Opbrengstgericht werken aan leren leren

Transcriptie

1 Opbrengstgericht werken aan leren leren draaiboek - Startbijeenkomst leren leren in een professionele oefencultuur CED-Groep en Landelijk Expertise Centrum Speciaal Onderwijs LECSO

2 Colofon Deze uitgave maakt onderdeel uit van de publicatie Opbrengstgericht werken aan Leren Leren. Deze publicatie is voortgekomen uit een door CED-Groep en Landelijk Expertise Centrum Speciaal Onderwijs LECSO ingediend voorstel ten behoeve van de Call for Proposals 2012, uitgezet door School aan Zet. Utrecht, 2013 Titel: Opbrengstgericht werken aan Leren Leren Auteur(s): Hanni Bijl, Katja van der Veer, Tim Micklinghoff, Robert Jacobs, Drs. Corine van Helvoirt Coördinatie: Job Christians, Gea Spaans Tekstredactie: Jenny van Rooij Vormgeving: Stephanie van Besouw (Joeri Multimedia) Fotografie: Mark Verlijsdonk (Joeri Multimedia) Deze uitgave is digitaal beschikbaar via

3 DEZE UITGAVE De publicatieserie Opbrengstgericht werken aan Leren Leren bevat de volgende titels: Introductie Draaiboek - Startbijeenkomst Leren Leren Powerpoint - Startbijeenkomst Leren Leren Draaiboek - Vervolgbijeenkomst 1 - Taken analyseren en ontwerpen Powerpoint - Vervolgbijeenkomst 1 - Taken analyseren en ontwerpen Draaiboek - Vervolgbijeenkomst 2 - Procesfasering bij Leren Leren Powerpoint - Vervolgbijeenkomst 2 - Procesfasering bij Leren Leren Draaiboek - Vervolgbijeenkomst 3 - Feedback geven aan leerlingen tijdens Leren Leren Powerpoint - Vervolgbijeenkoms 3 - Feedback geven aan leerlingen tijdens Leren Leren 3

4 INHOUDSOPGAVE De titel Draaiboek - Startbijeenkomst Leren Leren in een professionele oefencultuur bevat de volgende hoofdstukken: Inleiding Doelstellingen Voorbereiding Tijdsindeling Draaiboek 1. Analyseren van resultaten (voor de trainer en eventueel deelnemers) 2. Leerkrachtvaardigheden Leren Leren (trainer en deelnemers) 2.1 Data duiden 2.2 Een taak analyseren 2.3 Een taak aanpassen of ontwerpen 2.4 Het leerstofaanbod faseren 2.5 Adequaat begeleiden 2.6 Feedback geven 2. Leestekst Het geven en ontvangen van effectieve feedback in een professionele (oefen)cultuur (trainer en deelnemers) Wat is het doel van de feedback? Feedback ontvangen Opdracht 1 Opdracht

5 INLEIDING Doelstellingen: De deelnemers kennen de pijlers die bepalend zijn voor het realiseren van een professionele oefencultuur rondom Leren Leren; De deelnemers kennen de opbouw van de scholing rondom Leren Leren; De deelnemers hebben kennis genomen van de zes essentiële leerkrachtvaardigheden bij Leren Leren. Voorbereiding: Lees de handleiding bij het dataverzamelingsintrument en weet hoe leraren hem kunnen gebruiken. Zorg ervoor dat u een demoversie met fictieve leerling-gegevens voorhanden heeft. Zorg ervoor dat u op de hoogte bent van de inhoud en de werking van het dataverzamelingsintrument. In het tweede deel van de bijeenkomst wordt kort stilgestaan bij het instrument en de gebruiksmogelijkheden. Bekijk de kaarten met leerkrachtvaardigheden. Zorg voor hand-outs van het deelnemersmateriaal en de PowerPoint. Bereid het onderdeel ten aanzien van de korte presentatie over leerkrachtvaardigheden goed voor en zorg voor een vorm die u passend vindt bij deze opdracht waarbij feedback geven en ontvangen centraal staat. Doel van deze opdracht is immers dat de deelnemers u als trainer feedback geven over uw presentatievaardigheden rondom Leren Leren. 5

6 Tijdsindeling 0.00 Welkom en agenda 0.10 De essentie van Leren Leren 0.15 Kader professionele oefencultuur 0.25 Leren Leren in een professionele oefencultuur 0.45 Presentatie vaardigheden en opdracht feedback geven 1.15 Korte pauze 1.30 Data verzamelen en interpreteren 1.40 Opdracht bespreken van data 1.55 Het dataverzamelingsintrument en de beschikbare tools 2.00 Toelichting op het dataverzamelingsinstrument 2.30 Afronding en huiswerkopdracht Draaiboek Tijd Onderwerp Organisatie Materiaal 0.00 Welkom en agenda Plenair Ppt 1 Licht de opbouw van de Ppt 2 scholingsbijeenkomsten toe In het scholingstraject staat Leren Leren centraal. Het gaat daarbij om: Ppt 3 Het verzamelen en duiden van leerlingdata rondom leren; Het creëren van een gemeenschappelijke teamtaal ten aanzien van leerkrachtvaardigheden bij Leren Leren; Het oefenen van een aantal concrete leerkrachtvaardigheden; 6

