COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN MEDEDELING VAN DE COMMISSIE. Raadpleging over communautaire maatregelen op het gebied van gezondheidsdiensten

Transcriptie

1 NL NL NL

2 COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 26 september 2006 SEC (2006) 1195/4 MEDEDELING VAN DE COMMISSIE Raadpleging over communautaire maatregelen op het gebied van gezondheidsdiensten NL NL

3 1. INLEIDING De Europese burger hecht veel belang aan gezondheidsdiensten van hoge kwaliteit 1. Het recht op gezondheidszorg is overigens erkend in het Handvest van de grondrechten van de EU 2. Het Europese Hof van Justitie heeft duidelijk gemaakt dat de Verdragsbepalingen over vrij verkeer van toepassing zijn op gezondheidsdiensten, ongeacht hoe deze op nationaal niveau worden georganiseerd of gefinancierd. Heel wat belanghebbenden uit de gezondheidszorg wensen echter meer duidelijkheid over wat de communautaire wetgeving in het algemeen voor gezondheidsdiensten betekent. Het Commissievoorstel voor een richtlijn betreffende diensten op de interne markt 3 van begin 2004 bevatte bepalingen die de uitspraken van het Hof van Justitie met betrekking tot de toepassing van de beginselen van vrij verkeer op gezondheidsdiensten, codificeren. Het Parlement en de Raad vonden deze benadering echter niet geschikt en verzochten de Commissie specifieke voorstellen op dit gebied te formuleren. Daarom heeft de Commissie zich er in haar jaarlijkse beleidsstrategie voor 2007 toe verbonden een communautair kader voor veilige, hoogwaardige en efficiënte gezondheidsdiensten te ontwikkelen door de samenwerking tussen de lidstaten te versterken en zekerheid te bieden omtrent de toepassing van de communautaire wetgeving op gezondheidsdiensten en gezondheidszorg 4. Dit weerspiegelt de verbintenis die de Commissie in het kader van de Agenda voor de burger is aangegaan, namelijk dat er meer doeltreffende middelen moeten komen voor het veiligstellen van de rechten van de burger op toegang tot gezondheidszorg in heel Europa 5. Het geeft ook het doel van het Witboek over diensten van algemeen belang 6 weer, namelijk een systematische aanpak ontwikkelen om de specifieke kenmerken van sociale diensten en gezondheidsdiensten van algemeen belang in kaart te brengen en het kader te verduidelijken waarin zij worden aangeboden, als aanvulling op de recente mededeling over sociale diensten van algemeen belang 7. In zijn rapport over de mobiliteit van patiënten en ontwikkelingen in de gezondheidszorg uit 2005 heeft het Parlement de Commissie bovendien verzocht maatregelen te nemen op tal van gebieden die betrekking hebben op de mobiliteit van patiënten en een grotere samenwerking tussen zorgstelsels. Tijdens de Raad Gezondheid van 1 juni 2006 hebben de ministers hun goedkeuring gehecht aan een Verklaring betreffende de gemeenschappelijke waarden en beginselen 8, waarin wordt benadrukt hoe belangrijk het is de waarden en beginselen waarop de gezondheidsstelsels van de EU steunen, te beschermen en is opgeroepen maatregelen te nemen: ( ) waarbij de Europese burgers duidelijkheid omtrent hun rechten wordt geboden bij verhuizing van de ene lidstaat van de EU naar een andere, en in het vastleggen Zie Eurobarometer 63 op Zie artikel 35 over gezondheidszorg. COM(2004) 2 van COM(2006) 122 van Zie COM(2006) 211 van , met name bladzijde 5. COM(2004) 374 van COM(2006) 177 van , Uitvoering van het communautaire Lissabon-programma: Sociale diensten van algemeen belang in de Europese Unie. Conclusies van de Raad betreffende de gemeenschappelijke waarden en beginselen van de gezondheidsstelsels van de EU, 2733 e vergadering van de Raad Werkgelegenheid, Sociaal beleid, Gezondheid en Consumentenbescherming, Luxemburg, 1-2 juni NL 2 NL

