Inleiding. Het handboek wordt jaarlijks actueel gehouden. Namens de teamleden Het Tangram, daltonwerkgroep

Transcriptie

1 Handboek Dalton

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Blz Voor wie is dit document geschreven? Blz Relatie met andere beleidsstukken Blz Daltononderwijs; visie en principes Blz Informatie en rapportage Blz Ontwikkelingen Blz Bijlagen Blz. 14 Bijlage 1 Aanbevelingen visitatie

3 Inleiding Sinds de verzelfstandiging in 2001, is Het Tangram een gecertificeerde Daltonschool. Na een succesvolle visitatie in 2006 heeft Het Tangram een licentie. In 2011 heeft er een hervisitatie plaatsgevonden en is er nogmaals een licentie van vijf jaar toegekend. In het najaar van 2016 heeft er wederom een hervisitatie plaatsgevonden. Er is een licentie voor twee jaar toegekend. Ieder individueel teamlid heeft een daltoncertificaat behaald, nieuwe collega s volgen de cursus voor het daltoncertificaat. In dit handboek beschrijven wij de visie en de missie van Rooms-Katholieke daltonschool Het Tangram in Rotterdam. In dit handboek zullen wij regelmatig verwijzen naar het document werken op Het Tangram. Dit is een levend document met regels en afspraken op verschillende vakgebieden. In dit document staat beschreven hoe het onderwijsteam op Het Tangram praktisch uitwerking geeft aan de daltonvisie en daltonmissie. Echter, wij zijn ons ervan bewust dat het daltononderwijs op Het Tangram in ontwikkeling is en dat wellicht verschillen in de praktijk zichtbaar zullen zijn. Het handboek wordt jaarlijks actueel gehouden. Namens de teamleden Het Tangram, daltonwerkgroep Merel Hendriks (daltoncoördinator) Eveliene Visser - van der Steen (daltoncoördinator) Maartje Westerveld (daltoncoördinator) Eline Verhoeven - Ceelen (daltoncoördinator) Sophia Rook Erszi de Groot Alexis van Efferen (daltoncoördinator)

4 Voor wie is dit document geschreven? Het handboek is in eerste instantie geschreven voor de leerkrachten, invalleerkrachten, ouders en leerlingen van KDBS Het Tangram. De studenten die op onze school een stage lopen kunnen dit document inzien en zo de missie en visie toepassen bij het lesgeven in de klas. Uiteraard is dit document inzichtelijk voor het bestuur van de Rotterdamse Vereniging voor Katholiek Onderwijs (RVKO), de onderwijsinspectie en de visiteurs van de Nederlandse Dalton Vereniging (NDV). Andere basisscholen die inspiratie nodig hebben voor groei en andere belangstellenden hebben te allen tijde de mogelijkheid om dit document in te zien.

5 Relatie met andere beleidsstukken Het daltonhandboek heeft een relatie met de volgende beleidsstukken: Werken op Het Tangram (WOHT) Het document Werken op Het Tangram is een levend document waarin alle gemaakte afspraken en werkwijzen staan uitgewerkt. Leerkrachten gebruiken dit document om gemaakte afspraken terug te lezen of werkwijzen op te zoeken. Dit document laat voor een deel de praktische uitwerking van het daltononderwijs op Het Tangram zien. Schoolgids In de schoolgids staat de daltonvisie van Het Tangram beschreven voor externen. Schooljaarplan In het schooljaarplan staan de doelen beschreven waaraan dit jaar wordt gewerkt. Meerjarenplan In het meerjarenplan staan de doelen voor de lange termijn beschreven. Hier wordt aan gewerkt om ons daltononderwijs te verbeteren en innovaties door te voeren. De bovengenoemde stukken evalueren wij mondeling en stellen wij schriftelijk bij.

