de Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen

Transcriptie

1 de Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen Nieuwsbrief 2012

2 Het gaat goed met NESDO Het gaat goed met NESDO. Dankzij de medewerking van vele mensen hebben we een grote hoeveelheid gegevens verzameld waarmee een groot aantal onderzoekers nu druk bezig zijn. Vier artikelen zijn inmiddels in internationale wetenschappelijke tijdschriften verschenen, of verschijnen hierin binnenkort. De Nederlandse samenvattingen daarvan vindt u elders in deze nieuwsbrief en op de website ( Daarnaast zijn er ruim 30 artikelen in voorbereiding. Het gaat over uiteenlopende onderwerpen, zoals de rol van persoonlijkheid op depressie, de gezondheid van mensen met en zonder depressie en het effect van depressie op het functioneren van het hart. Daarnaast hebben veel van de NESDO onderzoekers al presentaties over hun onderzoek gehouden voor collega s in Nederland en het buitenland. Kortom, uw inspanningen leveren interessante resultaten op, die door veel vakgenoten gelezen of gehoord worden. Inmiddels is ook de tweede interviewronde, twee jaar na het eerste interview, afgerond. Van de oorspronkelijk 510 mensen die mee hebben gedaan aan het eerste interview, hebben 401 mensen meegedaan aan het tweede interview. Dat is een mooi aantal!! We zijn daar enorm blij mee. Wanneer mensen niet meededen is dit veelal veroorzaakt door overlijden of ziekte. We zijn nu alweer begonnen met het derde interview, dit houden we zes jaar na het eerste interview. Dat is voorlopig het einde van de dataverzameling. Dus de mensen die deze 6-jaars meting hebben gehad, ontvangen daarna geen schriftelijke vragenlijsten meer. Uiteraard ontvangt iedereen wel de jaarlijkse nieuwsbrief, zodat u op de hoogte kan blijven van al het moois wat NESDO heeft opgeleverd. Hannie Comijs, hoofdonderzoeker NESDO 2

3 Meedoen met NESDO Voor deze Nieuwsbrief hebben we twee mensen geïnterviewd die al heel wat jaar meedoen aan NESDO. Elk van hen heeft net als u zijn eigen ervaringen en motivatie. Hieronder leest u wat NESDO betekent voor de heer Grijpma en voor mevrouw Kors. Mw Kors is een van de oudste deelnemers, zij is 92 jaar. De heer Grijpma is een van de deelnemers uit de controlegroep. Interview met de heer Grijpma Op welke manier bent u betrokken geraakt bij NESDO? Op een dag werd ik telefonisch benaderd met de vraag of ik mee wilde doen aan een onderzoek naar depressiviteit. Ik schrok. Maar gelukkig werd er meteen bij gezegd, dat er ook mensen aan het onderzoek moeten deelnemen die (nog) niet depressief zijn. Vandaar het telefoontje. Ik heb meteen ja gezegd. Waarom vindt u het belangrijk om mee te doen aan het NESDO onderzoek? Het laat zich raden dat er met de vergrijzing in de komende decennia veel problemen zullen ontstaan met ouderen, die op de een of andere manier depressief worden. Gezegd moet worden dat depressiviteit niet exclusief iets is voor ouderen; er zijn ook jongeren die daar onder lijden. Ik heb begrepen dat onderzoek heel hard nodig is om de doodeenvoudige reden dat er onvoldoende kennis is op dit gebied. Het is een moeilijke, ongrijpbare materie, schat ik in. Na dit onderzoek en dus met de vergaarde kennis kan worden gekeken hoe depressiviteit kan worden voorkomen, en als het eenmaal zo ver is, hoe er dan mee kan worden omgesprongen in het belang van de patiënt en zijn omgeving. Welke vraag of vragen zou u met het NESDO onderzoek het liefst beantwoord willen zien? Dat zijn er vele: Waar komt depressiviteit vandaan? Is depressiviteit erfelijk? Wat zijn de kenmerken? Kun je depressiviteit zien aankomen? Wat zijn omstandigheden waarin het wel mis moet gaan? Wat kun je doen om er voor te zorgen dat het zo lang mogelijk buiten de deur blijft? Komt het meer voor bij mannen, of toch vaker bij vrouwen? En die bekende medicijnen, klopt dat wel, dat die helpen? Hoe vindt u het om mee te werken aan het NESDO onderzoek? Het is misschien raar om te zeggen, maar ik vond het leuk. Op de een of ander manier is het fijn als er eens grondig naar je wordt gekeken. Het invullen van de vragenlijsten vind ik een fluitje van een cent. 3