4 van deze waarden en beginselen in een rechtskader, teneinde de rechtszekerheid te waarborgen. Communautair optreden op het gebied van gezondheidsdiensten betekent niet dat de nationale gezondheids- of socialezekerheidsstelsels worden geharmoniseerd. Overeenkomstig het subsidiariteitsbeginsel blijven de lidstaten verantwoordelijk voor de verstrekkingen van de verschillende gezondheids- en socialezekerheidsstelsels en de organisatie ervan. Het betekent evenmin dat een stap terug wordt gezet. De beginselen die het Hof op dit gebied al heeft vastgesteld, moeten bij een eventueel communautair optreden worden nageleefd, net als andere bestaande communautaire bepalingen en de basisbeginselen die ten grondslag liggen aan de Europese zorgstelsels, waaronder rechtvaardigheid, solidariteit en universaliteit. De Commissie is van mening dat een communautair optreden op twee pijlers moeten rusten: rechtszekerheid, waarvan zowel burgers als actoren in de nationale en lokale gezondheidszorg momenteel het gevoel hebben dat die er niet is. Er moet worden gewerkt aan de ruimere toepassing van uitspraken van het Europese Hof van Justitie met betrekking tot Verdragsbepalingen over het vrije verkeer van patiënten, gezondheidswerkers en gezondheidsdiensten. Hierbij wordt vooral aandacht besteed aan grensoverschrijdende gezondheidszorg, maar dergelijke zorg heeft gevolgen voor alle gezondheidsdiensten, ongeacht of die over de grens worden verleend; steun voor de lidstaten op gebieden waar Europese maatregelen iets kunnen toevoegen aan het nationale beleid inzake gezondheidsdiensten. Dat moet de partijen die voor de zorgstelsels verantwoordelijk zijn (waaronder socialezekerheidsinstellingen) een duidelijk communautair rechtskader bieden waarbinnen ze kunnen werken, en hen laten profiteren van de samenwerking tussen zorgstelsels om veilige, hoogwaardige en efficiënte gezondheidsdiensten te verlenen. Met deze mededeling wordt gepeild naar de kwesties die via communautaire maatregelen op het gebied van gezondheidsdiensten moeten worden aangepakt, en de instrumenten die daarvoor het meest geschikt zijn. De uiterste datum voor het indienen van de antwoorden op deze raadpleging, die is opgebouwd rond negen specifieke vragen, is 31 januari WAAROM ZIJN ER COMMUNAUTAIRE MAATREGELEN OP HET GEBIED VAN GEZONDHEIDSDIENSTEN NODIG? 2.1. De noodzaak van rechtszekerheid De discussie over de toepassing van internemarktregels om toegang te krijgen tot gezondheidszorg in een andere lidstaat is pas echt van start gegaan in 1998 na een aantal arresten van het Europese Hof van Justitie. Tot die tijd werden de verordeningen betreffende de coördinatie van socialezekerheidsregelingen, met name de Verordeningen (EG) 1408/71 en 574/72 9, geacht het enige communautaire mechanisme te zijn waarop patiënten een beroep konden doen om zich in het buitenland te laten behandelen (patiënten die niet zelf voor die behandeling betaalden). Deze verordeningen geven mensen die medische verzorging nodig hebben terwijl ze zich op het grondgebied van een andere lidstaat bevinden, op vertoon van de Europese ziekteverzekeringskaart recht op dezelfde behandeling als patiënten die in het 9 PB L 149 van , blz. 2 en PB L 74 van , blz. 1, zoals gewijzigd. NL 3 NL

