Stress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 2/7 Aanpassing en verwerking Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep /
|
|
- René Beckers
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Stress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 2/7 Aanpassing en verwerking Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting j.v.erp@hartstichting.nl 1
2 Indeling (2) Huiswerk 1 Uitgangspunten bij het omgaan met ziekte 2 Bestrijden van en omgaan met ziekte in het aanpassingsproces 3 Van problemen naar mogelijkheden 4 Mindfulness, verwerking & acceptatie 5 Mindfulness, het intensiveren van prettige en ontspannen momenten
3 Huiswerk (3) Mensen die starten met de bodyscan-oefening, hebben veelal de volgende bevindingen: Het lijkt wel of ik méér ga denken door die oefening. Er komen allerlei gedachten bij me op. Commentaar: Het lijkt alleen maar zo dat je méér gaat denken door de oefening. In werkelijkheid merk je nu juist gedachten op die je voorheen ook had, maar waarvan je je amper bewust was. Wat toeneemt zijn niet je gedachten, maar je opmerkzaamheid. Ik voel allerlei pijntjes en krampen die ik voorheen niet voelde. Commentaar: Door met je aandacht systematisch je lichaam langs te gaan is er aandacht voor tot nu toe verwaarloosde gebieden en gevoelens. Ook hier geldt: niet de pijn of de spanning nemen toe, maar je opmerkzaamheid voor lichamelijke gewaarwordingen. Je kunt tijdens de oefening met opkomende gedachtes en lichamelijke gevoelens hetzelfde omgaan: alleen registreren, en je er verder niet op focussen. Blijf dus even met je aandacht bij de lichaamsgebieden waar je pijn of spanning voelt, en verplaats dan je aandacht weer. Dit kun je enkele keren herhalen. Ook hier geldt: verzet jezelf niet tegen gewaarwordingen van pijn of spanning en laat je ook niet meeslepen door gedachten over die pijn of spanning. Ik val in slaap tijdens de oefening. Commentaar: Als je jezelf kunt ontspannen tijdens de oefening voel je vaak ook de vermoeidheid die je hebt opgebouwd. Dit effect kun je toepassen voor het slapen gaan, liggend op bed. Tijdens de oefening is het de bedoeling dat je wakker en helder blijft. Word je slaperig? Doe dan iets aan je houding; ga bewust rechtop zitten, merk op of je hoofd recht op je lichaam rust. Ook kun je de ogen even half open doen, terwijl je doorgaat met de oefening. Ik dacht dat ik ontspannen zou moeten raken door de oefening, maar dat lukt me niet. Commentaar: Ontspannen raken is niet het doel van de oefening, dat is: voelen wat er te voelen valt. Als er spanningen voelbaar worden, is dat prima, probeer er niet tegen te vechten. Het is de kunst niet te veel te willen bereiken met de oefening. Doe je dat wel, dan ga je juist méér denken. Het begin van de oefening lukt me nog wel, maar later begin ik me te vervelen en komen er allerlei gedachten op. Commentaar: Als je net met dit soort oefeningen begint, is het moeilijk om niet met allerlei zaken, plannen en ideeën bezig te zijn. De drang om iets te doen (ook al is het maar in je hoofd) is nog erg dominant. Het niets doen ervaar je als verveling. Juist als dat begint en jij probeert tóch om je niet door gedachten te laten meeslepen, juist dán begint de oefening. Verveling vormt zó de brug tussen het begin en het einde van de oefening. In het begin krijg je nog instructies over het richten van de aandacht en tegen het einde van de oefening kun je zonder instructies, op eigen kracht je aandacht richten. Ik weet niet wat ik moet voelen tijdens de oefening, ik voel die lichaamsgebieden niet waar we met de bodyscan langs gaan. Commentaar: Het is vooral belangrijk om je aandacht te richten op de lichaamsgebieden die tijdens de oefening worden benoemd. Wat vaak helpt zijn de raakvlakken van je voeten met de vloer, of van je billen met de stoel. Soms helpt het maken van een kleine beweging, zoals het optillen van je schouders en weer laten zakken. Wat ook kan helpen is het volgen van de bewegende lichaamsdelen tijdens in- en uitademing. Bijvoorbeeld de buik of de borstkas die om
4 en om opzetten en weer terugveren. Je hoeft niets ingewikkelds te voelen, het voelen helpt bij het richten van je aandacht. Algemene tips: blijf vriendelijk voor jezelf. Probeer niet teveel te moeten tijdens de oefening. Vecht niet tegen onwelkome gedachten of gevoelens, maar laat je er ook niet door mee sleuren. Accepteer wat er naar boven komt en focus je aandacht opnieuw.
5 1 Uitgangspunten bij het omgaan met ziekte (TAB) (4) Ziekte vormt een onlosmakelijk onderdeel van ons bestaan (5) Veel zekerheden zijn er niet in het leven van een mens. Eén van de weinige zekerheden is: zijn leven is eindig. Ziekte, veroudering en dood vormen in ieders leven een gegeven. Als we dit niet accepteren zijn we gedoemd te blijven vechten tegen die realiteit. Ziekte, veroudering en dood mogen dan niet bestaan en dienen bestreden te worden. Bij chronische ziekte leidt dit tot een levenslang gevecht dat nooit gewonnen kan worden. Dit resulteert in een voortdurende frustratie. Als we (chronische) ziekte erkennen als een normaal onderdeel van het leven, dan is het irreëel om ziekte alleen tegemoet te treden met de bestrijding ervan. Het leren omgaan met de veranderingen door de ziekte, sluit dan beter aan op de realiteit. Bovendien schept dit ruimte om aandacht te hebben voor prettige of waardevolle ervaringen die ondanks de ziekte nog mogelijk zijn.
6 Een persoon is meer dan zijn ziekte (6) Als alles om de ziekte draait, als al je aandacht en energie naar de ziekte gaat, dan ontstaat het risico dat jij zelf een bijverschijnsel van de ziekte wordt. Dat dit zo is, net na de confrontatie met ziekte, is begrijpelijk. Probeer op de langere termijn ervoor te zorgen dat je ook voor andere zaken aandacht hebt. De ziekte moet een plaats krijgen in jouw leven, en niet andersom. Zorg daarvoor.
7 Evenwicht tussen bestrijden en berusten zorgt voor nieuwe mogelijkheden (7) Bij ziekte is het belangrijk om verergering en terugval te bestrijden, zodat je de best haalbare lichamelijke conditie bereikt. Net zo goed is het van belang dat je op een gegeven moment het gevecht tegen de ziekte kunt staken, en de definitieve gevolgen of beperkingen kunt erkennen. Daardoor ontstaat ruimte voor het hanteren van de gevolgen en het vinden van nieuwe mogelijkheden.
