De volksraadpleging in de wijk Nekkerspoel, Mechelen april mei 2015

Transcriptie

1 CENTRUM VOOR POLITICOLOGIE FACULTEIT SOCIALE WETENSCHAPPEN Rapport voor de Stad Mechelen De volksraadpleging in de wijk Nekkerspoel, Mechelen april mei 2015 Marc Hooghe, Anna Kern, Greet Louw, Sofie Marien, Ann-Charlotte Seynaeve juli 2016

2

3 Inhoud Inleiding Profiel van de kiezers Informatieverspreiding naar de inwoners van Nekkerspoel De effecten van het referendum in Nekkerspoel De ervaring met het referendum in Nekkerspoel Besluit INHOUD 3

4

5 Inleiding In 2015 ontwikkelde het stadsbestuur van Mechelen een circulatieplan om het verkeer in de wijk Nekkerspoel om te leiden. De wijk kende een druk autoverkeer doordat bewoners van de rand van Mechelen via Nekkerspoel naar het stadscentrum reden. Als antwoord hierop, tekende het stadsbestuur een nieuw circulatieplan uit om het verkeer om te leiden rond deze wijk. Bij dit ontwerp raadpleegde het stadsbestuur verschillende bewoners en organisaties om zo veel mogelijk aan de wensen van de buurtbewoners te beantwoorden. Eenmaal de plannen werden voorgelegd aan de bewoners van Nekkerspoel ontstond protest bij verschillende buurtbewoners. Velen onder hen vreesden dat het nieuw voorgestelde circulatieplan het autoverkeer van de bewoners te veel zou beperken. Als reactie hierop bood het stadsbestuur de kans aan een groep buurtbewoners om een alternatief circulatieplan uit te tekenen voor hun wijk. Hierbij beloofden ze ook dat, indien het ontwerp van de buurtbewoners voldeed aan een aantal voorwaarden van het stadsbestuur, de bewoners in een referendum zouden mogen beslissen welk plan uitgevoerd zou worden. Op zondag 26 april 2015 kregen de bewoners van Nekkerspoel de mogelijkheid om te kiezen tussen het voorstel van het stadsbestuur als scenario A en het alternatieve voorstel uitgewerkt door een aantal buurtbewoners als scenario B. Alle bewoners uit Nekkerspoel boven de zestien jaar konden hun stem uitbrengen bewoners mochten deelnemen aan het referendum. Onder hen brachten 2003 bewoners ook effectief hun stem uit, dit is een opkomst van 26,2 percent. Dezelfde avond werd de uitslag bekend gemaakt: 1267 van de kiezers gaf de voorkeur aan scenario B tegenover 725 buurtbewoners die de scenario A verkozen. Scenario B werd dus door 63,3 percent van de kiezers gedragen. Voor dit onderzoek van de KU Leuven werden willekeurig 1800 bewoners uit de wijk Nekkerspoel gekozen. Daarnaast werd ook een even grote groep bewoners uit een andere wijk, Hanswijk, bevraagd. De wijk Hanswijk dient in dit onderzoek als controlegroep. We willen namelijk weten of de deelname aan het referendum geleid heeft tot een grotere politieke betrokkenheid bij de bewoners. Deze betrokkenheid kan veranderen door een groot aantal factoren zoals de media, plotse gebeurtenissen of beslissingen van de nationale politiek. Om deze veranderingen op te vangen werken we met een controlegroep. Enkel de bewoners van Nekkerspoel konden deelnemen aan het referendum. Als we een verschil in politiek vertrouwen en de houding tegenover het beleid in Mechelen tussen Nekkerspoel en Hanswijk vaststellen, kunnen we er vrij zeker van zijn dat dit een gevolg is van de ervaring van het referendum in de wijk Nekkerspoel. Deze twee wijken zijn vergelijkbaar naar inkomen, diversiteit, geslacht, gemiddelde leeftijd en opleidingsniveau. Door de twee wijken te bestuderen kunnen veranderingen in politiek vertrouwen en tevredenheid van de bewoners voor en na het referendum in kaart gebracht worden. Aan de deelnemers van het onderzoek werd gevraagd om een vragenlijst in te vullen een maand voor het referendum. Twee maanden na het referendum ontvingen de deelnemers een andere vragenlijst met vergelijkbare uit de vragenlijst van voor het referendum. Zo kan niet enkel het kiesgedrag en de voorkeuren van de bewoners onderzocht worden, maar ook de invloed van het referendum op het vertrouwen in het beleid van de stad Mechelen. INHOUD 5