5 gastland verzekerd zijn. Ze garanderen ook de vergoeding van de kosten van een geplande behandeling in het buitenland, na voorafgaande goedkeuring, en regelen de financiële vorderingen tussen de ontvangende lidstaat en de lidstaat van oorsprong van de patiënt. Dit kader blijft behouden. In 1998 stelde het Hof echter nieuwe beginselen vast in twee zaken 10 over de directe toepassing van de Verdragsartikelen over vrij verkeer op de vergoeding van gezondheidsdiensten die in het buitenland aan patiënten worden verleend ( mobiliteit van patiënten zie punt 2.2). Het Hof maakte in die zaken duidelijk dat gezondheidsdiensten die tegen betaling worden verleend, als diensten in de zin van het Verdrag moeten worden beschouwd, waardoor de relevante bepalingen over het vrije verkeer van diensten van toepassing zijn. Het Hof oordeelde ook dat maatregelen die de terugbetaling van kosten die in een andere lidstaat zijn gemaakt, afhankelijk maken van voorafgaande toestemming, een belemmering vormen voor het vrij verrichten van diensten, hoewel dergelijke belemmeringen om doorslaggevende redenen van algemeen belang gerechtvaardigd kunnen zijn. Op basis van deze en volgende zaken 11 hebben de uitspraken van het Hof tot de volgende beginselen geleid: extramurale zorg waarop iemand recht heeft in eigen land, kan zonder voorafgaande toestemming ook in een andere lidstaat worden verstrekt en wordt vergoed tot het bedrag dat in het eigen stelsel gebruikelijk is; intramurale zorg waarop iemand recht heeft in eigen land, kan ook in een andere lidstaat worden verstrekt mits het eigen stelsel eerst toestemming heeft verleend. Deze toestemming moet worden verleend als het eigen stelsel, gelet op de toestand van de patiënt, de zorg niet binnen een uit medisch oogpunt aanvaardbare termijn kan verstrekken. Deze zorg wordt vergoed tot minstens het bedrag dat in het eigen stelsel gebruikelijk is. De uitspraak in de zaak Watts van 16 mei geeft twee toelichtingen. Ten eerste hadden sommige lidstaten met een rechtstreeks door de staat gefinancierd zorgstelsel aangevoerd dat de Verdragsbepalingen over het vrij verrichten van diensten niet voor hen golden; volgens het Watts-arrest is dat wel het geval. Ten tweede hadden sommige lidstaten aangevoerd dat artikel 152, lid 5, van het Verdrag, dat bepaalt dat de verantwoordelijkheden van de lidstaten voor de organisatie en verstrekking van gezondheidsdiensten en geneeskundige verzorging volledig [worden] geëerbiedigd, bindende verplichtingen krachtens de communautaire wetgeving inzake zorgstelsels in de weg stond. Het Hof oordeelde dat deze bepaling niet uitsluit dat de lidstaten krachtens andere Verdragsbepalingen, zoals artikel 49 EG, of communautaire maatregelen die op basis van andere Verdragsbepalingen zijn aangenomen, zoals artikel 22 van Verordening (EG) 1408/71, hun nationale socialezekerheidsstelsel moeten aanpassen. De arresten van het Hof in deze individuele gevallen spreken voor zich; aan de uitoefening van door het Hof erkende patiëntenrechten mogen geen voorafgaande voorwaarden worden verbonden. Niettemin is verduidelijking nodig met het oog op een algemener en effectiever Zaak C-158/96, Kohll, Jurispr. 1998, blz. I-1931 en zaak C-120/95, Decker, Jurispr. 1998, blz. I Bijvoorbeeld zaak C-368/98, Vanbraekel, Jurispr. 2001, blz. I-5363; zaak C-157/99, Smits en Peerbooms, Jurispr. 2001, blz. I-5473; zaak C-56/01, Inizan, Jurispr. 2003, blz. I-12403; zaak C-8/02, Leichtle, Jurispr. 2004, blz. I-2641; zaak C-385/99, Müller-Fauré en Van Riet, Jurispr. 2003, blz. I Arrest van 16 mei 2006 in zaak C-372/04, Watts, nog niet gepubliceerd. NL 4 NL

6 toepassing van de vrijheid om gezondheidsdiensten te ontvangen en te verrichten. Daarbij moet op de volgende vragen een antwoord worden gegeven: zijn er gemeenschappelijke waarden en beginselen op het gebied van gezondheidsdiensten waarop burgers in heel de EU kunnen vertrouwen en welke praktische kwesties moeten worden verduidelijkt voor burgers die zich in een andere lidstaat wensen te laten behandelen? welke speelruimte hebben de lidstaten om hun eigen stelsel te regelen en plannen zonder ongerechtvaardigde belemmeringen voor het vrij verkeer op te werpen? hoe valt een grotere keuze bij de uitoefening van individuele rechten te verzoenen met de betaalbaarheid van zorgstelsels op lange termijn? met welk systeem kunnen ontvangende zorgstelsels op deugdelijke wijze financieel worden vergoed voor de grensoverschrijdende gezondheidszorg die zij hebben verstrekt? hoe kunnen patiënten of gezondheidswerkers dienstverleners in andere landen leren kennen en vergelijken en vervolgens een keuze maken? wat is het verband tussen gezondheidsdiensten en verwante diensten zoals sociale diensten en langdurige zorg? Dat zijn de thema's waarover het in deze mededeling gaat Verschillende soorten grensoverschrijdende gezondheidszorg Mobiliteit van patiënten is slechts een van de vier mogelijke vormen van grensoverschrijdende gezondheidszorg, die alle aan bod komen in deze raadpleging. Het gaat om: grensoverschrijdend verrichten van diensten (vanuit het grondgebied van een lidstaat diensten verrichten op het grondgebied van een andere lidstaat), zoals telegeneeskunde, afstandsdiagnose en prescriptie, laboratoriumdiensten; gebruik van diensten in het buitenland (de patiënt gaat naar een verlener van gezondheidsdiensten in een andere lidstaat om behandeld te worden); dit wordt bedoeld met mobiliteit van patiënten. Zoals gezegd is de Europese ziekteverzekeringskaart bedoeld voor zorg die men nodig heeft terwijl men om andere redenen tijdelijk in een andere lidstaat verblijft; permanente aanwezigheid van een dienstverlener (wanneer een zorgverlener zich in een andere lidstaat heeft gevestigd), zoals plaatselijke klinieken van grote dienstverleners; en tijdelijke aanwezigheid van personen (d.w.z. mobiliteit van gezondheidswerkers, die bijvoorbeeld tijdelijk naar de lidstaat van de patiënt gaan om zorg te verstrekken) Relevantie van communautaire maatregelen voor de algemene doelstellingen van zorgstelsels Europese maatregelen op het gebied van gezondheidsdiensten zullen niet alleen betrekking hebben op het specifieke geval van de grensoverschrijdende gezondheidszorg, zij zullen NL 5 NL

