de Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen

Transcriptie

1 de Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen Nieuwsbrief

2 2

3 Alle NESDO medewerkers wensen u een heel goed 2016! en dan is er zomaar weer een jaar voorbij is voor NESDO een mooi jaar geweest. We hebben inmiddels al 40 internationale wetenschappelijke publicaties, en onze studie raakt wereldwijd steeds beter bekend. We doen heel divers onderzoek. Zo hebben we laten zien dat eenzaamheid sterk samenhangt met depressie. Ook hebben we aangetoond dat fysiek kwetsbare mensen moeilijk genezen van een depressie. Op de website staat van elke gepubliceerde studie een Nederlandse samenvatting, dus als u meer wilt weten kunt u kijken op: > publicaties, en dan klikt u op Nederlandse samenvatting. Al deze mooie studies zijn mogelijk dankzij uw geweldige medewerking. We hebben de meesten van u al 3 keer uitgebreid geïnterviewd, en u heeft al vele schriftelijke vragenlijsten voor ons ingevuld. Zoals u weet, komt er waarschijnlijk geen 4-de interview. Het geld is op, en het geldschip wil maar niet langskomen. Wel loopt er nog een ander onderzoek naar de kwaliteit van leven en kwaliteit van zorg, waarvoor een aantal van u benaderd gaat worden. Maar u hebt uiteraard alle vrijheid om daar wel of niet aan mee te doen. Ik wil u van harte bedanken voor uw medewerking, en wens u een heel mooi en gezond 2016 toe. Hannie Comijs, hoofdonderzoeker NESDO 3

4 De 6-jaars meting In het totaal doen er nog 353 mensen mee met het NESDO onderzoek. We hebben al veel interviews gedaan, maar er zijn er ook nog een heel aantal te doen. We hebben nog een jaar de tijd daarvoor, dus dat gaat wel lukken. Hieronder ziet u een overzicht van de derde meting. Datamanagement Bij NESDO zijn verschillende groepen medewerkers betrokken. Als deelnemer van NESDO heeft u al kennisgemaakt met de onderzoeksassistenten. Zij nemen interviews af, prikken bloed, sturen u vragenlijsten, kortom ze verzamelen gegevens (data) van u. Ook heeft u via de NESDO-nieuwsbrieven kennis kunnen maken met de onderzoekers. De onderzoekers schrijven op basis van de verzamelde data wetenschappelijke artikelen waarmee meer inzicht wordt verschaft in psychische klachten en de behandeling van deze klachten. Er is echter nog een andere groep medewerkers die u nog niet kent en dat zijn wij, de datamanagers. In deze nieuwbrief leggen we uit welke rol wij vervullen binnen NESDO. Taken van datamanagement binnen NESDO Onze primaire taak is de verzamelde gegevens (data) bruikbaar maken voor onderzoek (datastructurering). Dit vindt plaats nadat de onderzoeksassistenten gegevens hebben verzameld en voordat de onderzoekers artikelen schrijven op basis van deze gegevens (zie figuur 1). Concreet delen we een groot databestand met alle verzamelde gegevens op in bestanden per onderwerp, bijvoorbeeld een deelbestand waarin alleen gegevens staan over depressieve klachten. Daarnaast letten we erop dat er geen fouten in deze deelbestanden staan. De uiteindelijke eindproducten zijn dus specifieke en foutloze databestanden waarmee onderzoekers aan de slag kunnen. 4

