Op weg naar een leeftijdsvriendelijk Bergen op Zoom

Transcriptie

1 Op weg naar een leeftijdsvriendelijk Bergen op Zoom Samenvatting onderzoeksresultaten onder senioren 2018 Met dank aan de 568 senioren die aan dit behoefteonderzoek hebben deelgenomen en de vrijwilligers die de enquete hebben uitgezet! 1 Gemeente Bergen op Zoom. Oktober 2018

2 Voorwoord Eén op de 5 Bergenaren is vandaag 65 jaar of ouder (20,5%). Dit aantal neemt de komende jaren alleen maar toe. In 2040 zal bijna één op de drie Bergenaren 65 plus zijn. De vergrijzing van onze samenleving is dan ook een voortschrijdend proces waar we de komende jaren de impact van zullen ondervinden. Ook de gemiddelde levensverwachting neemt namelijk nog steeds toe. Het aantal mensen van 100 jaar en ouder zal tussen nu en 2040 verviervoudigen. 85 plus zijn wordt steeds normaler, maar een chronische aandoening hebben ook. Omdat steeds minder mensen overlijden aan hart- en vaatziekten en kanker, zullen steeds meer mensen te maken hebben met de lange termijngevolgen daarvan en door de hogere levensverwachting neemt ook het aantal dementerenden en sociale eenzaamheid toe. Dit vraagt aandacht, inzet en brede samenwerking van veel verschillende partijen: binnen onze samenleving. Gemeente Bergen op Zoom wil samen met senioren komen tot een Leeftijdsvriendelijke gemeente waarin de positie van de ouder wordende inwoner in onze samenleving wordt versterkt, toegankelijke zorg en ondersteuning wordt geboden wanneer kwetsbaarheid de overhand neemt, en eigen regie daarin beklemtonen. De eerste stap op weg naar een Leeftijdsvriendelijke gemeente was een behoefteonderzoek 1 De 8 domeinen van een Leeftijdsvriendelijke Gemeente onder onze senioren waarvan u hierin de samenvatting vindt. Het nieuwe ouder worden Een deel van de ouderen (18,5%) bevindt zich door een opeenstapeling van chronische aandoeningen en andere medische en sociale problemen in een kwetsbare situatie. Veel mensen worden echter in goede gezondheid oud. Zelfs met een of meerdere chronische ziekten slagen onze oudere inwoners er veelal in om comfortabel, actief en zelfstandig te leven, zoals uit ons behoefteonderzoek onder senioren blijkt. 60% van de Bergse senioren geeft hun kwaliteit van leven zelfs een 8 of hoger. De toenemende vitaliteit van ouderen betekent dat veel mensen tot op hoge leeftijd kunnen (en willen) participeren in de samenleving en zo lang mogelijk actief zijn en zelfstandig thuis blijven wonen. Zij willen aangesproken worden op hun competenties, niet op het eventuele verlies aan (fysieke of mentale) functies en de samenleving bieden wat zij te bieden hebben, namelijk kennis, zorg, levenswijsheid, aandacht, tijd, betrokkenheid etc. Dit vraagt om een betere bewustwording van het potentieel van onze ouder wordende bevolking én de benutting daarvan voor en door de Bergse samenleving. Zinvol ouder worden, van betekenis zijn en actief blijven in de samenleving, ook bij toenemende 2

