Zelfregulatie bij depressie

Transcriptie

1 Zelfregulatie bij depressie Verstoord voor of door depressie? Didier Schrijvers 03/10/2014 PZ Duffel

2 Overzicht Definitie Zelfregulatie Verstoorde Zelfregulatie Zelfregulatie en depressie Zelfregulatie en suïcidaliteit Impact op behandeling

4 Definitie zelfregulatie Zelfregulatie is datgene wat mensen tot mens maakt. Het betreft hun vermogen hun psychisch functioneren in het bijzonder hun zelf te kunnen beïnvloeden. Daardoor kunnen zij, samen met anderen, steeds complexere en verder weg liggende doelen bereiken. Zelfregulatie impliceert beïnvloeding van cognitieve, emotionele en motivationele processen en de regulatie van het gedrag. (Vanderstel, J.)

5 Definitie zelfregulatie Hoe een persoon controle uitoefent over zijn/haar reacties om doelen na te streven en te voldoen aan eigen standaarden Bewuste pogingen tot verandering van de eigen reacties: cognitieve processen, gevoelens en gedragingen Onder controle houden van impulsen Belang vr diversiteit en flexibiliteit menselijk gedrag Belang vr ontwikkeling en omgaan met sociale en niet sociale omgeving

6 Definitie zelfregulatie

7 Definitie zelfregulatie

8 Definitie zelfregulatie Ook andere vormen van gezond leven Vermijden van negatief gedrag Dagdagelijkse zaken Realisatie van door jezelf gestelde idealen Van belang bij bereiken van succes en geluk in leven Geeft beter inzicht in menselijke gedrag (ook afwijkend)

9 Definitie: conceptualisatie Emotieregulatie Zelfregulering Effortful control Self-soothing (mate waarin je jezelf kan kalmeren) Uitstel van beloning Goal engagement en disengagement Activatie, inhibitie, aandachtscontrole

11 Verstoorde zelfregulatie Ontwikkeling zelfregulatie Nood aan warme en betrokken omgeving Stimuleren zelfstandigheid Grenzen trekken Van bij geboorte, tot ver in volwassenheid Gehinderd dr sociaal isolement, psychische-sociale somatische problemen, beperking autonomie Depressieve ouder(s) Opvoedingsstijl met autoritaire controle en beperkte emotionele ondersteuning Zelfgericht -> moeilijkheden tot verwerven ZR vaardigheden

12 Verstoorde zelfregulatie geestelijk gezond = in contact met emoties Naarmate doelen belangrijker en ZR minder lukt minder in staat om zelf doelen te bereiken Verstoord als te grote afstand tot en/of overspoeld door emoties Basale ontwikkelingstaak leren juiste afstand te vinden tov emoties zonder volledig mee samen te vallen Niet emotie op zich mr verhouding tot emoties is van belang

13 Verstoorde zelfregulatie Overregulatie Oppervlakkig en externaliserend spreken Zoekend naar rationele verklaringen Geen geloof in eigen beleving als innerlijke autoriteit Onderregulatie Samenvallen met emoties Afwisseling hyper en hypo arousal Emoties krampachtig onderdrukken of vermijden

15 Zelfregulatie bij depressie Onderzoek: uiteenlopende concepten Diverse ZR processen rol bij regelen emoties Dysfunctionerende strategie om te copen met intense emoties Slechte emotieregulatie versterkt dysfore stemming/neg affect/depressie Depressie: Interactie lage positieve emotionaliteit, hoge negatieve emotionaliteit (neuroticiteit), lage ZR (Bridgett et al., 2013; Vasey et al., 2013)

16 Zelfregulatie bij depressie Reactive traits Neuroticiteit Extraversie Regulatory trait: Effortful Control Trait om ZR te regelen set van controle functies vr doelgericht gedrag link met executief functioneren laat toe reactieve neigingen zoals hoge negatieve emotionaliteit te overwinnen Link met prefrontale cortex / ACC (executive attention network)

17 Zelfregulatie bij depressie Rol neuroticiteit extraversie effortful control Neuroticiteit (NTC): meest voorspellende trait vr angst en depressie Link met reactiviteit limbische systeem Extraversie (EV): Lage EV voorspellend vr depressie Link met dopaminerge systeem Hartmann et al.