8 2 Bestrijden van en omgaan met ziekte in het aanpassingsproces (TAB) (8) Herstel, verwerking, aanpassing (9) Het proces waarin je de focus verlegt van het bestrijden van ziekte naar het hanteren ervan, kent globaal drie fases: 1. De herstelfase: het streven naar herstel en veiligheid, 2. De verwerkingsfase: confrontatie met blijvende gevolgen en beperkingen en de acceptatie ervan, 3. De aanpassingsfase; aanpassing aan definitieve verandering en zoeken naar nieuwe mogelijkheden.
9 De herstelfase (10) De herstelfase is de fase in het ziekenhuis, de revalidatie en vaak nog de tijd daarna. Na confrontatie met de ziekte is de neiging veelal: weer zoveel mogelijk de oude worden. De focus ligt daarom op ziektebestrijding, herstel en gevolgen minimaliseren. Bij sommige aandoeningen is het, om te overleven, noodzakelijk om medicatie voor te schrijven, of een pacemaker te plaatsen. Sommige patiënten krijgen een ICD, Implanteerbare Cardioverter Defibrillator, een inwendige defibrillator. In deze fase gaat de meeste aandacht naar de lichamelijke gevolgen van de ziekte en minder naar de emotionele gevolgen. Men houdt vast aan de situatie van vóór de ziekte en vermijdt confrontaties met beperkingen. Deze strijdbare motivatie is nodig om de ingrijpende veranderingen het hoofd te bieden. Het levert kracht op, die nodig is bij het ondergaan van een medische ingreep en het volbrengen van revalidatie. Soms is er in de herstelfase al wél direct veel focus is op de emotionele gevolgen. Bijvoorbeeld bij de patiënten (of hun partners) die ná een hartstilstand een post traumatische stress- of angststoornis ontwikkelen. Dergelijke stoornissen uiten zich in een chronische staat van waakzaamheid, herbeleving van het gebeurde, slaapproblemen en prikkelbaarheid. Als dit maanden aanhoudt, is het zaak om hulp te zoeken omdat anders het verwerkingsproces te veel geblokkeerd wordt.
10 De verwerkingsfase (11) De verwerkingsfase is de periode dat de patiënt (en partner), weer thuis, doordrongen raken van de blijvende gevolgen van de ziekte. Mensen onderschatten vaak hoeveel tijd hiervoor nodig is. Een jaar of langer is heel normaal. Tijdens het verloop van de ziekte zal men steeds meer de gevolgen onder ogen moeten zien. In dit stadium worden ook de indirecte gevolgen pijnlijk duidelijk. Denk aan: de praktijk van het dagelijkse leven: werk, relatie, en reacties van de directe omgeving. doelen, wensen, overtuigingen en toekomstverwachtingen van vóór de ziekte zijn niet meer haalbaar. Door de voortdurende confrontatie met deze gevolgen kan met er niet omheen dat ze blijvend van aard zijn. Het besef van definitieve veranderingen in het leven, groeit. Als het streven naar herstel geen vooruitgang meer oplevert en vooral frustratie oplevert, begint een proces van afscheid nemen. Je laat de situatie van vóór de ziekte, los. Pas als men bereid is de hoop op volledig herstel of verdere vooruitgang op te geven, kan het besef van de definitieve gevolgen helemaal doordringen. Daarbij helpt het de confrontatie aan te gaan met de pijn en het verdriet die door dat besef ontstaan. Hoe goed iemand hiermee kan omgaan is afhankelijk van persoonlijke eigenschappen als flexibiliteit en zelfvertrouwen, en uiteraard steun van de omgeving. Mensen hebben tijd nodig om de grenzen van het herstel vast te stellen, de definitieve gevolgen en beperkingen in kaart te brengen, en om de pijn en het verdriet dat hiermee gepaard gaat, te verwerken. Het is belangrijk om hier ook écht de tijd voor te nemen.
11 De aanpassingsfase (12) Door een hartaandoening kan onze situatie zó ingrijpend veranderen dat die niet meer is te begrijpen en controleren vanuit onze vertrouwde overtuigingen, verwachtingen en gewoontes. Als we de situatie niet meer naar onze hand kunnen zetten, zullen we ons moeten aanpassen aan de situatie. Ook ons zelfbeeld moeten we vaak aanpassen. Dit aanpassingsproces zorgt voor rust, want er worden immers geen onhaalbare doelen meer nagestreefd. Je hoeft niet meer te vechten om - tegen beter weten in - het beeld in stand te houden dat je weer de oude wordt. Dat geeft rust. En: de overschietende energie die je voorheen aan het gevecht besteedde, kun je nu benutten om dierbare naasten meer aandacht te geven, of voor andere belangrijke activiteiten en zaken. Dit is een nieuwe manier van tegen het leven aankijken. Veel mensen zeggen na een dergelijk proces dat ze het leven op een ándere manier zijn gaan waarderen. Vaak is werk veel minder belangrijk en zijn relaties met naasten juist van groter belang geworden.
12 3 Van problemen naar mogelijkheden (TAB) (13) Probleem- versus oplossingsgericht (14) Probleemgericht Gericht op oorzaak Verleden Wat is moeilijk? Waar wil ik vanaf? Focus op wat niet werkt (klacht) Het probleem is er altijd De zorgverlener is de expert over de situatie De zorgverlener stelt de doelen De zorgverlener lost de problemen op Ziekte staat centraal Oplossingsgericht Gericht op doel Toekomst Wat is mogelijk? Waar wil ik naartoe? Focus op wat werkt (kracht) Het probleem is er niet altijd Patient is expert over eigen leven en ervaringen Patient stelt doelen De zorgverlener is coach De persoon staat centraal In het begin van de ziekte bindt de patiënt vanuit een vechtstand de strijd aan. Dit gaat gepaard met probleemgericht denken. Dus met het opsporen van problemen en de oorzaken ervan, en het bestrijden van die problemen. In een later stadium, als men erin kan berusten dat bepaalde problemen of beperkingen blijvend zijn, houdt men energie en aandacht over voor het zoeken naar prettige en waardevolle ervaringen die er nog wél zijn, ondanks die beperkingen. En dít proces gaat meer met oplossingsgericht denken gepaard.