3 kwetsbaarheid, zijn belangrijke waarden voor het welbevinden van elk mens. De missie van Leeftijdsvriendelijke gemeente is dan ook: Iedereen weet zich van betekenis in Bergen op Zoom. Echter 35% van de ondervraagden senioren gaf aan het gevoel te hebben niet meer mee te tellen in de Bergse samenleving. Dit cijfer geeft meteen het belang aan om te komen tot een Leeftijdsvriendelijke gemeente en de weg die we nog te gaan hebben, want dit percentage moet omlaag. Dit kan alleen bereikt worden als we als samenleving een andere houding aannemen ten opzichte van ouder worden. Het beeld (én de vooroordelen die we daarover hebben) dient grondig gewijzigd. Want niet alleen de jeugd heeft de toekomst, ook de nieuwe ouderen krijgen er door de hogere levensverwachting een heel stuk toekomst bij! Wethouder Andrew Harijgens en de projectgroep Leeftijdsvriendelijk Bergen op Zoom Ondernemers & winkeliers Wijk/ Buurt Verenigingen Woningbouw coöperaties, makelaars (Thuis)zorg & Welzijn 1 ste & 2 de lijns gezondheidszorg Gemeente Mantelzorgers Culturele instellingen Ouderenbonden seniorenraad Maatschappelijke instellingen Vervoersorganisaties Zorginnovatie en zorgopleidingen Vrijwilligers Horeca, bioscoop e.d. Evenementen organisaties cliëntenraden Politie/buurt preventie 3

4 Algemeen Samenvatting behoefteonderzoek senioren BoZ Bergen op Zoom heeft inwoners, waarvan vijfenzestig jaar of ouder is. Eén op de 5 Bergenaren is dus 65 plusser (20,5%). Wijken die relatief veel ouderen hebben zijn Augustapolder (1 op de 2 Bergenaren is daar 65+ vanwege de vele appartementen aldaar). In Warande Oost, Vestinggronden (Noord en Zuid) en Halsteren is 1 op de 3 inwoners 65 jaar of ouder. Daarnaast wonen in Warande (5%) en het Centrum (4%) beduidend meer tachtigplussers dan gemiddeld (1,5%). Top 5 Tevredenheid Uit het onderzoek wat is verricht door de Vrije Universiteit Brussel blijkt dat de senioren in onze gemeente al redelijk tevreden zijn over de leeftijdsvriendelijkheid van onze gemeente. In onderstaande tabel is de top 5 van diensten vermeld waar respondenten van de verschillende leeftijdscategorieën gebruik van hebben gemaakt en tevreden of zeer tevreden over zijn. Er worden in deze tabel aantallen weergegeven, in plaats van percentages, omdat het aantal respondenten dat van de voorzieningen gebruik heeft gemaakt sterk verschillend is. Diensten Tevreden Ontevreden Dienstverlening gemeentelijke diensten Dienstverlening bibliotheek Dienstverlening Vraagwijzer Huisvuilophaal diensten Dienstverlening WijZijn Traverse 56 4 Top 5 Ontevredenheid Diensten Ontevreden Tevreden Zichtbaarheid van de politie op straat Staat van de voetpaden Verkeersveiligheidsbeleid Huurprijs van vergaderruimten Subsidies voor woningaanpassingen De Bergse senior is vooral ontevreden over de zichtbaarheid van de politie op straat. Het is een dienst waarover een hoger aantal respondenten ontevreden is dan tevreden, te weten 191 tegenover 159. Naarmate de leeftijd toeneemt, neemt het gevoel van sociale onveiligheid toe en is de behoefte aan zichtbaarheid van de politie op straat groter. Bij de beoordeling van de staat van de voetpaden zien we hetzelfde beeld: naarmate de leeftijd toeneemt, is de gevoeligheid voor oneffenheden van de voetpaden sterker en de kritiek groter. Ook zijn redelijk veel respondenten ontevreden t.a.v. de verkeersveiligheid. 4

