen van de Vensterscholen zijn gebruikt om informatie te krijgen over de uitgevoerde Vensterschoolactiviteiten. Daarnaast zijn 74 ouders van kleuters jaarlijks geïnterviewd tussen 1998 en Ouders met een gemiddelde of hoge sociaal-economische status zijn overgerepresenteerd in dit onderzoek. Verder doen er relatief meer ouders uit Hoogkerk en Vinkhuizen mee aan het onderzoek dan ouders uit SPT en Oosterpark. De interviews bestonden uit vragenlijsten over deelname aan Vensterschoolactiviteiten, gedragsproblemen bij kinderen (CBCL en GBG) en de opvoeding thuis (HOME-inventory). Leerkrachten van de groepen 1 tot en met 3 vulden jaarlijks een vragenlijst in over het sociaal-emotioneel gedrag van hun leerlingen (Leerlingprofiel) gedurende de drie jaar van dit onderzoek. De leerlingprofielen van 180 leerlingen werden gebruikt in de analyses van dit onderzoek. Deze 180 leerlingen werden door hun leerkrachten beoordeeld in alle drie de metingen. In de hoofdstukken 5,6 en 7 worden per onderzoeksvraag de resultaten van dit onderzoek gepresenteerd. De eerste onderzoeksvraag gaat over de georganiseerde Vensterschoolactiviteiten. In hoofdstuk 5 worden de resultaten naar aanleiding van deze vraag gegeven, maar er wordt eerst ingegaan op de ontwikkeling en achtergrond van de Vensterscholen. De Vensterscholen hebben de volgende doelstellingen: het verbeteren van het gedrag en sociaal-emotioneel functioneren van kinderen, het verbeteren van het opvoedingsmilieu en het pedagogisch gedrag van ouders, het verminderen van riskant gedrag, het verminderen van fysieke en opvoedingsachterstanden en het creëren van kansen voor alle kinderen in de wijk. Deze Vensterschooldoelen zijn veel breder en minder expliciet dan de doelen die zijn genoemd in het algemene model (hoofdstuk 2). Hoofdstuk 5 maakt verder duidelijk dat achttien Groningse instelling participeren in tenminste één van de vier Vensterscholen in dit onderzoek. Deze instellingen organiseerden gezamenlijk tussen de negen en zeventien activiteiten per schooljaar per Vensterschool. Deze activiteiten zijn gecategoriseerd in recreatieve, opvoedings- en ouderactiviteiten. Tussen de vijf en elf activiteiten per Vensterschool werden in alle drie schooljaren georganiseerd, andere activiteiten werden uitgevoerd in één of twee schooljaren. Het aantal en soort activiteiten dat werd georganiseerd verschilde enigszins tussen de wijken, net 145