13 Te probleemgericht omgaan met ziekte (15) De strijdbaarheid die in de beginfase van de ziekte zorgt voor motivatie en kracht om de gevolgen van de ziekte te kunnen bestrijden, kan zich op de langere termijn tegen je keren. Als op de langere termijn de definitieve gevolgen duidelijk worden en je blijft daar tegen vechten, dan gaat al je energie en aandacht naar een niet te winnen strijd. Er is nog nauwelijks energie en aandacht over voor de zaken die de moeite waard zijn in het leven. De waardevolle of ontspannen momenten en gebeurtenissen die er nog zijn, worden niet meer waargenomen omdat er geen aandacht voor is. Als dit het geval is, wordt het tijd om stil te staan bij de blijvende gevolgen van de aandoening en het verdriet dat daarbij kan horen. Berusting of acceptatie zorgt ervoor dat er weer aandacht en energie beschikbaar is voor de positieve gebeurtenissen in het leven.
14 Te oplossingsgericht omgaan met ziekte (16) Wie ondanks blijvende beperkingen geen problemen ziet of wil zien, zegt dat er niets aan de hand is, positief denkt en al weer druk is met nieuwe plannen en doelen in het leven, geeft blijk van een houding die niet in de realiteit is geworteld. Positief denken is op zich prima maar is gedoemd om te mislukken als s dat denken niet in de realiteit is geworteld. De realiteit is altijd robuuster dan de gedachten erover. Ga voor jezelf na of de doelen die je wilt bereiken en de prestaties die je wilt neerzetten, reëel zijn. Soms kunnen nieuwe doelen de kiem zijn voor nieuwe frustraties. Leer je grenzen kennen.
15 Een nieuw evenwicht zoeken (17) Geef mij kalmte om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen Moed om te veranderen wat ik kan veranderen En wijsheid om tussen deze twee Onderscheid te maken Het hierboven beschreven proces is, kort samengevat: zoeken naar nieuw evenwicht. Die balans kan tussen twee uitersten gevonden worden; enerzijds de ziekte (plus gevolgen) bestrijden en anderzijds de blijvende gevolgen accepteren. Het kost vaak tijd om te achterhalen wat die blijvende gevolgen zijn. En jezelf daarbij neerleggen, die gevolgen daadwerkelijk accepteren, kost ook tijd. Daar komt bij dat de twee uitgangshoudingen tegenstrijdig zijn. De eerste fase vraagt om een meer strijdlustige houding en de tweede fase vraagt om een berustende houding en om kunnen loslaten. De opgave is om je strijdlust in te zetten tegen gevolgen of beperkingen die wellicht overwonnen kunnen worden. Berusting is nodig bij blijvende beperkingen of gevolgen. Een neiging tot strijdlust is in onze maatschappij over het algemeen de normale houding. We zijn er ook voor toegerust. We willen dingen aanpakken. Oplossen. Onze eigen situatie is maakbaar, is het idee. De ontwikkeling van eigenschappen als berusting en acceptatie vergen tijd. Het helpt om die tijd er ook voor uit te trekken. En mindfulness-oefeningen helpen bij die ontwikkeling.
16 Filmpje met ervaringen van een patient op dit gebied (18) Filmpje
17 4 Mindfulness: Verwerking en acceptatie (TAB) (19) Vasthouden aan het bekende, weerstand tegen verandering (20) Veranderen wat je kunt veranderen en aanvaarden wat je niet kunt veranderen: dat is de leidraad bij het aanpassingsproces bij ziekte. Vooral het aanvaarden van wat je niet kunt veranderen, kost veel mensen moeite. Het streven om weer helemaal de oude te worden veroorzaakt vaak weerstand tegen de veranderingen door de aandoening. De weerstand leidt tot vechten tegen de veranderingen, en het vermijden van gedachten en gevoelens over veranderingen. Mensen negeren signalen. Op het einde van de dag dwingen ze zichzelf bijvoorbeeld om net zo actief te blijven als vroeger en weigeren ze te voelen dat ze véél moeier zijn dan voorheen. Of als hun partner een opmerking maakt die betrekking heeft op de aandoening, veranderen ze snel van gespreksonderwerp. Die weerstand is een verdediging tegen confrontatie met de pijn, angst of verdriet vanwege de aandoening. In de beginfase kan dit helpen. Dan heb je vaak al je aandacht en energie nodig om je staande te houden en om aan herstel te werken. Op de langere termijn versterkt een dergelijke vermijdingstrategie het lijden juist, omdat het opbouwen en handhaven van die weerstand veel aandacht en energie vraagt.
18 Mindfulness: het verschil tussen pijn en lijden (21) De mindfulness-methode maakt onderscheid tussen pijn en lijden. Pijn ontstaat door een directe aanleiding, bijvoorbeeld een wond, een vervelende opmerking of door confrontatie met een ernstige aandoening. Extra lijden kan ontstaan door de manier waarop je met die pijn omgaat, door weerstand tegen die pijn. Als je, op de lange termijn, die pijn blijft bestrijden - of als je ervoor vlucht dan ontstaat de neiging om gevoelens en gedachten te onderdrukken die met die pijn verband houden. Ook situaties die er verband mee houden of die angst oproepen, vermijd je dan. Je bent dan vooral druk aan het vechten tegen gedachtes, gevoelens en situaties, die je niét wilt ervaren. Je bent dan bezig met het voorkómen van ervaringen en niet met het ervaren zelf. Dat vechten vergt veel aandacht en energie en levert gevoelens op van spanning, angst en boosheid. Dit extra lijden kan verminderen door de pijn te erkennen en er niet tegen te vechten of ervoor te vluchten want daardoor wordt de pijn alleen maar groter. Met mindfulness schenk je vanuit een neutrale houding aandacht aan alle ervaringen en gebeurtenissen die zich aandienen, zodat je niet wordt meegesleept door allerlei automatische gedachtenpatronen.
