DE ARBOUW-MONITOR. Analyses van de PBGO-bestanden 1989/1990, 1993/1994, 1995/1996 en 1997/1998. December

Transcriptie

1 DE ARBOUW-MONITOR Analyses van de PBGO-bestanden 1989/1990, 1993/1994, 1995/1996 en 1997/1998 December

2 -2-

3 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING METHODE PBGO De PBGO- bestanden >89/=90, >93/=94, >95/=96 en >97/= Leeftijdsopbouw De analyse RESULTATEN Werkomstandigheden Klachten over de gezondheid Werkomstandigheden en gezondheid naar leeftijd SAMENVATTING, DISCUSSIE EN AANBEVELINGEN Samenvatting Discussie Aanbevelingen Bijlage 1 PBGO Bijlage 2 De schalen van het PBGO Bijlage 3 De bedrijfstakatlassen Bijlage 4 De kerngetallen Bijlage 5 Veranderingen in de laatste periode: 1995/ /

4 -4-

5 1 INLEIDING Als gevolg van de wijzigingen in de wettelijke regelingen omtrent ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid is de aandacht voor arbeidsomstandigheden de laatste jaren aanzienlijk toegenomen. Mensen die onder tijdsdruk werken of zwaar werk verrichten, hebben een verhoogd risico om op den duur arbeidsongeschikt te worden. Werkdruk en lichamelijke belasting zijn de belangrijkste oorzaken van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Bijna tweederde van alle klachten wordt door deze twee aspecten veroorzaakt. Geschat wordt dat er bijna 12 miljard gulden per jaar aan kosten met deze klachten gemoeid gaan. Op verzoek van het ministerie van SZW verzamelt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) ingaande 1996 informatie over de arbeidsomstandigheden van werknemers in de 'Arbo-monitor'. Hiertoe zijn in de Enquête beroepsbevolking en het Doorlopend leefsituatie onderzoek extra vragen opgenomen. Hieronder staan enige resultaten van deze Arbo-monitor in 1996 weergegeven. Fysieke belasting Fysieke belasting kan zich in verschillende vormen voordoen, zoals onder meer het gebruiken van kracht, het langdurig in dezelfde of een ongemakkelijke houding werken, vaak dezelfde beweging maken of bij het werk bezweet of buiten adem raken. Nederland telde in ,5 miljoen werknemers van 15 tot 65 jaar die twaalf uur of meer per week werken. Van hen heeft 79% te maken met tenminste één van deze vormen van lichamelijke belasting. De meest voorkomende vormen zijn het verrichten van werk waarbij men met het bovenlichaam langdurig in dezelfde houding bezig is (57%) of waarbij men vaak dezelfde bewegingen maakt (51%). Bijna twee miljoen mensen hebben een baan waarbij soms of regelmatig veel spierkracht moet worden gebruikt, bijvoorbeeld bij het tillen van zware voorwerpen. Fysieke belasting komt vooral voor in de lagere beroepen. Met name in de lagere (paramedische beroepen (verpleeghulp, leerling-verpleegkundige) wordt vaak spierkracht gebruikt. Van de mensen in deze beroepen doet 90% tijdens het werk grote krachtsinspanningen. Ook de lagere agrarische beroepen (arbeiders in de tuinbouw, groen- en terreinverzorging) en in de lagere technische beroepen (metselaar, timmerman) wordt spierkracht gebruikt. Van hen zet ongeveer 70% wel eens kracht. De fysieke belasting neemt af naarmate het beroepsniveau hoger ligt. Mannen gebruiken vaker kracht en doen vaker werk waarbij ze bezweet of buiten adem raken dan vrouwen. Van de 1,9 miljoen mensen die kracht gebruiken, zijn er bijna 1,3 miljoen man. Dit grote absolute verschil vindt zijn oorzaak in de lagere arbeidsparticipatie van vrouwen. Van de jongeren tot 25 jaar doet bijna de helft zwaar lichamelijk werk. Dat ligt voor de hand. Bij de werkende jongeren is het aantal laagopgeleiden in verhouding hoog, omdat jongeren met weinig opleiding op jonge leeftijd op de arbeidsmarkt komen. Jongeren met weinig opleiding werken voornamelijk in lagere beroepen waarin vaak zwaar lichamelijk werk wordt verricht. Na het vijfentwintigste levensjaar wordt de kans op werk waarbij grote krachtsinspanningen nodig zijn, langzaam kleiner. Fysieke belasting is de voornaamste bron van gezondheidsklachten. Van de werknemers die te maken hebben met lichamelijke belasting, heeft 40% klachten. Dit komt overeen met 32% van alle werknemers. Van de mensen met klachten heeft 41% de huisarts geraadpleegd en is 24% zo ziek geweest, dat men niet kon gaan werken. Van de werknemers met klachten heeft 13% een specialist geconsulteerd en is 3% opgenomen in het ziekenhuis. Klachten als gevolg van fysieke -5-

