Gedragsproblemen bij cliënten met dementie

Transcriptie

1 Gedragsproblemen bij cliënten met dementie Evelien Ester sociaal geriater 5 oktober 2010 De wondere wereld van de dementie door Anneke van der Plaats Model van de architectuur van de hersenen om beter te begrijpen welke effecten beschadigingen hebben op het functioneren. Vier niveau s en bijbehorende functies (1) het onderbrein, de emotionele (voelende) hersenen Niveau 1:ongerichte beweging, enkelvoudige prikkel Niveau 2:gecoördineerd handelen, samengevoegde prikkel handelingen op dit niveau zijn impulsief, intuïtief onbewust wel gekleurd door emotie Vier niveau s en bijbehorende functies (2) Het bovenbrein, de cognitieve (denkende) hersenen Niveau 3:bewustworden bijbehorende emoties Niveau 4:overkoepelende hersenfuncties Op dit niveau wordt nagedacht; bewust plannen, aanpassen, verantwoordelijkheid nemen, aanvoelen, fatsoen, kritiek geven en verdragen Onze hersenen zijn geen zelfstandige gedragsmachine; gedrag ontstaat als reactie op prikkels van buiten (omgeving) of van binnen Ziekteverschijnselen zijn uiterlijke tekenen van de ziekte binnenin, maar kunnen ook veroorzaakt worden door stress. In een ongunstige omgeving kan het lijken alsof de ziekte erger wordt. 1

2 Met ons denkende brein houden wij ons gevoelsbrein in bedwang. Beschadiging van de hersenen leiden tot verandering in de hersenprocessen Als het denkende brein kapot gaat worden wij speelbal van allerlei gevoelens Dementie, Trauma, CVA, ziekte van Parkinson Principes Het geheugen, herkennen Afhankelijk van de omgeving Geheugen=plaatjes Prikkels doseren Niet laten falen Externe prikkels <> doelgerichte beweging Zelfbeheersing weg Dutje > Slaap lokatie / verspreiding is bepalend taferelen, plaatjes = herinneringen gevoelens, geuren lichaamsschema, spiergevoel automatische bewegingspatronen automatische taalpatronen Bij dementie lopen de plaatjes terug, ze vervagen. De laatst bijgekomen het eerst. Uiteindelijk komen de plaatjes terecht in de periode van 5e tot 25e jaar, dus in de jeugdige periode. Plaatje gezelligheid Beschadigde hersenen -werken langzaam -kunnen niet alle prikkels tegelijk verwerken -maar ook niet afweren -stilstaande prikkels worden niet opgevangen wel geluid en beweging 2

3 Faalgevoel ontstaat door verbeteren testen corrigeren terechtwijzen overvragen discussiëren: ja maar., nee maar. als. dan standje geven verbieden soms lukt het de fout te laten ontdekken Moeite met zelfbeheersing Door de dementie lukt het niet meer impulsen, stemmingen en emoties te bedwingen Één verkeerd woord geeft boosheid en één lief gebaar weer blijdschap =/= Stemmingsstoornis Gunstige omgeving Veilig prettige sfeer, m.n. geen haast Geen dwang / overmacht Herkenbaar (*plaatjes*) Juiste prikkel op juiste moment Bejegening: Afstemmen, invoegen Verleiden (niveau 2: impulsieve wil) Gebruik gebaren bij communicatie Natuur Belevingsgericht (levensgeschiedenis) Gedragsproblemen bij cliënten met dementie behandeling Misvattingen bij verzorger, familie, omgeving 1. Wisselend geheugen: ik word voor de gek gehouden 2. Blijven proberen geheugen te trainen door voortdurend vragen te stellen en te corrigeren 3. Beslissingen worden aan dementerende overgelaten ook als dat niet meer kan 4. Te kinderlijke benadering omdat men denkt dat het anders niet begrepen wordt 3

4 Algemene omgangsadviezen *herhaling helpt* Tempo aanpassen Neem de tijd Blijf geduldig Overvraag niet Kies de juiste toon en houding Serieus nemen, met respect behandelen Probeer te helpen als het niet lukt, maar vul niet in Hoe doe je dit als je zelf op je tenen loopt?? probleemanalyse Wat is het probleem voor de verzorger? Sinds wanneer speelt dit probleem? Waarom komt de verzorger nu met deze vraag? Wanneer treedt het probleem op? Wanneer treedt het juist niet op? Hoe reageert de verzorger? Wat is vervolgens de reactie van de dementerende? In hoeverre is de verzorger bereid zijn gedrag te veranderen? [En is dit reëel? Inschatting hulpverlener] Wanen Hallucinaties Agitatie/agressie Depressie/dysforie Angst Euforie/opgetogenheid Apathie/onverschilliheid Ontremd gedrag Prikkelbaarheid/labiliteit Doelloos repetitief gedrag Gedrag s nachts Eetlust/eetgedrag Gedragsonderzoek bijv. NPI-Q Verzorger vult in: Ja/nee voor 12 items Ernst 1-3 Bij elk symptoom met een ja, de ervarend emotionele belasting 0-5 Inventarisatie medisch Wat is de vraag en wie stelt m? anamnese (observatie tijdens/i.p.v.)= gesprek met patiënt Heteroanamnese onderzoek (somatisch, aanvullend, psychiatrisch) Werkhypothese / Conclusie Wat is de eigenlijke hulpvraag?» Plan van aanpak Behandeling 1 Eerst dus de omgeving: inrichting: niet te veel glas, loopcircuit, zinvolle prikkels aanbieden processen: overbodige prikkels weg en beweging en geluid daar waar de aandacht gevraagd wordt. Verzorger (personeel) gedrag en bejegening (bij minder stress/werkdruk door bovenstaande gaat het vanzelf / is er ruimte hierop te coachen) Behandeling 2 Onderliggende ziekte behandelen zowel somatiek als psychiatrie. bij psychiatrische symptomen: hoort t bij de dementie? Als allerlaatste medicamenteuze symptoombehandeling: Recent voorstel om te kiezen voor: 1.citalopram 2.memantine 3.risperidon en bij acute/dreigende situaties het rijtje in omgekeerde volgorde 4

5 Dementie & gedrag bij getraumatiseerde mensen Cognitieve achteruitgang maakt de weg vrij voor ptsssymptomen (controle, niveau 4, valt weg) Traumatische ervaringen niet opgeslagen in gewone geheugen (hippocampus), maar bij informatie die we hebben om te kunnen fietsen, zwemmen, autorijden etc (amygdala). Blijft langer behouden! Heftige angst en/of woede samenhangend met de traumatische ervaringen treden op. Ook eenzaamheid, extreme machteloosheid, gillen of wegrennen. Triggers!! Geluiden, geuren, gedrag, beelden e.d. Dementie & gedrag bij getraumatiseerde mensen Levensgeschiedenis Behandeling gericht in eerste instantie cognitief : psychotherapie later PMT, muziektherapie en meer emotionele ondersteuning, veiligheid en troost. Afleiden. Gedragsproblemen bij cliënten met dementie Anneke van der Plaats, sociaal geriater De wondere wereld van dementie Auteur: B. Verbraeck ISBN: Pagina's: 80 5