19 Bij jezelf blijven, je stabiele basis (22) Wat betekent bij jezelf blijven? Vanuit rust de ervaringen die zich aandienen opmerken, zonder onmiddellijk meegesleurd te worden door reflexmatige oordelen, verwachtingen en overtuigingen. Hier heb je een uitgangspositie of basis voor nodig, waar je met je aandacht naar kunt terugkeren als je merkt dat je weer dreigt te worden meegesleept door bepaalde gedachten. Deze positie noemen we de stabiele basis, oftewel je lichaamsgevoel en directe zintuiglijke waarneming. Die stabiele basis kun je met de mindfulness-methode ontwikkelen. Je leert focussen op wat er gebeurt: hier en nu. Daarvoor zijn lichamelijke en zintuigelijke gewaarwordingen het fundament. Richt je aandacht op de ademhaling, het lichaamsgevoel of de zintuigelijke waarneming, en je wordt je veel bewuster van het hier en nu door die directe ervaring. Er kan een basis ontstaan waar we naar kunnen terugkeren als we meegesleept dreigen te worden door gedachten over bepaalde gebeurtenissen. Met de body-scan oefening kun je de gevoeligheid hiervoor ontwikkelen. Uiteindelijk kun je dit toepassen in het dagelijks leven en leer je een onderscheid te maken tussen de directe ervaring (wat je op dat moment meemaakt) en je gedachten over die ervaring. Je hoeft je niet meer reflexmatig te laten meeslepen in gedachten- en reactiepatronen die automatisch ontstaan door bijvoorbeeld een opmerking, en je kan dan proberen te voelen hoe je erbij zit en echt te kiezen hoe je wilt reageren. Je kunt dit alleen leren als je leert voelen hoe het met je lichaam is. Waar voel je spanningen of juist ontspanning? Tegelijkertijd dien je een deel van je aandacht te richten op gedachten of gevoelens die ontstaan, zodat je die bewust kunt opmerken en er niet door meegesleept hoeft te worden. In eerste instantie is het vooral belangrijk om voeling te krijgen met de stabiele basis door het ontwikkelen van lichaamsbewustzijn. Dit kan via de body-scan en andere aandachtsoefeningen.
20 5. Mindfulness, het intensiveren van prettige en ontspannen momenten (TAB) (23) Ontspannen en open ervaren (24) Mindfulness is, behalve het leren hanteren van onprettige ervaringen, ook een prima methode om méér te genieten van prettige ervaringen. Door je aandacht te richten op het Hier en Nu ben je in staat om intenser te genieten van prettige momenten. Er is dan meer ruimte voor die ervaring, omdat je beleving dan niet vervuild wordt door allerlei achtergrondgedachten. Prettige en ontspannen momenten hebben voor veel mensen te maken met iets intens beleven en een rustig gevoel in het hoofd. Denk aan: een boswandeling, een fietstocht, een goed contact met een vriend, luisteren naar muziek, ontspannen in de sauna, sporten, creatief bezig zijn. Iemand gaat dan helemaal op in dat moment of die activiteit. De ene boswandeling is de andere niet. De ene keer denk je tijdens het wandelen voortdurend aan de to do lijst die je vóór het einde van de week geregeld wilt hebben. De andere keer heb je oog en aandacht voor alles om je heen. Je kijkt, ruikt en voelt: je gaat er helemaal in op. Het is mogelijk om bewust méér van die laatste soort ervaringen te creëren - door de aandacht te richten op ontspannen, en op waardevolle of prettige momenten in het leven. Die momenten moet je eerst opmerken en vervolgens uitvergroten, door ze met méér aandacht te beleven. Als je oog hebt voor dat soort momenten, kun je er méér creëren.
21 Huiswerk voor volgende keer (25) Bodyscan: link Bodyscan binnenkant lichaam: link Deze tekst nog eens nalezen; link Extra informatie over verwerking bij ziekte: link Doe komende week minstens vijf keer de body-scan. Hierbij kun je de gewone bodyscan afwisselen met de Bodyscan, binnenkant lichaam. Ga komende week na wat voor jouw de meest ontspannen momenten zijn. Wat gebeurt er dan, wat doe jij dan en wat denk en voel je op die momenten? Maak een lijstje van deze momenten en noteer in steekwoorden wat er gebeurt, wat jij op dat moment doet, denkt en voelt.
Het aanpassingsproces na confrontatie met een hart- of vaataandoening
Auteur: Jos van Erp j.v.erp@hartstichting.nl Het aanpassingsproces na confrontatie met een hart- of vaataandoening Maakbaarheid en kwetsbaarheid Dood gaan we allemaal. Deze realiteit komt soms sterk naar
Nadere informatieIllustraties: Wilfred Ottenheim
Stress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Inleiding Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting j.v.erp@hartstichting.nl Illustraties: Wilfred Ottenheim 1 Indeling
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Disclosure belangen Jos van Erp Geen belangenverstrengeling d.m.v. Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere vergoeding Aandeelhouder Of anders Disclosure belangen spreker Bewegen én berusten:
Nadere informatieStress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening
Stress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening 1. Wat is stress? 2. Een aandoening als oorzaak voor stress en psychosociale problematiek 3. Problematiek
Nadere informatieStressmanagement-training: Vaardig door ontspanning
Stressmanagement-training: Vaardig door ontspanning Veel mensen met een hart- of vaatziekte (HVZ) en hun partners ervaren ook nog stress als ze thuis hun leven weer proberen op te bouwen. Dit is dus ná
Nadere informatieHet vergroten van draagkracht na confrontatie met een harta andoening
Het vergroten van draagkracht na confrontatie met een harta andoening Draaglast en draagkracht Als door de confrontatie met ziekte de balans tussen draaglast en draagkracht wordt verstoord, moet gezocht
Nadere informatieStress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 7/7: Mindfulness Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting
Stress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 7/7: Mindfulness Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting j.v.erp@hartstichting.nl 1 Indeling (2) Huiswerk 1 Uitgangspunten
Nadere informatieWorkshop: eigen regie en zelfmanagement. Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur Hartstichting / De Hart&Vaatgroep
Workshop: eigen regie en zelfmanagement Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur Hartstichting / De Hart&Vaatgroep j.v.erp@hartstichting/.nl Definitie zelfmanagement (Chronic care model) Het individuele
Nadere informatieStress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 6/7: Motivatie Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting
Stress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 6/7: Motivatie Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting j.v.erp@hartstichting.nl 1 Indeling (2) Huiswerk 1 Ontwikkelen
Nadere informatieLeren leven met een hart- of vaataandoening (Het herstel van het evenwicht tussen draagkracht en draaglast)
Leren leven met een hart- of vaataandoening (Het herstel van het evenwicht tussen draagkracht en draaglast) 1 Voorwoord In het najaar van 2014 verzorgde de heer Jos van Erp, psycholoog bij de Nederlandse
Nadere informatieZelfmanagement: Van model naar praktijk
Zelfmanagement: Van model naar praktijk Jos van Erp Psycholoog/Programmacoördinator Hart voor Mensen Nederlandse Hartstichting j.v.erp@hartstiching.nl www.hartvoormensen.nl Indeling 1. Ingrediënten 2.