6 belasting komen in alle bedrijfssectoren even veel voor. Wel zijn er duidelijke verschillen in ziekteverzuim. Het verzuim ten gevolge van fysieke belasting is het grootst in de industrie en de bouwnijverheid en het laagst in de commerciële dienstverlening. Psychische belasting Psychische belasting kan ontstaan onder hoge tijdsdruk of door in een hoog tempo te werken. Mede bepalend voor de mate van psychische belasting zijn de functiesamenstelling (bijvoorbeeld eentonig werk) en de regelmogelijkheden (de mate waarin werknemers zelf kunnen bepalen hoe en in welke volgorde ze het werk uitvoeren). In 1996 vonden meer dan 3 miljoen mensen dat zij onder hoge tijdsdruk werken. Dat is 60% van alle werknemers. Nederland scoort daarmee hoog in vergelijking met andere landen van de Europese Unie. Daarnaast werkt meer dan 70% van de werknemers regelmatig of soms in een hoog tempo. Van alle werknemers heeft 81% met tenminste één vorm van werkdruk te maken, óf met een hoog werktempo, óf met tijdsdruk. De meeste werknemers hebben een redelijk gunstige functiesamenstelling. Slechts 14% van de werknemers vindt het werk eentonig. Bijna driekwart van de ondervraagden oordeelt gunstig over het werk dat ze doen. Het merendeel van de werknemers heeft voldoende mogelijkheden het werk naar eigen inzicht in te richten. Ongeveer 80% kan zelf beslissen hoe men het werk uitvoert, in welke volgorde en in welk tempo. Neemt de fysieke belasting af naarmate het beroepsniveau hoger ligt, bij psychische belasting is het omgekeerde het geval. Naarmate het beroepsniveau stijgt, neemt de psychische belasting toe. Vooral managers en werknemers in juridische, economische of administratieve functies werken vaak onder hoge tijdsdruk. Naar bedrijfstak gezien melden in de dienstverlening veel mensen dat ze onder tijdsdruk werken, met name in de zakelijke dienstverlening, vervoer en communicatie. Hoe groter het bedrijf des te meer werken mensen onder tijdsdruk. Van de mensen die werken in een bedrijf met minder dan tien werknemers, werkt nog niet de helft onder hoge tijdsdruk. Van de bedrijven met honderd werknemers of meer werkt minstens 60% wel eens onder hoge tijdsdruk. Mannen werken iets vaker onder hoge tijdsdruk dan vrouwen. Van alle mensen die onder hoge tijdsdruk werken, is eenderde vrouw. Vrouwen moeten vaker in een hoog tempo werken dan mannen. Mannen hebben meer invloed op het regelen van het werk. Ze kunnen vaker het werk onderbreken voor een pauze, mogen vaker zelf oplossingen bedenken en ervaren een grotere vrijheid bij het regelen van het werktempo dan vrouwen. Ook de functie-inhoud is voor mannen iets gunstiger dan voor vrouwen. Werknemers tussen de 25 en 55 jaar werken het vaakst onder hoge tijdsdruk. Voor jongeren tot 25 jaar en boven-60-jarigen geldt dat minder. Blijkbaar werken mensen aan het begin en het einde van hun loopbaan iets minder vaak onder hoge tijdsdruk. Bij het werken in een hoog tempo zijn er weinig verschillen tussen de leeftijdscategorieën. Jongeren tot 25 jaar kunnen wat minder vaak het werktempo zelf regelen. Ook op de andere aspecten van de regelmogelijkheden hebben zij minder vrijheid het werk naar eigen inzicht in te richten. Ze hebben ook minder vaak een gunstige functiesamenstelling en zijn vaker van mening dat ze eentonig werk doen. Bijna een kwart van alle werknemers heeft regelmatig of soms problemen met de hoge werkdruk. Van alle werknemers met problemen met de werkdruk is 15% in het jaar voorafgaand aan het onderzoek ziek geweest en heeft 17% de huisarts geraadpleegd. Als gevolg van de werkdruk heeft 7% een specialist bezocht en 6% een medische behandeling ondergaan. Bij werknemers in de hogere beroepen is het ziekteverzuim als gevolg van problemen met de -6-

7 werkdruk het hoogst. Werknemers in de niet-commerciële dienstverlening hebben het vaakst problemen met de werkdruk. Het ziekteverzuim naar aanleiding hiervan is in deze sector het grootst. Belasting door omgevingsfactoren Belasting door omgevingsfactoren, zoals trillingen en lawaai, komt in veel mindere mate voor dan fysieke en psychische belasting. Ruim 1,1 miljoen mensen (21%) ervaren op het werk soms of regelmatig trillingen door een voertuig of trillend gereedschap. Ook lawaai op de werkplek kan belasting veroorzaken. Van de 5,5 miljoen werknemers moeten ruim 1,2 miljoen (23%) tijdens het werk wel eens hard praten om zich verstaanbaar te maken. Het voorkomen van belasting door omgevingsfactoren vertoont veel overeenkomst met fysieke belasting. De belasting is het grootst in de lagere beroepen en het zijn vooral mannen die blootstaan aan trillingen en lawaai. De verschillen tussen mannen en vrouwen zijn bij de belasting door omgevingsfactoren echter veel groter. Dat wordt vooral veroorzaakt door de verschillen in beroepen en werkzaamheden van mannen en vrouwen. Belasting door trillingen en lawaai komt het vaakst voor in de bouwnijverheid. Ook werknemers in de landbouw en visserij en in de delfstoffenwinning en industrie staan vaak bloot aan belasting door omgevingsfactoren. Belasting door gebruik van een voertuig of trillend gereedschap leidt bij niet meer dan 4% van alle werknemers tot lichamelijke klachten. Soms zijn de klachten aanleiding om een arts te consulteren of ziek thuis te blijven. Het ziekteverzuim als gevolg van belasting door trillingen is echter laag (l% van de werknemers die aan deze belasting blootstaan). Monitoring van de arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid In het Verrichtingen Informatie-Systeem Arbouw (VISA) zijn de PBGO-gegevens (zie hoofdstuk 2) van de werknemers in de bouwnijverheid in de afgelopen jaren opgeslagen. VISA leent zich dan ook bijzonder goed om met deze gegevens onderzoek te doen. In dit rapport wordt verslag gedaan van onderzoek waarin de PBGO-gegevens in de afgelopen perioden met elkaar vergeleken zijn. Het betreft het monitoren van de arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid: de Arbouw-monitor. -7-

8 2 METHODE 2.1 Periodiek BedrijfsGezondheidskundig Onderzoek Elke vijf jaar worden werknemers in de bouwnijverheid in de gelegenheid gesteld om (bij de Arbodienst) een Periodiek BedrijfsGezondheidskundig Onderzoek (PBGO) - thans Periodiek ArbeidsGezondheidskundig Onderzoek (PAGO) geheten - af te laten nemen. Onderdeel van het PBGO is de Vragenlijst Periodiek BedrijfsGezondheidskundig Onderzoek. De vragenlijst bestaat uit twee gedeelten: A) de vragenlijst werkomstandigheden; B) de vragenlijst gezondheidstoestand. De vragenlijsten zijn opgenomen in bijlage 1. In de Vragenlijst Werkomstandigheden worden 42 vragen gesteld over de werkomstandigheden. Verschillende van deze vragen zijn 'geclusterd' tot in totaal 15 schalen. In de Vragenlijst Gezondheidstoestand worden 43 vragen gesteld over de ervaren gezondheid. Verschillende van deze vragen zijn 'geclusterd' tot in totaal 13 schalen. In bijlage 2 is een omschrijving van de verschillende schalen weergegeven.. Vanaf 1993 worden de vragenlijstgegevens (geanonimiseerd) in het Verrichtingen Informatie Systeem Arbouw (VISA) van de Stichting Arbouw opgenomen. Op basis van de vragenlijstgegevens wordt de bedrijfstakatlas "Arbeid en gezondheid in de bouwnijverheid" opgesteld. Informatie over de bedrijfstakatlassen en de wijze waarop deze tot stand zijn gekomen, is opgenomen in bijlage De PBGO-bestanden >89/=90, >93/=94, >95/96 en >97/=98 De PBGO-gegevens uit de periode 1989/1990 zijn afkomstig uit het zogenaamde Arbouwbestand. Het bestaat uit de PBGO-gegevens van in totaal werknemers in de bouwnijverheid. De gegevens zijn afkomstig van vijf BGD'en en uit vijf verschillende regio's. De gegevens voor de bedrijfstak bouwnijverheid kunnen worden vergeleken met een referentie-bestand. Dit betreft een bestand met daarin de gegevens van werknemers uit alle bij de BGD-Oost- Gelderland aangesloten bedrijven en bedrijfstakken. Het VISA-bestand 1993/1994 betreft de gegevens van het bouwplaatspersoneel ( respondenten) en het Uitvoerend, Technisch en Administratief (UTA)-personeel (9.383 respondenten). Het bestand is gebaseerd op de ingevulde vragenlijsten van alle bouwvakkers uit Nederland die in 1993 en 1994 aan het PBGO of Gericht Periodiek Onderzoek (GPO) hebben deelgenomen. Ook deze gegevens kunnen vergeleken worden met een referentiebestand waarin overeenkomende groepen werknemers in de industrie. Het VISA-bestand 1995/1996 betreft gegevens van het bouwplaatspersoneel ( respondenten) en UTA-personeel (8.714) respondenten. Het bestand is gebaseerd op de ingevulde vragenlijsten van alle bouwvakkers uit heel Nederland die in 1995 en 1996 aan het PBGO of Gericht Periodiek Onderzoek (GPO) hebben deelgenomen. Helaas kunnen deze gegevens (nog) niet vergeleken worden met een referentiebestand van overeenkomende groepen werknemers in de industrie. -8-