4 Gesprek met mevrouw Kors Op welke manier bent u betrokken geraakt bij NESDO? Vroeger was ik bij een arts. Ze werkte op een ouderwetse manier die eigenlijk wel heel prettig was. Je lag op een bank, dus je zat niet tegenover elkaar. Zo kon je gemakkelijk praten over de dingen waar je mee zat. Maar goed, toen ze er mee ophield kwam ik bij een psychiater op het Valeriusplein in Amsterdam. NESDO hoorde daar gewoon bij en ik werd er over gebeld. Ik wist toen nog niet precies waar ik aan begon. Waarom vindt u het belangrijk om mee te doen aan het NESDO onderzoek en hoe vindt u het om mee te doen? Ik vind het belangrijk om door te gaan als ik ergens mee begin. En misschien houd ik er iets optimistisch aan over. Mijn psychische problemen zijn nu achter de rug. Dus als ik nu de vragen beantwoord, ervaar ik ze soms als niet passend, niet to the point, en ook niet diep genoeg. Daarom heb ik er niet altijd veel zin in. Ik ben er wel langer mee bezig dan 30 minuten! Welke vraag zou u met het NESDO onderzoek het liefst beantwoord willen zien? Voor de mensen die met depressie te maken krijgen is het volgens mij belangrijk dat hen beter uitgelegd kan worden hoe het komt dat ze zich zo voelen en waaróm hen dat overkomt. Het zou mooi zijn wanneer dat door NESDO bereikt zou kunnen worden. Eerlijk gezegd kan ik me maar moeilijk voorstellen dat de vragenlijsten die we invullen daar een bijdrage aan leveren. Van de NESDO onderzoekers Vier NESDO onderzoekers lichten hun onderzoek voor u toe Depressie en het geheugen Nicole Korten, Amsterdam Het verwerken van informatie door de hersenen wordt ook wel cognitief functioneren genoemd. Voorbeelden hiervan zijn het geheugen, maar ook het plannen van afspraken, de snelheid waarop informatie wordt verwerkt en het doen van meerdere dingen tegelijk. Bij het ouder worden gaat het cognitief functioneren achteruit. Dit hoort bij normale veroudering en is geen reden tot zorg. Naast normale veroudering kunnen ook bepaalde processen, zoals het meemaken van een depressie, leiden tot een vermindering van het cognitief functioneren. Vooral bij een depressie op latere leeftijd lijken cognitieve problemen zich vaak voor te doen. Daarom wilden we dit in het NESDO onderzoek beter bestuderen. 4