6 Daltononderwijs; missie, visie en principes 'We need people without fear' (Helen Parkhurst). Het daltononderwijs is in het begin van de vorige eeuw ontwikkeld door de Amerikaanse Helen Parkhurst. Daltononderwijs kenmerkt zich door een kritische houding naar het onderwijs als het gaat om doelmatigheid en effectiviteit. Onderwijs moest volgens Parkhurst nuttig zijn en kennis, vaardigheden, deugden en gewoonten aanleren, die bruikbaar zijn in het maatschappelijke leven. Elke leerling moet de mogelijkheid krijgen om zichzelf te ontwikkelen en te vormen, ter voorbereiding op de maatschappij. Het hoogste doel is volgens haar de fearless human being. Volgens Parkhurst zijn dat ondernemende mensen. Ze zijn handig, vaardig, wereldwijs en denken vooruit. Het daltononderwijs beleerd dat een leerling mag en kan kiezen en dat de leerling voor de gevolgen van zijn keuzes zelf de verantwoordelijkheid draagt. Als wij dit vertalen naar de huidige tijd, dan is het onze missie om het onderwijs zo effectief en doelmatig mogelijk te maken. Leerlingen gaan zelfbewust en met zelfvertrouwen aan het werk. Wij streven ernaar leerlingen eigenaar te maken van hun eigen leerproces en ontwikkeling; die toegerust zijn met de zogenaamde 21st century skills. De huidige tijd vraagt om gepersonaliseerd leren. Niet de leerkracht staat centraal, maar het leerproces van de leerlingen. De leerkracht is de kennisdrager en moet dus zorgen voor de juiste instructie en begeleiding voor iedere leerling. De leerling moet inzicht krijgen in zijn kennen en kunnen, zodat hij eigenaar kan worden van zijn leerproces. Hij moet de gelegenheid krijgen om samen of alleen en met de hulpmiddelen die hij tot zijn beschikking heeft aan zijn doelen te werken. Zo ontwikkelt de leerling zich steeds verder. Het Tangram streeft naar een veilige en fijne leeromgeving voor haar leerlingen. Daltononderwijs zorgt ervoor dat een leerling zich binnen de eigen mogelijkheden optimaal kan ontwikkelen tot een stevige wereldburger. Ieder kind mag zijn wie het is. Het Tangram is een open Katholieke school, hetgeen betekent dat de school open staat voor iedereen. De uitgangspunten hiervoor zijn de zeven waarden van ons schoolbestuur: respect, verwondering, verbondenheid met anderen, zorg, gerechtigheid, vertrouwen en hoopvol omgaan met eindigheid en beperktheid. Van hieruit willen wij komen tot goed onderwijs in een veilige, uitdagende leeromgeving - waarin de leerling leert omgaan met zijn/haar mogelijkheden en beperkingen; - waarin de leerling steeds meer verantwoordelijkheid krijgt en leert dragen; - waarin wij tegemoet komen aan de drie basisbehoeften van de mens: relatie, competentie en autonomie, die binnen het daltononderwijs vertaalt worden naar vijf kernwaardes: verantwoordelijkheid, zelfstandigheid, samenwerken, effectiviteit en reflectie. Om dit alles goed neer te zetten en te borgen zijn reflectie en communicatie van wezenlijk belang. Een goede samenwerking tussen schoolleiding, leerkrachten, kinderen en ouders vormt de basis voor een goed schoolklimaat, waarvoor wij samen verantwoordelijk zijn. Binnen onze school is er ruimte om jezelf te zijn en vinden wij het belangrijk dat alle betrokkenen het gevoel hebben optimaal te kunnen functioneren. Het is dalton eigen dat elke school keuzes maakt en die keuzes ook kan verantwoorden en uitdragen. Voor de realisatie van het onderwijs maken wij gebruik van algemeen toegepaste