9 Het VISA-bestand 1997/1998 betreft gegevens van het bouwplaatspersoneel ( respondenten) en UTA-personeel (11.579) respondenten. Het bestand is gebaseerd op de ingevulde vragenlijsten van alle bouwvakkers uit heel Nederland die in 1997 en 1998 aan het PBGO of Gericht Periodiek Onderzoek (GPO) hebben deelgenomen. Ook deze gegevens kunnen (nog) niet vergeleken worden met een referentiebestand van overeenkomende groepen werknemers in de industrie. 2.3 Leeftijdsopbouw Leeftijd is een van (de vele) factoren die van invloed is op de werkbeleving en het hebben van gezondheidsklachten. In onderstaande figuren staat de leeftijdsopbouw van zowel het bouwplaatspersoneel als het UTA-personeel van de bestanden 89/90, 93/94, 95/96 en 97/98 weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat er sprake is van ontgroening en vergrijzing bij het bouwplaatspersoneel. De categorie jongere werknemers (< 25 jaar) is afgenomen van 9,2% in 89/90 tot 8,5% in 97/98. De categorie oudere werknemers (> 45 jaar) is toegenomen van 35,3% in 89/90 tot 43,9% in 97/

10 In onderstaande figuur staat de leeftijdsopbouw van het UTA-personeel in dezelfde perioden weergegeven. Leeftijdsopbouw UTA-personeel 29,7% 11,0% 7,5% 5,1% 26,7% 11,7% 8,9% 2,8% 34,4% 25,0% 12,4% 13,9% 36,0% 89/90 93/94 10,7% 23,6% 11,6% 8,9% 8,0% 2,3% 3,4% 37,4% 15,6% 34,4% 95/96 97/98 19,0% < t/m t/m t/m t/m 54 >/ 55 Ook bij het UTA-personeel is er sprake van ontgroening en vergrijzing. De categorie jongere werknemers (<25 jaar) is afgenomen van 5,1% in 89/90 tot 3,4% in 97/98. De categorie oudere werknemers (>45 jaar) is toegenomen van 46,8% in 89/90 tot 53,4% in 97/ De analyses Uit de vragenlijst Werkomstandigheden en de vragenlijst Gezondheidstoestand zijn alle relevante vragen en clusters voor dit onderzoek geselecteerd. Van de vragenlijst Werkomstandigheden gaat het om: lichamelijke belasting; psychologische taakkenmerken; fysisch/chemische werkomstandigheden; (on)-veiligheid; werkorganisatie en leiding; duidelijkheid taken; samenwerking; interessantheid werk; vooruitzichten en het totaal-oordeel werkbeleving. Van de Vragenlijst Gezondheidstoestand gaat het om de clusters: psychische klachten; maag- en buikklachten; spier- en gewrichtsklachten; nek- en rugklachten; het (in de afgelopen vijf jaar) behandeld zijn voor klachten en de mate waarin de klachten gerelateerd zijn aan het werk. Van de vier perioden (1989/1990; 1993/1994, 1995/1996 en 1997/1998) zijn uit VISA de gemiddelden, standaarddeviaties en percentages opgevraagd van zowel de items als de clusters. De gemiddelde score op de betreffende items en schalen zijn weergegeven in figuren. De gemiddelde scores van de vier onderzochte perioden (1989/1990; 1993/1994; 1995/1996 en 1997/1998) zijn naast elkaar weergegeven. Daarbij is een onderscheid gemaakt tussen bouwplaatspersoneel en UTA-personeel. Om een vergelijking tussen deze beide categorieën mogelijk te maken, is er voor gekozen de schaalwaarde (de Y-as) van de items en gemiddelden in beide figuren gelijk te houden. In elk van de figuren staat de gemiddelde score van een bepaald item en/of een cluster weergegeven. De gemiddelde score geeft het percentage werknemers weer dat een vraag bevestigend heeft beantwoord. In andere woorden: indien de gemiddelde score op de vraag: "Is uw werk -10-

11 lichamelijk erg inspannend?" 57 bedraagt, dan ervaart 57% van alle werknemers het werk als lichamelijk erg inspannend. Indien zowel de items als het gemiddelde van een bepaald cluster in een figuur zijn weergegeven, dan wordt de gemiddelde score van de items middels een staafdiagram weergegeven. Het clustergemiddelde is weergegeven door een lijn. Er is voor gekozen om significante verschillen niet in de figuren aan te geven. Bij statistische toetsen bij dergelijke grote data-bestanden (meer dan personen) zijn zelfs de kleinste verschillen al significant. Als vuistregel kan worden aangehouden dat een verschil van 1% statistisch significant is. Tegelijk moet daarbij bedacht worden dat een verschil van 1% tussen twee verschillende perioden gemakkelijk veroorzaakt kan worden door afronding (bijvoorbeeld: 31,45% is afgerond naar beneden: 31%; 31,67% is afgerond naar boven: 32%). Bij het bespreken van de resultaten worden dan ook alleen grote afwijkingen genoemd. In het tweede gedeelte van de resultaten worden de klachten over de werkomstandigheden en gezondheid afgezet tegen de leeftijd van de werknemers. Bij het bouwplaatspersoneel zijn daartoe 7 leeftijdscategorieën onderscheiden. Bij het UTA-personeel 6 categorieën omdat in de bestanden in de leeftijdscategorie jonger dan 20 jaar te weinig respondenten aanwezig zijn om met enige betrouwbaarheid uitspraken over te doen. -11-