5 Figuur 1. Fases van onderzoek 1.Dataverzameling (onderzoeksassistenten) 2.Datastructurering (datamanagers) 3. Artikelen schrijven (Onderzoekers) Naast deze primaire taak hebben we nog enkele andere taken. Een daarvan is het maken van computerprogramma s die de dataverzameling en structurering efficiënt laten verlopen. Zo bouwen wij invoerschermen. Dit zijn computerprogramma s waarmee uw antwoorden op de vragenlijsten ingevoerd kunnen worden in de computer. Een andere belangrijke taak is dat wij er voor zorgen dat uw gegevens veilig en anoniem worden opgeslagen: wij beveiligen de bestanden waarin uw gegevens staan en zorgen ervoor dat uw antwoorden op de interviews en vragenlijsten niet te herleiden zijn naar u door in plaats van uw naam een (respondent)nummer te gebruiken in de databestanden. De datamanagers (Jasper en Jonathan) Nu u weet wat we doen, vindt u het misschien ook leuk om te weten wie de datamanagers van NESDO zijn. Wij doen het datamanagement met zijn tweeën en heten Jasper en Jonathan. Hieronder stellen we ons in het kort aan u voor. Jasper is de eerste datamanager van NESDO en is dat nu ruim 8 jaar. Wat vindt hij het leukste aan datamanagement? Dat is het vertalen van de interviews met de respondenten en de vragenlijsten die zij invullen naar gegevens die onderzoekers op een breed gebied en met een diverse achtergrond kunnen gebruiken om beter te begrijpen hoe depressie bij ouderen eruit ziet en hoe die beter behandeld kan worden. Jasper is 42 jaar oud en woont met zijn vriendin en twee kinderen van 3 en 5 jaar oud in Amsterdam. Hij heeft Sociale Psychologie gestudeerd aan de Vrije Universiteit. Jonathan Selier is de tweede datamanager en is ongeveer een half jaar betrokken bij NESDO. Hij vindt de ordening aanbrengen in de data het meest interessante aan datamanagement. Jonathan is 28 jaar oud en heeft Psychologie en Filosofie gestudeerd aan de Vrije Universiteit en de Universiteit Leiden. Hij woont met zijn vrouw in Almere. We hopen dat u ons nu ook een beetje heeft leren kennen. 5

6 Promotie in Nijmegen Ook in 2015 hebben we een mooie promotie mogen meemaken van Rose Collard, onderzoeker in Nijmegen. Naast onderzoek doet zij ook de interviews met de deelnemers die in Nijmegen en omgeving wonen. Zij heeft met gegevens van het NESDO onderzoek bestudeerd hoe bij ouderen depressie en lichamelijke kwetsbaarheid met elkaar samenhangen. We hebben haar gevraagd haar promotieonderzoek in deze nieuwsbrief voor u te beschrijven. Promotie Rose Collard in Nijmegen Voordat ik begon met mijn promotieonderzoek werkte ik als onderzoeksverpleegkundige mee aan NESDO in Nijmegen. Toen ik mijn studie gezondheidswetenschappen afrondde kon ik zelf onderzoek gaan doen met de gegevens uit NESDO. Het was natuurlijk een groot voordeel dat ik NESDO al goed kende. Ik was geïnteresseerd in iets wat ik in de praktijk vaak tegenkom, namelijk het tegelijkertijd hebben van depressie en lichamelijke klachten. Daarom heb ik mij in mijn onderzoek gericht op de verbanden tussen depressie en lichamelijke kwetsbaarheid. Die lichamelijke kwetsbaarheid is een gezondheidstoestand waarbij de lichamelijke reserves zijn opgeraakt en waardoor mensen veel moeilijker kunnen herstellen van allerlei stressoren en gebeurtenissen. Ik vroeg me af of lichamelijke kwetsbaarheid vaker voorkomt bij mensen met een depressie en of het er ook voor zorgt dat mensen een ernstigere depressie hebben en of deze klachten misschien vaker terugkomen. 6