7 methoden en leermiddelen, waarbij een deel van de basisstof klassikaal en een deel gedifferentieerde instructie aan de instructietafel wordt aangeboden. De door ons gehanteerde werkwijze vanuit de kernwaarden biedt de mogelijkheid om te gaan met verschillen tussen leerlingen. Leerlingen met wat meer dan gemiddelde mogelijkheden vinden voldoende uitdaging in hun werk en leerlingen die wat meer ondersteuning nodig hebben, krijgen dat op deze manier. Vanuit de bovenstaande missie vloeit de visie voort. Wij werken op Het Tangram aan vijf kernwaarden. Deze staan hieronder beschreven. Verantwoordelijkheid Freedom and responsibility together perform the miracle Het Tangram vindt het belangrijk dat kinderen de vrijheid krijgen om hun eigen keuzes te maken, zodat ze verantwoordelijkheid kunnen nemen. Een deel van de verantwoordelijkheid van de leerkracht wordt bij de leerling neergelegd. De leerlingen op Het Tangram leren verantwoordelijkheid te dragen voor hun werk, voor de materialen en voor de (sociale) omgeving (WOHT blz. 15). Wij leren de leerlingen verantwoordelijkheid nemen voor het proces en voor het eindproduct. Op Het Tangram proberen wij het eigenaarschap van de leerlingen te vergroten. Een leerling die zich eigenaar voelt over zijn eigen leerproces zal zich, in principe, ook verantwoordelijk voelen voor zijn werk. Als dit niet het geval is, dan betekent dit dat wij een stapje terug moeten doen met deze leerling en vanuit een eerder punt de verantwoordelijkheid weer verder kunnen uitbouwen. Het uitgangspunt hierin is altijd het vertrouwen in de kracht van elke leerling. De leerling leert stap voor stap verantwoordelijkheid te dragen. Wij dagen de kinderen uit en maken hen zelfbewust van de eigen ontwikkeling. Leerlingen kunnen binnen de afgesproken klassenregels regelmatig kiezen met wie en waar ze werken. Meteen vanaf het moment dat een leerling op Het Tangram zijn schoolcarrière start, werken wij aan het bewust worden en het vergroten van de verantwoordelijkheid bij de leerling. In het begin wordt er nog sterk leerkrachtgestuurd gewerkt. Leerlingen dragen in mindere mate verantwoordelijkheid voor hun eigen leerproces. De leerlingen mogen de volgorde van taken bepalen, maar de leerkracht bepaalt de (meeste) taken. Een voorbeeld hiervan is het werken met de weektaak (WOHT blz. 9 t/m 11). Naarmate hij verder ontwikkelt, verwachten wij ook meer verantwoordelijkheid van de leerling. Er kan gekozen worden voor een werkvorm waarbij de leerkracht alternatieven aandraagt waaruit door de leerlingen gekozen kan worden. In een later stadium volgen activiteiten waarbij de leerling in sterke mate keuzemogelijkheden heeft in het bepalen

8 waaraan, hoe, waar en met wie er gewerkt wordt. Op Het Tangram gebruiken wij hiervoor de volgende middelen: de weektaak (WOHT blz. 8 t/m 11), maatjes en teams (WOHT blz. 15), het werken op de gang (WOHT blz. 12) en het beslissen over de participatie in de instructie. Aan het einde van de basisschooltijd is de leerling zoveel mogelijk eigenaar van het eigen leerproces. De leerling weet wat hij wil leren en neemt initiatief voor zijn eigen leerproces. De leerkracht is op afstand een begeleider. De leerling vraagt verantwoording en legt ook zelf verantwoording af over zijn keuzes. De manier van werken in groep 8 sluit hier zoveel mogelijk op aan. Afhankelijk van de groep en van de leerlingen denken de leerlingen mee over de inrichting van hun onderwijs. Zelfstandigheid Experience is the best and indeed the only real teacher Zelfstandig leren en werken is op onze Daltonschool actief leren en werken. Een leerling kan doelgericht aan zijn taak werken en is in staat om tijdens dit leerproces hulp te zoeken indien nodig. Deze manier van werken stimuleert het oplossend denkvermogen van onze leerlingen. De keuzevrijheid zorgt ervoor dat de leerling zelfstandige beslissingen neemt die voor hem effectief en verantwoord zijn. Voor de jonge leerlingen creëren wij situaties waarin leerlingen leren omgaan met uitgestelde aandacht. Wij gebruiken hiervoor het stoplicht en/of het vraagtekenkaartje (WOHT blz. 11 en 12). Een volgende stap in de ontwikkeling van het zelfstandig leren en werken is het dragen van verantwoordelijkheid voor de manier waarop de leerling de leerstof oefent, zijn taken indeelt en hoe hij omgaat met zijn spanningsboog. De taken liggen nog vast. De leerkracht laat het gebeuren en wil een probleem niet voor zijn, zodat de leerling zich bewust wordt van zijn eigen proces. Dit doen de leerlingen aan de hand van de weektaak en met het werken op de gang. Als een leerling laat zien dat hij toe is aan een volgende stap in de ontwikkeling van het zelfstandig werken en leren, wordt dat aangeboden. De leerling leert zelf doelen te stellen en de inhoud en de werkwijze te bepalen voor de aanpak van zijn werk. Ook leert de leerling vrijheid voor eigen initiatief te nemen, wat noodzakelijk is voor het eigen leerproces. Wij realiseren ons dat de kinderen van de basisschool nog niet toe zijn aan deze stap. Echter, het is goed om te weten waar de leerling naartoe werkt. Samenwerken The school functions as a social community Onze daltonschool is een leefgemeenschap waarin leerlingen, leerkrachten, ouders, schoolleiding en overige betrokkenen op een natuurlijke en gestructureerde wijze samen leven en werken. Bovendien is onze daltonschool een leeromgeving waarin leerlingen en