12 3 RESULTATEN 3.1 Werkomstandigheden In de volgende figuren zal worden ingegaan op de verschillende aspecten van de beleving van de werkomstandigheden. Daarbij zal een onderscheid gemaakt worden tussen bouwplaats- en UTApersoneel. Lichamelijke belasting In onderstaande figuur staat de lichamelijke belasting voor het bouwplaatspersoneel weergegeven. De lichamelijke belasting is onderscheiden naar: veel hinder hebben van langdurig zitten; veel hinder hebben van langdurig staan, langere tijd werken in dezelfde houding en regelmatig bukken (deze drie items tezamen vormen de totaalscore voor werkhoudingen) en de mate waarin het werk als lichamelijk erg inspannend wordt ervaren. Uit de figuur wordt duidelijk dat de lichamelijke belasting bij het bouwplaatspersoneel in de afgelopen jaren is afgenomen. Dit geldt met name voor het hinder hebben van het langdurig werken in een dezelfde houding en het regelmatig moeten bukken. Deze aspecten zijn met 6% afgenomen. Opvallend is dat de mate waarin het werk als lichamelijk erg inspannend wordt ervaren, over de verschillende perioden relatief stabiel blijft. In de volgende figuur staat de lichamelijke belasting voor het UTA-personeel weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat de lichamelijke belasting voor het UTA-personeel aanzienlijk -12-

13 minder is dan bij het bouwplaatspersoneel. Ook bij het UTA-personeel is de lichamelijke belasting in de afgelopen jaren afgenomen. Psychologische taakeisen In onderstaande figuur staan de psychologische taakeisen voor het bouwplaatspersoneel weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat de psychologische taakeisen in de afgelopen perioden voor het bouwplaatspersoneel zijn toegenomen. Het betreft alle onderdelen, zowel de geestelijke inspannendheid van het werk, de mate waarin men zich sterk moet concentreren, de mate waarin het werk grote nauwkeurigheid vereist en vooral het werken onder tijdsdruk. Werken onder tijdsdruk is toegenomen van 39% in >89/=90 tot 45% in de periode >97/=98. In onderstaande figuur staan de psychologische taakeisen voor het UTA-personeel weergegeven. Uit de figuur wordt ten eerste duidelijk dat de psychologische taakeisen voor het UTA-personeel aanzienlijk hoger zijn dan voor het bouwplaatspersoneel. Ten tweede is duidelijk dat ook de psychologische taakeisen voor het UTA-personeel in de afgelopen perioden enigszins gestegen zijn. Het betreft vooral de mate waarin het werk als geestelijk inspannend wordt ervaren en het werken onder tijdsdruk. Het werken onder tijdsdruk is gestegen van 66% in de periode 1989/

14 tot 72% in 1995/1996 een gemiddelde stijging van een procent per jaar. In >97/=98 is er een lichte daling in de psychologische taakeisen waar te nemen. Lawaai en trillingen en stof (mechanische belasting) In onderstaande figuur staan de klachten van het bouwplaatspersoneel over veel hinder hebben van lawaai, trillingen en stof weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het bouwplaatspersoneel de meeste klachten heeft over stof. Verder wordt duidelijk dat de klachten over het veel hinder hebben van lawaai, trillingen en stof een (lichte) stijging laten zien in de afgelopen perioden. In onderstaande figuur staan de klachten van het UTA-personeel over veel hinder hebben van lawaai, trillingen en stof weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het UTA-personeel beduidend minder klachten heeft over lawaai, trillingen en stof. Bij het UTA-personeel zijn de klachten in de afgelopen jaren stabiel gebleven. Toxische stoffen -14-

15 In onderstaande figuur staan de klachten van het bouwplaatspersoneel over toxische stoffen (in het werk veel hinder ondervinden van rook, damp of nevel en/of gas), weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het bouwplaatspersoneel de meeste klachten heeft over hinder van stank, gevolgd door hinder van damp of nevel. Verder wordt uit de figuur duidelijk dat in de afgelopen perioden de klachten over toxische stoffen relatief stabiel zijn gebleven. In onderstaande figuur staan de klachten van het UTA-personeel over toxische stoffen weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het UTA-personeel in veel mindere mate met toxische stoffen te maken heeft dan het bouwplaatspersoneel. Ook bij het UTA-personeel zijn de klachten over toxische stoffen in de laatste jaren relatief stabiel. -15-

16 Klimaat In onderstaande figuur staan de klachten van het bouwplaatspersoneel over het klimaat weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het bouwplaatspersoneel de meeste klachten heeft over tocht op het werk. Verder wordt duidelijk dat de klachten in de afgelopen perioden licht zijn afgenomen, met name het last hebben van tocht. In onderstaande figuur staan de klachten van het UTA-personeel over het klimaat weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het UTA-personeel beduidend minder klachten heeft over het klimaat dan het bouwplaatspersoneel. Ook bij het UTA-personeel zijn de klachten over de afgelopen perioden relatief heel licht afgenomen. Ook bij het UTA-personeel betreft de grootste daling de klachten over tocht. -16-

17 Veiligheid In onderstaande figuur staan de klachten van het bouwplaatspersoneel over de (on-)veiligheid op het werk weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat de klachten van het bouwplaatspersoneel over de (on-)veiligheid op het werk in de laatste jaren aanzienlijk zijn afgenomen. Van 22% in de periode 1989/1990 tot 14% in de periode 1997/1998: een afname met 8%! In onderstaande figuur staan de klachten van het UTA-personeel over de (on-)veiligheid op het werk weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het UTA-personeel beduidend minder klachten over de (on)- veiligheid op het werk heeft. Daarbij moet bedacht worden dat van het UTA-personeel (Uitvoerend, Technisch en Administratief) het vooral de uitvoerder is die met dit aspect van de arbeidsomstandigheden te maken heeft. Ook bij het UTA-personeel zijn de klachten in de afgelopen periode afgenomen. Van 15% in 1989/1990 tot 10% in 1997/1998: een afname met 5%. -17-

18 Werkorganisatie en leiding In onderstaande figuur staan de klachten van het bouwplaatspersoneel over de werkorganisatie en leiding weergegeven. Uit de figuur blijkt dat de klachten van het bouwplaatspersoneel over de werkorganisatie en de leiding relatief stabiel zijn gebleven. In onderstaande figuur staan de klachten van het UTA-personeel over de werkorganisatie en leiding weergegeven. Uit de figuur blijkt dat het UTA-personeel meer klachten heeft over de werkorganisatie en leiding dan het bouwplaatspersoneel. Vooral de mate waarin het werk wordt belemmerd door onverwachte situaties is veel groter. Ook bij het UTA-personeel zijn de klachten over de werkorganisatie en leiding in de afgelopen relatief stabiel gebleven. -18-

19 Duidelijkheid taken In de volgende figuur staan de klachten over de (on)duidelijkheid van de taken voor het bouwplaats weergegeven. Uit de figuur blijkt dat bij het bouwplaatspersoneel klachten over de duidelijkheid van de taken in de afgelopen periode zijn afgenomen. Dit geldt vooral voor het doen van oneigenlijke dingen (vaak iets moeten doen wat niet tot de taak behoort); maar ook voor het hebben van onduidelijke verantwoordelijkheden en voor de onduidelijkheid met betrekking tot de verwachting van anderen. In onderstaande figuur staan de klachten over de (on)duidelijkheid van taken voor het UTApersoneel weergegeven. Met betrekking tot klachten over de (on)duidelijkheid van de taken, wijkt het UTA-personeel weinig af van het bouwplaatspersoneel. Bij het UTA-personeel is echter niet dezelfde afname in het doen van oneigenlijke dingen te zien. Het UTA-personeel scoort op de andere klachten iets lager. -19-