6 1 Profiel van de kiezers Op zondag 26 april 2015 trokken 2003 bewoners uit de Mechelse wijk Nekkerspoel naar de stembus. In dit referendum spraken de buurtbewoners zich uit over een nieuw circulatieplan in de wijk. Hierbij hadden ze de keuze tussen het voorstel van het stadsbestuur, scenario A en het alternatieve voorstel uitgewerkt door een groep buurtbewoners, scenario B. Bij een referendum is het belangrijk om te weten of alle groepen binnen de bevolking hun stem hebben uitgebracht. We onderzoeken dus of de kiezers een betrouwbaar beeld vormen voor de hele bevolking. Uit onze steekproef blijkt dat er net iets meer vrouwen dan mannen hun stem uitbrachten. 46 percent van de mannen ging stemmen tegenover 52 percent van de vrouwen. Het is dus wel belangrijk op te merken dat de opkomst onder de deelnemers aan het onderzoek veel hoger ligt dan bij de bevolking van Nekkerspoel in het algemeen. Dit hoeft uiteraard geen verwondering te wekken: het zijn diegenen die het sterkst gemotiveerd zijn, die zowel aan het referendum, als aan het onderzoek, hebben deelgenomen. Het scenario B geniet zowel bij de vrouwelijke kiezers als bij de mannelijke stembusgangers duidelijk de voorkeur. Er is geen verschil vast te stellen in voorkeur tussen mannen en vrouwen. De gemiddelde leeftijd van de kiezer is 53 jaar, met een grote spreiding tussen zestienjarigen en negentigplussers, wat aantoont dat dit referendum leefde bij de bevolking. De leeftijd van de kiezer heeft een duidelijke weerslag op de voorkeur voor de beide scenario s. Scenario A, het voorstel van het stadsbestuur, krijgt opvallend meer steun bij jongere kiezers dan het alternatieve scenario B, dat vooral weerklank vond bij de oudere bevolking. Het aantal kinderen per gezin beïnvloedt niet of bewoners gaan stemmen. Wel heeft de gezinsgrootte een weerslag op de keuze die ze maken in het referendum. De gezinnen met meer kinderen kiezen vaker voor het circulatieplan zoals het werd voorgesteld door het stadsbestuur, en dat volgens sommigen fietsvriendelijker was. Hoe lang de verschillende bewoners al in Nekkerspoel wonen heeft ook een weerslag op de opkomst van het referendum. De kiezers wonen gemiddeld al zo n dertig jaar in deze wijk. De bewoners die minder lang in Nekkerspoel wonen brengen veel minder vaak hun stem uit. Er is ook een verschil in voorkeur tussen de bewoners afhankelijk van hoe lang ze al in de wijk wonen. De bewoners die al lange tijd in deze wijk wonen kiezen vaker voor het alternatieve scenario B, dan de bewoners die recenter in Nekkerspoel zijn komen wonen. 6 PROFIEL VAN DE KIEZERS

7 60 Kiesgedrag naar opleidingsniveau uitgedrukt in percentages geen of lager onderwijs secundair onderwijs hoger onderwijs gaan stemmen scenario A scenario B Hoewel alle buurtbewoners de mogelijkheid hadden om zich in het referendum uit te spreken over het nieuwe circulatieplan, zijn de meerderheid van de kiezers hoger opgeleid. Onder de hoogopgeleide buurtbewoners heeft 57 percent hun stem uitgebracht. Van de bewoners die een diploma secundair onderwijs behaalden, bracht 45 zijn stem uit. Onder de bewoners zonder of met een diploma lager onderwijs trok 42 percent naar de stembus. Hoogopgeleide bewoners zijn eerder geneigd zich naar de stembus begeven. Het onderwijsniveau van de buurtbewoners heeft ook een sterke invloed op de voorkeur voor één van beide scenario s. De kiezers met ten hoogste een diploma secundair onderwijs hebben een duidelijke voorkeur voor het alternatieve scenario B, dat werd voorgesteld door de de lokale actiegroep. 71 percent van de kiezers met ten hoogste een diploma lager onderwijs en 66 percent van de kiezers die secundair onderwijs genoten, kozen dit scenario. Bij de hoogopgeleide kiezers is de voorkeur voor beide scenario s ongeveer even sterk. Ongeveer de helft van deze kiezers heeft een voorkeur voor scenario B, de andere helft verkiest daarentegen scenario A. De hoger opgeleiden gaan dus niet alleen vaker stemmen, ze hebben ook een andere voorkeur dan de lager opgeleide kiezers. PROFIEL VAN DE KIEZERS 7