5 zoals de variatie in het aantal activiteiten dat per schooljaar werd georganiseerd. Concluderend organiseerden de Vensterscholen verschillende recreatieve, opvoedings-, en ouderactiviteiten. Een aantal van deze activiteiten keerde terug in elk schooljaar, waardoor de Vensterscholen in ieder geval gedeeltelijk geslaagd zijn in het aanbieden van een doorlopend en samenhangend aanbod. De tweede onderzoeksvraag gaat over de betrokkenheid van gezinnen bij Vensterscholen. Deze vraag gaat in op de mening van ouders over de Vensterschool en op de deelname van gezinnen aan Vensterschoolactiviteiten (hoofdstuk 6). De helft van de ouders in dit onderzoek zegt dat ze zich betrokken voelen bij de Vensterschool. Driekwart zegt dat ze een duidelijk idee hebben van wat een Vensterschool is, en dat ze voldoende informatie krijgen over de Vensterschool in hun wijk. Er zijn geen verschillen gevonden voor ouders met een verschillende sociaal-economische status, of voor ouders in verschillende wijken. Met betrekking tot deelname aan Vensterschoolactiviteiten hebben de meeste gezinnen in dit onderzoek meegedaan aan tenminste één activiteit tussen 1998 en Per schooljaar deed ongeveer 70% mee aan tenminste één activiteit. Tussen de 11% en 23% van de gezinnen deed mee aan drie of meer activiteiten per schooljaar. De meeste deelname werd geregistreerd in de categorie ouderactiviteiten. Differentiële effecten (hoofdstuk 7) met betrekking tot sociaal-economische status zijn alleen gevonden voor deelname aan opvoedingsactiviteiten; etnische minderheden namen aan meer opvoedingsactiviteiten deel dan andere gezinnen. Met betrekking tot de wijk namen gezinnen in SPT en Vinkhuizen deel aan meer activiteiten dan gezinnen uit Hoogkerk en Oosterpark. Met betrekking tot onderzoeksvraag 2 kan worden geconcludeerd dat ongeveer de helft van de ouders in dit onderzoek zegt dat ze zich betrokken voelen bij de Vensterschool in hun wijk. Verder nam per schooljaar ongeveer driekwart van de gezinnen in dit onderzoek deel aan tenminste één Vensterschoolactiviteit. Dus de meeste gezinnen zijn tenminste gedeeltelijk betrokken bij de Vensterschool in hun wijk. Onderzoeksvraag 3 betreft de invloed van Vensterscholen op het gedrag van kinderen. Met betrekking tot de actuele situatie betreffende het gedrag van kinderen is gevonden dat de meeste kinderen in dit onderzoek niet veel gedragsproblemen vertoonden volgens hun ouders (hoofdstuk 6): de CBCL en GBG scores zijn relatief laag. Bovendien was er bij minder dan 10% van de kinderen sprake van klinische of borderline gedragsproblemen (zie hoofdstuk 4 voor een uitleg van klinische en borderline problemen). Leerkrachten ervoeren gemiddeld weinig tot matige sociaal-emotionele gedragsproblemen in hun leerlingen. Opmerkelijk is dat het aantal leerlingen met klinische gedragsproblemen toenam tussen de metingen volgens de beoordeling van leerkrachten. Correlaties tussen de beoordelingen van 146

6 ouders en leerkrachten van het gedrag van kinderen waren matig, en de meeste scores van de ouders waren lager dan die van de leerkrachten. Ouders in dit onderzoek ervaren dus minder gedragsproblemen in hun kinderen dan leerkrachten doen. Er zijn weinig differentiële effecten met betrekking tot sociaaleconomische status in de beoordeling van ouders van het gedrag van kinderen (hoofdstuk 7). Wel werden verschillen gevonden tussen de wijken, met name tussen Hoogkerk en Oosterpark. Ouders in Hoogkerk ervoeren gemiddeld minder gedragsproblemen van kinderen dan ouders in Oosterpark. In de beoordeling van het gedrag van kinderen door leerkrachten werd een aantal verschillen gevonden die zijn gerelateerd aan sociaal-economische status en een aantal verschillen gerelateerd aan wijk. In het algemeen ervoeren leerkrachten in Vinkhuizen en Oosterpark meer problemen in het gedrag van kinderen dan leerkrachten in Hoogkerk en SPT. Verder hebben leerlingen met een gemiddelde of hoge sociaal-economische status minder gedragsproblemen dan leerlingen met een lage sociaal-economische status en leerlingen uit etnische minderheidsgroeperingen, volgens leerkrachten. De relatie tussen het gedrag van kinderen en deelname aan Vensterschoolactiviteiten blijft enigszins onduidelijk (hoofdstuk 7). Een aantal gedragsproblemen vertoonde een significante afname, maar slechts een paar van die afnames correleerden significant met deelname aan Vensterschoolactiviteiten. Met betrekking tot onderzoeksvraag 3 kan worden geconcludeerd dat er een significante afname van een aantal gedragsproblemen van kinderen heeft plaatsgevonden, maar dat er geen duidelijke en stabiele relatie met deelname aan Vensterschoolactiviteiten kan worden vastgesteld. Onderzoeksvraag 4 richt zich op de invloed van Vensterscholen op de opvoeding thuis. De scores op de HOME-subschalen die werden gebruikt om de opvoedingssituatie thuis te meten namen toe tussen de eerste en de laatste meting van dit onderzoek (hoofdstuk 6). Dus de opvoeding thuis verbeterde tussen1998 en Bovendien nam het aantal gezinnen met borderline of klinische problemen in de opvoeding thuis af voor bijna alle HOME-subschalen. Dus het aantal gezinnen met ernstige problemen in de opvoeding thuis verminderde tussen de metingen. Er werden nauwelijks verschillen gevonden in de gemiddelde HOME schaalscores en verschilscores voor gezinnen met een verschillende sociaal-economische status of voor gezinnen uit verschillende wijken (hoofdstuk 7). Er werd een aantal significante correlaties gevonden tussen de verbetering van de opvoeding thuis en deelname aan activiteiten. Deze correlaties zijn echter niet stabiel en er werden geen correlaties gevonden voor alle subschalen. Dus ook al verbeterde de opvoeding thuis, er werd geen duidelijke relatie gevonden met deelname aan Vensterschoolactiviteiten. 147

