Bestek voor het maken van praktijkgerichte literatuurstudies onderwijsonderzoek - Indienronde 2

Transcriptie

1 Bestek voor het maken van praktijkgerichte literatuurstudies onderwijsonderzoek - Indienronde 2 1 Situering In maart 2010 bracht de Vlor een advies uit over Kennisontwikkeling voor de onderwijspraktijk. Dit advies was gebaseerd op de resultaten van het project Praktijkgericht onderwijsonderzoek (PGO) dat de Vlor van februari-december 2010 uitvoerde (zie: In het kader van dat project werden ondermeer 3 praktijkgerichte reviews (literatuurstudies) gemaakt. M.b.t. de reviews bevatte het advies de aanbeveling om onder aansturing van een stuurgroep met stakeholders uit onderwijs en onderzoek een nieuwe oproep te doen voor het opzetten van review-onderzoek. Met een nieuwe opdracht aan de Vlor voor het uitbesteden van enkele reviews maakt de minister nu een vervolg op dit project mogelijk. In januari 2011 werd een eerste oproep gelanceerd voor het indienen van voorstellen voor het maken van reviews rond de thema s (1) talensensibilsering, (2) vakdidactiek mens- en maatschappijwetenschappen, (3) vakdidactiek onderzoekscompetenties en (4) motivatie en leerbereidheid van leerlingen. Nu volgt een tweede oproep rond de thema s (1) didactiek van onderzoekscompetenties en (2) digitale didactiek. 2 Praktijkgerichte literatuurstudie onderwijsonderzoek Voor het beantwoorden van kennisvragen die vanuit de onderwijspraktijk worden gesteld, is het niet altijd noodzakelijk om nieuw onderzoek uit te voeren. Sommige vragen kunnen al beantwoord worden door het samenbrengen van inzichten uit bestaand onderzoek in een zogenaamde review. Een review is een overzichtsstudie die een samenvatting geeft van de wetenschappelijke kennis die beschikbaar is over het thema waarop de review betrekking. Een review is niet louter informatief, maar kan ook leiden tot het vaststellen van nieuwe vragen en kennisbehoeften bij praktijkmensen. Deze kunnen vervolgens leiden tot een nieuwe themazetting voor praktijkgericht onderzoek. Op deze manier kan een review een rol spelen in een cyclus van kennisontwikkeling in het onderwijsveld. Voor de onderwijspraktijk is een review een nuttig instrument om in te spelen op de competentie van de leraar als onderzoeker. 1

2 3 Themazetting In deze tweede oproep worden twee prioritaire onderzoeksthema s naar voren geschoven waarrond voorstellen voor het maken van reviews ingediend kunnen worden. Aan de indieners van voorstellen wordt gevraagd om bij elk thema voldoende gewicht te geven aan het reviewen van experimenteel onderzoek, eerder dan aan beschrijvend onderzoek. De onderzoekers worden ook uitgenodigd om bij het opstellen van het design van de review zo dicht mogelijk aan te sluiten bij vragen die relevant zijn voor het zgn. primaire onderwijsproces : het leren en onderwijzen zoals het plaatsvindt door leraren/docenten en de lerenden. De twee thema s zijn de volgende: 3.1 Didactiek van onderzoekscompetenties In het curriculum van zowel basis- als secundair onderwijs wordt veel belang gehecht aan onderzoekscompetenties. Eindtermen en leerplannen bevatten verwijzingen naar onderzoekscompetenties, zowel vakgebonden als vakoverschrijdend, over onderwijsniveaus, graden, onderwijsvormen, studierichtingen en vakken heen. Over de didactiek van onderzoekscompetenties leven nog veel vragen in het onderwijsveld.volgende onderzoeksvragen kunnen richtinggevend zijn voor het maken van een praktijkgerichte review over onderzoekscompetenties: - Wat leert onderzoek over de conceptualisering van onderzoekscompetenties in termen van kennis (bv. wetenschappelijke geletterdheid), vaardigheden (bv. onderzoeksvaardigheden, sociale vaardigheden en meta-cognitieve vaardigheden) en attitudes (bv. onderzoekende houding) van leerlingen? - Wat leert didactisch onderzoek over de inrichting van een gepaste leeromgeving om leerlingen onderzoekscompetenties bij te brengen? - Wat leert onderzoek over de verhouding tussen leerlinggerichte didactieken (bv. probleemgestuurd onderwijs, ontdekkend, onderzoekend en ontwerpend leren) en leerkrachtgerichte didactieken om bij te dragen aan onderzoekscompetenties van de leerlingen? - Wat leert onderzoek over de opbouw van een doorlopende leerlijn op het vlak van de onderzoeksvaardigheden van de leerlingen (van basisonderwijs naar en door secundair onderwijs heen)? - Wat leert onderzoek over de implementatie van didactisch handelen op het vlak van onderzoekscompetenties in het curriculum van de lerarenopleidingen? - Wat leert onderzoek over het bewaken en evalueren van de didactische praktijk? Bij de uitwerking van review dient voldoende nadruk gelegd te worden op het vakoverschrijdende aspect van de didactiek van onderzoekscompetenties. Indien beschikbaar komt ook onderzoek naar het didactisch proces van onderzoekscompetenties voor een volwassen onderzoekspopulatie in aanmerking, met name in de basiseducatie en het tweedekansonderwijs. Ter inspiratie kan volgende tekst over onderzoekscompetenties in de eindtermen worden geraadpleegd: 2