8 Kiesgedrag naar meest gebruikte vervoersmiddel uitgedrukt in percentages auto openbaar vervoer fiets te voet gaan stemmen scenario A scenario B In de vragenlijst vroegen we de deelnemers eveneens naar welk vervoersmiddel ze het meest gebruiken. De auto is het meest geliefde vervoersmiddel in Nekkerspoel. Meer dan de helft van de bewoners gebruikt hoofdzakelijk de auto voor zijn dagelijkse verplaatsingen. Een vierde van de kiezers verkiest daarentegen de fiets als voornaamste vervoersmiddel. De inwoners die gebruik maken van het openbaar vervoer en de voetgangers vormen een kleinere groep van het kiezerspubliek. De vraag is of de autogebruikers een andere voorkeur hadden in het referendum dan de andere groepen. Binnen de grote groep automobilisten ging ook de meerderheid, namelijk 54 percent stemmen. Ze hebben een duidelijke voorkeur voor het alternatieve scenario B, het voorstel van een groep buurtbewoners. 65 percent van de autogebruikers steunt dit voorstel. Deze voorkeur is ook sterk uitgesproken bij de voetgangers, waar 38 percent onder hen ging stemmen en 77 percent van de voetgangers het voorstel steunt. Bij de fietsers bracht 46 percent zijn stem uit, maar in tegenstelling tot de automobilisten en de voetgangers kent scenario A de meeste steun met 54 percent van de stemmen. Onder de bewoners die reizen met het openbaar vervoer bracht 42 percent zijn stem uit. 62 percent onder hen koos scenario A, het voorstel van het stadsbestuur. De automobilisten brengen het meeste hun stem uit en kiezen meestal voor scenario B. Scenario A wordt daarentegen voornamelijk gedragen door de fietsers en de reizigers met het openbaar vervoer. 8 PROFIEL VAN DE KIEZERS

9 2 Informatieverspreiding naar de inwoners van Nekkerspoel In de aanloop naar het referendum ontvingen de bewoners van Nekkerspoel informatie via verschillende kanalen. Zowel het stadsbestuur als lokale actiegroepen verspreidden informatie en organiseerden vergaderingen waarop de buurtbewoners ingelicht werden over beide scenario s. Een maand voor het referendum was 89 percent van de bewoners uit Nekkerspoel op de hoogte van het geplande referendum: 96 percent van de hoogopgeleide buurtbewoners, 72 percent van de bewoners die een diploma secundair onderwijs behaalden en 92 percent van de bewoners met ten hoogste een diploma lager onderwijs hadden hierover al kennis. De buurtbewoners konden ook deelnemen aan het participatietraject. 58 percent van de hoogopgeleide bewoners namen hieraan deel. 51 percent van de bewoners met een diploma secundair onderwijs waren hierbij betrokken, net als 62 percent van de bewoners die geen of lager onderwijs genoten. Bewoners die al enkele maanden voor het referendum op de hoogte waren van de plannen, gingen ook vaker stemmen, in 55 percent van de gevallen trokken ze naar de stembus. Bij de bewoners die een maand voor het referendum nog niet op de hoogte waren, was dit maar 6 percent. Van de deelnemers die betrokken waren bij het participatietraject bracht de helft zijn stem uit. Van de buurtbewoners die al maanden voor het referendum hierover kennis hadden, maar niet betrokken waren bij het participatietraject ging daarentegen 78 percent stemmen. Over het algemeen waren de bewoners van Nekkerspoel ruim op voorhand geïnformeerd over het referendum. Hierbij stellen we vast dat hoe langer op voorhand de buurtbewoners geïnformeerd waren over het referendum, hoe meer geneigd ze waren om te gaan stemmen tijdens het referendum. De informatie die de buurtbewoners ontvingen, werd zowel verspreid door het stadsbestuur als door het lokale buurtcomité. 88 Percent van de bewoners van Nekkerspoel heeft informatie ontvangen over het geplande referendum van het stadsbestuur. Deze informatie bereikte alle groepen van de bevolking: 75 percent van de bewoners die geen of lager onderwijs volgde werd door een brochure van het stadsbestuur op de hoogte gebracht van het referendum. Van de bewoners met een diploma secundair onderwijs is 89 percent onder hen op deze manier op de hoogte gebracht en bij de hoogopgeleide buurtbewoners is dit 92 percent. De informatie die uitging van het stadsbestuur heeft de grootste groep bewoners ingelicht over het referendum. Daarnaast organiseerde het stadsbestuur ook informatiesessies waarop de bewoners meer informatie konden krijgen over het geplande referendum. 29 percent van de bewoners woonde een of meerdere infosessies bij, waaronder voornamelijk hoogopgeleiden. 35 percent van de hoogopgeleide bewoners was aanwezig op een van deze infosessies, tegenover 25 percent van de buurtbewoners met een diploma secundair onderwijs en 23 percent van de bewoners die ten hoogste een diploma lager onderwijs behaalden. INFORMATIEVERSPREIDING NAAR DE INWONERS VAN NEKKERSPOEL 9

