Aandacht voor innerlijke ruimte bij ernstig zieke en stervende patiënten. Eric Koster - Geestelijk Verzorger MST Enschede

Transcriptie

1 Aandacht voor innerlijke ruimte bij ernstig zieke en stervende patiënten Eric Koster - Geestelijk Verzorger MST Enschede

2 Wat is spiritualiteit? Het levensbeschouwelijk functioneren van de mens, waartoe ook de vragen van zingeving en zinervaring gerekend worden Levensbeschouwelijk functioneren doet iedereen, niet alleen mensen die een bepaalde religie aanhangen Het gaat bij spiritualiteit om alle mogelijke bronnen van inspiratie - van godsdienstige tot alledaagse Spiritualiteit heeft invloed op het hele bestaan, en heeft meer te maken met een levenshouding dan met een af te bakenen levensgebied Het is dynamisch, geen statisch begrip Richtlijn spirituele zorg VIKC

3 Aandacht voor de spiritualiteit van de patiënt vraagt: Bewustzijn van meerdere betekenislagen in taal: betekenissen onder de woorden en vragen achter de vragen beluisteren Een latende modus : Het aandurven vragen waarop geen antwoord gegeven kan of moet worden te laten staan Kennis hebben van het spirituele proces: vragen kunnen plaatsen in het spirituele proces dat een patiënt doormaakt

4 Het spirituele proces bij ziekte: Ziekte betekent voor de patiënt altijd verlies: verlies van vanzelfsprekendheid; verlies aan mogelijkheden; wellicht zelfs verlies van het leven zelf Dit verlies roept allerlei emoties en houdingen op: angst, verdriet, teleurstelling, woede, afschuw, verzet enz; apathie, strijdlust, berusting, levensmoed, cynisme enz. Het verlies vraagt echter ook om heroriëntatie op levensvragen De vaak onontwarbare kluwen van emoties en houdingen beperkt echter de innerlijke ruimte van de patiënt

5 Innerlijke ruimte Innerlijke ruimte is - overdrachtelijk gesproken - een gemoedstoestand, waarbij iemand in staat is zich in alle rust en vrijheid te verhouden tot de directe emoties en houdingen, die door een situatie worden opgeroepen (Carlo Leget) Als iemands innerlijke ruimte beperkt wordt, is niet zelden hulp nodig, spirituele zorg: doelgericht luisteren herkennen, erkennen en exploreren - gericht op het herstellen of het vergroten van innerlijke ruimte zodat levensvragen kunnen worden gewikt en gewogen

6 Doelgericht luisteren: Ars Moriendi moderne stervenskunst Dit model van Carlo Leget biedt hulp bij het ontwarren van de kluwen en het scheppen van innerlijke ruimte Het onderscheidt 5 spanningsvelden in het beleven van de patiënt: Wie de patiënt wil ondersteunen is alert op het doorklinken van deze thema s in diens emoties, woorden en vragen en durft er op in te gaan

7 Ik en de ander (hoogmoed en nederigheid) Hier gaat het om de vraag: Is dit mijn ziekte/dood? Vragen rond autonomie komen aan de orde: authenticiteit zelfbeschikking afhankelijkheid vrijheid ruimte om jezelf te zijn tijdens de ziekte en de rol die anderen daarin spelen

8 Casus Meneer X is 73 jaar oud. Hij loopt al tijden rond met onbegrepen pijnklachten in de anus. Verschillende onderzoeken hebben niets opgeleverd. Meneer is op zich in staat alles te doen wat hij wil: hij kan lopen, fietsen, reizen. Maar die zeurende pijn reist steeds met hem mee. Meneer is erg ontevreden over het feit dat de huisarts en verschillende specialisten niet tot een diagnose hebben kunnen komen. Hij kan en wil de pijn niet langer verdragen. Dan wil ik liever dood, zegt hij. Uiteindelijk besluit de chirurg meneer te opereren om te zien of er werkelijk op de door hem aangegeven plek iets loos is. Maar hij vindt ook dan weer niets van betekenis. Hij kan meneer enkel pijnstilling aanbieden. Dat vindt meneer echter rommel. Meneer weet het nu zeker: hij wil dood. De vraag hoe zijn familieleden vrouw en twee dochters - er tegenaan kijken, brengt hem in verwarring. Dat doet er niet toe, zegt hij, het is tenslotte mìjn leven. Als ik dood wil hebben zij daar niets over te zeggen.

9 Doen en laten (omgaan met lijden en pijn) Hier gaat het om de controle van pijn en lijden: Waar moeten we (patiënt en/of zorgverlener) nog actiever worden op fysiek/psychisch/sociaal/spiritueel gebied? Waar moeten we accepteren en laten gebeuren? Moet/mag/wil de patiënt het lijden ongeduldig afbreken of geduldig ondergaan? (euthanasie, palliatieve sedatie)

10 CASUS Een vrouw van 68 jaar komt naar een hospice. Ze heeft alvleesklierkanker in een vergevorderd stadium. Met het oog op haar levenseinde wil ze de opties euthanasie en palliatieve sedatie openhouden, maar wellicht sterft ze ook vanzelf. Haar toestand verslechtert echter razendsnel en in minder dan een dag is ze niet meer aanspreekbaar. In samenspraak met alle betrokkenen wordt na een afscheidsritueel gestart met palliatieve sedatie. Het proces verloopt volgens het boekje. Echter twee dagen na het begin van de sedatie brengt een dochter de toenemende onmacht van de familie onder woorden: Dit heeft ma nooit gewild. Ze eist dat er iets gedaan wordt, het liefst euthanasie. Ondanks alle zorg, begeleiding en herhaaldelijke uitleg over (on)mogelijkheden in deze situatie blijft de familie verontwaardigd over de onmenselijk lange duur.