5 Tel je als Bergse senior mee in de samenleving? Respect voor ouderen in de samenleving en hen bij maatschappelijke activiteiten betrekken zijn onderwerpen die een leeftijdsvriendelijke gemeente kenmerken. Eén op de vier respondenten van jaar heeft echter het gevoel dat senioren niet meer serieus worden genomen door de samenleving en bijna vier van de tien senioren van 80 jaar en ouder krijgt het gevoel opgedrongen dat ouderen niets meer te bieden hebben. Gemiddeld 35% van alle ondervraagden hebben het gevoel dat ouderen tegenwoordig niet meer meetellen. Dit zijn verdrietige cijfers en reden waarom gemeente Bergen op Zoom samen met onze senioren gestart is om tot een Leeftijdsvriendelijke gemeente te komen. Hoe gezond is de Bergse senior? Afnemende spierkracht en een verminderde elasticiteit van het lichaam en mobiliteit hebben beperkingen tot gevolg. Wanneer beperkingen langer dan 3 maanden voortduren, spreken we van chronische beperkingen. Deze manifesteren zich doorgaans vooral bij de groep van 80 jaar en ouder. In grafiek 1 zien we dit terug. Zo is voor meer dan zeven op de tien senioren van deze leeftijdscategorie het tillen van zware voorwerpen permanent moeilijk geworden. Trappen lopen gaat bij meer dan vijf op de tien 80- plussers niet meer gemakkelijk, een blokje omlopen gaat voor één op de drie van de oudste senioren niet meer vanzelf en het verrichten van huishoudelijke taken kan bijna een derde van de 80-plussers niet meer (alleen) af. Fysieke gezondheid en langdurige beperkingen (per leeftijdscategorie %) Grafiek Vrouwen vermelden vaker chronische beperkingen dan mannen: trappen lopen valt 15% van de mannen zwaar en 29% van de vrouwen; boodschappen dragen is voor 21% van de vrouwen moeilijk geworden, tegenover 9% van de mannelijke respondenten en bij het huishoudelijk werk geldt dit voor 17% respectievelijk 7%. De thuiszorgorganisatie komt vooral over de vloer bij de senior van 80 jaar en ouder. Eén op de vier 80-plussers doet er een beroep op. Het percentage vrouwen dat huishoudelijke hulp krijgt en van georganiseerd vervoer gebruik maakt, is driemaal zo hoog dan het percentage mannen. De tevredenheid over de formele hulpverlening en over de informele ondersteuning is bij mannen en vrouwen hoog. Kwetsbaarheid komt onder 18,5% van de Bergse senioren voor. Van de mannen was 12,6% kwetsbaar en van de vrouwen 24,8%. Het hoogst werd gescoord op eenzaamheid (31,5%), alleenwonend (31,9%) en lichamelijke moeheid (30,5%). Uit een vergelijking tussen de scores van mannen en vrouwen bleek dat vrouwen significant hoger scoorden (dus meer kwetsbaar zijn) op diverse componenten. 5

6 Ook bleek hoe hoger de leeftijd, hoe kwetsbaarder, en hoe lager de opleiding, hoe kwetsbaarder. Ouderen stellen hun kwaliteit van leven centraal. Daarom is daar in het behoefteonderzoek ook naar gevraagd. 4% van de ondervraagden geeft niet meer dan het cijfer 5 voor de actuele kwaliteit van zaken en 60% geeft het cijfer 8 of hoger. In de leeftijdscategorieën jaar en jaar is ongeveer 2% van mening dat de kwaliteit van leven niet boven het cijfer 5 uitkomt, het percentage bij de 80-plussers is 3%. *Aangezien relatief minder laagopgeleiden hebben deelgenomen aan dit (schriftelijke) behoefteonderzoek, dient er rekening mee gehouden te worden dat de kwetsbaarheidspercentages in werkelijkheid hoger zijn en de kwaliteit van levenspercentages lager. Hoe verplaatst de Bergse senior zich? Het overgrote deel van de respondenten verplaatst zich frequent te voet, met de fiets of met de auto. De auto is voor de respondenten van jaar het favoriete vervoermiddel, maar ook 62% van de 80 plussers gebruikt dit vervoermiddel nog wekelijks. Tussen de 41% (80 jaar en ouder) en 68% (60-69 jaar) van de respondenten gaat één of meerdere keren per week met de fiets op pad. De elektrische fiets wordt door 40% van de jarigen, 36% van de jarigen en 24% van de 80-plussers minimaal 1 à 2 keer per week bereden. Van de bus wordt maar door ongeveer 4% van alle respondenten wekelijks gebruik gemaakt. Van de belbus of andere vormen van georganiseerd vervoer bedient zich 3% van de mannen en 8% van de vrouwen. Verplaatsingen (min. 1 à 2 x per week per leeftijdscategorie %) Grafiek 2 bus elektrische met de fiets per auto te voet Apart is nog een vraag over het openbaar vervoer gesteld. Slechts een klein percentage van de senioren maakt gebruik van het openbaar vervoer. De Bergenaar rijdt het liefst auto of gebruikt de fiets. Waar in veel andere gemeenten hoge percentages senioren goed openbaar vervoer en goed bereikbare bushalten missen, zijn de meeste respondenten van Bergen op Zoom juist tevreden over deze voorzieningen. Slechts een gering percentage senioren deelt deze opvatting niet. Qua ontevredenheid in het kader van mobiliteit scoort voor de Bergse senior met name de verkeersveiligheid en de staat van de voet/fietspaden hoog. Neemt de Bergse senior deel aan sociale en culturele activiteiten? In vergelijking met de resultaten van andere gemeenten binnen dit onderzoek, valt op dat een groot deel van de respondenten van Bergen op Zoom zich neutraal uitlaat over hun betrokkenheid bij de buurt. Dit 6