10 Informatie naar opleidingsniveau uitgedrukt in percentages informatie ontvangen door stad Mechelen infosessie door stad Mechelen deelgenomen vergadering van burgergroep bijgewoond protestactie deelgenomen affiche met mening opgehangen niet deelgenomen aan activiteit door burgergroep Nekkerspoel geen of lager onderwijs secundair onderwijs hoger onderwijs Naast het stadsbestuur verspreidde ook het lokale actiecomité informatie in Nekkerspoel. Een kwart van de inwoners uit de wijk woonde een infosessie bij die georganiseerd werd door een groep buurtbewoners. 27 percent van de hoogopgeleiden was aanwezig op een van deze vergaderingen. 24 percent van de bewoners met een diploma secundair onderwijs woonde een van deze vergaderingen bij, tegenover 18 percent van de bewoners die geen of lager onderwijs genoten. Zowel de infosessies georganiseerd door het stadsbestuur als de vergaderingen georganiseerd door de lokale actiegroep vinden voornamelijk weerklank bij de hoger opgeleide bewoners van de wijk. Naast informatievergaderingen organiseerde een groep buurtbewoners ook protestacties. Twaalf percent van de bewoners uit Nekkerspoel nam hieraan deel. Het opleidingsniveau van de buurtbewoners heeft geen grote impact op de deelname van deze acties: 13 percent van de hoogopgeleide buurtbewoners was hierop aanwezig. 12 percent van de bewoners met een diploma secundair onderwijs nam hieraan deel en 10 percent van de bewoners met een ten hoogte een diploma lager onderwijs was betrokken bij een van deze acties. De protestacties trokken minder deelnemers dan de vergaderingen georganiseerd door het lokale buurtcomité. De bewoners van Nekkerspoel kregen via het buurtcomité ook de mogelijkheid om een affiche op te hangen aan hun woning over het referendum. 36 percent van de buurtbewoners hingen deze poster ook op. 33 percent van de hoogopgeleiden hing zo een poster aan de gevel tegenover 38 percent van de bewoners met ten hoogste een diploma secundair onderwijs. De affiche aan de gevel hangen is het initiatief van het lokale actiecomité dat het meeste weerklank vond bij de bevolking. Hierbij nemen voornamelijk de bewoners die ten hoogste een diploma secundair onderwijs behaalden het meeste deel. Niet alle bewoners van Nekkerspoel namen deel aan initiatieven van de burgergroep. 57 percent van de buurtbewoners nam niet deel aan de infovergaderingen, protestacties of andere initiatieven van het buurtcomité. 56 percent van de bewoners met een diploma secundair of hoger onderwijs namen niet deel aan een van de activiteiten, 60 percent van 10 INFORMATIEVERSPREIDING NAAR DE INWONERS VAN NEKKERSPOEL

11 de buurtbewoners met ten hoogste een diploma lager onderwijs was bij geen enkel initiatief van het lokale buurtcomité betrokken. Ondanks het grote aanbod aan initiatieven van de groep buurtbewoners nam de meerderheid van de bewoners van Nekkerspoel aan geen enkele van deze activiteiten deel. Bij deze niet-deelname is er geen groot verschil naar opleidingsniveau van de bevolking informatie ontvangen door stad Mechelen Kiesgedrag naar ontvangen informatie uitgedrukt in percentages infosessie door stad Mechelen deelgenomen vergadering van burgergroep bijgewoond protestactie deelgenomen affiche met mening opgehangen niet deelgenomen aan activiteit door burgergroep gaan stemmen scenario A scenario B De inwoners van Nekkerspoel hebben tijdens de maanden voor het referendum via verschillende kanalen informatie gekregen over het referendum en de mogelijke scenario s voor het vernieuwde circulatieplan in de wijk. Deze informatie werd zowel door het stadsbestuur als door het lokale actiecomité verspreid. De vraag is of de informatie die de buurtbewoners ontvingen een weerslag heeft op de opkomst in het referendum en de voorkeur voor een van beide scenario s. Uit ons onderzoek blijkt dat van de bewoners die informatie ontvingen van het stadsbestuur, 52 percent naar de stembus trok op 26 april. 44 percent van deze kiezers heeft een voorkeur voor het scenario A dat werd voorgesteld door het stadsbestuur. De meerderheid onder hen, namelijk 56 percent verkiest het alternatieve scenario B. Bij de bewoners die een infosessie georganiseerd door het stadsbestuur bijwoonden ging 76 percent stemmen. Onder hen koos 62 percent voor scenario B. Van de deelnemers aan een infovergadering die georganiseerd werd door het buurtcomité bracht 80 percent zijn stem uit bij het referendum. Onder de aanwezigen op deze vergaderingen was er een sterkere voorkeur voor het alternatieve scenario B: 62 percent van de buurtbewoners stemde voor dit scenario. De deelnemers aan deze vergaderingen gingen vaker stemmen dan de buurtbewoners die hier niet op aanwezig waren. De kleine groep buurtbewoners die zich aansloten bij de protestacties van een lokaal actiecomité brachten het vaakst hun stem uit. 89 percent van de deelnemers aan deze acties stemden tijdens het referendum. 65 percent van deze deelnemers steunde het INFORMATIEVERSPREIDING NAAR DE INWONERS VAN NEKKERSPOEL 11