7 noodzakelijkerwijs een deel van het antwoord zijn op de algemene uitdagingen waarmee zorgstelsels momenteel kampen. De kosten van zorgstelsels voor de overheidsfinanciën zijn de afgelopen jaren aanzienlijk sneller gestegen dan de inflatie; verwacht wordt dat ze in de meeste lidstaten tussen nu en 2050 met 1 à 2% van het bnp zullen stijgen als gevolg van de vergrijzing 13. Dergelijke prognoses zijn echter erg gevoelig voor veranderingen van de kostprijs van een bepaald dienstenpakket. Om de zorgstelsels betaalbaar te houden, is het dus van cruciaal belang de kosten te beheersen en de efficiëntie te verhogen, samen met preventie en gezondheidsbevorderende maatregelen om het aantal gezonde jaren (zoals gemeten door de indicator gezonde levensjaren ) te maximaliseren. Om de betaalbaarheid van de gezondheidszorg en de socialezekerheidsstelsels veilig te stellen, zijn inspanningen nodig om de efficiëntie en de effectiviteit te verhogen met respect voor de gedeelde Europese doelstellingen, namelijk universele en betaalbare toegang tot hoogwaardige gezondheidszorg, gebaseerd op rechtvaardigheid, gelijkheid en solidariteit. Het praktische nut van Europese samenwerking is aangetoond door de toenemende samenwerking op het gebied van gezondheidsdiensten tussen grensregio's bijna overal in de Unie. Voor inwoners van grensregio's is het mogelijk dat het dichtstbijzijnde ziekenhuis zich in een naburige lidstaat bevindt. Voor kleinere lidstaten is het misschien niet altijd efficiënt of veilig om gespecialiseerde diagnoses te stellen of gespecialiseerde zorg te verstrekken wanneer er te weinig patiënten zijn om de gespecialiseerde vaardigheden van gezondheidswerkers in stand te houden of investeringen in benodigde apparatuur te rechtvaardigen. Bij toekomstige communautaire maatregelen moet lering worden getrokken uit de bestaande samenwerking. Samenwerking gaat niet alleen over de verplaatsing van patiënten van een land naar een ander land, maar ook over de mobiliteit van gezondheidswerkers en over complexere structuren zoals netwerking tussen referentiecentra of de overdracht van kennis. Informatie- en communicatietechnologie (e-gezondheid) kan de mobiliteit en de zorgcontinuïteit ondersteunen en zelfs grensoverschrijdende gezondheidszorg mogelijk maken zonder dat de patiënt of de gezondheidswerker zijn eigen land hoeft te verlaten. Grensoverschrijdende gezondheidszorg is tot nu toe echter vaak belemmerd door de onverenigbaarheid van de regels van de betrokken landen en het ontbreken van een transparant rechtskader en een transparante Europese structuur voor samenwerking 14. Hoewel Richtlijn 95/46/EG betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens 15 specifieke bepalingen over gezondheidsgegevens bevat, is men zich hiervan in de gezondheidssector mogelijk te weinig bewust. De open coördinatiemethode voor gezondheidszorg en langdurige zorg leidt tot informatieuitwisseling, peer review en vergelijking, en de groep op hoog niveau inzake The impact of ageing on public expenditure: projections for the EU25 Member States on pensions, health care, long-term care, education and unemployment transfers ( ), European Economy Special Report 1/2006, DG ECFIN. Zie Patient Mobility in the European Union learning from experience, onder redactie van Magdalene Rosenmöller, Martin Mckee en Rita Baeten, uitgegeven door de Wereldgezondheidsorganisatie, 2006, namens het Europe 4 Patients-project en de Europese waarnemingspost voor stelsels en beleid voor gezondheidszorg, (ISBN ) en met de steun van het Zesde kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling van de Gemeenschap. PB L 281 van NL 6 NL