20 Samenwerking op de bouwplaats In onderstaande figuur staan de klachten van het bouwplaatspersoneel over de samenwerking op de bouwplaats weergegeven. Uit de figuur blijkt dat de klachten van het bouwplaatspersoneel over de samenwerking in de afgelopen perioden licht zijn afgenomen. Vooral het zich ergeren aan anderen is in de afgelopen periode afgenomen. In onderstaande figuur staan de klachten van het UTA-personeel over de onderlinge samenwerking weergegeven. Het blijkt dat het UTA-personeel iets meer klachten heeft over de onderlinge samenwerking dan het bouwplaatspersoneel. Vooral de afwezigheid en (het gebrek aan) prestaties van anderen wordt vaker als storend ervaren. Uit de figuur blijkt dat de klachten over de samenwerking bij het UTApersoneel in de afgelopen jaren heel licht zijn afgenomen. Evenals bij het bouwplaatspersoneel betreft het vooral de mate waarin men zich ergert aan anderen. -20-

21 Interessantheid van het werk In onderstaande figuur staat de mate waarin het bouwplaatspersoneel het werk als (on-)interessant ervaart weergegeven. Uit de figuur blijkt dat de klachten van het bouwplaatspersoneel over de interessantheid van het werk zijn afgenomen. Vooral de mate waarin het werk als niet boeiend wordt ervaren, is afgenomen. In de onderstaande figuur staan de klachten van het UTA-personeel over de interessantheid van het werk weergegeven. Uit de figuur blijkt dat het UTA-personeel veel minder klachten heeft over de interessantheid van het werk dan het bouwplaatspersoneel. Verder blijken de klachten in de afgelopen periode ook licht te zijn afgenomen. -21-

22 Vooruitzichten In onderstaande figuur staan de klachten over de vooruitzichten van het bouwplaatspersoneel weergegeven. Uit de figuur blijkt dat de vooruitzichten van het bouwplaatspersoneel de afgelopen jaren aanzienlijk verbeterd zijn. Vooral de klachten over de onvoldoende zekerheid zijn afgenomen van 21% in 1989/1990 tot 13% in 1997/1998: een afname van 8%. In onderstaande figuur staan de klachten over de vooruitzichten van het UTA-personeel weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat de vooruitzichten van het UTA-personeel beter zijn dan die van het bouwplaatspersoneel. Verder blijkt dat, na een lichte toename van de werkonzekerheid in de periode 1993/1994, de klachten daarover zijn afgenomen. -22-

23 Totaal-oordeel werkbeleving In onderstaande figuur staat het totaal-oordeel over de werkbeleving van het bouwplaatspersoneel weergegeven. Uit de figuur blijkt dat het totaal-oordeel over het werk van het bouwplaatspersoneel in de afgelopen jaren over het algemeen is verbeterd. Het percentage werknemers dat het werk al met al als goed beoordeeld is gestegen van 50% in 1989/1990 tot 61% in de periode 1997/1998. Het percentage van het bouwplaatspersoneel dat het werk als matig of niet goed beoordeelt is afgenomen van negen procent in 1989/1990 tot vijf procent in 1997/1998. In onderstaande figuur staat het totaal-oordeel over het werk van het UTA-personeel weergegeven. Uit de figuur blijkt dat het totaal-oordeel van het UTA-personeel iets beter is dan van het bouwplaatspersoneel. Verder is het totaal oordeel in de afgelopen periode ook heel licht verbeterd. -23-

24 3.2 Klachten over de gezondheid In de volgende figuren staan de klachten over de gezondheid weergegeven. Daarbij zal eveneens een onderscheid gemaakt worden tussen bouwplaats- en UTA-personeel. Psychische klachten In onderstaande figuur staan de psychische klachten van het bouwplaatspersoneel weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat de psychische klachten bij het bouwplaatspersoneel zijn afgenomen. Vooral de nerveuze klachten zijn afgenomen. Van 25% in de periode 1989/1990 tot 17% in 1997/1998. In de volgende figuur staan de psychische klachten bij het UTA-personeel weergegeven. Het UTA-personeel heeft ongeveer in dezelfde mate last van psychische klachten als het bouwplaatspersoneel. Ook bij het UTA-personeel zijn de psychische klachten de afgelopen jaren afgenomen, met name de nerveuze klachten. Maag- en buikklachten -24-

25 In de volgende figuur staan de maag- en buikklachten bij het bouwplaatspersoneel weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat de maag- en buikklachten bij het bouwplaatspersoneel in de afgelopen perioden enigszins zijn afgenomen. In de volgende figuur staan de maag- en buikklachten bij het UTA-personeel weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het UTA-personeel minder last heeft van maagklachten dan het bouwplaatspersoneel. De klachten zijn over de afgelopen perioden (relatief) stabiel. -25-

26 Klachten aan de bovenste ledematen In de volgende figuur staan de klachten aan de bovenste ledematen bij het bouwplaatspersoneel weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat de klachten aan de bovenste ledematen bij het bouwplaatspersoneel, de afgelopen jaren gedaald zijn. Verder blijkt uit de figuur dat de meeste klachten schouderklachten betreffen. In de volgende figuur staan de klachten aan de bovenste ledematen van het UTA-personeel weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het aantal klachten aan de bovenste ledematen bij het UTApersoneel lager is dan bij het bouwplaatspersoneel. Ook bij het UTA-personeel zijn de klachten aan de bovenste ledematen in de afgelopen jaren enigszins afgenomen. Evenals bij het bouwplaatspersoneel betreffen de meeste klachten schouderklachten. -26-

27 Klachten aan de onderste ledematen In de volgende figuur staan de klachten aan de onderste ledematen bij het bouwplaatspersoneel weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat ook de klachten aan de onderste ledematen bij het bouwplaatspersoneel zijn afgenomen. De meeste klachten betreffen klachten aan de knieën. In de volgende figuur staan de klachten aan de onderste ledematen van het UTA-personeel weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het UTA-personeel minder klachten aan de onderste ledematen heeft dan het bouwplaatspersoneel. Ook bij het UTA-personeel zijn de klachten aan de onderste ledematen in de afgelopen jaren enigszins afgenomen. Evenals bij het bouwplaatspersoneel betreffen de meeste klachten aan de knieën. -27-

28 Nek- en rugklachten In de volgende figuur staan de nek- en rugklachten bij het bouwplaatspersoneel weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het aantal nek- en rugklachten bij het bouwplaatspersoneel in de afgelopen periode aanzienlijk gedaald is. Met name de rugklachten zijn gedaald met 10%: van 45% in 1989/1990 tot 35% in 1995/1996 en 1997/1998! In de volgende figuur staan de nek- en rugklachten van het UTA-personeel weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat vooral het aantal rugklachten bij het UTA-personeel aanzienlijk lager is dan bij het bouwplaatspersoneel. Het aantal klachten is over de afgelopen perioden heel licht afgenomen. -28-

