De ontwikkeling van Theory-of-Mind en het Theory-of-Mind Takenboek. Introductie. Drie verklaringsmodellen

Transcriptie

1 De ontwikkeling van Theory-of-Mind en het Theory-of-Mind Takenboek dr. Els M.A. Blijd-Hoogewys Autismeteam Noord Nederland (Lentis) GZ-psycholoog/gedragstherapeut Introductie Drie verklaringsmodellen 1. Zwakke Theory-of-Mind 2. Zwakke Centrale Coherentie 3. Zwak Executief Functioneren 1

2 Wat is Theory-of-Mind? Definitie Het sociaal cognitieve vermogen om gevoelens, gedachten, ideeën en intenties aan jezelf en aan anderen toe te schrijven en op basis daarvan gedrag te voorspellen en verklaren Oftewel het sociale snapvermogen Ook afgekort als ToM zien, horen, ruiken voelen, aanraken geloven, veronderstellen weten, verwachten twijfelen, vermoeden Perceptie Belief Actie Reactie Basis emoties Desire iets nemen halen iets zoeken iets doen blij, verdrietig boos, bang verbaasd, verrast verlegen, ontzet, schuldig houden van, haten vrezen, honger dorst, pijn willen, wensen hopen, verlangen Wellman, 1990 Synoniemen voor ToM Folk Psychology (Wundt, 1916) Social referencing (Feinman, 1982) Consciousness of the feeling of their fellows Mindreading (Krebs & Dawkins, 1984) (Thorndike, 1911) Mental simulation (Gordon, 1986) Imputation to others of first hand Mentalising(Morton, 1989) experience (Lloyd Morgan, 1930) Perception of intentionality (Dasseret Naïve psychology (Heider, 1958) al., 1989) Second order intentionality (Dennett, 1971) (Mental) attribution (Cheney& Intersubjectivity (Trevarthen, 1977) Seyfarth, 1990) Theory of mind (Premack & Woodruff, 1978) Mentalistictheory of behaviour (Perner, 1991) Metarepresentation (Pylyshyn, 1978) Representational theory of mind Belief-desire reasoning (Davidson, 1980) (Perner, 1991) Natural psychology (Humphrey, 1980) Empathische accuraatheid (Ickes, 2003) Ook overlap met empathie en met mentaliseren 2

3 ToM ontwikkeling Levensloop ToM & voorlopers - imitatie gezichtsuitdrukkingen - belief-desire theorie: true beliefs -sociale lach - intentioneel of niet -joint attention - waarnemen is weten -objectpermanentie - onderscheid mentaal & fysisch -imitatie gedrag -link desires& emoties - second order beliefs - invloed eerdere ervaring - complexe humor - sociale blunders < 1jr 1-2 jr 3 jr 4 jr 5 jr 6 jr 9 jr - symbolisch spel -link emotie & gedrag - desire-theorie - beliefgerelateerde emoties - false beliefs - opzettelijke misleiding - subjectief - onafhankelijk van realiteit Een paar feiten en vragen over ToM ToM ontwikkelt zich tijdens vroege kinderjaren 3 jaar : nog geen begrip van falsebeliefs Maar hoe ontwikkelt ToM zich precies? Kinderen met AD hebben ToM-problemen Maar geldt dit ook voor kinderen met PDD-NOS? Is er sprake van een delayof een deviance? Om dit te onderzoeken: Longitudinaal onderzoek nodig Test geschikt voor herhaalde metingen nodig 3

4 ToM testen Een belangrijke mijlpaal: FB begrip False belief = verkeerde gedachte = misleiding FB testen Smartiestest Sally & Anne test Testen: voor pubers & volwassenen Strange Stories (24 verhalen) Happé, 1994 Faux Pas Task Baron-Cohen et al., 1999 Awkward Moments Test Heaveyet al, 2000 Reading the Mind in the Eyes Task Baron-Cohen et al., 1997, 2001 Reading the Mind in the Voice Task Rutherford et al, 2002; Golan et al, in press Empathic Accuracy Stimulus Tapes Roeyerset al,

5 ToM testen bij kinderen FB tests Metenslechts1 aspect van ToM Dichotome antwoorden: ruw onderscheid Nodig: samengestelde ToM test Verschillende ToM aspecten Beter onderscheidend vermogen Betrouwbaarder Eisen gesteld aan nieuwe test Meetpretentie: ToM tussen 3 en 5 jr Kindvriendelijk Voorleesverhalen Interactieve elementen Herhaalde metingen Alternatieve versies Ontwikkeling ToM-takenboek ToM voorlopers Emotie herkenning Onderscheid tussen mentaal& fysisch Waarnemen is weten Basis ToM Desires: voorspellen van emoties & gedrag Beliefs: voorspellen van emoties & gedrag Van Geert, Hoogewys, Loth& Serra (1998) 5

6 ToM-takenboek 4 series van elk 6 voorleesboekjes Inhoud test 95 vragen (16 verklaringsvragen, 21 categorieën) Verschillende moeilijkheidsgraad Duur test: ±45 min (incl. 5 min. pauze) Onderzoeksvragen Studie 1: Is ToM-TB valide & betrouwbaar? Studie 2: Kunnen kinderen vergeleken worden? Studie 3: Hoe is ToM-ontwikkeling bij NT? Studie 4: Hoe is ToM-ontwikkeling bij PDD-NOS? Studie 1 Blijd-Hoogewys, van Geert, Loth, Serra & Minderaa 6

