Aan de gemeenteraad van Nijmegen. Geachte leden van de raad,

Transcriptie

1 Ingekomen stuk D5 (PA 2 juli 2008) Aan de gemeenteraad van Nijmegen Korte Nieuwstraat PP Nijmegen Telefoon (024) Telefax (024) gemeente@nijmegen.nl Postadres Postbus HG Nijmegen Datum 17 juni 2008 Ons kenmerk G520/ Contactpersoon Klaas-Jan Gräfe Onderwerp Samenvatting evaluatie Gratis OV 65-plussers Datum uw brief Doorkiesnummer Geachte leden van de raad, Van 1 juni t/m 31 december 2007 is in Nijmegen een proef uitgevoerd met gratis openbaar vervoer voor 65-plussers. Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat betaalde de helft en voert de evaluatie uit. De definitieve evaluatie is nog niet beschikbaar, deze wordt naar verwachting eind juni naar de Tweede Kamer gestuurd en wordt dan openbaar. Op dat moment zullen we deze ook naar u toesturen. In de Perspectiefnota, waarover u op 18 juni voor de eerste keer spreekt, hebben wij een bedrag gereserveerd om ook in 2009 en verder een vorm van gratis openbaar vervoer voor ouderen aan te bieden. Om u niet te laten besluiten zonder kennis genomen te hebben van de effecten van de proef in 2007, hebben we in deze brief de resultaten van Nijmegen samengevat op basis van de conceptrapportage. Opzet van het onderzoek Voor het onderzoek naar de sociaal-maatschappelijke winst is gekeken naar drie indicatoren: het daadwerkelijke ov-gebruik; het gevoel van eenzaamheid; de mate waarin maatschappelijke activiteiten worden ontplooid. Verder is onderzoek gedaan naar de effecten op de capaciteitsbehoefte, het effect op het gebruik van de Stadsregiotaxi, effect op het autogebruik en effect op het fietsgebruik.

2 1 Deze onderzoeken zijn gedaan door middel van tellingen, telefonische enquêtes, enquêtes in de bussen en een groepsdiscussie. OV-gebruik In deze paragraaf gaan we in op de effecten op het ov-gebruik. Gemiddelde bezetting in de bus Het gebruik van het openbaar vervoer onder de doelgroep is gestegen. Er zijn meer mensen gaan reizen (die voorheen niet in de bus zaten) en mensen stappen vaker in de bus. Zaten er voor het experiment gemiddeld 2 ouderen in de bus, in augustus 2007 was dat al 2,5 en in januari ,4. Absoluut aantal reizigers Novio heeft maandelijks het aantal 65+ pashouders geteld in alle lijnen waarop de pas geldig is. In de periode juli tot en met december 2007 stapten ongeveer reizigers in met een gratis ov-pasje. Uit de enquête blijkt dat 87% van de reizigers van 65 jaar en ouder gebruik maakte van het pasje (de rest is dus geen inwoner van Nijmegen). Dat betekent dat het totaal aantal 65-plussers dus bedroeg. In de voormeting zaten er reizigers van 65 jaar en ouder in de bus, waarbij geen onderscheid gemaakt kon worden in inwoners en nietinwoners. Het gratis openbaar vervoer voor Nijmeegse 65-plussers heeft dus geleid tot een verdubbeling van het aantal reizigers. Percentage busgebruikers Het ov-gebruik onder ouderen lag voor de proef al relatief hoog: 56% maakte wel eens gebruik van de bus. Tijdens de proef neemt dat toe tot 78%. Ook is er een forse toename te zien van het regelmatige gebruik (2 of meer keer per week) van de bus, van 25% in de voormeting naar 50% in de effectmeting. De groei is het sterkst in de leeftijdsklasse jaar (26%), maar ook in de groepen jaar en > 80 jaar is een flinke groei te zien (19% en 18%). Het busgebruik is het hoogste bij mensen met een lager inkomen. Tot netto per maand gebruikt nu 80% het openbaar vervoer, vanaf is dat 70%. Bij de lagere inkomens is dat een stijging van 21%, bij de hogere inkomens een stijging van 23%.