12 scenario B, dat werd voorgesteld door een groep buurtbewoners. De deelnemers aan de protestacties brachten het vaakst hun stem uit. Ook in deze groep krijgt scenario B het meeste steun. Het lokale actiecomité van buurtbewoners stelde verschillende initiatieven op voor buurtbewoners om informatie te ontvangen en hun mening te uiten nog voor het referendum. Het uithangen van affiches kende het meeste succes bij de bewoners van Nekkerspoel. Onder de deelnemers aan dit initiatief ging 74 percent stemmen tijdens het referendum. 57 percent onder hen had een voorkeur voor het alternatieve scenario B. Van de buurtbewoners die een affiche aan de woning hingen, gingen de meesten ook stemmen. Hierbij is er een voorkeur voor scenario B, al is deze voorkeur minder uitgesproken dan bij de deelnemers aan de andere initiatieven van het lokale buurtcomité. De grote meerderheid van de bewoners van Nekkerspoel nam echter aan geen enkele activiteit deel die door het lokale actiecomité werd georganiseerd. Onder hen ging 33 percent stemmen. Deze opkomst ligt lager dan bij de bewoners die wel deelnamen aan een van de initiatieven. 60 percent van deze kiezers gaf de voorkeur aan scenario B. Ook bij de buurtbewoners die niet aan de initiatieven deelnamen is een voorkeur voor scenario B zichtbaar. Zowel het stadsbestuur als de lokale burgerinitiatieven organiseerde manieren om de inwoners te informeren over het referendum en de twee scenario s die er werden voorgelegd. De verschillende initiatieven kenden niet steeds een even grote opkomst. Ongeacht het bijwonen van een vergadering, een protest of een ander initiatief, hadden de meeste kiezers een voorkeur voor het scenario B. Dit wordt ook niet beïnvloed door de manier waarop de kiezers geïnformeerd werden, hetzij door het stadsbestuur, hetzij door het lokale actiecomité. 12 INFORMATIEVERSPREIDING NAAR DE INWONERS VAN NEKKERSPOEL

13 3 De effecten van het referendum in Nekkerspoel Enkele uren na het referendum op 26 april was de uitslag bekend: de meerderheid van de kiezers had zich uitgesproken voor het scenario B als nieuwe circulatieplan in de wijk. Maar een referendum heeft een ruimere impact op de buurt dan enkel de uitslag. De bewoners zijn in contact gekomen met een andere vorm van inspraak. De buurtbewoners hebben zich kunnen uitspreken over een specifiek vraagstuk dat een directe weerslag heeft op hun dagelijkse leven in Nekkerspoel. De vraag is hoe dit referendum het vertouwen en de tevredenheid van de bewoners in de buurt heeft beïnvloed. 5,7 Politiek vertrouwen in het beleid van Mechelen uitgedrukt op een tienpuntenschaal 5,6 5,5 5,4 5,3 5,2 5,1 5 voor referendum Nekkerspoel: algemeen Nekkerspoel: niet-kiezers na referendum Nekkerspoel: kiezers Hanswijk We onderzochten het politieke vertrouwen in het beleid door de stad Mechelen. Voor het referendum lag dit vertrouwen in Nekkerspoel lager dan in de wijk Hanswijk, die in dit onderzoek bestudeerd werd als controlegroep. Voor het referendum beoordeelden de inwoners van Nekkerspoel het politieke vertrouwen met een 5,1 op een schaal van 10. Hierbij is er geen duidelijk verschil tussen enerzijds de buurtbewoners die op 26 april deelnamen aan het referendum en anderzijds zij die niet deelnamen aan het referendum. Het politieke vertrouwen bij de bewoners van Hanswijk ligt vóór het referendum op 5,4 op 10. Bij de inwoners van Nekkerspoel is er na het referendum een verschil merkbaar tussen de bewoners die hun stem uitbrachten tijdens het referendum en de bewoners die dit niet deden. In Hanswijk stijgt eveneens het politieke vertrouwen na het referendum van 5,4 naar 5,6 op 10. In Nekkerspoel steeg het politieke vertrouwen van 5,1 naar 5,4 op 10. Hierbij steeg het politieke vertrouwen van de buurtbewoners die hun stem uitbrachten op 26 april sterker dan de bewoners die dit niet deden. Bij de kiezers ligt het politieke vertrouwen na het referendum op 5,6 op 10. Bij de buurtbewoners die niet gingen stemmen tijdens het referendum steeg het politieke vertouwen veel minder sterk: DE EFFECTEN VAN HET REFERENDUM IN NEKKERSPOEL 13