Nadere informatieStress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 3/7: Het ontwikkelen van draagkracht Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De
Stress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 3/7: Het ontwikkelen van draagkracht Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting j.v.erp@hartstichting.nl 1 Indeling
Nadere informatieStress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 4/7: Omgaan met spanning Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep /
Stress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 4/7: Omgaan met spanning Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting j.v.erp@hartstichting.nl 1 Indeling (2) Huiswerk
Nadere informatieOntdek je kracht voor de leerkracht
Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te
Nadere informatieJos van Erp Hartstichting / De Hart&Vaatgroep. Stress en gezondheid
Jos van Erp Hartstichting / De Hart&Vaatgroep Stress en gezondheid Acute stress Het stressmechanisme is een overlevingsmechanisme Stressor Het stressmechanisme: Een fysiologisch systeem dat functioneert
Nadere informatiePresentatie Slotervaartziekenhuis Omgaan met chronische ziekte & stress 24 mei 2016 Janette Vijfhuizen, trainer en ervaringsdeskundige
Presentatie Slotervaartziekenhuis Omgaan met chronische ziekte & stress 24 mei 2016 Janette Vijfhuizen, trainer en ervaringsdeskundige Omgaan met Chronische ziekte & stress Informatie Wat is stress? Draagkracht
Nadere informatieVermoeidheid bij MPD
Vermoeidheid bij MPD Landelijke contactmiddag MPD Stichting, 10-10-2009 -van Wijlen Psycho-oncologisch therapeut Centrum Amarant Toon Hermans Huis Amersfoort Welke verschijnselen? Gevoelens van totale
Nadere informatieHet landschap van stress
Sessie 4 Het landschap van stress Omgaan met moeilijkheden Moeilijke dingen vormen een deel van het leven. Daar hebben we niets over te zeggen. Situaties die je als onaangenaam ervaart, kunnen zorgen voor
Nadere informatieAngst en onzekerheid bij erfelijke hartaandoeningen
Angst en onzekerheid bij erfelijke hartaandoeningen 1. Acute stress 2. Chronische stress 3. Angst en onzekerheid bij erfelijke hartaandoeningen 4. Omgaan met angst en onzekerheid Jos van Erp Hartstichting
Nadere informatieYOGA LIFESTYLE. verbinding met jezelf. Whatever comes. Let it come. Whatever stays. Let it stay. Whatever goes. Let it go
YOGA LIFESTYLE FEBRUARI 2017 YOGA & MEDITATIE Geef jezelf de aandacht en de liefde die je verdient! Maak verbinding met jezelf Ga mee op reis in dit avontuur van zelfontwikkeling en persoonlijke groei!
Nadere informatieOmgaan met chronische verm index:omgaan met chronische verm index :39 Pagina. Voorwoord 13
Inhoud Voorwoord 13 1 Wat is er aan de hand? 17 Twee typerende voorbeelden 17 Vermoeidheid 19 Vermoeidheid als een nuttig signaal 19 Vermoeidheid en stress 20 Vermoeidheid bij een ziekte 20 Vermoeidheid
Nadere informatieDe kracht om te veranderen wat ik kan veranderen. De moed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen. De wijsheid om het verschil te zien
De kracht om te veranderen wat ik kan veranderen De moed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen De wijsheid om het verschil te zien De psychologie van pijn. Sint-Jozefkliniek Bornem - Willebroek Barbara
Nadere informatieStress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 5/7: Omgaan met anderen Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep /
Stress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 5/7: Omgaan met anderen Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting j.v.erp@hartstichting.nl 1 Indeling (2) Huiswerk
Nadere informatieInhoud. Frits Koster 15
Voorwoord Frits Koster 15 Inleiding: Mindfulness bij kanker 19 Over de wetenschappelijke achtergrond van mindfulness 22 Vijf pluspunten 24 Hoe je dit boek kunt gebruiken 26 oefening: waar je ademt, daar
Nadere informatiemindfulness workshop
mindfulness workshop 1 mindfulness workshop Deze workshop wordt gegeven om een indruk te krijgen wat mindfulness inhoudt. Ook kan worden gekeken in welke training de workshop als onderdeel kan worden ingezet,
Nadere informatieWeek 2. Omgaan met hindernissen. Lopend Stilstaan Werkboek Mindfulness Training pag 12
Week 2 Omgaan met hindernissen Lopend Stilstaan Werkboek Mindfulness Training pag 12 Alleen door voortdurend te blijven oefenen in elkaar afwisselende aangename en onaangename situaties verwerven we echte
Nadere informatieSessie 3. De adem als anker
Sessie 3 De adem als anker Hoe doe je dat: terugkeren naar het hier en nu? De afgelopen week heb je tijdens het oefenen ongetwijfeld ervaren dat het lastig om je aandacht te richten op het opmerkzaam zijn
Nadere informatieGezonde Mama s & Co: Toolkit voor de verschillende type eters
Gezonde Mama s & Co: Toolkit voor de verschillende type eters Kun jij de verleiding niet weerstaan als je versgebakken cake ruikt? Ga je eten als je verdrietig, boos, of gespannen bent? Lukt het je niet
Nadere informatieen doe dit steeds maar weer opnieuw, elke keer als je opmerkt dat je aandacht afdwaalt van je ademhaling 1min
Zitmeditatie 45min Je begint nu enige tijd te zitten in milde en open aandacht 5 Je oefent in wakkerheid, in aanwezig zijn, zonder iets te moeten 4 Je oefent in niet-doen 4 Neem als het kan een vaste plek
Nadere informatieMindfulness omgaan met wat er is workshop Parkinson café
Mindfulness omgaan met wat er is workshop Parkinson café Yvonne Kuijsters Kennismaken met mindfulness Wat is mindfulness Wat brengt het mij, wat heb ik eraan? Aandacht Aandacht is een vorm van oplettendheid.