7 Tenslotte worden in hoofdstuk 8 de onderzoeksresultaten bediscussieerd. Een eerste discussiepunt betreft de doelen van de Vensterschool en de georganiseerde activiteiten. Doordat de doelen nogal breed geformuleerd zijn is het moeilijk om te bepalen welke activiteiten het beste kunnen worden ingezet om die doelen te bereiken. Bovendien lijkt een behoorlijk aantal activiteiten niet specifiek en uitgebreid genoeg om tot een verbetering van het gedrag van kinderen en de opvoeding thuis te kunnen leiden. Met betrekking tot de deelname van gezinnen aan Vensterschoolactiviteiten lieten de resultaten zien dat de meeste gezinnen deelnamen aan tenminste één Vensterschoolactiviteit per schooljaar. Dit lijkt echter niet voldoende om aanzienlijke veranderingen in het gedrag van kinderen en de opvoeding thuis te bereiken. Een aantal veranderingen in de gedragsproblemen van kinderen werd gevonden, zowel in de beoordelingen van ouders als in de beoordelingen van leerkrachten. Door de correlaties die werden gevonden tussen deelname en gedragsproblemen van kinderen is het echter twijfelachtig in hoeverre de veranderingen in gedragsproblemen zijn beïnvloed door de Vensterschool. De meeste veranderingen zouden ook samen kunnen hangen met het feit dat de kinderen ouder zijn geworden tussen de eerste en de laatste meting. Met betrekking tot de opvoeding thuis zou een aantal van de opvoedingscursussen en de compensatieprogramma's geleid kunnen hebben tot een verbetering van die opvoeding. Er werden echter niet veel significante correlaties gevonden tussen deelname aan activiteiten en de opvoeding thuis. De resultaten zouden ook beïnvloed kunnen zijn door beperkingen van het onderzoek. Voorbeelden van dergelijke beperkingen zijn het gebrek aan een geschikte controlegroep, het gebruik van vragenlijsten in plaats van observaties, en het feit dat de onderzoeksgroep niet helemaal representatief was voor de gehele populatie in de betrokken wijken. Hoofdstuk 8 besluit met de implicaties van dit onderzoek voor toekomstig onderzoek en de implicaties voor de Vensterscholen. Toekomstig onderzoek zou meer in moeten gaan op de kenmerken van de georganiseerde activiteiten en op de effecten van de samenwerking tussen de instellingen. Bovendien zou gebruik gemaakt kunnen worden van matchingprocedures, omdat het moeilijk zal blijven om een geschikte controlegroep te vinden. Toekomstig onderzoek zou gebruik moeten maken van een instrument waarmee normaal probleemgedrag op een betrouwbare manier gemeten kan worden en van een representatieve onderzoeksgroep. Een implicatie voor de Vensterschool is dat de doelen zouden moeten worden gespecificeerd en herzien, gebaseerd op wat de wijken of de specifieke doelgroepen nodig hebben en gebaseerd op problemen die daadwerkelijk voorkomen in de betrokken wijken. Bovendien zouden ouders vaker beschouwd moeten worden als partners van de Vensterschool, in plaats van 148

8 "alleen maar" als gebruikers. Tenslotte, om de Vensterschooldoelen te bereiken zouden gezinnen moeten (kunnen) deelnemen aan meer Vensterschoolactiviteiten. Om dit te bereiken zouden Vensterscholen moeten voorzien in voldoende informatie en in voldoende activiteiten voor alle gezinnen in de wijk. 149

9 150