29 Behandeld voor klachten In de volgende figuur staat weergegeven welk percentage van het bouwplaatspersoneel in de afgelopen periode daadwerkelijk een behandeling heeft ondergaan voor de diverse klachten. Uit de figuur wordt duidelijk dat men vooral daadwerkelijk behandeld is voor nek/rugklachten. De mate waarin men aangeeft in de afgelopen vijf jaar behandeld te zijn voor nek en/of rugklachten is afgenomen van 30% in 1989/1990 tot 21% in In de volgende figuur staat weergegeven welk percentage van het UTA-personeel behandeld is voor de verschillende klachten. Uit de figuur wordt duidelijk dat het UTA-personeel minder vaak daadwerkelijk behandeld is voor de verschillende klachten. Met name heeft men minder behandeling ondergaan voor nek en/of rugklachten. Men is iets vaker behandeld voor psychische klachten dan het bouwplaatspersoneel. -29-

30 Klachten in relatie tot werk In de volgende figuur staat weergegeven welk percentage van het bouwplaatspersoneel en het UTA-personeel bevestigend hebben geantwoord op de vraag: "Denkt u, dat u in deze lijst klachten heeft genoemd die mogelijk met het werk samenhangen?". Uit de figuur wordt duidelijk dat het bouwplaatspersoneel een veel groter gedeelte van de klachten in relatie brengt met het werk dan het UTA-personeel. Voor beide groeperingen is het percentage in de afgelopen periode gedaald, zij het voor het bouwplaatspersoneel veel sterker (van 40% in >89/=90 tot 31% in >97/=98) dan voor het UTA-personeel (van 27% in >89/=90 tot 23% in >97/=98). 3.3 Werkomstandigheden naar leeftijd In deze paragraaf zullen de klachten over de werkomstandigheden en de gezondheid naar verschillende leeftijdscategorieën onderscheiden worden. Uit de analyses is gebleken dat veel van de klachten (zowel over de werkomstandigheden, als over de gezondheid) toenemen met de leeftijd, vaak om na het bereiken van een bepaalde leeftijd weer af te nemen. Dit staat ook wel bekend als het "healthy worker effect": de gezonde werknemers blijven over; de meer "kwetsbare" werknemers zijn uit het arbeidsproces verdwenen. Er zullen een aantal voorbeelden gebruikt worden om dit onderscheid naar leeftijdscategorieen te illustreren. Ten eerste de klachten over lichamelijke belasting: nog steeds de belangrijkste risicofactor op het gebied van arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid. Verder zal aandacht besteed worden aan psychologische taakeisen (werkdruk), een aspect dat de laatste tijd steeds meer in de belangstelling is komen te staan en ook een van de belangrijkste klachten vormt op het gebied van de arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid. Daarnaast zal aandacht besteed worden hoe leeftijd van invloed is op de ontwikkeling van een aantal gezondheidsklachten. In de afbeeldingen worden de schaalscores van de verschillende klachten weergegeven. Daarbij zal wederom onderscheid gemaakt worden tussen bouwplaats en UTA-personeel. -30-

31 Lichamelijke belasting (werkhoudingen) In onderstaande figuur staat de lichamelijke belasting voor het bouwplaatspersoneel, onderscheiden naar leeftijdscategorieën, weergegeven. De score voor lichamelijke belasting wordt gevormd door de vragen: veel hinder hebben van langdurig staan, langere tijd werken in dezelfde houding en regelmatig bukken. Uit de figuur wordt duidelijk dat de klachten toenemen met de leeftijd. Verder is af te leiden dat de lichamelijke belasting bij het bouwplaatspersoneel in de afgelopen perioden is afgenomen. De afname doet zich vooral voor bij de oudere leeftijdscategorieën; de jongste leeftijdscategorie laat een lichte toename van de lichamelijke belasting zien. In onderstaande figuur staat de lichamelijke belasting voor het UTA-personeel naar leeftijdscategorieën onderscheiden, weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het UTA-personeel in veel mindere mate te maken heeft met lichamelijke belasting dan het bouwplaatspersoneel. Verder wordt uit de figuur duidelijk dat ook bij het UTA-personeel de lichamelijke belasting toeneemt met de leeftijd en tot slot dat de lichamelijke belasting in de afgelopen perioden (licht) is afgenomen, maar in de laatste periode weer licht is toegenomen. -31-

32 Werk lichamelijk erg inspannend In onderstaande figuur staat de mate waarin het werk als lichamelijk erg inspannend wordt ervaren, voor het bouwplaatspersoneel naar leeftijdscategorieën onderscheiden, weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat de mate waarin het werk als lichamelijk inspannend wordt ervaren, in de afgelopen perioden, heel licht is afgenomen, maar de afname is bijna te verwaarlozen. Deze afname doet zich vooral bij de middelste leeftijdscategorieën voor; de jongste en de oudste leeftijdscategorieën geven aan dat de lichamelijke belasting in de afgelopen perioden is toegenomen. In onderstaande figuur staat de mate waarin het werk als lichamelijk inspannend wordt ervaren, voor het UTA-personeel naar leeftijdscategorieën onderscheiden, weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het UTA-personeel het werk beduidend minder lichamelijk inspannend ervaart als het bouwplaatspersoneel. Verder blijkt ook bij het UTA-personeel de mate waarin met het werk als lichamelijk ervaart in de afgelopen perioden heel licht afgenomen te zijn. Opvallend is toename van klachten bij de jongste leeftijdscategorie in de afgelopen perioden en bij de oudste leeftijdscategorie in de laatste periode. -32-

33 Psychologische taakeisen In onderstaande figuur staan de psychologische taakeisen voor het bouwplaatspersoneel naar leeftijdscategorieën onderscheiden, weergegeven. De psychologische taakeisen voor het bouwplaatspersoneel zijn in de afgelopen periode toegenomen. Onderscheiden naar de verschillende leeftijdscategorieën, blijkt dat de taakeisen met de leeftijd gestaag toenemen om in de leeftijdscategorie 35 tot en met 44 jaar hun hoogtepunt te vinden. Daarna nemen ze geleidelijk weer enigszins af. In de onderstaande figuur staan de psychologische taakeisen voor het UTA-personeel, onderscheiden naar de verschillende leeftijdscategorieën, weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat ook bij het UTA-personeel -waar de psychologische taakeisen aanzienlijk hoger zijn dan bij het bouwplaatspersoneel- de taakeisen toenemen met de leeftijd om een hoogtepunt te vinden in de leeftijdscategorie 35 tot en met 44 jaar. Daarna nemen ze geleidelijk weer af. -33-