7 terwijl een grote meerderheid aangeeft prettig te wonen in de buurt en ook contacten te hebben met de buren. Qua sociale veiligheid wordt zelfs in hoge mate op (de waakzaamheid van) de buurt vertrouwd, dus er is zeker een voedingsbodem voor meer buurtparticipatie en sociale inclusie. Aan de respondenten is ook de vraag gesteld of zij van mening zijn dat in hun buurt voldoende wordt georganiseerd voor mensen van 60 jaar en ouder. Gemiddeld 34% vindt van wel en 27% vindt van niet. 39% antwoordt gaat wel. Tachtigplussers zijn het meest tevreden (50%) over het buurtaanbod voor senioren. 31% (60-69 jaar), 24% (70-79 jaar) en 15% (80+) van de respondenten vindt dat onvoldoende tot ruim onvoldoende activiteiten worden georganiseerd. Meer vrouwen dan mannen zijn van mening dat voldoende wordt georganiseerd: 32% van de mannen en 21% van de vrouwen vindt dat er onvoldoende gebeurt. Aan culturele activiteiten wordt goed deelgenomen door de Bergse senior. Historische gebouwen bezichtigen of een museum bezoeken zijn favoriet. Bioscoopbezoek is meer in trek bij de jongere senioren dan bij met name de 80-plussers en ook de belangstelling voor volkscultuur (bijvoorbeeld Vastenavend) is hoog bij de jongere senioren, maar neemt met het toenemen van de leeftijd af. Voor 28% van de 80- plussers, met name voor vrouwen, is een avondvoorstelling een reden om niet aan culturele activiteiten deel te nemen. Gebrek aan eigen vervoer is door 23% van de 80-plussers opgegeven als reden om niet te gaan. Wat doet de Bergse senior gedurende de week? Een deel van de Bergse senioren is nog actief op de arbeidsmarkt met betaald werk, een deel is met (al dan niet vervroegd) pensioen. Vrijwilligerswerk wordt gezien als een belangrijke mogelijkheid voor senioren om zich verder te ontwikkelen en zinvol bij te dragen aan de lokale samenleving. De participatiegraad van Nederlandse senioren aan het vrijwilligerswerk is, Europees beschouwd, hoog. Uit behoefteonderzoeken in Nederland en ook uit andere documenten blijkt dat gemiddeld ruim één op de drie senioren aan vrijwilligerswerk deelneemt. Dit is ook in Bergen op Zoom het geval. 54% van de jarigen, 67% van de jarigen en 80% van de 80-plussers geven echter aan nooit vrijwilligerswerk te doen. Er is een groep die wel potentieel vrijwilliger is en aangeeft het nu niet te zijn, maar best interesse heeft om dit te worden (17%). Hier ligt ruimte voor vrijwilligerswerving/benutting. Ook zou meer diversiteit binnen het vrijwilligerswerk het aantal vrijwilligers kunnen doen toenemen. Naast vrijwilligerswerk zet 40% van de jarigen zich minimaal maandelijks en 29% minimaal wekelijks in voor de opvang van de kleinkinderen. 24% van de jarigen en 5% van de 80-plussers vangen de kleinkinderen ook minimaal 1 x per maand op. Het percentage mannen en vrouwen dat kleinkinderen opvangt, loopt weinig uiteen. Top 5 activiteiten die ongeveer wekelijks of meer dan 1x p.w. worden beoefend (per leeftijdscategorie %) Leeftijdscategorie Activiteit Wandelen of fietsen Andere sporten Lezen Kaarten of gezelschapsspelen Tuinieren De senior uit Bergen op Zoom is fysiek actief. Er wordt vaak gefietst, gewandeld of aan andere vormen 7