Nadere informatieAltijd moe... Jochem Verdonk
Altijd moe... Jochem Verdonk Onderwerpen Wat is ME/CVS? Soorten vermoeidheid Gevolgen vermoeidheid Omgaan met vermoeidheid Leven met vermoeidheid Tips Wat is ME/CVS? ME: Myalgische Encefalomyelitis myalgisch:
Nadere informatieOverzicht Groepsaanbod. Mindfulness Chronische pijn Instapgroep Kerngroep SOVA Weerbaarheid Angst en depressie
Overzicht Groepsaanbod Mindfulness Chronische pijn Instapgroep Kerngroep SOVA Weerbaarheid Angst en depressie Waarom een groep of cursus? Waarom in een groep? Het kan zijn dat je het zelf prettiger vindt
Nadere informatieBijeenkomst 3 Grenzen leren kennen
Bijeenkomst 3 Grenzen leren kennen Formele oefeningen: * 1x per dag, 6 dagen in de week: liggende yoga oefeningen. Met behulp van de strekoefeningen en de yogakun je rechtstreeks contact maken met het
Nadere informatieEHBOnrust in. EHBOnrust in een (werk)relatie. EHBOnrust als leidinggevende. EHBOnrust in teams
EHBOnrust in Er zijn nog 3 brieven die wellicht interessant voor je zijn of voor iemand die je kent: EHBOnrust in een (werk)relatie EHBOnrust als leidinggevende EHBOnrust in teams Briska Smit Briska ontspant
Nadere informatie- 1 -
- 1 - Hallo, ik ben Agnes Jaspers Als Coach help ik mensen door middel van Mindfulness rust en ruimte te creëren in hun leven. Dit ebook heb ik speciaal voor jou geschreven. Je vindt in dit ebook een aantal
Nadere informatieChronisch ziek: chaos in je hoofd
Chronisch ziek: chaos in je hoofd Marjan Nijkamp minisymposium Gezondheidspsychologie Utrecht, 31 maart 2017 Chronische ziekte Een langdurige en onomkeerbare ziekte waarbij de kans op volledig herstel
Nadere informatieTOOLKIT ROUW EN VERDRIET
TOOLKIT ROUW EN VERDRIET ALS JE IEMAND DICHTBIJ VERLIEST. Rouwen: een werkwoord waarvan je de betekenis pas leert kennen als je voor het eerst iemand verliest die veel voor jou betekende. Misschien wil
Nadere informatieBlijvend belang training, 49 respondenten
Evaluatie mindfulnesstrainingen, respondenten Blijvend belang training, respondenten Ja Weet niet Wat heb je geleerd in de training? Wat geleerd van training? Tot mezelf komen Problemen niet uit de weg
Nadere informatieMindfulness Training. Leer binnen acht weken anders om te gaan met stress, ontwikkel aandacht voor het nu en ervaar meer rust.
Mindfulness Training Leer binnen acht weken anders om te gaan met stress, ontwikkel aandacht voor het nu en ervaar meer rust. Mindfulness training Per dag schieten er duizenden, vaak stressvolle, gedachten
Nadere informatieONTSPANNINGSOEFENINGEN
OEFENING 1: VOEL JE LICHAAM Neem even de tijd jouw lichaam te voelen. Waar zit de spanning? Kan je de spanning beetje bij beetje loslaten? 1. Zorg ervoor dat je even niet gestoord wordt en ga rustig op
Nadere informatieTest: In hoeverre pieker je? 28 vragen
Test: In hoeverre pieker je? 28 vragen 1. Maak je je zorgen over bepaalde situaties of gebeurtenissen? 2. Blijf je erover doormalen? 3. Raak je van slag door opmerkingen of gedrag van iemand anders? 4.
Nadere informatieMindfulness en het toelaten van gevoelens
Mindfulness en het toelaten van gevoelens Ger Schurink, maart 2016 In deze tekst worden verschillende mindfulness-methoden beschreven die kunnen helpen om gevoelens beter toe te laten. Aandacht en positieve
Nadere informatieNa een ICD-schok Adviezen voor goede verwerking.
Na een ICD-schok Adviezen voor goede verwerking www.nwz.nl Inhoud Wat merkt u van een ICD-schok? 3 Mogelijke reacties op een ICD-schok 3 Adviezen voor goede verwerking van een ICD-schok 4 Praktische gevolgen
Nadere informatieMindfulness programma. Leer binnen acht weken anders om te gaan met stress, ontwikkel aandacht voor het nu en ervaar meer rust.
Mindfulness programma Leer binnen acht weken anders om te gaan met stress, ontwikkel aandacht voor het nu en ervaar meer rust. Per dag schieten er duizenden, vaak stressvolle, gedachten door je hoofd.
Nadere informatieWeek 1 Focus Mindfulness beoefenen
Week 1 Focus Mindfulness beoefenen Vaak schenkt onze geest geen aandacht aan wat er nu gebeurt, maar denken we na over iets dat gebeurd is of maken we ons zorgen over de toekomst. Dat zorgt ervoor dat
Nadere informatieModule 4 : Krachtbronnen
Module 4 : Krachtbronnen Vertrouwen Krachtbron: positieve mindset krachtbron: emoties hanteren Krachtbron: loslaten Moment voor jezelf en jouw verhaal opdrachten oefeningen Inleiding Veerkracht bouw je
Nadere informatieHandvatten voor het omgaan met zelfbeschadiging
Handvatten voor het omgaan met zelfbeschadiging Als iemand in jouw omgeving zichzelf beschadigt is dat erg ingrijpend. Het kan allerlei emoties oproepen. Je bent misschien erg verdrietig, boos of je voelt
Nadere informatieWat er ook aan de hand is, de gevolgen zijn hetzelfde. Je bent een aantal lichamelijke functies, die je voorheen als vanzelfsprekend aannam, kwijt.
Hoofdstuk 7 Emoties Nu is het tijd om door te gaan. Je hebt je dwarslaesie, je bent hopelijk klaar met al de medische dingen, nu is het tijd om ook je gevoelens aandacht te geven. Dus: ga lekker zitten,
Nadere informatie8-weekse training "Voluit Leven"
8-weekse training "Voluit Leven" Trajekt Eijsden-Margraten start met een 8 weekse groepstraining "Voluit leven". In deze training, die gebaseerd is op de Acceptance and Commitment Therapy (ACT) gecombineerd
Nadere informatiePsychosociale problemen bij kanker
INTERNE GENEESKUNDE Psychosociale problemen bij kanker Mogelijkheden voor begeleiding in het Laurentius ziekenhuis Deze brochure is bedoeld voor mensen waarbij de diagnose kanker is gesteld en voor hun
Nadere informatie7 HEERLIJKE ONTSPANNINGSOEFENINGEN
7 HEERLIJKE ONTSPANNINGSOEFENINGEN VOOR THUIS OF OP JE WERK Kom tot rust met deze eenvoudige ontspanningsoefeningen Door te ontspannen krijgt je lichaam de mogelijkheid om zich te herstellen van de dagelijkse
Nadere informatieGeen energie, moe, ernstig vermoeid, uitgeput Bij (ex) oncologische patienten. Joyce Vermeer 21 September 2018
Geen energie, moe, ernstig vermoeid, uitgeput Bij (ex) oncologische patienten Joyce Vermeer 21 September 2018 Oefening Ga eens met je blik naar binnen Let op de beweging van je adem. Hoe is het eigenlijk
Nadere informatieTraining Leer Balans Leven
Training Leer Balans Leven In 5 maanden meer balans in je leven Wil je minder stress? Wil je meer werkplezier? Wil je jouw doelen effectiever bereiken? Wil je handiger communiceren? Wil je efficiënter
Nadere informatieHoe ontstaat hyperventilatie?