5 In het NESDO onderzoek werd het cognitief functioneren gemeten met verschillende cognitieve taken, zoals het onthouden van een lijst woorden, het nazeggen van een rij getallen in dezelfde en omgekeerde volgorde en het zo snel mogelijk benoemen van een aantal kleuren. Doordat bij het NESDO onderzoek zowel ouderen met een depressie als ouderen zonder een depressie mee doen kon er goed worden bepaald of ouderen met een depressie meer cognitieve problemen hebben dan ouderen zonder een depressie. Door de vragen in de schriftelijke vragenlijsten kon ook de ernst van de depressie worden bepaald waardoor gekeken kon worden of een ernstigere depressie leidt tot meer cognitieve problemen. Uit het NESDO onderzoek bleek dat ouderen met een depressie meer problemen hebben met geheugen, de snelheid waarop informatie wordt verwerkt en het uitvoeren van meerdere taken te gelijk. Daarnaast bleek dat hoe ernstiger de depressie was hoe groter deze problemen waren. Door gebruik te maken van gegevens van de tweede en derde interviewronde kan in de toekomst worden bekeken of deze cognitieve problemen blijven bestaan wanneer de depressie is opgeklaard, of dat samen met de depressieve symptomen ook de cognitieve problemen verminderen. Het autonome zenuwstelsel en depressie: wat zegt het hartkastje ons? Carmilla Licht, Amsterdam Zowel depressie als hart- en vaataandoeningen zijn veel voorkomende ziekten. Uit onderzoek blijkt dat deze ziekten op de een of andere manier elkaar lijken te beïnvloeden. Veel onderzoekers hebben geprobeerd uit te vinden hoe deze relatie nu precies in elkaar zit. Het zou zo kunnen zijn dat bij mensen met depressie het autonome zenuwstelsel niet goed of anders functioneert. Het autonome zenuwstelsel is dat deel van het zenuwstelsel dat alle automatische processen in het lichaam bestuurt, zoals de hartslag en de ademhaling. Dit zou kunnen komen door de continue stress en spanning die depressieve mensen te verduren krijgen. Zeker bij ouderen zou het autonome zenuwstelsel een belangrijke rol kunnen spelen in de relatie tussen depressie en hart- en vaatziekten. Uit eerder onderzoek bij volwassenen tussen 18 en 65 jaar (Nederlandse Studie naar Depressie en Angst, NESDA) is gebleken dat het gebruik van antidepressiva een enorme invloed had op het autonome zenuwstelsel. Bij NESDO hebben we iedereen gevraagd een hartkastje te dragen tijdens het interview. Het hartkastje meet de controle van het autonome zenuwstelsel op het hart. 5

6 Met die informatie hebben de onderzoekers gegevens over hoe het autonome zenuwstelsel werkt. Ook hebben we iedereen gevraagd welke medicijnen er worden gebruikt. Met al deze gegevens hebben we kunnen onderzoeken of er sprake is van ontregeling van het autonome zenuwstelsel bij ouderen met depressie en wat de effecten van antidepressiva zijn. In de NESDO groep vonden we dat de hartactiviteit van de mensen met depressie die geen antidepressiva slikten niet verschilt van de hartactiviteit van de controle groep. De hartactiviteit van de mensen met depressie die wel antidepressiva slikten is wél verschillend. Toekomstig onderzoek moet gaan uitwijzen of deze ontregeling ook daadwerkelijk veroorzaakt wordt door het antidepressiva-gebruik of dat er andere factoren een rol spelen. Daarnaast is het een belangrijke vraag hoe de positieve effecten van het gebruik van antidepressiva zich verhouden tot het mogelijke risico op hart- en vaataandoeningen. Bewegen en depressie bij ouderen Sanne Wassink, Apeldoorn Bij het ouder worden lijkt lichaamsbeweging belangrijk te zijn voor het verbeteren van de gezondheid en voor het verminderen van depressieve klachten. Voor ouderen met weinig lichaamsbeweging kan het nodig zijn hen te stimuleren tot meer lichaamsbeweging. Om doelgerichte en effectieve activiteiten te ontwikkelen voor ouderen met een depressie is het belangrijk om te weten of zij minder bewegen dan ouderen zonder depressie. Ook is het belangrijk te weten of bepaalde factoren een rol spelen bij de minst actieve ouderen met een depressie. In NESDO hebben we dit kunnen onderzoeken. Iedere deelnemer heeft in de schriftelijke vragenlijst aangegeven hoeveel men heeft bewogen in de afgelopen week. De antwoorden van deze vragenlijst zijn gebruikt om de totale hoeveelheid bewegen in de week te berekenen. Deze uitkomst is samen met de kenmerken van de depressie en heel veel andere factoren (sociaal demografische gegevens, cognitief functioneren, somatische conditie, psychosociale-, omgevings- en andere leefstijlfactoren) onderzocht. Uit dit onderzoek blijkt dat ouderen met een depressie over het algemeen minder bewegen dan ouderen zonder een depressie. Voor een groot deel lijkt dit te komen doordat mensen met een depressie meer functionele beperkingen hebben en minder gevoel van controle over het eigen leven. De minder actieve ouderen met een depressie zijn doorgaans ouder, zijn vaker klinisch opgenomen en gebruiken meer medicatie dan de actievere ouderen met een depressie. 6