8 van lichaamsbeweging gedaan. Meer vrouwen dan mannen leggen activiteiten aan de dag: meer vrouwen wandelen (72% versus 46%); meer vrouwen lezen (55% versus 38%); meer vrouwen doen aan knutselen (30% versus 14%); ze gaan meer uit eten (29% versus 19%) en meer vrouwen dan mannen doen aan kaarten of gezelschapsspelen (22% versus 11%). Voor maandelijkse uitstapjes zijn zowel vrouwen als mannen in (40% versus 37%). Alleen voor herstellingen of reparaties in of aan huis zijn meer mannen dan vrouwen wekelijks in de weer. Hoe comfortabel woont de Bergse senior? Gemiddeld 68% van de ondervraagde senioren is eigenaar van het huis waarin gewoond wordt; 30% is huurder van een woning, van wie 21% een sociale woning huurt en 9% huurt op de privémarkt. De eengezinswoning is favoriet, op latere leeftijd komt daar het gelijkvloerse appartement bij. Gemiddeld 2% heeft een andere woonvorm, met name in de groep 80 jaar en ouder (3%). De kangoeroewoning is niet populair. De Bergse senior wil niet afhankelijk zijn van hun kinderen. Naarmate de leeftijd stijgt, neemt het bezit van een eigen woning af en het betrekken van een huurwoning toe. Zo zien we dat 77% van de groep jaar een eigen woning heeft, 65% van de groep jaar en nog maar 49% van de groep 80+. Gemiddeld 35% van de respondenten woont in een woning die ouder is dan 50 jaar. Voor 52% van de oudste senioren is trappen lopen moeilijk. 33% van de 80-plussers heeft evenwel trappen in de woning. Desalniettemin wil de grootste groep respondenten in de eigen woning blijven en deze laten zoals hij is. Grafiek 3 gaan inwonen bij kinderen verhuizen naar aangepaste seniorenwoning verhuizen naar serviceflat/aanleunwoning de woning aanpassen woning laten zoals ze is Van de groep die in de laatste 10 jaar verhuisd is (25%) geeft jaar aan dit vooral vanwege de aantrekkelijkheid van de nieuwe woonomgeving te doen en niet vanwege gezondheid/goede voorzieningen in de buurt. Pas bij 80-plussers staat dit op de eerste plaats. Senioren lijken dus niet echt te anticiperen op wonen op leeftijd of schuiven dit voor zich uit en worden op latere leeftijd overvallen, omdat het dan niet meer gaat. 8