14 namelijk van 5,1 naar 5,2 op 10. Het organiseren van een referendum zorgt voor een stijging in politiek vertrouwen in de gemeenteraad en het college van burgemeester en schepenen. Dit vertrouwen stijgt zowel bij de bewoners uit Nekkerspoel die de kans hadden om zich uit te spreken in het referendum als bij de bewoners uit Hanswijk die deze kans niet hadden. De stijging in het politieke vertouwen is het sterkt bij de bewoners die hun stem uitbrachten in het referendum. Hoe democratisch wordt Mechelen bestuurd uitgedrukt op een tienpuntenschaal Tevredenheid beleid in Mechelen uitgedrukt op tienpuntenschaal 7,3 7,3 7,1 7,1 6,9 6,9 6,7 6,7 6,5 6,5 6,3 6,3 6,1 6,1 5,9 voor referendum na referendum 5,9 voor referendum na referendum Nekkerspoel: algemeen Nekkerspoel Nekkerspoel: kiezers Nekkerspoel: kiezers Nekkerspoel: niet-kiezers Nekkerspoel: niet-kiezers Hanswijk Hanswijk Verschillende bewoners van Mechelen hebben een andere mening over hoe democratisch Mechelen bestuurd wordt. Voor het referendum gaven de bewoners van Nekkerspoel aan dat Mechelen een 6,2 op 10 kreeg voor democratisch bestuur. Hierbij is een verschil vast te stellen tussen de bewoners die zouden gaan stemmen tijdens het referendum en de bewoners die niet deelnamen aan het referendum. De bewoners die niet gingen stemmen vonden voor het referendum dat Mechelen democratischer bestuurd werd dan de kiezers die wel gingen stemmen. Na het referendum steeg de score van de kiezers die hun stem uitbrachten van een 6,1 naar 6,3 op 10. Bij de bewoners die niet stemden zien we een omgekeerde beweging. Zij hadden het gevoel dat het democratisch beleid daalde van 6,3 naar 6,0 op 10. Ook in Hanswijk is er een daling in de opvatting over het democratisch bestuur in Mechelen. Deze inwoners konden niet deelnemen aan het referendum. Bij hen daalde de score die ze het democratisch DE EFFECTEN VAN HET REFERENDUM IN NEKKERSPOEL 14

15 beleid van Mechelen gaven van 6,7 naar 6,2 op 10. De bewoners die deelnamen aan het referendum vonden na afloop van het referendum dat Mechelen democratischer bestuurd werd. Bij de bewoners die niet deelnamen aan het referendum of de kans niet hadden om deel te nemen daalt daarentegen hun waardering van het democratisch bestuur van Mechelen. Ook bij de bewoners van Nekkerspoel en Hanswijk veranderde de tevredenheid over het beleid voor en na het referendum. Voor het referendum gaven de bewoners van Nekkerspoel de tevredenheid over het beleid een 6,7 op 10. Hierbij waren de bewoners die hun stem zouden uitbrengen tijdens het referendum minder tevreden over het beleid dan de buurtbewoners die niet zouden gaan stemmen. De kiezers gaven hun tevredenheid over het beleid voor het referendum aan met een score van 6,5 op 10. Bij de buurtbewoners die hun stem niet zouden uitbrengen lag de tevredenheid over het beleid in Mechelen op 6,8 op 10. Na het referendum steeg de tevredenheid over het beleid bij de inwoners van Nekkerspoel tot 6,8 op 10, ongeacht of de bewoners gingen stemmen of niet. Bij de bewoners van Hanswijk lag het vertrouwen in het beleid voor het referendum hoger dan in Nekkerspoel: namelijk op 7,2 op 10. De tevredenheid daalde na het referendum tot 7,1 op 10. Bij bewoners die hun stem uitbrachten steeg de tevredenheid over het beleid in Mechelen door het referendum. Bij de bewoners die de mogelijkheid hadden om deel te nemen, maar hun stem niet uitbrachten bleef de tevredenheid gelijk. Daarentegen daalde bij de bewoners uit de Hanswijk die niet konden deelnemen aan het referendum op 26 april de tevredenheid in het beleid na het referendum. De bewoners van Nekkerspoel konden zich uitspreken in een referendum over een nieuw circulatieplan in hun wijk. Verschillende bewoners van Nekkerspoel hebben een verschillend idee over hoe groot hun invloed was op de beslissing die genomen werd. De inwoners van Nekkerspoel duidden hun invloed aan met een score van 4,3 op 10. Hierbij is er een verschil tussen de bewoners die hun stem uitbrachten en de buurtbewoners die niet deelnamen aan het referendum. De kiezers in het referendum gaven hun invloed aan met een score van 5,1 op 10. Daarentegen duidden de bewoners die hun stem niet uitbrachten, hun invloed aan met een score van 3,5 op 10. Bij de kiezers is er ook een verschil merkbaar tussen de kiezers die voorkeur hadden voor scenario A en de kiezers die kozen voor scenario B, dat het ook gehaald heeft in het referendum. De kiezers die kozen voor scenario A duidden hun invloed op de beslissing aan met een 4,3 op 10, daarentegen ervoeren de kiezers voor scenario B hun invloed groter, namelijk met een score van 5,7 op 10. De buurtbewoners die hun stem uitbrachten ervoeren hun invloed op de beslissing over het circulatieplan groter dan de bewoners die dit niet deden. De kiezers die op het scenario B stemden ervoeren hun invloed ook groter dan de kiezers die op het scenario A stemden, dat niet ten uitvoer werd gebracht. DE EFFECTEN VAN HET REFERENDUM IN NEKKERSPOEL 15