7 Dit is een waardevolle bevinding omdat dit van belang kan zijn bij het ontwikkelen van activiteiten die gezond bewegen stimuleren. Wanneer er een plan moet worden gemaakt om te zorgen dat u voldoende beweging krijgt, ook wanneer u een depressie hebt, kunnen we nu rekening houden met deze bevindingen. Brain-Derived Neurotrophic Factor: wat zegt deze stof ons? Richard Oude Voshaar, Groningen Brain-Derived Neurotrophic Factor (BDNF) is een eiwit in onze hersenen met meerdere belangrijke functies. Het zorgt ervoor dat de opbouw van zenuwcellen en de zenuwverbindingen goed zijn. Dit is belangrijk voor onze leerprocessen en ons leervermogen. Daarnaast blijkt BDNF ook een belangrijke rol te spelen voor het reguleren van onze stemming. Dat betekent dat door BDNF beter te bestuderen mogelijk meer begrepen kan worden van hoe depressie ontstaat. We veronderstellen dat bij mensen tijdens een depressieve periode het BDNF in bloed verlaagd is en dat deze verlaagde BDNFspiegel weer stijgt wanneer men bepaalde antidepressiva gebruikt en ook na elektroshocktherapie. In de Nederlandse Studie naar Depressie en Angst (NESDA) vonden we aanwijzingen dat BDNF inderdaad verlaagd is bij depressieve mensen van 18 tot 65 jaar, en dat dit normaliseert als de depressie herstelt. Binnen NESDO zijn we momenteel bezig te kijken of bij oudere volwassenen deze bevindingen ook worden gevonden. De eerste uitkomsten laten zien dat bij ouderen met depressie de BDNF spiegels juist niet verlaagd zijn in vergelijking met niet-depressieve controles. De ouderen met depressie die bepaalde antidepressiva gebruikten hadden zelfs hogere BDNF-spiegels. Deze eerste bevindingen wijzen erop dat het BDNF systeem bij ouderen anders reageert dan bij volwassenen tot 65 jaar. Bij ouderen speelt vermoedelijk een combinatie van factoren een rol bij depressie, en zijn er misschien wel verschillende typen depressie die door heel verschillende factoren worden veroorzaakt. Momenteel zijn we bezig dat verder uit te zoeken. 7

8 Wist u dat... Museum het Dolhuys in Haarlem met zijn tentoonstellingen iedere bezoeker op een ontspannen manier wil laten nadenken over wat gek en gezond is, normaal en abnormaal. Hiermee willen ze vooroordelen rondom de psychiatrie en psychiatrische patiënten verminderen en gekte in de breedste zin van het woord bespreekbaar maken. Voor wie wil, een leuk uitje!. er in Amsterdam een Licht Festival is van 7 december tot en met 20 januari. Er is een Boulevard of Light, bestaande uit 17 kunstwerken met Licht. Rondvaartrederijen hebben hun vloot prachtig verlicht. Aan boord van de schepen kan je een rondvaart maken door het festival gebied. U via de website van allerlei leuke activiteiten kunt vinden om aan deel te nemen. Denkt u eens aan meer bewegen! Bewegen helpt namelijk uw stemming op peil te houden. NESDO heeft een website Op de website van NESDO staat allerlei informatie over het onderzoek, en kunt u lezen welke organisaties en mensen er allemaal betrokken zijn bij het onderzoek. U kunt de website bereiken via: Met dank aan.. NESDO wordt gefinancierd door fonds NutsOhra, de Stichting tot Steun VCVGZ, NARSAD The Brain and Behaviour Research Fund, en de deelnemende universiteiten en GGZ instellingen (VU Medisch Centrum, Leiden Universitair Medisch Centrum, Universitair Medisch Centrum Groningen, UMC St Radboud, GGZ ingeest, GGNet, GGZ Nijmegen, GGZ Rivierduinen, Lentis, en Parnassia). 8