9 leerkrachten van elkaar leren. Leerlingen leren elkaar hulp te bieden. Ze leren samen kennis en vaardigheden te verwerven om zo het leren te vergemakkelijken en tot verdere ontwikkeling te komen. Daarbij staan de gedragsregels van onze school centraal (WOHT blz. 42). De leerlingen leren naar elkaar te luisteren en respect te hebben voor elkaar. Als leerlingen met elkaar samenwerken, werken ze aan hun sociale vaardigheden en leren ze reflecteren (zie de kernwaarde reflectie). In eerste instantie werken wij aan de ontwikkeling van het samenwerken om een gezamenlijk doel te bereiken. Er is sprake van differentiatie binnen de weektaak. De leerling of de leerkracht maakt een keuze in het zelfstandig- of samenwerken aan een taak. Bij de volgende stap in de ontwikkeling van het samenwerken staat het creëren van situaties centraal, waarin leerlingen van en met elkaar leren en een bijdrage leveren aan elkaars leerproces. Om het samenwerken te bevorderen en om ervoor te zorgen dat leerlingen leren met verschillende leerlingen samen te werken, werken wij met maatjes en teams. Daarnaast zetten wij coöperatieve werkvormen en het tutorleren in om het leren van elkaar te bevorderen (WOHT blz. 15 t/m 17). Op Het Tangram werken wij toe naar de situatie waarin leerlingen zelf het initiatief nemen om samen te werken. De leerlingen zijn op de hoogte van elkaars expertise en willen elkaars kwaliteiten inzetten om in een gezamenlijk leerproces tot een gemeenschappelijk leerproduct te komen of om een eigen leerpunt te ontwikkelen. In de groepen 7 en 8 is dit te zien aan de manier van werken met de doelenmuur (WOHT blz. 13 en 14). Effectiviteit Efficiency measure; a simple and economic reorganization of the school Een optimale ontwikkeling van de leerlingen, dat is waar ons daltononderwijs naar streeft. Daarbij gaat het niet alleen om een goede cognitieve ontwikkeling, maar ook om de persoonlijke ontwikkeling van leerlingen. Om dit te bereiken is het onderwijs gericht op een effectieve inzet van tijd, menskracht en middelen. De taak en de doelenmuur bieden de optimale gelegenheid om tot een doelmatige inrichting te komen van de te leren vaardigheden en kennis. Een instructie en een taak op niveau is voor de leerling doelmatig en functioneel. De inzet van leerkrachten als experts binnen ons team is een manier om de effectiviteit van ons onderwijs te vergroten. Het Tangram beschikt over taal-, reken- en daltoncoördinatoren en leerkrachten die gespecialiseerd zijn in gedrag en spelend leren. Leerkrachten als experts brengen in beeld wat leerkrachten en leerlingen nodig hebben aan extra ondersteuning. Tijdens de bouw- en teamvergaderingen wordt door het team van elkaar geleerd en op elkaars handelen gereflecteerd. Ook plant Het Tangram minimaal 2 keer per jaar daltonstudiedagen, waarbij een onderwerp of thema centraal staat. Regelmatig worden er deskundigen van buitenaf geconsulteerd voor hun expertise. Het Tangram brengt de leeropbrengsten omhoog door middel van handelingsgericht werken, het directe instructiemodel en de thema- en groepsplannen. De leerling krijgt op Het Tangram de kans om zijn ontwikkeling op een zo optimaal mogelijke manier te doorlopen. Hij krijgt naast de geplande instructies ook tijd om zelf aan het werk te gaan en te bepalen hoe hij het meest