16 4 De ervaring met het referendum in Nekkerspoel Nu het referendum over het circulatieplan tot het verleden behoort, is het mogelijk om besluiten te trekken over dit referendum. Door de wijk Hanswijk als controlegroep mee in het onderzoek te betrekken is het mogelijk om de effecten van het referendum in kaart te brengen. Wanneer er veranderingen zichtbaar zijn in de houding of mening van de buurtbewoners van Nekkerspoel na het referendum, maar niet in Hanswijk, kunnen we aannemen dat deze veranderingen het gevolg zijn van het referendum dat georganiseerd werd in Nekkerspoel. Voor het referendum gaf 79 percent van de inwoners van Nekkerspoel en 78 percent van de inwoners uit Hanswijk aan dat de regering en stadsbestuur bij belangrijke beslissingen het advies van de bevolking zou moeten vragen. Daarbij vindt 72 percent van de bewoners uit beide wijken dat politici beslissingen zouden moeten nemen gebaseerd op debatten tussen burgers. Hieruit kunnen we afleiden dat de inwoners uit beide wijken processen van directe democratie, zoals via een referendum, steunen. Het is belangrijk bij dit referendum dat de inwoners de procedure die gebruikt werd om tot een beslissing te komen eerlijk vonden. De bewoners van Nekkerspoel gaven het referendum een score van 5,3 op 10. Daarentegen gaven de inwoners van Hanswijk de eerlijkheid van de procedure om tot een beslissing te komen een 5,7 op 10. De inwoners van Nekkerspoel die hun stem uitbrachten op 26 april gaven de procedure een score 5,2 op 10, tegenover de bewoners die hun stem niet uitbrachten 5,4 op 10. Er is ook een verschil in opvatting over de procedure tussen de kiezers, afhankelijk van hun voorkeur in het referendum. De bewoners die op 26 april hun voorkeur uitten voor scenario A, dat niet door de meerderheid werd gedragen gaven de eerlijkheid van de procedure een 4,8 op 10. De bewoners die de voorkeur hadden voor verkozen scenario B beoordeelden de eerlijkheid van de procedure met een 5,5 op 10. De bewoners die hun stem niet uitbrachten vonden de procedure om tot een beslissing te komen over het circulatieplan eerlijker dan de bewoners die wel deelnamen aan het referendum. De kiezers die kozen voor het scenario B ervoeren de procedure als eerlijker dan de kiezers die de voorkeur hadden voor het scenario dat niet werd gekozen. Hierbij aansluitend onderzochten we of de bewoners het referendum op zich eerlijk vonden. De bewoners van Nekkerspoel gaven het referendum een score van 6,6 op 10, wanneer het gaat over het eerlijk verloop van het referendum. De bewoners van Hanswijk gaven de eerlijkheid van dit referendum een score van 6,0 op 10. In Nekkerspoel gaven de bewoners die hun stem uitbrachten het eerlijk verloop van het referendum een score van 7,0 op 10. Daarentegen gaven de bewoners die niet gingen stemmen het referendum een 6,1 op 10, wanneer het over het eerlijk verloop ervan gaat. Wanneer de kiezers hun stem uitbrachten voor het scenario A, dat het niet haalde, gaven deze kiezers het referendum een 6,7 op 10 op eerlijk verloop. De kiezers die stemden voor het scenario B, het plan is dat ook zou worden uitgevoerd, gaven de eerlijkheid van het referendum een 7,4 op 10. De bewoners in Nekkerspoel vonden het verloop van het referendum eerlijker dan de volledige procedure om tot een beslissing te komen. De inwoners die naar de stembus trokken vonden het referendum ook eerlijker dan de inwoners van Nekkerspoel die niet gingen stemmen. De kiezers die kozen voor scenario B, dat ten uitvoer werd gebracht beoordeelden het referendum ook eerlijker dan de kiezers die kozen voor scenario A. DE ERVARING MET HET REFERENDUM IN NEKKERSPOEL 16