7 Opzet onderzoek Onderzoeksgroepen n=324 NT (3-12 jaar) n=30 PDD-NOS (3-8 jaar, IQ>80) Onderzoeksinstrumenten ToM Takenboek Sam VISK & ToM-test Inhoudsvaliditeit SimultaneComponent Analysemet Equal Pattern (promax rotatie): 5 componenten ToM voorlopers Emotie herkenning(1) Onderscheid metaal& fysisch(2) Waarnemenis weten(*) Basis ToM Desires: voorspellen van emoties(3) & gedrag(*) Beliefs: voorspellen van emoties(4) & gedrag(5) Betrouwbaarheid Interne consistentie NT: n=324 (3-12 jr); α=.90 (leeftijdscorrectie) Test-hertest betrouwbaarheid (na 2 weken) NT: n=45 (3-7 jr); r=.86;.34 SD toename, p<.001 PDD-NOS: n=22 (5-10 yr, IQ>80); r=.98, ns Inter-beoordelaars betrouwbaarheid (n=10 NT, n=10 PDD-NOS, 5 beoordelaars) Cohen s Kappa = voor 21 categorieën Cohen s Kappa = voor0-2 punten 7

8 Validering Discriminante validiteit PDD-NOS <NT (p<.001) Convergerende validiteit ToM-test: PDD-NOS: n=23, 4-8 jr; r=.79, p<.001 VISK: n=108 NT, n=30 PDD-NOS, p=.01 Schaal 3 oriëntatieproblemen, r=-.42, r=-.60 Schaal 4 beperkt sociaal snapvermogen, r=-.42, r=-.47 VABS-v: PDD-NOS: n=30, r=.35 IS Studie 2 Blijd-Hoogewys, van Geert, Timmerman, Loth, Serra & Minderaa Opzet onderzoek Onderzoeksgroep n=324 kinderen (3-12 jaar) Bedoeld voor kinderen van 3-5 jaar Onderzoeksinstrument ToM-Takenboek Sam 8

9 Jongens versus meisjes Meisjes > jongens (n=324, p=.10) Verschillende leeftijdsgroepen <54 maand (n=87, p=.05) maand (n=119, ns) >78 maand (n=118, p=.05) Daarom seksespecifieke normen Praktisch gebruik ToM-Q M=100, SD=15 Gebaseerd op geslacht & leeftijd Normen tot 12 jaar Leeftijdsequivalent Betrouwbaarheidsintervallen Studie 3 Blijd-Hoogewys, van Geert, Loth, Serra & Minderaa 9

10 Opzet onderzoek Onderzoeksgroep n=324 kinderen (3-12 jaar) Onderzoeksinstrument ToM-Takenboek Sam Onderzoeksresultaten Cross-sectioneel onderzoek Jongens ontwikkelen zich trager Grootste groei: jaar Dip rond maand Is deze dip echt? Toevallige steekproefvariatie? n=118, n=244, n=324 Verschillende locatie (MC, p= ) Verschillende duur (MC, p= ) Niet proefleiderafhankelijk (MC, p= ) Zie ook Serra e.a (JADD) (TD & PDD-NOS) Stabiliteit dip? Ook zichtbaar in de slope (MC, p=.05) Voor alle subscores (MC, p=.01) 10

11 Studie 4 Blijd-Hoogewys, van Geert, Loth, Serra & Minderaa Opzet onderzoek Onderzoeksgroep n=30 PDD-NOS (3-8 jaar; 4:1) 6 herhaalde metingen (elke 4 mnd; totaal 20 mnd) n=30 controlegroep gematcht op leeftijd & sexe slechts 1 keer getest, getrokken uit normgroep Onderzoeksinstrument ToM-Takenboek Sam, Lotje, Pieter & Hanna Onderzoeksresultaten Longitudinaal onderzoek, n= 20 mnd PDD-NOS vs. NT Meting 1: PDD-NOS <NT (p<.001) Meting 6: PDD-NOS = NT (klassieke leercurve) ToM-ontwikkeling bij PDD-NOS Vertraagd, niet afwijkend Latere dip: mnd 11

12 Conclusie Eindconculsie Een nieuw ToM instrument Samengestelde batterij Gevalideerd & genormeerd Onderscheidend vermogen ToM problemen ToM ontwikkeling bij NT Jongens zijn trager dan meisjes Er is een dip in de ToMontwikkeling (72-78 mnd) ToM ontwikkeling bij PDD-NOS Ontwikkeling is vertraagd Ook de dip is vertraagd (85-90 mnd) Vragen voor vervolgonderzoek ToM bij oudere kinderen Link met informatieverwerking? (EF/CC) ToM ontwikkeling bij AD en AS? Gevolgen voor ToM training? 12

13 Vervolgonderzoek ToM-TB gebruikt in andere studies Effect hersenchirurgie bij kinderen met epilepsie Versie voor volwassenen SGLVG (A. Solodova) Replicatiestudies Finse versie (J. Vesterinen) Italiaanse versie (P. Molina) Franse versie (E. Thommen)... Voor meer informatie Journal of Autism & Developmental Disorders 2008, nummer 38, pag Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme 2009, nummer 8, pag