3 2 Van de mensen die zich niet eenzaam voelen, maakt tijdens de proef 79% gebruik van de bus, een stijging van 23% tov de voormeting. 73% van de mensen die zich wél eenzaam voelen, maakt gebruik van de bus, een stijging van 20% tov de voormeting. Slechts 38% van de ouderen die slecht ter been zijn, maakten voor de proef gebruik van de bus. Tijdens de proef is dat gestegen tot 66%, een stijging van 28%. Ouderen die niet slecht ter been zijn, maken meer gebruik van de bus, namelijk 81% tegen 62% voor de proef. Dit is een stijging van 19%. Tevredenheid over het openbaar vervoer De tevredenheid over het openbaar vervoer is gestegen van 88% (zeer) tevreden tot 97%. Vooral het aandeel zeer tevreden reizigers is gestegen van 8% naar 32%. Enerzijds zal dit komen omdat mensen als gevolg van het gratis openbaar vervoer de voordelen van de bus hebben ontdekt. Anderzijds ben je minder snel geneigd kritisch te zijn over iets dat je gratis krijgt. Maatschappelijke activiteiten Over de gehele linie bezien is er een sprake van een toename van de deelname aan activiteiten ten opzichte van de voormeting. Uitzondering hierop is het museumbezoek, waar sprake is van een lichte daling. Echter: bij de controlegroep van 63- en 64-jarigen (zonder gratis ov) is de toename ook te zien. Uitzonderingen hierop vormen het restaurant- en bioscoopbezoek, het maken van een fietstocht en de overige vrijetijdsactiviteiten, waar bij de controlegroep juist een daling is te zien van deelname en bij 65-plussers een stijging. Grootste stijgers zijn het zoeken van verenigingen (bijv. zang-, muziek-, toneel- of hobbyvereniging) en vrijwilligerswerk, beide met 8%. Sporten in verenigingsverband en bezoek aan restaurant/bioscoop stijgen met 6%. Het maken van een wandeling of fietstocht, en het winkelen stijgen ieder met 5%. Meest favoriete activiteiten zijn bezoek aan vrienden of familie (van 85% naar 88%) en winkelen (van 83% naar 88%). Opvallend is dat de deelname aan ontspanningsactiviteiten bij de minder mobielen sterker is toegenomen dan bij de mobiele 65-plussers.

4 3 De grootste stijging in de oudste leeftijdscategorie, ouder dan 80 jaar, zit vooral in de culturele en de ontspannings activiteiten. In de middengroep, jaar, zit deze groei vooral in de ideële en sportactiviteiten. Ouderen van jaar ontspannen en sporten meer. Als we kijken naar de ontwikkeling van de activiteiten naar inkomen, dan zien we dat de toename zich vooral voordoet bij de lagere inkomensgroep en de middengroep en veel minder bij de ouderen met een hoger inkomen. De belangrijkste toename bij de lagere inkomens zit in ideële activiteiten en sportactiviteiten. De grotere deelname aan activiteiten doet zich vooral voor onder de niet-autobezitters. Dit kan wijzen op een relatie met het gratis busvervoer. Gevoel van eenzaamheid Voorafgaand aan de proef is bijna een kwart van de 65-plussers in zekere mate eenzaam. De meeste hiervan zijn matig eenzaam. Na de proef is het aantal matig eenzamen licht verminderd en het aantal niet eenzamen gegroeid. In de controlegroep doet zich een nagenoeg zelfde ontwikkeling voor. Het is daarom niet mogelijk om een relatie te leggen met het experiment. Het aantal sterk en ernstig eenzamen blijft voor en tijdens de proef hetzelfde. Voor deze groep is het aanbieden van gratis busvervoer dus geen middel om zich minder eenzaam te voelen. Voor deze groep is het belangrijker om activiteiten te organiseren of te zorgen voor meer bezoek. Het gevoel van eenzaamheid neemt toe naarmate men ouder wordt. Bij de groep van 81 jaar en ouder is geen verschil te zien in de mate van eenzaamheid voor en tijdens de proef. Bij de groep jaar is wel een lichte afname van de matig eenzamen te zien. Overige effecten Er is ook gekeken naar mogelijke andere effecten van het gratis openbaar vervoer, zoals de inzet van extra bussen, het gebruik van de regiotaxi, het gebruik van de auto en van de fiets. Capaciteit Novio heeft geen extra bussen hoeven inzetten tijdens de proef. Er waren buiten de spits voldoende lege stoelen beschikbaar om de groei te kunnen verwerken.