10 effectief kan werken aan de taken en oefeningen die hij moet doen. Het gaat er op Het Tangram om dat leerlingen hun leerdoelen behalen. De leerling mag, binnen grenzen, zelf bepalen hoeveel tijd hij in welk vak investeert en welke oefening hij hiervoor nodig heeft. Hij kan werken aan taken in zijn eigen tempo, met eigen aanpak, alleen of juist met klasgenoten. Feedback en nabespreking vindt Het Tangram belangrijke onderdelen van het leerproces (zie reflectie). Deze dragen in hoge mate bij aan het uiteindelijke leerrendement en daardoor is het onderwijs effectief. De middelen die wij inzetten om het onderwijs effectief te laten zijn, zijn: het werken met een bloktaak, de doelenmuur en het voortoetsen van bepaalde vakken (WOHT blz. 13 en 14). Reflectie I would be the first to hear welcome criticism Reflecteren is een essentieel onderdeel van het leerproces. Reflectie is het nadenken over het eigen functioneren. De leerling moet inzicht krijgen in het eigen kennen en kunnen. Om tot dit inzicht te komen zijn 2 dingen belangrijk. Enerzijds het leren plannen; de taak overzien, strategie bepalen en een plan van aanpak maken (wat, waar, wanneer, hoe, met wie). Anderzijds het leren terugkijken op het leerproces en de goede vragen stellen (wat heb ik gedaan?, hoe is het gegaan?, waarom is het zo gegaan?, wat heb ik daarvoor gebruikt?, etc.). Beide aspecten komen terug op de weektaak. Door te reflecteren zal de leerling zich meer eigenaar voelen over zijn eigen werk en hierdoor zal tevens de verantwoordelijkheid bij de leerling groeien. Dagelijks reflecteert iedere leerling op het eigen handelen binnen de klas. Dit gebeurt klassikaal dan wel individueel. Door leerlingen tijdens en na het werken terug te laten kijken op het proces, ontdekken zij zelf wat een volgende keer beter kan of welke vaardigheden beter ontwikkelt moeten worden. De leerling leert van zijn eigen fouten. Reflecteren werkt motiverend en bevordert het eigenaarschap. Op schoolniveau vindt reflectie over het onderwijs voortdurend plaats. Op Het Tangram vinden wij het belangrijk dat leerkrachten reflecteren op hun eigen handelen. Daarom hebben wij gekozen voor de inzet van klassen- en collegiale consultaties. Door middel van de consultaties wordt iedere leerkracht in staat gesteld om kritisch naar zijn eigen handelen te kijken en na te denken over de manier waarop hij zijn onderwijs vorm geeft. Reflectie veronderstelt het jezelf ter discussie (willen) stellen. Het leidt niet automatisch tot leren of tot professionele ontwikkeling, maar het leidt vaak wel tot nadenken. Het is een cyclus waarin voortdurend geprobeerd wordt om de uitvoering van het werk, de werkomgeving en het samenwerken (steeds) beter te laten verlopen. Er kan bij het reflecteren op eigen handelen altijd informatie worden ingewonnen bij of hulp worden gevraagd aan collega s of leerkrachten als experts. Dalton staat voor dynamiek, voor gestaag verder werken aan ontwikkeling. Het Tangram is een school in beweging, een school in ontwikkeling. Het is aan Het Tangram zelf om het

11 ambitieniveau en de bijbehorende invulling te bepalen. Immers: Dalton is an influence, not a method!

12 Informatie en rapportage Dat onze school een Daltonschool is, dragen wij uit naar ouders, leerlingen en belangstellenden. De leerkrachten op Het Tangram focussen zich tijdens het lesgeven op het waarom, zodat de leerlingen leren hoe en waarom wij bepaalde methodieken inzetten en hoe en waarom wij op een bepaalde manier met elkaar omgaan op Het Tangram. De groepsleerkracht zal, zeker aan het begin van het schooljaar, de groep hierop voortdurend attenderen. Voor het verspreiden van de algemene informatie maken wij onder andere gebruik van: De informatieavond aan het begin van het schooljaar. Tijdens deze avond wordt aan ouders alle belangrijke informatie over het desbetreffende leerjaar gegeven. Vergaderingen met de ouderraad Vergaderingen met de medezeggenschapsraad Portfolio in groep 1 tot en met 8 De website De nieuwsbrief Het schoolplan met het meerjarenplan Het daltonhandboek De Tangram app Het rapport SEO gesprekken