18 Zelfregulatie bij depressie Effortful Control (EC) Temperamental trait Important trait for voluntary ZR, allowing the individual to break out of their reactive tendencies like NTC & EV EC subcomponenten: Attentional control Inhibition control Activation control Bij depressie: individuelen verschillen in React traits zoals neuroticiteit en extraversie Temperamental trait zoals Effortful control Quid protectief effect EC vr depressie? Hartmann et al.

19 Zelfregulatie bij depressie Studie opzet hoog risico jongvolwassenen n=447 Gem leeftijd 18 Kinderen v ouders met angst- en stemmingsstoornis Temperament gemeten op baseline, angst-en depressie na 1 en 2 jaar Hartmann et al.

20 Zelfregulatie bij depressie Effortful control Beschermt tegen angst bij hoge NTC Beschermt tegen depressie, los v NTC Attentional & inhibitory control Beschermt tegen angst Attentional & activation control Beschermt tegen depressie Extraversie Beschermt tegen angst bij hoge NTC Beschermt tegen depressie, los v NTC

21 Zelfregulatie bij depressie

22 Zelfregulatie bij depressie Bescherming Attentional Control Mogelijkheid neg emotie te couperen dr aandacht weg te leiden van bedreigende stimuli, bezorgdheden, zelfbekritiserende gedachten Aandacht herleiden naar alternatieve, affectneutrale of positieve stimuli Cfr Rumineren moeilijkheid om op vrijwillige basis iemands aandacht af te leiden naar iets anders dan de onaangename gedachte of gebeurtenis

23 Zelfregulatie bij depressie Bescherming Activation control Mogelijkheid om saaie of lastige zaken uit te voeren, die zeker gedaan moeten worden Overlap ts activation control en zelf-discipline: lage zelf-discipline ~ depressie Perfectionisme: hoog perfectionisme ~ depressie Laag niveau van activation control gecombineerd met negatieve gedachtengang basis van link ts depressie en passieve coping strategie Normaal niveau van activation control Meer gericht op actie en zelf discipline Bestand tegen ophoping van vele kleine tegenvallers tot onoverbrugbare berg passieve coping ++ negatief affect ++

24 Zelfregulatie bij depressie Niemand wil nog contact met mij, ik ben het ook niet waard eigenlijk Misschien beteken ik toch nog iets voor mijn man?

25 Zelfregulatie bij depressie 25

26 Zelfregulatie bij depressie Studie opzet ESM onderzoek bij 152 adolescenten Rapportering rond intensiteit, labiliteit en strategieën om met neg emoties om te gaan gedurende 1 week Veel onderzoek in adolescenten want ZR volop rijpend en toename psychopathologie Resultaten: Intense en labiele emotiebeleving + ineffectieve regulatie ~ depressieve symptomen en problematisch gedrag Depressieve symptomen geassocieerd met vermijding en ruminatie, beperkt gebruik van actieve strategieën zoals ondersteuning zoeken, probleem oplossend werken en cog herstructurering Silk et al., 2003

27 Zelfregulatie bij depressie Link ZR executief functioneren Executive attention network Action/error monitoring Voorbeeld van effortful control Lichte depressie ZR bokst onvoldoende op tegen impulsiviteit, neuroticiteit?? Melancholisch vertraagde depressie ZR volledig blunted?? Zlotnick et al., 1997

28 Zelfregulatie bij depressie Preventing errors Detecting errors Processing feedback Performance adjustments Action monitoring Behavioural & EEG measurements Functional imaging 28

29 Zelfregulatie bij depressie What is the impact of perfectionism & anxiety on action monitoring in MDD? Background -Negative affect & action monitoring in volunteers -Perfectionism/anxiety & MDD Design -MDD patient group (n=39) -STAI-trait, Multidimensional Perfectionism Scale (Concern over mistakes CM, Doubting about actions DA) Schrijvers et al.,

30 Doubting about actions Group effect ERN: F= 7.45 P<0.05 high score low score Cz Concern over mistakes Group effect Pe: F=5.64 P<

31 Zelfregulatie bij depressie -anxiety -perfectionism -worry Moderate MDD Severe MDD - psychomotor retardation - apathy/anhedonia - melancholic features Enhancing effect Endophenotype? MDD? (Enhanced) ERN Attenuating effect Personality & temperament styles Biological factors (NT) Genetic factors Environmental factors