5 4 Gebruik van de regiotaxi Uit de enquête blijkt geen aantoonbaar effect op het gebruik van de regiotaxi in Nijmegen. Door Novio Express wordt niet apart bijgehouden hoeveel ritten er door 65-plussers worden gemaakt. Daardoor kunnen eventuele verschuivingen in het gebruik door 65-plussers niet cijfermatig in beeld gebracht worden. Autogebruik Ruim de helft van de 65-plussers is in het bezit van een auto. Ruim 55% van de respondenten gebruikt (als bestuurder of passagier) wekelijks een of meerdere malen een auto. Dat is niet veranderd tijdens de proef. Wel is het frequent gebruik van de auto (vier en meer keer per week) gedaald van 26% naar 18%. Dit effect is niet in die mate te zien in de controlegroep. Als we kijken naar het busgebruik van autobezitters, valt op dat meer autobezitters de bus (wel eens) zijn gaan gebruiken. De groep niet gebruikers is kleiner geworden. Voor de proef gebruikte 50% van de autobezitters wel eens de bus, in december is dat toegenomen tot 75%. Onder de groep die geen auto bezit is het busgebruik weliswaar hoger, maar minder fors gestegen dan onder de autobezitters (van 63% voor het experiment naar 82% tijdens het experiment. Het aantal mensen dat de auto minder dan een keer per twee weken gebruikt (circa 0,4x per week), stijgt van 6% naar 8%. Het aantal mensen dat de auto twee tot drie keer per week gebruikt (circa 2,5x per week), stijgt van 19% naar 25%. Het aantal mensen dat de auto vier keer of meer keer per week gebruikt (circa 5x per week), daalt van 26% naar 18%. Uitgaande van de proef met ouderen, daalt het aantal autoritten per week met circa 5.000, van naar ritten per week betekent ongeveer 750 ritten op een gemiddelde (werk)dag. Omdat in het openbaar vervoer heen- en terugritten apart worden geteld, betekent dit dat het aantal busritten met circa per dag toeneemt. Gemiddeld stappen ouderen per dag met een gratis ovpas in de bus. Dat betekent dat circa 27% van de oudere reizigers uit de auto komt. Circa 73% zijn nieuwe reizigers of reizigers die vaker zijn gaan reizen. Opgemerkt moet worden dat de exacte cijfers niet goed uit het onderzoek te halen zijn en dat dit een globale inschatting is. Op basis van de vorenstaande gegevens kan de conclusie worden getrokken dat er sprake is van een zekere verschuiving van het autogebruik naar het busgebruik. Men gebruikt wat minder vaak de auto en wat vaker de bus.

6 5 Fietsgebruik Ruim de helft van de 65-plussers maakt geen gebruik van de fiets. 22% van de respondenten fietst vier of meer keer per week, 42% maakt wekelijks (één of meerdere keren) gebruik van de fiets. Twintig procent van de fietsers geeft aan dat ze in de periode van de proef minder vaak gebruik hebben gemaakt van de fiets dan voorheen. De meerderheid daarvan (circa tweederde) zegt dat dit komt omdat ze gebruik maakten van het gratis busvervoer. Groepsdiscussie Er is tussentijds een groepsdiscussie geweest waarin dieper op de effecten van het gratis openbaar vervoer werd ingegaan. Opvallend was dat het gratis openbaar vervoer er vooral toe heeft geleid dat mensen het gemak van de bus hebben ontdekt. Men werd gestimuleerd om zich eens in het lijnennet te verdiepen en dat bleek zo slecht nog niet. Ook heeft de bus als voordeel dat je geen parkeergeld hoeft te betalen, je niet met de auto in het drukke verkeer hoeft te rijden, een wijntje kunt drinken en dat je andere ouderen in de bus treft. Een van de aanwezigen vertelde dat ze vrijwilligerswerk deed in een verzorgingshuis en dat het opviel dat mensen vaker bezoek krijgen. Een lid van de Seniorenraad vertelde dat het Nordic Walking groepje in Groesbeek behoorlijk is gegroeid sinds het openbaar vervoer gratis is. Conclusies Geconcludeerd kan worden dat het gratis openbaar vervoer voor ouderen leidt tot meer mensen die gebruik maken van het openbaar vervoer en ook dat mensen vaker gaan reizen: voor de proef maakte 56% van de Nijmeegse ouderen (wel eens) gebruik van de bus, tijdens de proef is dit toegenomen tot 78%. Het percentage ouderen dat regelmatig gebruik maakt van de bus (2 of meer keer per week) is gestegen van 25% naar 50%. Ook de waardering voor het openbaar vervoer is sterk toegenomen. In de groepsdiscussie werd aangegeven dat men de bus als gevolg van het gratis ov heeft ontdekt. Het blijkt dus tevens een mooi marketinginstrument. De deelname aan activiteiten is toegenomen, met name onder ouderen met een laag inkomen en niet-autobezitters. Meest favoriet zijn bezoek van vrienden/familie en winkelen, grootste stijgers zijn het bezoeken van een vereniging en het doen van vrijwilligerswerk. Het gevoel van eenzaamheid is bij de sterk eenzamen niet afgenomen, maar de groep matig eenzamen is wel afgenomen. Echter: in de controlegroep was diezelfde trend te zien, dus kan niet geconcludeerd worden dat deze afname te maken heeft met de proef met gratis ov.

7 6 Met het gratis openbaar vervoer worden twee doelen nagestreefd: een mobiliteitsdoel en een sociaal doel. Ongeveer een kwart van de nieuwe reizigers zijn uit de auto gestapt en draagt dus bij aan het mobiliteitsdoel. Voor ongeveer driekwart van de nieuwe reizigers dient het gratis ov vooral een sociaal doel. Hoogachtend, college van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Secretaris, mr. Th.C. de Graaf P. Eringa