Ethische reflectie Moreel beraad. Axel Liégeois KU Leuven Broeders van Liefde

Transcriptie

1 Visies Visies Algemene op op zorgrelatie zorgrelatie casus Ethische reflectie Moreel beraad Axel Liégeois KU Leuven Broeders van Liefde

2 Morele intuïtie INLEIDING en ethische reflectie Relationele mensvisie Visies op de zorgrelatie Ontwikkeling paradigma s

3 Relationele mensvisie Essentie van mens-zijn: wederzijdse verbondenheid, betrokkenheid en verantwoordelijkheid van mensen met elkaar en met hun omgeving Individualiteit Verbondenheid Relatie Relativering van autonomie Meerwaarde van verbindend denken Erkenning kwetsbaarheid en veerkracht

4 Visies op zorgrelatie Traditionele visie Traditioneel medisch paradigma Traditioneel religieus paradigma Moderne visie Emancipatorisch paradigma Maatschappelijk paradigma Zorgverlener Zorgvrager Relatie Relationele visie Relationeel personalistisch paradigma

5 Ontwikkeling paradigma s Traditioneel medisch en religieus paradigma < Zorgverleners Deontologie: weldoen en niet-schaden Geloof: naastenliefde en eerbied voor leven > < Paternalisme? Emancipatorisch paradigma < Zorgvrager Emancipatie en patiëntenrechten > < Beslissingsbekwaamheid en professionaliteit? Maatschappelijk paradigma < Naastbetrokkenen en maatschappij Vermaatschappelijking, economisering en regulering > < Ondersteuning, betaalbaarheid en professionaliteit? Relationeel-personalistisch paradigma < Relaties Verbinding tussen mensen en visies

6 Morele INTUÏTIE intuïtie en & REFLECTIE ethische reflectie Casussen Intuïtie en reflectie Waarden Ethisch model Elementen model

7 Visies Visies Visies opvisies Algemene Casus op op zorgrelatie zorgrelatie op Erik casus zorgrelatie zorgrelatie Erik heeft zijn eigen levensvisie. Voor hem is het hoogste genot: de hele dag in bed blijven liggen, muziek beluisteren, zonder contact met anderen en door niemand lastiggevallen worden. De meeste zorgverleners hebben een andere opvatting van het leven. Ze vinden dat mensen in hun leven zo actief mogelijk horen te zijn: deelnemen aan de geplande activiteiten, betrokken zijn op anderen en bereid zijn om met hen gesprekken te voeren. Enkele zorgverleners vinden dat er toch ook plaats moet zijn voor niet-gemotiveerde, wat eigenwijze zorgvragers. Regelmatig zijn er meningsverschillen in het team, maar er zijn vooral spanningen tussen een aantal zorgverleners en Erik. Op een middag weigert Erik met de andere zorgvragers aan tafel te gaan. Wanneer een zorgverlener daarover een opmerking maakt, barst hij in woede uit en verwondt haar licht. De zorgverleners vinden dat er paal en perk aan dit gedrag moet worden gesteld. Ze geven Erik een time-out tot s avonds door hem in een afzonderlijke ruimte onder te brengen.

8 Casus Clara Clara is 32 jaar en heeft een psychiatrische problematiek. Ze is opgenomen in een voorziening en gaat naar een beschutte werkplaats. Daar heeft ze een relatie aangeknoopt met een man met een gelijkaardige problematiek. Hij is wat ouder en verblijft in begeleid wonen. Clara heeft een zeer sterke kinderwens. Soms beseft ze wel dat ze niet in staat zal zijn om het kind zelf op te voeden. Dan ziet ze als oplossing dat het kind kan opgevangen worden door haar ouders of in een home. De ouders vinden dat dit geen goede oplossing is en dat ze beter niet zwanger zou worden. Ze vragen de zorgverleners tussenbeide te komen. Hoe kunnen de zorgverleners hiermee omgaan?