9 Hoe toegankelijk en leeftijdsvriendelijk wordt Bergen op Zoom door de Bergse senior ervaren? De meerderheid van de respondenten is tevreden over de toegankelijkheid en inrichting van de publieke ruimte. Zo zijn veel respondenten tevreden over de mogelijkheden voor openbaar vervoer (55%), de beschikbaarheid van bushaltes (54%), de verlichting van de straten (58%), de hoeveelheid groen in de gemeente (59%) en de aanwezigheid van oversteekplaatsen (55%). Ook de sport- en recreatiemogelijkheden van de gemeente, waar veel oudere inwoners van Bergen op Zoom gebruik van maken, worden als publieksvriendelijk bestempeld. De zichtbaarheid van de politie op straat (in wijken) wordt echter door een deel van de respondenten gemist. Een hoog percentage respondenten geeft aan dat het gemeentehuis, de bibliotheek en de vuilstortplaats goed toegankelijk zijn en dat de dienstverlening en de houding van de medewerkers (ook van WijZijn Traverse en Vraagwijzer) prettig en uitnodigend is. Maar niet elke respondent is in staat van deze diensten gebruik te maken. Meer dan een vijfde deel van de respondenten mist openbare toiletmogelijkheden in gebouwen en op de weg naar belangrijke voorzieningen ontbreekt het voor ongeveer één op de tien respondenten ook aan zitbanken. Daarnaast wordt ook de binnenstad als ontoegankelijk ervaren. De groep senioren van 80 jaar en ouder grijpt het meest mis op voorzieningen. Bijna één op de vier 80-plussers mist openbare toiletten, 28% grijpt mis op het vertrouwde postkantoor en bijna één op de vijf op de aanwezigheid van een bankgebouw. Ook een bibliotheek mag voor 15% van de 80-plussers dichter in de buurt gelegen zijn. De bibliotheek kunnen we echter niet verplaatsen, maar boeken brengen en halen wel (bibliotheek aan huis). Voelt de Bergse senior zich voldoende geïnformeerd? Voldoende en juiste informatie en communicatie zijn onderwerpen die een leeftijdsvriendelijke gemeente kenmerken. Een klein gedeelte van de respondenten is van mening dat verbeteringen op deze punten noodzakelijk zijn. 7% van alle respondenten vindt dat de inspraakmogelijkheden structureel onvoldoende zijn, 6% ervaart vaak een gebrek aan voorlichting en informatie en 8% heeft problemen met het invullen van formulieren. Dit laatste m. n. onder 80+. Aangezien relatief minder laagopgeleiden hebben deelgenomen aan dit (schriftelijke) behoefteonderzoek, dient er rekening mee gehouden te worden dat deze percentages in werkelijkheid hoger zijn, m.n. onder laagopgeleiden. 9

10 61% van de respondenten weet de eigen kinderen te vinden als informatie nodig is over hulp of dienstverleningen van maatschappelijke instanties. Ook de gemeente is in dat geval door 45% van de respondenten in beeld als vraagbaak. Vraagwijzer is voor 25% van de respondenten de instantie waar men met vragen naar toe kan en ook WijZijn Traverse groep is de instantie die dan door 10% van de respondenten wordt benaderd. Meer dan zeven op de tien senioren lezen dagelijks de krant. Gemeentelijke informatie wordt door 47% (60-69 jaar) tot 54% (70-79 jaar) regelmatig geraadpleegd en een hoog percentage (77%) respondenten maakt minimaal dagelijks gebruik van internet. Vooral het percentage 80-plussers dat zich van internet bedient (52%), is hoog in vergelijking met andere gemeenten. Het internet wordt in de eerste plaats gebruikt om te en, maar ook voor het opzoeken van informatie en het maken van contact met kinderen en kleinkinderen. Ook wordt internet door alle leeftijdscategorieën gebruikt om online te bankieren, administratie te voeren, contact te maken met de overheid of online te winkelen. Nadere informatie of meedoen? Op de website van de gemeente Bergen op Zoom vindt u onder het kopje Zorg, Jeugd, Werk vervolgens onder Welzijn en dan onder Ouderen het volledige behoefteonderzoek van de Vrije Universiteit Brussel. Hier kunt u ook het procesplan vinden wat inmiddels is opgesteld. Voor nadere informatie of aanmelding om mee te doen aan de bouw van een Leeftijdsvriendelijke gemeente kunt u contact opnemen met: Esther van de Haterd, projectleider Leeftijdsvriendelijke Gemeente E.M.vandeHaterd@BergenOpZoom.nl of Eric Reynaers, voorzitter Bergse Actieve Senioren (BAS) EricReynaers@Gmail.com Wilt u graag onze nieuwsbrief ontvangen? Mail dan naar Leeftijdsvriendelijk@bergenopzoom.nl 10