Hyperventilatie Wat is hyperventilatie? Ademhalen is een handeling die ieder mens verricht zonder er bij na te denken. Het gaat vanzelf en volkomen onbewust. Ademhaling is de basis van onze gezondheid.
Nadere informatieModule 26: Stop met Piekeren.
Module 26: Stop met Piekeren. Stop met piekeren! Piekeren is een reactie op een naar gevoel. Op het moment dat we ons afgewezen voelen of andere nare gevoelens ervaren, wordt het meestal erg druk in ons
Nadere informatieWorksheet EFT bij Emoties
Worksheet EFT bij Emoties Inleiding Ik wil af van mijn angst, dit verdriet, deze onzekerheid, die twijfel.! Zo n bekende en begrijpelijke wens, sommige gevoelens en negatieve gedachten lijken soms al zo
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen Bij u of uw familielid is een depressie vastgesteld. Hoewel relatief veel ouderen last hebben van depressieve klachten, worden deze niet altijd als zodanig herkend. In deze folder
Nadere informatieUMC St Radboud. Mindfulness voor vrouwen met borstkanker
UMC St Radboud Mindfulness voor vrouwen met borstkanker Patiënteninformatie De diagnose borstkanker is ingrijpend en roept vaak veel emoties en reacties op, niet alleen bij uzelf maar ook bij uw naasten.
Nadere informatieHyperventilatie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Hyperventilatie Wanneer u gespannen bent of angstig, kunnen verschillende lichamelijke klachten ontstaan. Eén van die klachten is hyperventileren. Hyperventileren wil zeggen dat u te snel of te diep ademt.
Nadere informatieWat doet pijn met je? Wat zijn de gevolgen? Chronisch Pijn. Richtlijnen Pijn werkt op je zenuwen
Chronisch Pijn Pijn werkt op je zenuwen Wat is er aan de hand? Wat te doen? Dr Frits Winter Richtlijnen Methode, niet echt ingewikkeld De uitvoering valt niet mee Je hebt anderen erbij nodig Maak anderen
Nadere informatieMindfulness voor kinderen Introductie
Mindfulness voor kinderen Introductie Mindfulness voor kinderen - Introductie Mindfulness algemeen Wat? Geschiedenis Waarom? Hoe? Mindfulness kinderen Mindfulness voor kinderen Mindful Kids training Mindful
Nadere informatieDoor Machteld Muller & Linda Stoutjesdijk www.phorosadvies.nl 06-10508273/06-12987505
Door Machteld Muller & Linda Stoutjesdijk www.phorosadvies.nl 06-10508273/06-12987505 Lichamelijk: pijn, fysieke beperkingen, afweging behandeling vs bijwerkingen Angst en onzekerheid: verloop ziekte,
Nadere informatie8-weken training. Mindfulness. Sessie 1: De automatische piloot
8-weken training Mindfulness Sessie 1: De automatische piloot Vrede Vrede kan alleen in dit moment bestaan. Je kunt wel steeds zeggen: Wacht tot ik dit af heb, daarna ben ik vrij om in vrede te leven.
Nadere informatieBeter omgaan met STRESS. E-book
Beter omgaan met STRESS E-book In het kort - - - - - X 1. Bij stress helpt het om op een rij te zetten wat bij u spanning geeft en wat u juist energie geeft. 2. Praat er met iemand over die u vertrouwt.
Nadere informatieZelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen?
Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Familie of naaste zijn van iemand die zichzelf beschadigt kan erg moeilijk zijn. Iemand van wie je houdt doet zichzelf pijn en het lijkt alsof je niks kunt
Nadere informatieon track again Opnieuw op weg na een zelfmoordpoging
on track again Opnieuw op weg na een zelfmoordpoging Ben je alles even moe? Zag je geen uitweg meer? Dacht je aan zelfmoord als een oplossing voor je problemen? Dit boekje laat jou zien dat je een heleboel
Nadere informatieSEH Spoedeisende hulp
Afdeling: Onderwerp: SEH Spoedeisende hulp 1 Wat is hyperventilatie Wanneer u gespannen of angstig bent, kunnen daardoor verschillende lichamelijke klachten ontstaan. is één van die klachten. wil zeggen
Nadere informatieStap 6. Stap 6: Deel 1. Changes only take place through action Dalai Lama. Wat ga je doen?
Stap 6. Changes only take place through action Dalai Lama Wat ga je doen? Jullie hebben een ACTiePlan voor het experiment gemaakt. Dat betekent dat je een nieuwe rol en andere ACTies gaat uitproberen dan
Nadere informatieOncologie. Patiënteninformatie. Omgaan met kanker. Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis
Oncologie Omgaan met kanker i Patiënteninformatie Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis Algemeen Het hebben van kanker kan grote gevolgen hebben voor uw leven en dat van uw naasten. Lichamelijk
Nadere informatieHoe kan ik het beste voor mezelf zorgen?
Sessie 7 Hoe kan ik het beste voor mezelf zorgen? Hoe kan ik het beste voor mezelf zorgen? Goed voor jezelf zorgen begint met het ontwikkelen van een bewuste respons op die situaties in je leven waarvan
Nadere informatie8-weekse training "Voluit Leven"
8-weekse training "Voluit Leven" Trajekt Eijsden-Margraten start met een 8 weekse groepstraining "Voluit leven". In deze training, die gebaseerd is op de Acceptance and Commitment Therapy (ACT) gecombineerd
Nadere informatiePsychosociale problemen bij kanker
Psychosociale problemen bij kanker Deze brochure is bedoeld voor mensen waarbij de diagnose kanker is gesteld en voor hun partner, familie en/of vrienden. Het krijgen van de diagnose kanker is een schokkende
Nadere informatieRelaxatie en ontspanning. voor ouder en kind
Relaxatie en ontspanning voor ouder en kind door Sofie Possemiers www.elsole.be Deze oefening wordt aangeboden door Sofie Possemiers van El Sole. Wil je nog meer van zulke oefeningen ontvangen, schrijf
Nadere informatieNummer 1 December 2011. Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien
Nummer 1 December 2011 Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien LANDELIJK HEEFT 16% VAN DE JONGEREN PSYCHOSOCIALE PROBLEMEN. Scoop richt zich bij coaching, counseling en training
Nadere informatieOncologie. Patiënteninformatie. Omgaan met kanker. Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis
Oncologie Omgaan met kanker i Patiënteninformatie Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis Algemeen Het hebben van kanker kan grote gevolgen hebben voor uw leven en dat van uw naasten. Lichamelijk
Nadere informatieregio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl n Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat
Nadere informatieU gezondheid, onze uitdaging!