7 Ik heb dit onderzocht met behulp van de gegevens uit NESDO. Het blijkt dat lichamelijke kwetsbaarheid bij ouderen met depressie veel vaker voorkomt dan bij niet-depressieve ouderen en dat depressie vaker chronisch is wanneer iemand ook lichamelijk kwetsbaar is! Op 7 oktober ben ik aan de Radboud Universiteit in Nijmegen gepromoveerd. Het is voor mij een kroon op het werk om in een mooi boek al mijn artikelen bij elkaar gebundeld te zien. Ik heb dan ook lang nagedacht over hoe mijn proefschrift eruit moest gaan zien. Een vormgever heeft mijn idee van een gebreide voorkant uitgewerkt. Het breiwerk verwijst naar de verwevenheid en het ontrafelen van de begrippen die ik onderzocht heb en het rafelende randje in de hoek staat voor mij symbool voor de kwetsbaarheid die in mijn onderzoek zo n belangrijk onderwerp was. De dag zelf was voor mij vooral een heel feestelijke dag. Natuurlijk was het spannend, maar het was vooral erg leuk om met collega s, familie en vrienden deze mijlpaal te vieren. Nu mijn promotieonderzoek afgerond is, blijf ik werken op de afdeling Psychiatrie van het Radboudumc. Dat betekent dat ik betrokken blijf bij NESDO en ik hoop dan ook alle Nijmeegse deelnemers weer te zien bij de 6-jaars meting! Daarnaast vertegenwoordig ik nu NESDO Nijmegen in het consortium als senior-onderzoeker. Verder ben ik druk bezig met het opzetten van een nieuw onderzoek waarbij ik vanuit een verpleegkundige invalshoek wil gaan kijken naar wat het hebben van psychiatrische ziektes voor gevolgen heeft voor de beperkingen die mensen hebben in hun dagelijks leven en hoe de kwaliteit van hun leven is. NESDO onderzoekers vertellen u over hun onderzoeksbevindingen De invloed van chronische ziekten op het beloop van depressie bij ouderen Annette Hegeman, Leiden Uit eerder onderzoek is al veel bekend over de negatieve gevolgen van depressie voor de lichamelijke gezondheid. Andersom is er nog niet zoveel onderzoek gedaan naar de invloed van chronische ziekten op het beloop van depressie. Zodoende zijn we dit in NESDO gaan onderzoeken. In NESDO werden ouderen met een depressie na twee jaar opnieuw onderzocht. Er werd gekeken naar de invloed van de volgende chronische ziekten op het herstel van depressie: longziekten, hart- en vaatziekten (inclusief diabetes mellitus), ziekten van het bewegingsapparaat (inclusief slijtage en reuma), maagdarmziekten, kanker en schildklierziekten. Het bleek dat ouderen met depressie én met een hart- en vaatziekte of een ziekte van het bewegingsapparaat na 2 jaar vaker (sommigen nog steeds) een depressie hebben. Verder bleek dat hoe meer chronische ziekten iemand heeft des te groter het risico is op het hebben van een depressie 2 jaar later. Daarnaast onderzochten we of de ernst van depressie gedurende 2 jaar werd beïnvloed door de aanwezigheid van een chronische ziekte. Dat bleek inderdaad het geval: als ouderen met een depressie ook lijden aan een longziekte, hart- en vaatziekten of maagdarmziekten is er vaker een ernstig chronisch 7

8 beloop van de depressie. Hoe meer chronische ziekten iemand heeft hoe groter het risico op een ernstig chronisch beloop van de depressie. Samenvattend kunnen we stellen dat de aanwezigheid van chronische ziekten een negatief effect op het beloop van depressie heeft. Slaapstoornissen in relatie tot de werking van de stress-as. Rian Peters van Neijenhof, Leiden/Delft Dat slaap belangrijk is, weten veel mensen. Goed slapen is nodig om goed te kunnen functioneren in het dagelijks leven. Veel oudere mensen hebben problemen met het slapen, zoals bijvoorbeeld een kortere slaapduur, moeite met inslapen, vroeg wakker worden of niet uitgerust ontwaken. Het is bekend dat met het ouder worden het slaappatroon verandert. De slaap wordt veelal minder diep en meer gefragmenteerd. Oudere mensen gaan vaak vroeger slapen en zijn eerder in de ochtend wakker. Slaapproblemen komen frequent voor bij mensen met een depressie: uit ons eerdere onderzoek bleek dat 60% van de mensen met een depressie slaapproblemen heeft in tegenstelling tot 19% van de mensen zonder een depressie. De ernst van de depressie is het meest van invloed op deze slaapproblemen, meer dan angstklachten, het aantal chronische ziekten, heftige pijn, gebruik van rustgevende medicatie en gebruik van alcohol. Ons volgende onderzoek richtte zich op factoren die slaap kunnen beïnvloeden. We weten dat de hypothalamus-hypofyse-bijnier as (ook wel stress-as genoemd) een rol speelt in het slaap-waakritme bij mensen. De stress-as zorgt voor productie van cortisol, een stress-hormoon. Dit hormoon is ook van invloed op het immuunsysteem en op de regulatie van het spijsverteringsstelsel. De eerdere onderzoeken die hebben gekeken naar de relatie tussen slaap en cortisol, zijn veelal gedaan bij volwassenen en gaven tegenstrijdige resultaten. Bij ouderen is dergelijk onderzoek nog vrijwel niet gedaan. In het NESDO onderzoek hebben wij gebruik gemaakt van vragenlijsten over slaapduur en over de aanwezigheid van slaapproblemen. Ook is er speekselonderzoek verricht, waarbij op meerdere momenten van de dag met een wattenrolletje speeksel werd verzameld. Met deze informatie hebben we onderzocht wat de relatie is tussen slaapstoornissen, slaapduur en cortisol. In tegenstelling tot wat wij in eerste instantie dachten, vonden we geen relatie tussen slaapstoornissen, slaapduur en cortisol, ook niet als de resultaten van de mensen met depressie apart van de niet-depressieve mensen werden onderzocht. In ons vervolgonderzoek gaan wij de relatie tussen slaapproblemen en ontstekingsparameters onderzoeken om zo meer kennis te krijgen van slaapstoornissen bij oudere mensen. 8