11 Vasthouden en loslaten (liefde en gierigheid) Hier gaat het om het afscheid nemen van dierbare mensen en dingen van het leven Ziek zijn/sterven is loslaten maar ook: het essentiële vasthouden Wat of wie is/zijn essentieel?

12 CASUS Meneer V is 67 jaar. Hij heeft longkanker en is terminaal. Hij grijpt echter elke strohalm aan omdat hij nog niet dood wil. Hij heeft al een second opinion gehad in het dichtstbijzijnde Academische Ziekenhuis. Men kan hem niet helpen. Meneer is erg verdrietig. Hij maakt zich grote zorgen om zijn kinderen en kleinkinderen (met name de kinderen van zijn gescheiden zoon). Tijdens een bezoek aan de polikliniek nodigt de oncoloog meneer uit om mee te doen aan een Fase II trial waarin een nieuwe chemokuur zal worden getest. Hij legt meneer keurig uit dat deze zelf hoogstwaarschijnlijk niet veel baat zal hebben bij deelname aan de studie. Bij thuiskomst deelt meneer het bericht verheugd mee aan zijn vrouw: Er is nog een kans. Ze nodigen je echt niet uit om mee te doen als ze denken dat het niks bij je doet.

13 Herinneren en vergeten (hoop en wanhoop) Hier gaat het om verantwoordelijkheid nemen: terugkijken, de balans opmaken, het leven afsluiten achterstallig onderhoud aanpakken of accepteren omgaan met schuld verzoening met jezelf of met je naasten

14 CASUS Meneer A ligt in het hospice. Hij heeft gemetastaseerde prostaatkanker. Volgens zijn arts is zijn levensverwachting nog maar enkele dagen. Maar meneer A sterft maar niet. Hij lijdt zichtbaar. Toch wil hij geen ophoging van de medicatie om zijn pijn en onrust te bestrijden want hij wil niet suf worden, zoals hij het zelf uitdrukt. Men heeft de indruk dat er iets is wat aan hem knaagt. Soms lijkt het of hij ergens op wacht. Twee dochters van meneer komen trouw: ze zijn vaak en lang bij meneer aanwezig. Op de foto s naast zijn bed zijn echter drie kinderen te zien: er is ook nog een zoon. Als een verpleegkundige voorzichtig vraagt hoe het zit met die zoon raakt meneer A zeer geëmotioneerd maar de (altijd aanwezige) dochters reageren als door een wesp gestoken: hun broer heeft vader groot kwaad gedaan en is niet welkom. Kwestie afgedaan. Meneer werpt de verpleegkundige echter hulpeloze blikken toe.

15 Geloven en weten (geloof en ongeloof) Hier gaat het om de betekenis(sen) van lijden en dood Einde, doorgangsfase, nieuw begin? Voortleven in mensen, dingen? Zin of onzin? Kun je leven met vragen waarop geen antwoord is?

16 Casus Mevrouw Y is 83 jaar oud en opgenomen op de afdeling haematologie voor behandeling van haar leukemie. Ze is bekend op de afdeling, ze is reeds vele malen opgenomen geweest. Bij iedere opname wordt ze bezocht door de geestelijk verzorger. En ook haar eigen parochiepastoor komt dikwijls bij haar kijken. Op haar nachtkastje staat altijd een Mariabeeldje en daarnaast ligt haar rozenkrans. Mevrouw weet dat ze niet lang meer te leven heeft: de ziekte grijpt onstuitbaar om zich heen. Ze gaat snel achteruit. Ze lijkt nog wel veel mee te krijgen maar kan nauwelijks reageren als haar iets gevraagd wordt. De kinderen worden met spoed naar het ziekenhuis ontboden. Een verpleegkundige vraagt of mevrouw niet bediend moet worden? Mevrouws zoon en jongste dochter aarzelen. Maar de oudste dochter reageert resoluut: Dat is niet nodig. Wij hebben niets meer met het geloof.

17 Hoe zou je zelf afscheid willen nemen? Vasthouden - loslaten Herinnerenvergeten Denk je wel eens na over de dingen die in jouw leven onaf zijn? Ben je doener of later? Doen - laten Innerlijke ruimte Ik - ander Geloven - weten Wie hebben jou gemaakt tot wie je bent? Wat komt er na de dood? Waarom geloof je dat?

18 Spirituele zorg: om niet uit het oog te verliezen! De patiënt bepaalt de agenda en de grens van het gesprek; de zorgverlener luistert en denkt mee Het levensbeschouwelijk of religieus kader van de patiënt biedt het raamwerk voor het gesprek De eigen overtuiging van de hulpverlener mag enkel ingezet worden ten dienste van de ander

19 Informatie bronnen Carlo Leget Van levenskunst tot stervenskunst Lannoo, Tielt, 2008 Carlo Leget Ruimte om te sterven Lannoo, Tielt,