17 De bewoners uit beide wijken hadden een verschillende mening over de kwaliteit van de genomen beslissing na het referendum. De inwoners van Nekkerspoel gaven de genomen beslissing een score van 4,9 op 10. De inwoners van Hanswijk beoordeelden de beslissing daarentegen met een score van 5,3 op 10. Ook hier is er een verschil in de mening tussen de bewoners die wel en niet hun stem uitbrachten. De kiezers gaven de beslissing een 5,0 op 10, tegenover de buurtbewoners die niet gingen stemmen die een 4,9 op 10 gaven. De kiezers die de voorkeur gaven aan het scenario A, beoordelen de genomen beslissing lager dan de kiezers die kozen voor het scenario B, respectievelijk een score van 3,0 op 10 en 6,6 op 10. Gaan stemmen of niet beïnvloedt niet hoe goed de bewoners de beslissing over het nieuwe circulatieplan vinden. De kiezers die kozen voor het scenario dat gedragen werd door de meerderheid beoordeelden de genomen beslissing beter dan de kiezers die voor scenario A stemden. Ook de inwoners van Hanswijk waren op de hoogte van het referendum dat in Nekkerspoel georganiseerd werd. 33 percent van de bewoners uit Hanswijk volgde het referendum op de voet via de pers. Wanneer er grote infrastructuurwerken gepland zouden worden in hun wijk, wenst 78 percent van de inwoners een gelijkaardig referendum in hun wijk. 79 percent van de inwoners uit Hanswijk zou dan ook deelnemen aan een gelijkaardig referendum. De inwoners van Hanswijk staan dus positief tegenover referenda in hun eigen wijk. DE ERVARING MET HET REFERENDUM IN NEKKERSPOEL 17

18 Besluit Het Mechelse stadsbestuur organiseerde op 26 april 2015 een referendum in de wijk Nekkerspoel. Hierbij kregen de bewoners de kans om zich uit te spreken over een nieuw circulatieplan in hun wijk. In totaal brachten 2003 bewoners, dit is 26,2 percent van de inwoners in Nekkerspoel hun stem uit. Het onderzoek van de KU Leuven ging na wat het profiel is van de kiezers die deelnamen aan het referendum, hoe ze geïnformeerd werden en wat de effecten en de ervaring is van het referendum. Uit het onderzoek bleek dat vrouwen vaker naar de stembus trokken dan mannen. Ook de leeftijd bepaalt of inwoners gaan kiezen: vijftigers brengen vaker hun stem uit dan de andere leeftijdsgroepen in de wijk. Daarenboven vinden voornamelijk hoogopgeleiden hun weg naar de stemhokjes. Bij de organisatie van een dergelijk referendum moet er dus rekening mee worden gehouden dat men vaker de stem van hoogopgeleide burgers zal horen, terwijl de laagopgeleiden enigszins achter blijven. In de aanloop naar het referendum ontvingen de inwoners informatie over de mogelijke plannen voor het nieuwe circulatieplan. De informatiebrochures die door het stadsbestuur verspreid werden bereikten bijna alle inwoners uit Nekkerspoel, zodat kan worden gesteld dat de informatiecampagne bijzonder succesvol was. Ongeacht de informatiebron, of de kiezers informatie ontvingen van het stadsbestuur of van het lokale actiecomité, kreeg het scenario B, dat werd uitgetekend door een aantal buurtbewoners, meer steun. Men kan dus niet stellen dat de informatiecampagne een merkbare invloed heeft gehad op het kiesgedrag. Door de organisatie van het referendum steeg het politieke vertrouwen in het beleid van Mechelen, zowel bij de inwoners die gingen stemmen als bij diegenen die dat niet deden. Toch ervoeren de meeste inwoners een daling in het democratisch gehalte van het beleid in Mechelen. Enkel bij de inwoners die hun stem uitbrachten in het referendum steeg hun opvatting over het democratisch gehalte van het beleid. Als men het referendum ziet als een instrument om het vertrouwen van de burgers te bevorderen, dan is men daar gedeeltelijk in geslaagd. Het vertrouwen stijgt namelijk bij diegenen met een voorkeur voor het winnende scenario, maar niet bij diegenen die een andere voorkeur hadden. De meeste inwoners vonden de procedure om tot een beslissing te komen en het verloop van het referendum eerlijk. Toch lopen de meningen over de kwaliteit van de beslissing uiteen afhankelijk van de eigen voorkeur voor één van beide scenario s. Ook in de wijk die in dit onderzoek als controlegroep werd bestudeerd, krijgt het idee van een referendum veel steun. Dit is een ietwat onverwacht effect van dit onderzoek: de controlegroep in Hanswijk reageerde blijkbaar eerder negatief op het referendum in Nekkerspoel, en heel wat respondenten vonden dat ook hun wijk zo n volksraadpleging zou verdienen. Ook dat is een belangrijke conclusie: een volksraadpleging kan er voor zorgen dat een gedeelte van de inwoners van de betrokken wijk meer vertrouwen krijgt in het stadsbestuur. Tegelijk, echter, kan daardoor bij andere wijken de vraag ontstaan waarom zo n volksraadpleging ook niet bij hen ook kan. Als men er dus voor opteert om de bevolking nauwer te betrekken bij de totstandkoming van het beleid, dan is het belangrijk die politiek systematisch vol te houden, om zo alle groepen binnen de bevolking de kans te geven hun stem te laten horen. BESLUIT 18

19 DE ERVARING MET HET REFERENDUM IN NEKKERSPOEL 19

20 CENTRUM VOOR POLITICOLOGIE Parkstraat 45 bus LEUVEN, België tel citizenship@kuleuven.be