Hertsteltraject Grip- krijgen- op- stress. Een te hoge werkdruk, te veel drukte thuis, ingrijpende gebeurtenissen in ons leven, zorgen, problemen, conflicten of dagelijkse ergernissen kunnen stress opleveren.
Nadere informatieStressloos leren.
Stressloos leren Wat gaan we doen? Stress Vecht en vlucht reactie Herkennen van stress, het verloop, herstel Oorzaken van veel STRESS Hersenen en STRESS Optimaal leren: talentontwikkelingsmodel leren
Nadere informatieKennismaking met Acceptance & Commitment Therapy (ACT) bij chronische pijn
Vernieuwend - Attent - Samen Kennismaking met Acceptance & Commitment Therapy (ACT) bij chronische pijn Anita Eijkelenkamp, GZ-psycholoog pijnrevalidatie Lisanne Heijboer, stagiaire psychologie Roessingh,
Nadere informatieMijn leven op dit moment
Mijn leven op dit moment Naam: Leeftijd: Woonplaats: Mijn hobby s: Mijn familie: Mijn vrienden: Mijn school: Mijn werk: Mijn kwaliteiten en interesses Vul onderstaande zinnen aan. Ik ben goed in: Ik hou
Nadere informatieOmgaan met stress Zorg voor jezelf 18/02/16. Els De Reuwe Psychologe i.s.m. oncopsychologen ZOL
Omgaan met stress Zorg voor jezelf 18/02/16 Els De Reuwe Psychologe i.s.m. oncopsychologen ZOL 1. Omgaan met stress Wat is stress Symptomen van stress Waar komt je stressreactie vandaan? Stress en ons
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatiePsychosociale begeleiding
Borstkliniek Voorkempen Psychosociale begeleiding Borstkliniek Voorkempen Sofie Eelen psychologe AZ St Jozef Malle 9-12-2008 1 Diagnose van kanker Schokkende gebeurtenis Roept verschillende gevoelens en
Nadere informatieVermoeidheid bij een neurologische aandoening
Vermoeidheid bij een neurologische aandoening Vermoeidheid is een algemeen verschijnsel bij verschillende neurologische aandoeningen. Vermoeidheid komt bijvoorbeeld veel voor na een beroerte, bij multiple
Nadere informatieInleiding voor de. Veerkracht Versterkende meditatiecursus. veerkrachtmanagement.nl
Inleiding voor de Veerkracht Versterkende meditatiecursus veerkrachtmanagement.nl Inleiding In ons Veerkracht programma ontmoeten we vaak mensen die worden geconfronteerd met ingrijpende gebeurtenissen
Nadere informatieBack2Basic. Groepsbehandeling voor kinderen en jongeren met chronische pijnklachten op het gebied van houding en beweging
Back2Basic Groepsbehandeling voor kinderen en jongeren met chronische pijnklachten op het gebied van houding en beweging Inleiding Chronische pijnklachten op het gebied van houding en beweging zijn pijnklachten
Nadere informatiePartner ondersteuning 1
Partnerondersteuning 1 Je partner heeft borstkanker, wat nu? Informatie voor je partner Kanker heb je niet alleen. Ook jij als partner wordt mee betrokken in de strijd. Het bericht is voor jou net zo n
Nadere informatiePsychologische begeleiding, ruimer dan een gesprek. Informatiebrochure
Psychologische begeleiding, ruimer dan een gesprek Informatiebrochure 2 Omgaan met de ziekte kanker gaat gepaard met extra stress. Zorgen over de diagnose, de operatie, de bijwerkingen van de behandeling,
Nadere informatieTerrorisme en dan verder
Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.
Nadere informatiePraktische opdracht ANW Depressies
Praktische opdracht ANW Depressies Praktische-opdracht door een scholier 1714 woorden 27 februari 2002 7,9 16 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding: Deze brochure gaat over depressies. Op het moment hebben
Nadere informatieRelaxatie als manier om met stress en pijn om te gaan
Relaxatie als manier om met stress en pijn om te gaan Materiaal Opdracht buikademhalingsoefening Opdracht relaxatie-oefening Relaxatiedagboek lichaamsscan oefening (www.actinactie.nl, te downloaden als
Nadere informatieMindfulness voor mensen met longkanker en naasten
Mindfulness voor mensen met longkanker en naasten De diagnose longkanker is ingrijpend en roept vaak veel emoties en reacties op. Niet alleen bij uzelf maar ook bij uw naasten. Uit wetenschappelijk onderzoek
Nadere informatieKinderen op bezoek op de Intensive Care
Kinderen op bezoek op de Intensive Care Informatie voor ouders/verzorgers Als een ouder of een familielid op de Intensive Care is opgenomen, kan dit voor kinderen veel vragen oproepen. Kinderen hebben
Nadere informatieKwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan
Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit
Nadere informatieom orde te scheppen om orde te scheppen in een wirwar van gevoelens in een wirwar van gevoelens
VijfVijf tipstips om orde te scheppen om orde te scheppen in een wirwar van gevoelens in een wirwar van gevoelens Vijf tips om orde te scheppen in een wirwar van gevoelens Als je in je zwangerschap afscheid
Nadere informatiePuur Gevoel voor Kids
Puur Gevoel voor Kids Meditatie en mindfulness voor kinderen Meditatie Met meditatie wordt bedoeld het proces waarbij de geestelijke activiteit verfijnd wordt. Met meditatie brengt men de geest tot rust.
Nadere informatieBlijvend belang training, 21 respondenten
Evaluatie mindfulness trainingen, respondenten Blijvend belang training, respondenten Ja Weet niet Wat heb je geleerd in de training? Inzicht in mezelf/luisteren naar mezelf/tijd nemen voor mezelf Letten
Nadere informatieDO'S EN DON'TS VOOR OUDERS
WWW.PESTWEB.NL DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS Kinderen en jongeren willen je hulp, als je maar (niet)... Wat kinderen zeggen over pesten Kinderen gaan over het algemeen het liefst met hun probleem naar hun
Nadere informatieOmgaan met obstakels
Sessie 2 Omgaan met obstakels Omgaan met obstakels Mindfulnessbeoefening confronteert je met jezelf en met al je eigenaardigheden. Dit klinkt misschien vervelend, maar het is waar. Zodra je toelaat wat
Nadere informatie