13 Ontwikkelingen In november 2016 heeft Het Tangram de laatste visitatie gehad. De visitatiecommissie heeft geconcludeerd dat Het Tangram niet op alle normen een voldoende behaalt die gelden binnen het Daltononderwijs en heeft Het Tangram daarom een certificaat verlenging gegeven voor twee jaar. Tijdens de visitatie van november 2016 zijn er aanbevelingen gedaan door de visitatiecommissie. Vanuit de indicatorenlijst uit het visitatieverslag heeft Het Tangram vragen geïntegreerd in de INK-vragenlijst. Deze vragenlijst is ingevuld door leerkrachten, ouders en leerlingen. De uitkomst hiervan was positief, er waren ook een aantal aandachtspunten. De daltoncoördinatoren en de directie is, aan de hand van de aanbevelingen in het visitatieverslag en de uitkomst van de INK-vragenlijst, in overleg gegaan. Er is besproken hoe wij aan de aanbevelingen en de aandachtspunten gaat werken. De gestelde doelen zijn opgenomen in het meerjarenplan. Om de ontwikkelingen binnen het daltononderwijs te volgen, nemen de daltoncoördinatoren deel aan het daltoncoördinatoren overleg Zuid Holland, intervisiemomenten en andere dalton gerelateerde evenementen.

14 Bijlagen Bijlage 1 Aanbevelingen visitatie aanbeveling 1.1 Geef de kinderen de ruimte om hun eigen keuzes te maken op het gebied van leerdoelen, het plannen en de eigen werkplek. aanbeveling 1.2 Geef de kinderen de ruimte om hun eigen keuzes te maken op het gebied van leerdoelen, het plannen en de eigen werkplek. aanbeveling 1.3 Geef de kinderen de ruimte om hun eigen keuzes te maken op het gebied van leerdoelen, het plannen en de eigen werkplek. aanbeveling 2 Zet coöperatieve werkvormen doelbewust en structureel in om de instructie te versterken, zodat leerkrachten en leerlingen weten wat ze doen en waarom ze het doen. Hiermee verhoog je de effectiviteit van het onderwijs. Beoordeling: ontwikkeling nr kernwaarden O V 0 Realisering aanbevelingen vorige visitatie * X 1 Vrijheid in gebondenheid / Verantwoordelijkheid en vertrouwen X 2 Zelfstandigheid X 3 Samenwerking X

15 4 Reflectie X 5 Effectiviteit- doelmatigheid X 6 Borging X * niet van toepassing bij licentieverlening Advies aan het hoofdbestuur van de NDV: Advies Criteria Licentie verlenen Maximaal één onvoldoende kernwaarde. x Over twee jaar versnelde visitatie voor licentieverlening Twee of meer onvoldoende kernwaarden Geen licentie verlenen Na versnelde visitatie licentieverlening twee of meer onvoldoende kernwaarden Licentie voor vijf jaar verlengen Maximaal één onvoldoende kernwaarde inclusief realisering aanbevelingen vorige visitatie Over twee jaar versnelde visitatie (bij de vijfjaarlijkse visitatie) Twee of meer onvoldoende kernwaarden inclusief realisering aanbevelingen vorige visitatie Licentie intrekken Na versnelde visitatie twee of meer onvoldoende kernwaarden inclusief realisering aanbevelingen vorige visitatie Aanbeveling Omschrijving

16 Nr. 1.1 Geef de kinderen de ruimte om hun eigen keuzes te maken op het gebied van leerdoelen, het plannen en de eigen werkplek. Nr. 1.2 Geef de kinderen de ruimte om hun eigen keuzes te maken op het gebied van leerdoelen, het plannen en de eigen werkplek. Nr. 1.3 Geef de kinderen de ruimte om hun eigen keuzes te maken op het gebied van leerdoelen, het plannen en de eigen werkplek. Nr. 2 Zet coöperatieve werkvormen doelbewust en structureel in om de instructie te versterken, zodat leerkrachten en leerlingen weten wat ze doen en waarom ze het doen. Hiermee verhoog je de effectiviteit van het onderwijs. Algemene aanbeveling OPMERKINGEN Nr. 1 Nr. 2 Nr. 3 Nr. 4 Nr. 5