9 Komen autisme kenmerken meer voor bij ouderen met een depressie geschiedenis? Hilde Geurts, Amsterdam Bij mensen met een autisme diagnose zien we vaak dat er ook stemmingsklachten zijn en dat ze vaker angstig zijn dan mensen zonder autisme. Ook blijkt dat mensen die later in hun leven een autisme diagnose krijgen in het verleden relatief vaak een depressie diagnose hadden gekregen. We waren daarom benieuwd of mensen die juist stemmingsproblemen hebben ook meer autisme kenmerken laten zien. Daarom hebben we een vragenlijst over zogenaamde aan autisme gerelateerde kenmerken afgenomen bij een groot deel van de NESDO deelnemers. De vragenlijst bevatte vragen over vriendschappen, speciale interesses en het nodig hebben van structuur. Uit de verzamelde gegevens bleek inderdaad dat ouderen met meer stemmingsproblemen en angstklachten ook hoger scoren op de vragenlijst met autisme kenmerken. Dit betekent niet persé dat er ook vaker sprake is van autisme bij deze groep ouderen. Dat hebben we namelijk (nog) niet onderzocht. Wat we wel ook konden zien is dat de mensen die hoog scoorden wat betreft autisme kenmerken niet verschilden in de grootte van hun sociale netwerk of in het aantal negatieve levenservaringen van de mensen die juist laag scoorden wat betreft autisme kenmerken. Dit is opvallend want het idee is dat mensen met autisme namelijk juist wel een kleiner sociaal netwerk hebben en meer negatieve levenservaringen dan mensen zonder autisme. Dit onderzoek onder de NESDO deelnemers geeft eens te meer aan dat hoog scoren op een autisme vragenlijst niet hoeft te betekenen dat er sprake is van autisme maar dat het wel goed is om alert te blijven op de eventuele aanwezigheid van autisme ook als mensen al een andere diagnose hebben. De grote broer van NESDO. is NESDA, de Nederlandse Studie naar Depressie en Angst. Voordat in 2006 NESDO begon, deden al vanaf 2004 mensen met een depressie- of angststoornis mee aan een andere studie: het NESDA onderzoek. De opzet, het doel en de uitvoering van NESDA en NESDO hebben veel met elkaar gemeen, terwijl er ook verschillen zijn. Het grootste verschil zit in de leeftijd van de deelnemers; bij NESDO waren de deelnemers bij het eerste interview allen 60 jaar of ouder, terwijl de deelnemers van NESDA jonger waren bij de start, namelijk van 18 tot 65 jaar. Een ander verschil is dat bij NESDO de deelnemers naast de mondelinge interviews elk half jaar een 9