7 Het analyseren en ontwerpen van een taak met behulp van praktische handvatten en tips. Het traject bestaat uit: Ppt 4 Startbijeenkomst: professionele oefencultuur en dataverzameling Vervolgbijeenkomst 1: taken analyseren en ontwerpen Vervolgbijeenkomst 2: procesfasering Vervolgbijeenkomst 3: feedback geven aan leerlingen tijdens Leren Leren 0.10 Licht kort toe wat de essentie is van Leren Leren Ppt 5 Kunnen de deelnemers zelf verwoorden wat Leren Leren is? Bij Leren Leren gaat het erom dat leerlingen: De wereld om hen heen gemotiveerd onderzoeken; Taken uitvoeren; Op de juiste manier gebruik maken van informatie; Strategieën en vaardigheden ontwikkelen; Leren reflecteren op eigen handelen Kader professionele oefencultuur Geef een toelichting op de pijlers van de professionele oefencultuur 7

8 Leren Leren ontwikkelt zich het beste in een omgeving waarin sprake is van een professionele cultuur Wat kenmerkt een professionele Ppt 6/7 cultuur? Er zijn onderlinge afspraken over coaching, ondersteuning en begeleiding; Er wordt data verzameld over leerlingen, maar ook over leraren; Er is sprake van een gemeenschappelijke taal ten aanzien van leerkrachtvaardigheden; Leerkrachtvaardigheden zijn bespreekbaar en worden waar nodig (in)geoefend; Er is sprake van een vertrouwensbasis tussen alle leraren, om gedrag bespreekbaar te kunnen maken; Feedback geven en ontvangen maakt onderdeel uit van de oefencultuur; De lat ligt permanent hoog voor leerlingen en leraren. Natuurlijk is het de leerling die zich stapsgewijs steeds verder ontwikkelt, maar de spil in het proces is de leraar. Leren Leren is ook opbrengstgericht! Ppt 8 Vandaar ook de koppeling met de leerlijn. 8

9 Data rondom Leren Leren zijn Ppt 9 goed te verzamelen middels het dataverzamelingsinstrument (wordt later in de bijeenkomst toegelicht) Om te kunnen werken in een team waarin sprake is van een professionele cultuur is het van belang zicht te hebben op kennis, gedrag, vaardigheden en houding die collega s hebben ten aanzien van Leren Leren. Ppt 10 Collegiale visitatie, klassenbezoeken en het maken van video-opnamen zijn krachtige instrumenten die daarvoor kunnen worden ingezet. Ppt 11 Bespreek kort met de deelnemers in hoeverre dit soort middelen al binnen de school en rondom Leren Leren worden gebruikt. Geef vervolgens aan dat binnen de vervolgbijeenkomsten een aantal maal zal worden gewerkt met videoopnamen. Sluit dit blok af met de uitspraak van Doug Lemov (auteur van Teach like a Champion) waarin hij met name benadrukt dat het intensief oefenen van leerkrachtvaardigheden bijdraagt aan de professionele oefencultuur. Het gaat niet om oefenen, maar om de juiste manier van oefenen. Dit geldt natuurlijk eveneens voor het oefenen van Leren Leren vaardigheden van leerlingen. Ppt 12 9

10 0.30 Feedback geven in een professionele cultuur Ga voorafgaand aan de opdracht kort in op de essentie van feedback geven. Ppt 13 t/m 15 en leestekst feedback geven en ontvangen Feedback Eén van de belangrijkste pijlers van een professionele oefencultuur is het geven en ontvangen van feedback. Feedback is een boodschap over het gedrag, de prestaties of de vaardigheden van de ander. In dit geval ten aanzien van Leren Leren. Feedback geeft een leraar belangrijke informatie t.a.v. de ontwikkeling van zijn/haar leerkrachtvaardigheden. Feedback is beschrijvend, specifiek en bruikbaar. Daarnaast zijn het geven van feedback aan leerlingen of het geven van feedback van de leerlingen aan elkaar lastige, maar wel belangrijke vaardigheden binnen Leren Leren. Hier moet de leraar dus een goed rolmodel zijn. Bespreek met de deelnemers: Gebeurt dit al op een regelmatige basis in het team? Wie geeft deze feedback en waar is die feedback voornamelijk op gericht? 0.45 Geef een korte presentatie over de zes essentiële vaardigheden (zoals beschreven op de zes kaarten met essentiële leerkrachtvaardigheden). Ppt dia 16/17 10