32 Zelfregulatie bij depressie: kip of ei? Kip of ei? Reserves van EC individueel verschillend: hoe meer reserves, hoe minder vatbaar voor maladaptief gedrag Depressie: zuigt beschikbare reserves leeg met minder information processing Verminderde EC reserves bij depressie door Impact cognitieve controle op emotionele reactie Impact emotional state op cognitieve proces Kettingreactie: full blown depressie

33 Zelfregulatie bij depressie: kip of ei Sterke executieve capaciteit Flexibele reactie op banale tegenvaller in staat om onbereikbare doelen los te laten, aandacht te shiften, en nieuwe uitdaging op te nemen Depressieve neerwaartse spiraal: reageren niet zo vlot en flexibel op ontgoocheling; pre-occupatie rond niet bereikte doel Amper engagement tot verstrooiing of ontspanning Ruminerende coping stijl put reeds beperkte cognitieve bronnen uit die anders zouden kunnen gebruikt worden om uit de neerwaartse spiraal te geraken Neg gedachteninhoud triggert andere negatieve herinneringen, versterkt passiviteit Uitmondend in depressieve episode

34 Zelfregulatie bij depressie: conclusie Moeilijkheid in downregulatie van neg emoties upregulatie en behouden van pos emoties Gebrek aan strategieën om negatief affect aan te pakken probleem oplossend vermogen cognitieve herstructurering Hoe meer vermijding of ontkenning en/of ongewilde mechanismen zoals rumineren, hoe meer depressieve symptomen

36 Zelfregulatie en suïcidaliteit Bij patiënten met depressie is er een hoge aanwezigheid van suïcides. Door de depressie kan er een gevoel van verlies van zelfrespect en eigenwaarde optreden. Als dit wordt versterkt door een gebrek aan probleemoplossend vermogen, kan dit leiden tot een toestand van wanhoop en uitzichtloosheid. Patiënten die in deze situatie komen zien suïcide vaak als enige oplossing. (Vanderstel J)

37 Zelfregulatie en suïcidaliteit Impact van emotionele ZR op suïcidaliteit bij depressie? Suïcidaliteit: Brede range Vaak enkel onderzoek naar TS of effectieve S, zelden naar gedachten S gedrag: plan, poging Meer suïcidaal gedrag als meer maladaptieve ZR mechanismen Suïcidaal gedrag vs niet suïcidale patn Hogere scores van maladaptieve ZR Lagere scores van adaptieve ZR (Tamas et al., 2007) 37

38 Zelfregulatie en suïcidaliteit Onafhankelijk van ernst van depressie Suïcide risico proberen verminderen door Adaptieve respons op dysfore stemming versterken Maladaptieve respons verzwakken Is suïcidaal gedrag een manier om een ondraaglijke emotionele toestand te verdragen?? Aangepaste ZR mechanismen modereren het verband tussen neuroticiteit en suïcidaliteit 38

39 Zelfregulatie en suïcidaliteit Belang van leeftijdsverschil adolescents versus adulthood verschillende factoren impacteren suïcidaliteit tijdens levensloop Hoe jonger hoe minder zelfregulatie, hoe meer impulsieve TS Hoe ouder, hoe meer factor depressie doorweegt, en emotionele maturiteit, hoe minder impulsief (Zlotnick et al., 1997)

40 Zelfregulatie en suïcidaliteit Goal disengagement en goal reengagement Beter veranderen van moeilijk te bereiken doel naar goed te bereiken doel Goal reengagement belangrijk construct in suïcidaal proces Overstap van jongeren naar ouderen Problemen bij ouderen: weinig nieuwe doelen if an acceptable substitute goal is lacking, people sometimes take steps to disengage more quickly and more completely. This may be the essence of the impulse to commit suïcide. (Carver & Scheier, 1998; O Connor)

41 Zelfregulatie en suïcidaliteit 41

42 Zelfregulatie en suïcidaliteit Studie: Inclusie van enkel patn met TS (suicidal selfharm), n=200 Binnen 24u na TS en 2,5 maanden later Resultaat: Goal reengagement at baseline sterke predictor van TS, 2,5 maanden later sterke predictor vr S ideatie 2,5 maanden later Hoog niveau disengagement + laag niveau reengagement: zeer sterk voorspellend (O Connor)