10 schriftelijke vragenlijst hebben ingevuld. Bij NESDA waren er minder meetmomenten, namelijk één keer in de twee jaar een mondeling interview óf vragenlijst. Bij NESDO zorgden deze vele vragenlijsten er voor dat dat de NESDO deelnemers minder diep in hun geheugen hoefden te graven bij het mondelinge interview omdat elk half jaar immers al informatie over belangrijke veranderingen en gebeurtenissen waren nagevraagd. Net als de NESDO deelnemers werd bij de NESDA deelnemers vóór het interview bloed afgenomen, hebben zij het hartkastje gedragen, en werden de bloeddruk en spierkracht gemeten. Ook de vragenlijsten van de mondelinge interviews waren grotendeels hetzelfde. Hierdoor kunnen veel gegevens van beide onderzoeken met elkaar worden vergeleken. Een aantal onderzoekers maakt dan ook van de beide onderzoeken gebruik. Zo heeft Roxanne Schaakxs in 2015 de vraag onderzocht of de manier waarop depressie zich op jongere leeftijd uit anders is dan op oudere leeftijd. In het volgende stuk vertelt zij hierover. Wilt u meer over de resultaten van NESDA lezen, dan kan dat op de website: Zijn er verschillen in de presentatie van depressie gedurende de levensloop? Roxanne Schaakxs, Amsterdam Depressie is een stoornis die meerdere oorzaken kent en zich ook op verschillende manieren kan uiten. Op oudere leeftijd wordt depressie soms niet herkend, en de behandeling van depressie bij ouderen is niet altijd optimaal. Mogelijk uit depressie zich op een andere manier naarmate men ouder wordt. In hoeverre deze uiting van depressie met de leeftijd verandert, is voor een groot deel nog onduidelijk. Binnen NESDO hebben wij onderzocht of symptomen van depressie samenhangen met leeftijd, oftewel of bepaalde symptomen vaker voorkomen op jongere of juist oudere leeftijd. Om dit goed te kunnen onderzoeken hebben wij ook de gegevens van de NESDA studie (Nederlandse Studie naar Depressie en Angst) gebruikt, zodat mensen van 18 tot en met 93 jaar konden worden betrokken in het onderzoek. We hebben 30 symptomen van depressie onderzocht. Deze symptomen hebben we verder onderverdeeld in drie typen symptomen: stemmingssymptomen (bijvoorbeeld somberheid), cognitieve symptomen (bijvoorbeeld gedachten over de toekomst of het maken van beslissingen), en somatische symptomen (bijvoorbeeld lichamelijke klachten en slaapproblemen). De ernst van depressie blijkt vergelijkbaar te zijn gedurende de levensloop. Toch hebben we veel verschillen gevonden wat betreft de symptomen van depressie. Van de 30 symptomen, wordt er voor 20 een verband met leeftijd gevonden. De symptomen die het meest voorkomen bij oudere leeftijd, zijn: te vroeg wakker worden, interesseverlies in seks, wakker worden gedurende de nacht, en het hebben van een slechtere stemming in de ochtend. Op jongere leeftijd zien we vaker de volgende symptomen: interpersoonlijke 10

11 sensitiviteit (aanvoelen wat er in een ander omgaat), zich geïrriteerd voelen, te veel slapen, en afname van de kwaliteit van de stemming. Er lijkt dus een verschuiving plaats te vinden van stemmingssymptomen, die vaker voorkomen op jongere leeftijd, naar somatische symptomen die vaker voorkomen op oudere leeftijd. Op basis van deze bevindingen zou het verstandig kunnen zijn om bij de aanwezigheid van somatische problemen (bijvoorbeeld slaapproblemen), goed in de gaten te houden of er sprake kan zijn van een depressie. De symptomen van depressie die vaak voorkomen op oudere leeftijd zouden anders namelijk ook kunnen worden geïnterpreteerd als problemen die een logische bijkomstigheid van veroudering zijn. Daarbij zou het bij oudere mensen met een depressie kunnen helpen om ook somatische problemen te behandelen. Wat gebeurt er na de bloedafname? Voorafgaand aan elk NESDO interview wordt bloed afgenomen. Daarmee worden die zelfde dag nog bepalingen gedaan waarvan uw huisarts en u bericht krijgen. Een deel van het afgenomen bloed wordt direct over buisjes verdeeld en voor NESDO bewaard in - 80 vriezers. Al deze ingevroren bloedbuisjes worden aan het eind van een onderzoekmeting naar Amsterdam gebracht en gesorteerd. Het blijft in de vriezers en is beschikbaar voor onderzoekers in het hele land. Elke onderzoeksvraag wordt door het NESDO team beoordeeld. Wanneer het team het zinvol vindt om een bepaalde stof in het bloed te onderzoeken worden de ingevroren bloedbuisjes op het laboratorium allemaal tegelijk onderzocht. Zo is er bijvoorbeeld gekeken naar het vitamine D gehalte in het bloed ten tijde van het eerste interview. De resultaten van dit onderzoek worden door Karen van den Berg, onderzoeker in Groningen, beschreven in deze nieuwsbrief. Het is goed om te weten dat er ook in de toekomst nog meer onderzoek gedaan kan worden met deze opgeslagen bloedbuisjes. 11