34 Nek- en rugklachten In onderstaande figuur staan de nek- en rugklachten van het bouwplaatspersoneel, onderscheiden naar leeftijdscategorieën, weergegeven. Het percentage nek- en rugklachten bij het bouwplaatspersoneel is in de afgelopen perioden aanzienlijk gedaald: van gemiddeld 27% in 89/90 tot 22% in 97/98. De daling heeft zich -met uitzondering van de leeftijdscategorie jonger dan 20 jaar, want daar zijn de klachten toegenomenover de gehele linie voorgedaan. De nek- en rugklachten nemen toe met de leeftijd. In onderstaande figuur staan de nek- en rugklachten van het UTA-personeel, onderscheiden naar leeftijdscategorieën, weergegeven. Ook bij het UTA-personeel zijn de nek- en rugklachten in de afgelopen periode licht gedaald, maar lang niet zo sterk als bij het bouwplaatspersoneel. Ook bij het UTA-personeel nemen de klachten met de leeftijd toe. -34-

35 Behandeld voor spier- en gewrichtsklachten In onderstaande figuur staat het percentage van het bouwplaatspersoneel dat (in de afgelopen vijf jaar) behandeld is voor spier- en gewrichtsklachten, onderscheiden naar leeftijdscategorieën, weergegeven. Uit de figuur blijkt dat het percentage werknemers dat behandeld is voor spier- en gewrichtsklachten toeneemt met de leeftijd. In de afgelopen perioden is het aantal werknemers dat behandeld is voor spier- en gewrichtsklachten beduidend afgenomen: van 29% in 1989/1990 tot 22% in 1997/1998. In onderstaande figuur staat het percentage van het UTA-personeel dat (in de afgelopen vijf jaar) behandeld is voor psychische klachten, onderscheiden naar leeftijdscategorieën, weergegeven. Het blijkt dat het UTA-personeel minder vaak behandeld is spier- en gewrichtsklachten dan het bouwplaatspersoneel. Ook bij het UTA-personeel neemt het percentage werknemers, dat aangeeft behandeld te zijn voor spier- en gewrichtsklachten, toe met de leeftijd. In de afgelopen perioden is het percentage werknemers dat aangeeft behandeld te zijn voor spier- en gewrichtsklachten, afgenomen. -35-

36 Behandeld voor langdurige nek en/of rugklachten In onderstaande figuur staat het percentage van het bouwplaatspersoneel dat (in de afgelopen vijf jaar) behandeld is voor nek en/of rugklachten, onderscheiden naar leeftijdscategorieën, weergegeven. Uit de figuur wordt duidelijk dat het percentage van het bouwplaatspersoneel dat (in de afgelopen vijf jaar) behandeld is voor nek- en/of rugklachten in de afgelopen periode is afgenomen. Verder wordt duidelijk dat het percentage dat behandeld is voor dergelijke klachten, met de leeftijd toeneemt. Vooral na het 30e jaar neemt dit percentage sterk toe. Opvallend genoeg neemt het percentage in de laatste leeftijdscategorie licht af. In onderstaande figuur staat het percentage van het UTA-personeel dat behandeld is voor neken/of rugklachten, onderscheiden naar leeftijdscategorieën, weergegeven. Ook bij het UTA-personeel is het percentage dat (in de afgelopen vijf jaar) behandeld is voor nek- en rugklachten, in de afgelopen perioden licht gedaald. Bij het UTA-personeel neemt het percentage dat behandeld is voor nek- en rugklachten eveneens toe met de leeftijd. -36-

37 Totaaloordeel eigen gezondheid In onderstaande figuur staat het totaal-oordeel van het bouwplaatspersoneel over de eigen gezondheid weergegeven. In de figuur staat het percentage van het bouwplaatspersoneel weergegeven, dat aangeeft zich niet gezond te voelen. Uit de figuur blijkt dat de klachten over de eigen gezondheid in de afgelopen perioden relatief stabiel zijn gebleven. Na een lichte afname in de periode >95/=96, zijn ze in de laatste periode weer licht toegenomen. Verder blijken de klachten over de eigen gezondheid over het algemeen toe te nemen met de leeftijd. Een uitzondering daarop wordt in de laatste drie perioden gevormd door de jongste leeftijdscategorie, die aangeeft (relatief) meer klachten te hebben. In onderstaande figuur staat het totaaloordeel van het UTA-personeel over de eigen gezondheid, naar leeftijdscategorieën onderscheiden, weergegeven. Bij het UTA-personeel zijn de klachten over de eigen gezondheid, na een lichte stijging in de periode 93/94 en een lichte daling in de periode 95/96, in de afgelopen periode licht gestegen. De klachten nemen over het algemeen toe met de leeftijd. Ook bij het UTA-personeel is het opvallend dat de jongste leeftijdscategorie in de afgelopen perioden een stijging in het aantal klachten laat zien. -37-

38 Klachten in relatie tot werk In onderstaande figuur staat het percentage van het bouwplaatspersoneel dat de genoemde klachten in relatie tot het werk brengt, onderscheiden naar de verschillende leeftijdscategorieën, weergegeven. Bij het bouwplaatspersoneel is het percentage van de werknemers dat de genoemde klachten in relatie brengt tot het werk over de gehele linie in de afgelopen periode behoorlijk afgenomen: van 40% in 89/90 tot 31% in 97/98. Het percentage van het bouwplaatspersoneel dat de klachten in relatie brengt met het werk, stijgt met de leeftijd. In onderstaande figuur staat het percentage van het UTA-personeel dat de genoemde klachten in relatie brengt tot het werk, weergegeven. Uit de figuur blijkt dat ook bij het UTA-personeel een daling heeft plaatsgevonden van het personeel dat de genoemde klachten in relatie brengt tot het werk. De daling is echter niet zo aanzienlijk als bij het bouwplaatspersoneel. Oudere werknemers brengen de klachten vaker in relatie tot het werk dan jongere werknemers. -38-