3 Vrijsen, M. & Van Woensel, C. ( ). Implementatie van de specifieke eindtermen m.b.t. onderzoekscompetentie. Persoon en Gemeenschap, 58(1), Digitale didactiek Recente ontwikkelingen in technologie vertalen zich in ondermeer in ICT-toepassingen in het onderwijs. Didactisch gezien stelt dit nieuwe uitdagingen voor het inrichten van leeromgevingen in alle onderwijsniveaus (zie ondermeer eindtermen). Digitale didactiek wordt daarbij beschouwd als het aanwenden van de nodige kenis en vaardigheden m.b.t. ICT-gebruik om zo het leerproces te ondersteunen (Simons, 2003). Over digitale didactiek leven nog veel vragen in het onderwijsveld. Volgende onderzoeksvragen kunnen richtinggevend zijn voor het maken van een praktijkgerichte review over digitale didactiek: - Wat leert onderzoek over de voorwaarden en de omstandigheden waarin digitale leeromgevingen efficiënt en effectief ingezet kunnen worden in onderwijsleerprocessen? Wat zijn daarbij de voorwaarden zowel op het niveau van de lerende, de leraar, de infrastructuur, het schoolbeleid, enz.? - Wat leert onderzoek over het ontwerpen van een leeromgeving op het continuüm gesloten en open leeromgeving (met meer vrijheidsgraden voor de leerlingen) in relatie tot o de beoogde doelstellingen en leerresultaten (bvb. opbouwen van een kennisstructuur, verwerven van meer complexere competenties, vaardigheden en attitudes, betrokkenheid en motivatie van lerende verhogen...) o kenmerken van de leerlingengroep (leeftijd, achtergrond, thuistaal, voorkennis, motivatie...) - Wat leert onderzoek over de differentiële effecten van bepaalde digitale leeromgevingen op het bereiken van de beoogde doelstellingen? Zijn de leerresultaten vergelijkbaar met deze in een traditionele leeromgeving? - Wat leert onderzoek over het didactisch ontwerpen en realiseren van een doorlopende leerlijn in ICT-competenties van de leerlingen van basisonderwijs naar de eerste graad van het secundair onderwijs? - Wat leert onderzoek over het bewaken en evalueren van de didactische praktijk? - Wat leert onderzoek over de implementatie van digitale didactiek in het curriculum van de lerarenopleidingen? Indien beschikbaar komt ook onderzoek naar het didactisch proces van ICT voor een volwassen onderzoekspopulatie in aanmerking, met name lerenden uit de basiseducatie en het tweedekansonderwijs. Bron: Simons, P.R.J. (2003). Digitale didactiek. HRD Thema, 10,

4 4 Criteria voor praktijkrelevantie De consultaties uitgevoerd in het kader van het vorige PGO-project hebben geleid tot een aantal aanbevelingen om van een review een bruikbaar instrument te maken voor de onderwijspraktijk. Ze kunnen geclusterd worden onder vijf categorieën: 4.1 Aantonen van de praktijkrelevantie Het doel van de review moet duidelijk afgebakend worden. De onderzoeksvragen moeten helder zijn. Men verwacht een duidelijke focus. De review moet aansluiten bij de behoeften van de doelgroep(en) (leraren, directies, intermediairen ). Cruciaal is dat de review bijdraagt aan het optimaliseren van het primaire proces van onderwijs. De review moet relevant zijn voor de Vlaamse onderwijscontext. Een internationaal perspectief en het betrekken van buitenlands onderzoek wordt beschouwd als een meerwaarde, op voorwaarde dat het voldoende aansluiting vindt bij de eigen onderwijscontext. 4.2 Afstemmen op verschillende doelgroepen De review moet afgestemd zijn op verschillende doelgroepen. Dat kan eventueel door een gelaagde opbouw, waarbij verschillende versies van een review aangemaakt worden. Een mogelijke indeling kan zijn: (1) een vlotte, laagdrempelige en aantrekkelijke hertaling (kort, duidelijk leesbaar), (2) een uitgebreide samenvatting die vooral focust op de onderzoeksresultaten (bvb. met weglating of sterke reductie van de methodologische achtergrond en wetenschappelijke verantwoording), en (3) een technisch- wetenschappelijke versie die volledig is en ook ernstig ingaat op methodologische achtergronden van de besproken onderzoeken. 4.3 Structuur Het is ook belangrijk veel aandacht te besteden aan een doordachte tekststructuur. De tekst moet overzichtelijk zijn. De lezer moet snel een beeld kunnen vormen van de inhoud van de review en moet kunnen beoordelen of de lectuur van de review vanuit zijn/haar kennisvragen interessant is. De structuur moet ook toelaten dat de lezer eventueel gericht een selectie maakt van de topics die voor hem/haar relevant zijn. 4.4 Wetenschappelijke verantwoording Gebruikers hechten veel belang aan de wetenschappelijke kwaliteit van de review. Men verwacht transparante informatie over het design en de methodiek van de review zelf, alsook over de methodologische achtergrond van de besproken onderzoeken. Bij het redigeren van de review is het belangrijk om ook de informatie over de methodologische achtergrond toegankelijk te maken, ook voor lezers die geen uitgebreide wetenschappelijke achtergrond hebben (vermijden van jargon). Verder verwachten toekomstige lezers informatie over de vindbaarheid van bronnen en waarderen ze aanzetten tot verdere lectuur. In die zin dient ook aandacht besteed aan het referentiesysteem en de literatuurlijst. Gebruikers pleiten bvb. voor een thematische en/of geannoteerde bibliografie. Van de reviewers vragen ze ook aan te geven rond welke thema s en kennisvragen (praktijkgericht) vervolgonderzoek mogelijk is. 4