9 Morele intuïtie Intuïtie en ethische reflectie reflectie Innerlijk en onmiddellijk aanvoelen en evalueren van waarden en normen in concrete situatie vanuit ervaringen en emoties Morele intuïtie Ethische reflectie Kritische en methodologische reflectie op morele intuïtie vanuit ethisch model

10 Waarden Vertrouwen Welbevinden Beschermwaardigheid Autonomie Zorgverlening Privacy Participatie Rechtvaardigheid Duurzaamheid Solidariteit

11 Ethisch model 1. Grondhoudingen aannemen 0. Intuïtie uitspreken 2. Dialoog voeren 3. Situatie analyseren 4. Vraag formuleren 5. Motieven verhelderen 6. Handelingsmogelijkheden zoeken 7. Effecten inschatten 8. Intuïtie voorstellen 9. Normen verduidelijken 10. Waarden evalueren

12 Elementen model 0. Intuïtie Voortdurend uitspreken van intuïtie 1. Grondhoudingen Uitnodigen tot aannemen van grondhoudingen 2. Dialoog Dialoog voeren vanuit perspectieven betrokkenen 3. Situatie Situatie in complexiteit en context analyseren 4. Vraag Ethische vraag naar verantwoording formuleren 5. Motieven Drijfveren en verlangens van betrokkenen verhelderen 6. Handelingen Creatief zoeken naar alternatieven 7. Effecten Gevolgen en betekenissen voor betrokkenen inschatten 8. Intuïtie Intuïtie voor optie voorstellen 9. Normen Verduidelijken van recht, deontologie, ethiek en regels 10. Waarden Evalueren van onderliggende waarden

13 Morele intuïtie WAARDEN en ethische reflectie Visie waarden Waardenkader Beschrijving waarden

14 Visie waarden Traditioneel Zorgverlener Zorgverlening Beschermwaardigheid Emancipatorisch Zorgvrager Autonomie Privacy Welbevinden Maatschappelijk Naastbetrokkenen Participatie Maatschappij Rechtvaardigheid Duurzaamheid Relationeel Relaties Vertrouwen Solidariteit Basistegenstelling Verbinding Autonomie versus zorgverlening Vertrouwen & solidariteit

15 Waardenkader Vertrouwen Welbevinden Beschermwaardigheid Autonomie Zorgverlening Privacy Participatie Rechtvaardigheid Duurzaamheid Solidariteit

16 Beschrijving waarden Zorgverlening Bieden van behandeling, zorg, herstel en ondersteuning Beschermwaardigheid Beschermen van gezondheid en integriteit Autonomie Bevorderen van keuzevrijheid en verantwoordelijkheid Privacy Behoeden van persoonlijke levenssfeer Welbevinden Verbeteren van welzijn en geluk Participatie Verhogen van deelname aan gemeenschapsleven Rechtvaardigheid Streven naar juiste verdeling van middelen Duurzaamheid Borgen van inzet van mensen, middelen en milieu Vertrouwen Geloven in mogelijkheden van ander en relatie Solidariteit Bijdragen aan welzijn van anderen en gemeenschap

17 Morele intuïtie DIALOOG en ethische reflectie Partners in dialoog Visie verantwoordelijkheden Trialoog

18 Partners in dialoog Persoonlijke en professionele perspectieven Steeds deel, nooit geheel Perspectivistische opvatting van waarheid Complementariteit en verruiming van perspectieven Zorgvrager Naastbetrokkenen Aangesteld als vertrouwenspersoon en/of vertegenwoordiger Familie Sociaal netwerk Zorgverleners Individueel Team Netwerk Maatschappij Gemeenschap Burgers Beleidmakers

19 Visie verantwoordelijkheden Traditioneel Zorgverlener Professionele verantwoordelijkheid Emancipatorisch Zorgvrager Eigen verantwoordelijkheid Maatschappelijk Naastbetrokkenen Sociale verantwoordelijkheid Maatschappij Maatschappelijke verantwoordlhd. Relationeel Relaties Gedeelde verantwoordelijkheid Verbinding Verantwoordelijkheid in dialoog Gelijkwaardigheid en wederkerigheid

20 Trialoog Maatschappij Gemeenschap Burgers Beleidsmakers Maatschappelijke verantwoordelijkheid Zorgvrager Eigen verantwoordelijkheid Gedeelde verantwoordelijkheid in dialoog Naastbetrokkenen Aangesteld Familie Soc. netwerk Sociale verantwoordelijkheid Zorgverleners Individueel Team Prof. netwerk Professionele verantwoordelijkheid