43 Zelfregulatie en suïcidaliteit Waarom minder reengagement? Motivationeel; het levert toch niets op Gebrek aan energie Situatiegebonden; er zijn geen nieuwe doelen Verband ts goal adjustment en hopeloosheid? Leeftijdsgebonden factoren: ouderen lager niveau van well being naarmate minder nieuwe doelen te bereiken Therapeutisch: Interventies richten op verbetering capaciteit om zich op nieuwe doelen te richten Suïcidale patiënt best blijven aansporen om in moeilijk te bereiken doelen te investeren, eerder dan te laten opgeven en te richten naar nieuwe doelen

44 Zelfregulatie en suïcidaliteit Studie 237 patn met TS, over 2 jaar opgevolgd Goal engagement and disengagement Rationale: Disengagement may not be adaptive when new goals are not forthcoming in older populations thereby potentially increasing S risk Beperkte reengagement, en moeilijke disengagement ~lage well being, zeker bij jongeren Jongeren volop in leerproces rond doelen, makkelijker de neiging entrapped te zitten, hoger S risico Onderzoek naar impact leeftijd (O Connor)

45 Zelfregulatie en suïcidaliteit Moeilijkheden in goal reengagement: voorspellend vr suicidal self-harm na 2 jaar Interactie ts leeftijd-reengagement-disengagement Voorspellend voor hoger S risico Ouderen: hoge disengagement, moeilijke reengagement Jongeren: moeilijk disengagement, moeilijk reengagement Dus: ouderen minder snel laten opgeven, jongeren enkel laten opgeven als er nieuwe haalbare doelen zijn, anders laten volhouden

46 Zelfregulatie en suïcidaliteit

48 Impact op behandeling Kan verhogen van zelfregulerend vermogen in de behandeling van depressie een aandeel hebben in de preventie van suïcide? Welke zelfregulerende processen zijn er aanwezig om niet over te gaan tot suïcide? (Vanderstel J)

49 Impact op behandeling Reguleren van emoties: werken met de verhouding tot emoties Onderregulatie Afstand creëren Uitschakelen innerlijke affectieve alarmsignaal Aanvaarden emotie, empatisch afstemmen, cognitieve en affectieve geruststelling, fysiologische ontspanning Mindfullness, relaxatie, Overregulatie Meer in voeling leren komen met emoties Verminderen emotionele reactiviteit bv kettinganalyse

50 Impact op behandeling Cognitieve Gedragstherapie: terug controle herwinnen over reactieve, geautomatiseerde negatieve denkpatronen ZR en EC nodig voor aanleren van meer adaptieve coping strategieën Training kan EC capaciteiten versterken, weinig tot geen impact op neuroticiteit en extraversie Aanleren van omgevingsstimuli in situaties waar automatische negatieve gedachtengang predomineert Dus: versterken van EC strategieën samen met hoe deze toe te passen in diverse situaties

51 Impact op behandeling: rumineren Piekertherapie Herkenning en bewustwording Herkenning signalen, aanpassing gedrag/cognitie Abstract versus concreet denken Alternatieven voor gepieker bv ontspannende activiteit Aardig zijn voor jezelf Interpersoonlijke effectiviteit 51

52 Impact op behandeling: suïcidaliteit Aanloop naar Schuldgevoelens Waardeloosheid Zelfhaat Negatieve herinneringen Suïcidale cognities Het hoeft zo niet meer Mijn leven heeft geen zin meer Er is niemand die van me houdt Ik ben anderen tot last Ik zal nooit meer een normaal leven hebben 52

53 Impact op behandeling: suïcidaliteit Suïcidaliteit als piekeren Poging om probleem op te lossen Herhaald, oncontroleerbaar, obsessief Angst voor de toekomst Leidt tot moeheid, machteloosheid, uitputting, suïcide Suïcide om van het dwangmatig excessief gepieker af te geraken (Ad Kerkhof) 53

54 Impact op behandeling: suïcidaliteit Interventies Gecontroleerd piekeren Positieve toekomstverwachtingen Alternatieve gedachten Wegnemen bedreigingen integriteit en autonomie Heroriëntatie op waarden en levensdoelen Herstellen van realistische verwachtingen 54

55 Zelfregulatie bij depressie Dank voor uw aandacht!