5 4.5 Leescomfort Om de review toegankelijk te maken verdient het leescomfort de nodige aandacht. Een uitnodigende grafische vormgeving, een functionele lay-out, leesondersteunende middelen dragen daartoe bij. Uiteraard is ook een helder taalgebruik belangrijk. Vakjargon is mogelijk maar dient vergezeld van een verklarende toelichting. 5 Procedure 5.1 Wie kan een voorstel indienen? De aanvraag staat open voor onderzoekers van hogescholen, universiteiten en overige onderzoeksinstellingen. Voor de uitvoering van de opdracht moeten de promotoren samenwerken met een expertisenetwerk/regionaal overlegplatform lerarenopleiding. Een vertegenwoordiger van een expertisenetwerk/regionaal overlegplatform lerarenopleiding treedt op als mede-indiener van het voorstel. 5.2 Tijdpad - Onderzoekers kunnen tot uiterlijk dinsdag 26 april 2011 een voorstel indienen voor het schrijven van een review die aansluit bij een van de thema s. Het is toegestaan om meerdere voorstellen in te dienen per onderzoeker. - Het secretariaat van de Vlor brengt de aanvragers op de hoogte van de selectie, midden mei De uiterste datum voor het opleveren van de opdracht ligt op 15 oktober Selectieprocedure De ingediende voorstellen worden beoordeeld door de stuurgroep op basis van de volgende criteria: Formele ontvankelijkheidscriteria (ontvankelijk/niet-ontvankelijk) Voorstellen kunnen enkel ingediend worden door middel van een volledig ingevuld formulier Aansluiting bij behoeften van de gebruikers (zoals beschreven in punten 3 en 4 van dit bestek) Voor de beoordeling van het criterium aansluiting bij behoeften van de gebruikers laat de stuurgroep zich bijstaan door experts van de pedagogische begeleidingsdiensten Wetenschappelijke kwaliteit Voor de beoordeling van het criterium wetenschappelijke kwaliteit laat de stuurgroep zich bijstaan door wetenschappelijke experts. 5

6 5.3.4 Planning en begroting Verantwoording van de in te zetten middelen en haalbaarheid van de planning. 5.4 Middelen Per reviewstudie is een bedrag beschikbaar van maximum euro, dat aan de hoofdaanvrager toegekend wordt. In dit bedrag zijn alle kosten inbegrepen. Overheadkosten kunnen maximaal 10% van de personeelskosten. De verantwoording van de in te zetten middelen is voorwerp van de beoordeling. Kosten moeten vooraf begroot en achteraf verantwoord worden. 5.5 Toelichting voor de stuurgroep De hoofdaanvrager van het voorstel verbindt zich ertoe om na de oplevering het rapport te komen toelichten aan de PGO-stuurgroep. 5.6 Kandidaatstelling De voorstellen kunnen enkel worden ingediend via het daartoe voorziene aanvraagformulier. De voorstellen dient men zowel schriftelijk (postdatum) te bezorgen als per . In beide gevallen ten laatste verzonden op 26 april 2011, om 12u): - Schriftelijk t.a.v. Mevrouw Mia Douterlungne, Administrateur-generaal, Vlaamse Onderwijsraad, Kunstlaan 6 bus 6, 1210 Brussel - Elektronisch via geertrui.deruytter@vlor.be en goedele.verhaeghe@vlor.be 6 Meer informatie? Voor meer informatie bij de procedure en/of de themazetting kunt u zich wenden tot Goedele Verhaeghe (goedele.verhaeghe@vlor.be of 02/ ), projectmedewerker, of Geertrui De Ruytter, directeur (geertrui.deruytter@vlor.be of 02/ ). Website : 6