21 Morele GRONDHOUDINGEN intuïtie en ethische reflectie Visie grondhoudingen Kader grondhoudingen Beschrijving grondhoudingen

22 Visie grondhoudingen Waarden in dialoog Kwaliteit van handelen Grondhoudingen Context van zorg en maatschappij Kwaliteit van zijn /persoon Kenmerken Streven naar juiste midden, tussen uitersten Aanleren mogelijk Perfect realiseren onmogelijk Geeft voldoening, kracht, motivatie en inspiratie Optie Dialoog Openstaan Open en mild Verhouden Betrokken en respectvol Waarden Opteren Verantwoordelijk en wijs Handelen Integer en moedig Bevragen Zelfreflectief en responsief

23 Patroon grondhoudingen Kader grondhoudingen Open Mild Openstaan Responsief Zelfreflectief Bevragen Verhouden Betrokken Respectvol Integer Moedig Handelen Opteren Verantwoordelijk Wijs

24 Beschrijving grondhoudingen Open Mild Betrokken Respectvol Verantwoordelijk Wijs Integer Moedig Zelfreflectief Responsief Aandachtig en inlevend zijn Positief en niet-veroordelend zijn Geëngageerd en loyaal zijn Erkennend en waarderend zijn Verantwoordend en responsabiliserend zijn Deskundig en ervaren zijn Waarachtig en gewetensvol zijn Volhardend en veerkrachtig zijn Kritisch en relativerend zijn Sensitief en toetsend zijn

25 Morele intuïtie ANALYSE en ethische reflectie Ethische methodiek Ethische handelingsdynamiek

26 Ethische methodiek Morele bron: intentie Pijler: grondhoudingen Analysepunt: motieven Subject Morele bron: handeling Pijler: waarden Analysepunt : handelingsmogelijkheden Analysepunt : effecten Object Context Morele bron: omstandigheden Pijler: dialoog Analysepunt: situatie

27 Ethische handelingsdynamiek Handeling Motieven Zorgverlener Effecten Zorgvrager Effecten Motieven Handeling Situatie

28 Morele PRAKTISCH intuïtie ETHISCH en ethische MODEL reflectie Integrale methodiek Waardentoets Evalueren waarden Impliciete methodiek Methodieken

29 Integrale methodiek 1. Grondhoudingen aannemen 0. Intuïtie uitspreken 2. Dialoog voeren 3. Situatie analyseren 4. Vraag formuleren 5. Motieven verhelderen 6. Handelingsmogelijkheden zoeken 7. Effecten inschatten 8. Intuïtie voorstellen 9. Normen verduidelijken 10. Waarden evalueren

30 Waardentoets Perspectief Zorgvrager Naastbetrokkenen Zorgverleners Anderen Vertrouwen Autonomie Welbevinden Privacy Rechtvaardigheid Beschermwaardigheid Zorgverlening Duurzaamheid Participatie Solidariteit

31 Evalueren waarden Waarden scoren vanuit bepaald perspectief voor bepaald perspectief Perspectief aanwezige en vertegenwoordiging afwezige betrokkenen Vergelijken scores per waarde Ombuigen negatieve scores door optie bij te sturen Verbinden van waarden vanuit vertrouwen en solidariteit Scoren waarden Evalueren optie Globale evaluatie van waarden in optie Proportionele of redelijke verhouding van waarden?

32 Impliciete methodiek Dynamiek van overleg Proces en inhoud bijsturen door open vragen 1. Deelnemen als participant Inbrengen van persoonlijke mening + 2. Kritisch toetsen vanuit metapositie Vragen naar verheldering Vragen naar coherentie Vragen vanuit model Vragen vanuit waarden Verwijzen naar externe standpunten

33 Methodieken Integrale methodiek Casus bespreken met externe begeleider: ethisch referent Enkel bij moeilijke casussen: 90 tot 120 minuten Waardentoets Waardentoets bij geplande optie: eventueel ethisch referent Gemakkelijk toepasbaar: 30 tot 45 minuten Impliciete methodiek Kritische vragen vanuit metapositie: eigen inbreng Steeds toepasbaar: geen extra tijd