8 gezondheidsdiensten en medische zorg 16 ijvert voor praktische samenwerking omtrent thema's zoals de evaluatie van gezondheidstechnologie. Het Europese mededingingsbeleid garandeert dat verleners en financiers van gezondheidszorg onder gelijke voorwaarden werken en kan bijdragen tot de ontwikkeling en verbetering van efficiënte dienstverlening. De Europese kaderprogramma's voor onderzoek verbeteren de efficiëntie en effectiviteit van alle Europese zorgstelsels. Het actieplan voor een Europese Ruimte voor e-gezondheidszorg 17 helpt een veilige infrastructuur en veilige systemen en diensten op het gebied van e-gezondheid tot stand te brengen, en de structuurfondsen ondersteunen investeringen in gezondheidsinfrastructuur in het algemeen. Niettemin moet er nog veel worden gedaan om alle mogelijkheden die Europese samenwerking biedt, te benutten Aard en effecten van grensoverschrijdende gezondheidszorg De economische, sociale en gezondheidseffecten van grensoverschrijdende gezondheidszorg voor de burger en voor de gezondheids- en socialezekerheidsstelsels moeten zorgvuldig worden geanalyseerd. Hierbij moet worden gekeken naar de effecten voor ontvangende landen (met inbegrip van een passende vergoeding voor grensoverschrijdende gezondheidszorg) en kleinere lidstaten in het bijzonder en naar de mogelijke schaalvoordelen van Europese samenwerking. Algemeen gesproken worden patiënten het liefst dicht bij huis behandeld; de mobiliteit van patiënten is momenteel vrij beperkt en wordt geraamd op ongeveer 1% van de totale overheidsuitgaven voor gezondheidszorg. Dit cijfer is echter niet meer dan een ruwe schatting, aangezien voor een precies beeld gegevens nodig zijn die door de meeste Europese zorgstelsels niet beschikbaar worden gesteld. Het moge duidelijk zijn dat veel meer patiënten in beginsel belangstelling hebben voor grensoverschrijdende gezondheidszorg 18. Het gebrek aan informatie over de zorgmogelijkheden in andere lidstaten en de afwezigheid van een duidelijk kader weerhouden de mensen er echter van zich in het buitenland te laten behandelen, zelfs wanneer dat een goede zaak zou zijn. Vraag 1: wat zijn de huidige gevolgen (op plaatselijk, regionaal en nationaal vlak) van grensoverschrijdende gezondheidszorg voor de toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van zorgstelsels, en wat zijn de verwachtingen voor de toekomst? 3. GEBIEDEN WAAROP COMMUNAUTAIRE MAATREGELEN MOGELIJK ZIJN 3.1. Rechtszekerheid Zowel burgers als zorgstelsels hebben behoefte aan duidelijkheid om de algemene toepassing van de Verdragsbepalingen over vrij verkeer op gezondheidsdiensten te vergemakkelijken na de hierboven beschreven juridische ontwikkelingen. Wat volgt, is een mogelijke groepering van te behandelen kwesties samen met de bijbehorende vragen voor de raadpleging De Groep op hoog niveau bestaat uit hoge vertegenwoordigers van de lidstaten (en andere belanghebbenden die bij relevante onderwerpen een bijdrage leveren) en is opgericht om de aanbevelingen van het denkproces op hoog niveau over de mobiliteit van patiënten en de ontwikkelingen in de gezondheidszorg in de Europese Unie op te pakken, zoals bepaald in COM(2004) 301 van 20 april COM(2004) 356: E-gezondheidszorg een betere gezondheidszorg voor de burgers van Europa: Een actieplan voor een Europese Ruimte voor e-gezondheidszorg. Zie de verdere resultaten van het Europe 4 patients-project NL 7 NL