12 Vitamine D tekort Karen van den Berg, Groningen Een tekort aan vitamine D komt vaak voor, vooral bij ouderen. Er is al veel onderzoek naar gedaan en er worden verschillende ziektes met vitamine D tekort in verband gebracht. Bij eerder NESDO onderzoek zagen we al dat mensen met een depressie vaker een vitamine D tekort hebben dan mensen die niet depressief zijn. Hoe dat precies werkt, weten we nog niet: zorgt een vitamine D tekort ervoor dat mensen depressief worden? Of zorgt een depressie ervoor dat mensen een vitamine D tekort krijgen, bijvoorbeeld doordat ze minder in de zon komen of niet goed eten? Van tevoren verwachtten we dat mensen met een vitamine D tekort minder goed zouden opknappen van hun depressie. Om dit te onderzoeken, hebben we de mensen gevolgd die bij de eerste meting van NESDO depressief waren. We hebben de hoeveelheid vitamine D in het bloed gemeten en gekeken of na twee jaar de depressie over was of niet. Ook hebben we met behulp van de vragenlijsten die ieder half jaar zijn ingevuld onderzocht hoeveel en welk soort klachten deze mensen hadden. We zijn tot de conclusie gekomen dat het niet van de hoeveelheid vitamine D in het bloed afhangt of mensen na twee jaar opgeknapt zijn. Ook zegt de hoeveelheid vitamine D niets over de snelheid waarmee de klachten afnemen. We hebben nog apart gekeken naar de mensen bij wie het vitamine D tekort ernstig was. Het leek erop dat zij na twee jaar minder vaak van hun depressie af waren. We kunnen dat niet met zekerheid zeggen, omdat er daarvoor te weinig mensen waren met zo n ernstig tekort. Het zou interessant zijn om te onderzoeken of mensen met een depressie èn een vitamine D tekort beter opknappen als ze vitamine D voorgeschreven krijgen. Wat we opvallend vonden, was dat de mensen die na twee jaar overleden bleken te zijn gemiddeld duidelijk minder vitamine D in hun bloed hadden dan de mensen die na twee jaar nog meededen aan NESDO. Ook zagen we dat de mensen met een ernstig vitamine D tekort meer lichamelijke klachten hadden bij hun depressie. Daardoor denken we dat de hoeveelheid vitamine D in het bloed misschien eerder iets zegt over hoe gezond iemand is dan over de depressie. In een volgend onderzoek gaan we bekijken of frailty, dat wil zeggen iemands lichamelijke kwetsbaarheid, te maken heeft met de hoeveelheid vitamine D in het bloed. 12