39 4 SAMENVATTING, DISCUSSIE en AANBEVELINGEN 4.1 Samenvatting In het hoofdstuk 3 "Resultaten" zijn de PBGO-gegevens van de periodes 1989/1990, 1993/1994, 1995/1996 en 1997/1998 met elkaar vergeleken. Uit de resultaten is gebleken dat over het algemeen, in de betreffende perioden een verbetering op het gebied van de arbeidsomstandigheden is opgetreden. Zowel de klachten over de werkbeleving als de klachten over de gezondheid zijn aanzienlijk afgenomen. Opgemerkt dient echter te worden dat er in de laatste periode (1997/1998) op een aantal aspecten een lichte stijging van het aantal klachten is waar te nemen. In bijlage 5 zijn de veranderingen in de laatste periode: 1995/ /1998 weergegeven. De werkomstandigheden Uit de vergelijking tussen het bouwplaats- en het UTA-personeel is naar voren gekomen dat beide categorieën op een aantal aspecten nogal van elkaar afwijken. De lichamelijke belasting bij het bouwplaatspersoneel is aanzienlijk hoger dan bij het UTA-personeel. Zowel bij het bouwplaatspersoneel als bij het UTA-personeel zijn de klachten in de afgelopen perioden afgenomen. Opvallend is echter dat het percentage van het bouwplaatspersoneel dat het werk als lichamelijk inspannend ervaart, nauwelijks is afgenomen. De psychologische taakeisen die gesteld worden aan het UTA-personeel zijn aanzienlijk hoger dan bij het bouwplaatspersoneel. Vooral de mate waarin het werk als geestelijk belastend wordt ervaren, de mate waarin men zich sterk moet concentreren en het werken onder tijdsdruk zijn veel hoger bij het UTA-personeel. Voor beide categorieën geldt overigens dat de psychologische taakeisen in de afgelopen perioden zijn toegenomen. Met betrekking tot de fysisch/chemische arbeidsomstandigheden valt het volgende op te merken. Bij het bouwplaatspersoneel zijn de klachten over lawaai en trillingen licht toegenomen in de afgelopen perioden. Bij het UTA-personeel, dat daar in veel mindere mate mee te maken heeft, zijn de klachten gelijk gebleven. De klachten over toxische stoffen zijn in de afgelopen perioden (relatief) stabiel gebleven, zowel bij het bouwplaats- als het bij UTA-personeel. De klachten over het klimaat zijn in de afgelopen perioden voor beide categorieën heel licht afgenomen; met name de klachten over tocht. Het percentage werknemers dat aangeeft dat het niet in orde is met de veiligheid op het werk, is in de afgelopen perioden aanzienlijk afgenomen. Bij het bouwplaatspersoneel van 22% in 1989/1990 tot 14% in 1997/1998 en bij het UTA-personeel van 15% tot 10%. Ook met betrekking tot de werkorganisatie en leiding zijn er de nodige verschillen tussen bouwplaats- en UTA-personeel op te merken. Het UTA-personeel heeft met name veel vaker te maken met onverwachte situaties. Daarnaast heeft men meer klachten over de dagelijkse leiding. Het bouwplaatspersoneel heeft meer klachten over het feit dat het werk niet goed georganiseerd is. Voor beide categorieën geldt dat de klachten over de werkorganisatie en leiding in de afgelopen periode (heel) licht gedaald zijn. Het bouwplaatspersoneel heeft iets meer klachten over de onduidelijkheid van de taken die uitgevoerd moeten worden. De klachten daarover zijn in de afgelopen perioden echter enigszins afgenomen. Bij het UTA-personeel zijn de klachten min of meer stabiel gebleven. -39-

40 Wat betreft de onderlinge samenwerking, verschillen de beide categorieën niet veel van elkaar. Het bouwplaatspersoneel heeft iets meer klachten over de slechte werksfeer; het UTA-personeel heeft meer klachten over storende prestaties en afwezigheid van anderen. Voor beide categorieën geldt dat de klachten over de samenwerking in de afgelopen periode licht gedaald zijn. Met betrekking tot de interessantheid van het werk is gebleken dat klachten hierover in de afgelopen periode zijn afgenomen, vooral bij het bouwplaatspersoneel. Vooral de mate waarin het werk meestal als niet boeiend ervaren wordt, is afgenomen. Het UTA-personeel heeft beduidend minder klachten over de interessantheid van het werk en ook bij hen zijn de klachten daarover in de afgelopen periode (licht) afgenomen. In onderstaande tabel staan de veranderingen die zich in de hebben voorgedaan op het gebied van de werkomstandigheden in de afgelopen perioden samengevat. Veranderingen in klachten over de werkomstandigheden in de afgelopen perioden Bouwplaatspersoneel UTA-personeel Lichamelijke belasting u u Psychologische taakeisen t t Lawaai/trillingen t = Toxische stoffen = = Klimaat u u Veiligheid uu u Werkorganisatie en leiding u u Duidelijkheid taken u = Samenwerking u u Interessantheid werk u u Vooruitzichten u u uu sterke daling (>5%) u lichte daling (1-5%) = over het algemeen gelijk gebleven t lichte stijging (1-5%) tt sterke stijging (>5%) Uit de tabel blijkt dat op bijna alle gebieden de klachten zijn afgenomen. De enige uitzonderingen worden gevormd door klachten over de psychologische taakeisen bij zowel bouwplaats- als UTApersoneel en klachten over lawaai en trillingen bij het bouwplaatspersoneel: deze klachten zijn in de afgelopen perioden gestegen. Deze afname van klachten weerspiegelt zich ook in het totaaloordeel over de werkbeleving zoals in onderstaande tabel is aangegeven. -40-

41 Totaal-oordeel werkbeleving in de afgelopen perioden Bouwplaatspersoneel UTA-personeel Totaal-oordeel werkbeleving t t Zowel het bouwplaatspersoneel als het UTA-personeel beoordelen de werkomstandigheden beter. Bij het bouwplaatspersoneel is het percentage werknemers dat hun werk als goed beoordeeld gestegen van 50% in 1989/1990 tot 61% in 1997/1998. Het percentage van het bouwplaatspersoneel dat het werk als matig of niet goed beoordeelt is afgenomen van negen procent in 1989/1990 tot vijf procent in 1997/1998. Bij het UTA-personeel is het percentage werknemers dat hun werk als goed beoordeeld gestegen van 66% in 1989/1990 tot 70% in 1997/1998. Het percentage van het UTA-personeel dat het werk als matig of niet goed beoordeelt is afgenomen van zes procent in 1989/1990 tot vier procent in 1997/1998. Klachten over de gezondheid Met betrekking tot klachten over de gezondheid is duidelijk geworden dat deze voor beide categorieën in de afgelopen periode aanzienlijk zijn afgenomen. In 1989/1990 had het bouwplaatspersoneel iets meer psychische klachten dan het UTA-personeel. In 1997/1998 hebben beide categorieën er evenveel last van. Zowel voor het bouwplaatspersoneel als het UTA-personeel zijn de psychische klachten in de afgelopen perioden afgenomen. De maag- en buikklachten bij het bouwplaatspersoneel zijn in de afgelopen perioden afgenomen. Bij het UTA-personeel zijn deze klachten in de laatste periode heel licht gestegen. Het bouwplaatspersoneel heeft in 1997/1998 iets meer klachten dan het UTA-personeel. Zowel klachten aan de bovenste als aan de onderste ledematen komen vaker voor bij het bouwplaatspersoneel. Bij beide categorieën zijn de klachten in de afgelopen perioden gedaald. Het bouwplaatspersoneel heeft meer nek- en rugklachten dan het UTA-personeel, met name meer rugklachten. Bij beide categorieën zijn de klachten in de afgelopen perioden afgenomen. In onderstaande tabel staan de veranderingen in gezondheidsklachten van zowel het bouwplaatsals het UTA-personeel in de afgelopen perioden weergegeven. -41-