9 Meer informatie en duidelijkheid om grensoverschrijdende gezondheidszorg mogelijk te maken Het kan onder meer gaan over de verduidelijking van de procedures en voorwaarden waaraan moet worden voldaan om een beroep te kunnen doen op grensoverschrijdende gezondheidszorg, bijvoorbeeld de door het Hof aangehaalde voorwaarde dat verzorging in het buitenland moet worden toegestaan indien die zorg niet zonder buitensporige vertraging in eigen land kan worden verleend (hoewel hierbij meer aandacht aan de procedures moet worden besteed dan aan het vaststellen van een specifieke periode). Ook kunnen mechanismen worden ingesteld waarmee patiënten beslissingen over verzorging in het buitenland kunnen aanvechten (bijvoorbeeld de eis om redelijke procedures en termijnen voor beroep vast te stellen en bekend te maken). Alleen het recht op gezondheidszorg in een ander land is niet voldoende: patiënten en gezondheidswerkers moeten ook over genoeg informatie beschikken om te kiezen uit behandelingen en zorgverleners in andere lidstaten. Ook de overdracht van patiëntengegevens tussen verschillende zorgstelsels moet worden gegarandeerd, voortbouwend op de lopende werkzaamheden voor de ontwikkeling van interoperabiliteitsnormen voor elektronische medische bestanden of de ontwikkeling van een Europese gezondheidskaart die de belangrijkste gezondheidsgegevens bevat. Vraag 2: welke specifieke juridische verduidelijking en praktische informatie heeft wie (bv. autoriteiten, aankopers, dienstverleners, patiënten) nodig om een veilige, hoogwaardige en efficiënte grensoverschrijdende gezondheidszorg mogelijk te maken? Vaststellen wie waarvoor bevoegd is In verband met de toepassing van internemarktregels moet vooral duidelijk zijn welk land verantwoordelijk is voor het toezicht op de gezondheidsdiensten voor elk van de in punt 2.2 genoemde vormen. Wie is bijvoorbeeld verantwoordelijk voor het garanderen van de kwaliteit en veiligheid van gezondheidsdiensten die aan burgers van andere lidstaten worden verstrekt, en wiens klachten- en vergoedingssysteem moet van toepassing zijn op de verschillende vormen van grensoverschrijdende gezondheidsdiensten? Specifieke kwesties die moeten worden behandeld, zijn onder meer de zorgcontinuïteit wanneer een patiënt voor een specifieke medische ingreep naar een andere lidstaat wordt overgebracht en daarna naar zijn eigen land wordt teruggebracht, of wanneer zorg wordt verstrekt door gezondheidswerkers die tijdelijk naar een ander land verhuizen. Vraag 3: welke kwesties (bv. klinisch toezicht, financiële aansprakelijkheid) moeten onder de verantwoordelijkheid van de autoriteiten van welk land vallen? Verschillen deze voor de verschillende vormen van grensoverschrijdende gezondheidszorg die hierboven in punt 2.2 zijn beschreven? NL 8 NL

10 Aansprakelijkheid voor schade als gevolg van gezondheidszorg en schadeloosstelling na grensoverschrijdende gezondheidszorg Hoewel gezondheidszorg duidelijk bedoeld is om patiënten te helpen, zijn patiënten soms het slachtoffer van fouten of verzuim in de gezondheidszorg. Daarom moet duidelijk zijn wie de veiligheid van de patiënt moet garanderen bij grensoverschrijdende gezondheidszorg, hoe patiënten worden vergoed voor schade, en in het geval van fouten, wiens aansprakelijkheidsregels gelden en welke follow-up aan die fouten wordt gegeven. Mogelijk zijn hiervoor effectieve rapporterings- en leersystemen nodig, die geïntegreerd zijn in het zorgstelsel. Wanneer schade is veroorzaakt, moet een duidelijk mechanisme in werking treden dat zorgt voor een passende schadevergoeding en maatregelen om herhaling van fouten te voorkomen. Vraag 4: wie moet de veiligheid garanderen bij grensoverschrijdende gezondheidszorg? Hoe moet, in voorkomend geval, de schadeloosstelling van patiënten worden gegarandeerd? Een evenwichtige gezondheidszorg die toegankelijk is voor iedereen Hoewel het percentage mobiele patiënten over het geheel genomen beperkt is, kan het in bepaalde omstandigheden 19 hoger liggen, bijvoorbeeld: in grensstreken of populaire toeristische bestemmingen, waar soms meer dan de helft van de patiënten uit het buitenland komt; in het geval van extramurale zorg, zoals bij tandheelkundige behandelingen. In sommige van de nieuwe lidstaten zijn er bijvoorbeeld ziekenhuizen voor tandheelkunde waar buitenlandse patiënten een derde van het patiëntenbestand uitmaken. Er moet meer duidelijkheid komen over wat de lidstaat waar de behandeling plaatsvindt (d.w.z. het ontvangende land) kan doen om te voorkomen dat het behandelen van patiënten uit andere lidstaten een belemmering vormt voor een evenwichtige, voor iedereen toegankelijke gezondheidszorg, of dat de betaalbaarheid van het zorgstelsel van de lidstaat hierdoor wordt ondermijnd (bijvoorbeeld in termen van organisatie en dienstverlening). Vraag 5: wat moet worden gedaan om ervoor te zorgen dat het behandelen van patiënten uit andere lidstaten verenigbaar is met het verstrekken van evenwichtige medische en ziekenhuisdiensten die toegankelijk zijn voor iedereen (bv. door een financiële vergoeding voor hun behandeling in ontvangende landen)? Andere kwesties Er moet ook duidelijkheid zijn over ethische kwesties en over de mogelijkheden van lidstaten om van mening te verschillen over de zorg die zij willen verlenen (bv. vruchtbaarheidsbehandelingen). 19 Zie Patient Mobility in the European Union learning from experience, zie hierboven. NL 9 NL