13 Hersendonatie Nel Hooiveld, Amsterdam Het NHB-Psy project is opgericht om mensen met een psychische stoornis, zoals een depressie, te informeren over hersendonatie. De Nederlandse Hersenbank (NHB) verzamelt het weefsel en de onderzoeksgegevens over de hersendonoren. Onderzoekers van over de hele wereld kunnen het weefsel en de onderzoeksgegevens aanvragen bij de NHB, om onderzoek te kunnen doen. Door de hersenen van mensen met een psychische stoornis te onderzoeken kan meer inzicht verkregen worden in de mogelijke oorzaken. Het doel is het verbeteren van de behandelingen en de kwaliteit van leven van mensen met deze aandoeningen. Als onderzoeksassistente voor het NHB-Psy project benader ik de respondenten van NESDO. Ik stuur de NESDO respondenten informatiepakketten toe en spreek hen telefonisch over hersendonatie. Een dag in de week ga ik op huisbezoek om een psychiatrisch interview af te nemen bij mensen die zich hebben geregistreerd als hersendonor. De meest interessante ervaring die ik tot nu toe heb meegemaakt tijdens mijn werkzaamheden was het bijwonen van een hersenobductie. Dit was heftig om mee te maken, maar riep bij mij nog meer fascinatie op voor zowel het menselijk lichaam als het brein. Tot nu toe hebben we vanuit het project NHB-Psy 165 respondenten van de NESDO studie benaderd. Daarvan zijn elf respondenten geregistreerd als hersendonor. Daar zijn we heel blij mee! Binnenkort starten we vanuit de Nederlandse Hersenbank met een landelijke campagne waarmee we hopen nog meer mensen te bereiken. We proberen altijd nieuwe wegen te vinden om mensen met psychische stoornissen te kunnen informeren over NHB-Psy. De komende tijd wil ik me gaan richten op het benaderen van cliënten bij GGZ instellingen om hersendonor te worden. Door, indien mogelijk, folders in wachtkamers neer te leggen, door behandelaren in te lichten over de NHB en door meer presentaties te gaan houden over de NHB bij bijeenkomsten van bijvoorbeeld cliëntenbelangenverenigingen hoop ik dat straks iedereen weet dat hersendonatie, naast orgaandonatie of het ter beschikking stellen van het gehele lichaam aan de wetenschap, een heel zinvolle optie is. Voor meer informatie over NHB-Psy en hersendonatie: Of neem contact op met Nel Hooiveld Tel:

14 Drie internet cursussen voor een vitaal brein In Nederland is veel onderzoek gedaan op het gebied van cognitieve veroudering. Recent is er een onderzoeksprogramma van het Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie afgerond. Daarin hebben vier academische onderzoekscentra (Universiteit van Maastricht, Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit (Amsterdam) en Radboud Universiteit (Nijmegen) hun data, kennis en expertise gebundeld en vertaald naar concrete producten die gebruikers kunnen ondersteunen om gezond ouder te worden. Deze producten zijn via internet beschikbaar. Deze modules zijn getest op hun effect en haalbaarheid. Het betreft een psycho-educatie training gericht op cognitieve hygiëne (Houd Uw Brein Vitaal!), leefstijlinterventie om risicofactoren gerelateerd aan vroege cognitieve veroudering te bestrijden (Brain Aging Monitor), en cognitieve training (TAPASS). Een vierde module helpt om de bezoekers van de website ( een gerichte keuze te laten maken tussen de drie ontwikkelde interventiemodules (de Keuzewijzer ). Hieronder volgt een korte beschrijving van de aangeboden cursussen. 1. In de e-health cursus Houd Uw Brein Vitaal! leren deelnemers over hoe de hersenen veranderen door het ouder worden en welke gevolgen dit heeft voor cognitieve vaardigheden als het geheugen, de aandacht en het plannen van gedrag. Er wordt veel aandacht besteed aan hersengezondheid en aan hoe deelnemers hier zelf positief aan bij kunnen dragen. In een kort introductiefilmpje geven de makers van de cursus uitleg over de verschillende onderdelen en wat men van deelname mag verwachten. 2. De Brain Aging Monitor (BAM) is een website waarop deelnemers gestimuleerd worden om op gezonde wijze met hun leefstijl aan de slag te gaan. De leefstijlfactoren waar het programma zich op richt zijn 1) gezonde beweging, 2) gezonde voeding, 3) alcohol consumptie, 4) rookgedrag, 5) het slaappatroon en 6) stress. 3. In het Trainingsproject Amsterdamse Senioren en Stroke (TAPASS) bekijken we wat de effecten zijn van dagelijkse training van de hersenen voor gezonde ouderen, maar ook voor mensen die herstellende zijn van een beroerte. Hiervoor is een online training gemaakt met een serie korte opeenvolgende denkspelletjes. Met dank aan.. NESDO wordt gefinancierd door fonds NutsOhra, de Stichting tot Steun VCVGZ, NARSAD The Brain and Behaviour Research Fund, en de deelnemende universiteiten en GGZ instellingen (VU Medisch Centrum, Leiden Universitair Medisch Centrum, Universitair Medisch Centrum Groningen, UMC St Radboud, GGZ ingeest, GGNet, GGZ Nijmegen, GGZ Rivierduinen, Lentis, en Parnassia). 14