11 Het vrije verkeer van gezondheidswerkers komt al ruim aan bod in de communautaire wetgeving 20, maar in de specifieke context van gezondheidsdiensten moeten mogelijk nog een paar kwesties worden behandeld, zoals de tijdelijke verplaatsing van gezondheidswerkers of de vestiging van zorgverleners in andere lidstaten. Vraag 6: zijn er nog kwesties die in de specifieke context van gezondheidsdiensten moeten worden behandeld met betrekking tot het verkeer of de vestiging van gezondheidswerkers en die nu nog niet door de communautaire wetgeving zijn geregeld? Vraag 7: zijn er met betrekking tot de specifieke gezondheids- of socialezekerheidsstelsels nog punten waarop de rechtszekerheid moet worden verbeterd? Hoe kan grensoverschrijdende gezondheidszorg worden vereenvoudigd volgens degenen die rechtstreeks betrokken zijn bij het ontvangen van patiënten uit andere lidstaten, zoals zorgverleners en socialezekerheidsinstellingen? 3.2. Steun voor de lidstaten Tijdens het denkproces over de mobiliteit van patiënten 21 hebben de ministers van Volksgezondheid en andere belanghebbenden bepaald op welke gebieden de schaalvoordelen van een gecoördineerd optreden van alle lidstaten een meerwaarde kunnen hebben voor de nationale zorgstelsels. Op dit gebied is al enige vooruitgang geboekt in het kader van de Groep op hoog niveau inzake gezondheidsdiensten en medische zorg 22. Voorts zal het Zevende kaderprogramma voor onderzoek steun verlenen aan onderzoek in samenwerkingsverband op het gebied van gezondheidsdiensten. Er is echter een formeler kader op EU-niveau nodig om te garanderen dat deze maatregelen effectief en blijvend worden uitgevoerd Europese netwerken van referentiecentra Voor sommige gezondheidsdiensten is een concentratie van middelen of expertise vereist, bijvoorbeeld voor zeldzame ziekten. Door dergelijke referentiecentra op Europees niveau met elkaar te verbinden, kan hoogwaardige en kosteneffectieve zorg worden verstrekt, wat zowel voor patiënten als voor zorgstelsels voordelig is en zorg van de hoogst mogelijke kwaliteit bevordert Benutting van het innovatiepotentieel Een van de voornaamste uitdagingen voor gezondheidsdiensten is omgaan met innovatie en garanderen dat behandelingen gebeuren op basis van het beste wetenschappelijke onderzoek. Door samen gemeenschappelijke criteria op te stellen voor een dergelijke wetenschappelijke basis op Europees niveau kunnen goede praktijken worden verspreid, wordt verspilling van middelen tegengegaan en kunnen Zie met name Richtlijn 2005/36/EG betreffende de erkenning van beroepskwalificaties, PB L 255 van , blz. 22. Voor meer informatie en de tekst van het rapport van het denkproces op hoog niveau over de mobiliteit van patiënten en de ontwikkelingen in de gezondheidszorg in de Europese Unie, zie Zie NL 10 NL

12 gemeenschappelijke pakketten met basisinformatie en technieken ter beschikking worden gesteld, zodat de lidstaten optimaal gebruik maken van nieuwe technologieën, therapieën en technieken Beleidsvorming op basis van gedeelde informatie De huidige mechanismen om de efficiëntie en effectiviteit van gezondheidsdiensten te garanderen, zijn aan versterking toe. Waar we erin geslaagd zijn resultaten uit heel Europa te vergelijken (bv. op het gebied van kanker) 23, zijn sterke verschillen in technieken en resultaten aan het licht gekomen. Een betere beschikbaarheid en vergelijkbaarheid van gegevens en indicatoren inzake gezondheidszorg kan de basis vormen voor een betere gezondheidszorg voor allen. Mogelijk is een operationeel mechanisme (zoals een waarnemingspost) vereist om op Europees niveau toezicht te houden en samen te werken Beoordeling van het effect op zorgstelsels Het effect op zorgstelsels komt al aan bod in de richtsnoeren van de Commissie voor een geïntegreerde effectbeoordeling. In het kader van de Groep op hoog niveau wordt momenteel gewerkt aan een duidelijke methode om de gevolgen van communautaire voorstellen voor zorgstelsels te beoordelen. Hierdoor zal de Commissie passende regelgeving kunnen opstellen met respect voor de doelstellingen van zorgstelsels. Vraag 8: op welke manier moeten Europese maatregelen de zorgstelsels van de lidstaten en de verschillende actoren binnen die stelsels helpen ondersteunen? Zijn er nog andere gebieden dan die welke hierboven worden genoemd? 4. HULPMIDDELEN EN INSTRUMENTEN VOOR COMMUNAUTAIRE MAATREGELEN 4.1. Mogelijke instrumenten Er bestaan heel wat instrumenten om op communautair niveau op te treden op het gebied van gezondheidsdiensten. De rechtszekerheid wordt het best gegarandeerd door een bindend juridisch instrument. Dat kan een verordening of een richtlijn zijn (bijvoorbeeld op basis van artikel 95), hoewel bij de keuze van de geschikte vorm rekening moet worden gehouden met het resultaat van deze raadpleging. Er komt ook een gemoderniseerd systeem voor de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels, ter vervanging van de Verordeningen nrs. 1408/71 en 574/ Een interpretatie van de jurisprudentie door de Commissie (bv. een interpretatieve mededeling) kan voor aanvullende verduidelijking zorgen. De Commissie heeft in 2004 trouwens al een mededeling over de mobiliteit van patiënten en de ontwikkelingen in de Een voorbeeld: hoewel de overlevingscijfers bij blaaskanker in het algemeen verbeteren, zijn er grote verschillen tussen landen, van 78% overleving na vijf jaar in Oostenrijk tot 47% in Polen en Estland (in EUROCARE 3 - survival of cancer patients in Europe; zie Bovendien werd in de conclusies van de EU-top van juni 2006 verwezen naar de noodzaak om de behandeling van zeldzame ziekten op Europees niveau te verbeteren. Zie COM(2006) 16 definitief van NL 11 NL

13 gezondheidszorg in de Europese Unie 25 opgesteld met algemene beginselen omtrent de toepassing van het communautaire recht op dit gebied. Deze mededeling werd weliswaar gunstig onthaald, maar bood duidelijk geen afdoende antwoord op specifieke vragen. Afgezien van wetgeving zijn er nog mogelijkheden, waaronder praktische samenwerking in het kader van de Groep op hoog niveau inzake gezondheidsdiensten en medische zorg. De open coördinatiemethode wordt gebruikt om een gemeenschappelijk kader tot stand te brengen om de lidstaten te helpen bij de hervorming en ontwikkeling van de door de sociale bescherming verleende gezondheidszorg en langdurige zorg 26. Deze mogelijkheden kunnen nuttig zijn om praktische vooruitgang te boeken bij de samenwerking tussen de lidstaten, maar rechtszekerheid kunnen ze niet bieden. Het is ook mogelijk verschillende instrumenten te combineren in een algemeen pakket communautaire maatregelen. Omwille van de rechtszekerheid zullen echter ten minste een aantal elementen in een wetgevend instrument moeten worden geregeld. Andere kwesties kunnen door zachtere mechanismen zoals aanbevelingen, mededelingen of richtsnoeren worden aangepakt. Ook de steun voor praktische samenwerking tussen zorgstelsels (bv. verhoogde netwerking tussen referentiecentra) moet waarschijnlijk worden uitgebreid om ervoor te zorgen dat praktische structuren voorhanden zijn om in de praktijk te kunnen samenwerken. Gelet op de voortdurende hervormingen van de zorgstelsels moet ook worden voorzien in een mechanisme om de instrumenten en regels bij te werken. Vraag 9: welke hulpmiddelen zijn geschikt om de verschillende kwesties met betrekking tot gezondheidsdiensten op EU-niveau aan te pakken? Welke kwesties moeten via communautaire wetgeving worden geregeld en welke via niet-wetgevende middelen? 5. VOLGENDE STAPPEN Uw antwoorden op deze raadpleging, die opgebouwd is rond de negen specifieke vragen die hierboven aan bod komen, moeten de Commissie uiterlijk op 31 januari 2007 bereiken, hetzij per op hetzij per post op het volgende adres: Europese Commissie Directoraat-generaal Gezondheid en consumentenbescherming Raadpleging inzake gezondheidsdiensten B232 8/102 B-1049 Brussel België COM(2004) 301 van 20 april 2004 over de follow-up van het denkproces op hoog niveau over de mobiliteit van patiënten en de ontwikkelingen in de gezondheidszorg in de Europese Unie. Zie COM(2004) 304 van 20 april NL 12 NL

14 Alle ontvangen bijdragen worden gepubliceerd, behoudens uitdrukkelijk bezwaar. Na deze raadpleging is de Commissie voornemens in 2007 passende voorstellen te doen. NL 13 NL