11 Opdracht aan de deelnemers: Observeer de trainer terwijl hij/zij Ppt 18 Opdracht feedback een presentatie geeft over de zes vaardigheden. Formuleer vervolgens feedback die je aan de trainer wilt geven. Presentatie Leren Leren wordt zichtbaar in de wijze waarop leerlingen taken kunnen uitvoeren en tot een goed einde weten te brengen. Binnen Leren Leren onderscheiden we een zestal essentiële leerkrachtvaardigheden die het proces van Leren Leren positief beïnvloeden. Deze vaardigheden onderscheiden zich van algemene leerkrachtvaardigheid doordat ze inzicht geven in dit proces van Leren Leren en handvatten bieden om in dit proces in te grijpen. 1. Data duiden 2. Het leerstofaanbod faseren 3. Een taak aanpassen of ontwerpen 4. Het leerstofaanbod faseren 5. Adequaat begeleiden 6. Feedback geven De eerste drie vaardigheden worden door een leraar vooral ingezet in de voorbereidende fase (voorbereiding op de taak). De vaardigheden 4 t/m 6 worden vooral ingezet tijdens de lessen zelf. 11

12 In de vervolgbijeenkomsten Ppt 19 wordt telkens ingegaan op de zes essentiële leerkrachtvaardigheden. Zodra u klaar bent met de presentatie laat u de dia Geef mij feedback zien, gevolgd door de dia Feedback ontvangen. Probeer als trainer zelf zo professioneel mogelijk op de feedback te reageren. Gebruik de dia s om de essentie van feedback nog eens samen te vatten Korte pauze 1.30 Data verzamelen en interpreteren Ppt 20/21 Dataverzameling speelt een belangrijke rol bij Leren Leren In denken en handelen naar aanleiding van data gaan we uit van de volgende denkstappen: 1. Wat verwacht je te zien in een les, of na een bepaalde periode (voorspellen)? 2. Op welke manier kun je het beste informatie verzamelen (bijv. werk van leerlingen, observaties)? 3. Hoe maak je de verzamelde data zo veel mogelijk objectief, dus zonder al te veel interpretaties? 4. Welke vragen roepen de data bij je op en wat kun je met eventuele antwoorden op die vragen? 12

13 Deze denkstappen kan een leraar in principe voor en na elke les of lessenreeks uitvoeren. Ze hebben ook een directe relatie met de analyse en ontwerp van taken die in vervolgbijeenkomst 1 aan bod komen Opdracht bespreken van data Laat de deelnemers een situatie beschrijven waarin ze tevreden waren over de resultaten van leerlingen. Hoe kunnen ze met dit gegeven de lessen aanpassen waarin ze de resultaten van leerlingen willen verbeteren? Opdracht 2 Ppt 22 Wat zegt dit verder over de leerlingresultaten die minder zijn dan je verwacht? 1.55 Het dataverzamelingsinstrument en de beschikbare tools Het dataverzamelingsinstrument Leren Leren verzamelt data over de wijze waarop leerlingen taken uitvoeren al dan niet tot een goed einde te brengen. Dit betreffen data die over een langere periode worden verzameld, aangezien het instrument twee keer per jaar wordt ingevuld (medio november en medio april/mei). Met het dataverzamelingsinstrument kunnen data verzameld worden op zowel individueel- als groepsniveau. 13

14 Met behulp van het dataverzamelingsinstrument kan de leraar zelf een relatie leggen tussen de vaardigheden van leerlingen en de leerstof die is aangeboden Log in op de portal van School aan Zet en laat kort de werking van het instrument zien Ppt 23 Geef een toelichting op het dataverzamelingsinstrument en de beschikbare tools; Algemene tips; Achtergrondinformatie Huiswerkopdracht Ppt 24 Vraag de leraren om een filmopname te maken van een les waarin Leren Leren een belangrijke plek heeft. De opname duurt maximaal 5 minuten. Het gaat daarbij met name om de wijze waarop de leraar instructie geeft op de taak die moet worden uitgevoerd en hoe de leraar rekening houdt met de behoeften van de leerlingen. 14

15 HOOFDSTUK 1 Analyseren van resultaten (voor de trainer en eventueel deelnemers) Data verzamelen en analyseren door leraren wordt gekenmerkt door een viertal stappen: 1. Wat verwacht je te zien in een les, of na een bepaalde periode (voorspellen voorafgaand aan de les/sen)? 2. Op welke manier kun je het beste informatie verzamelen (bijv. werk van leerlingen, observaties) 3. Hoe maak je de verzamelde data zo veel mogelijk objectief, dus zonder al te veel zonder interpretaties? 4. Welke vragen roepen de data die je ten aanzien van Leren Leren hebt verzameld bij je op en wat kun je met eventuele antwoorden op die vragen? Bij deze stap wordt gewerkt vanuit het stellen van hypothesen rondom de resultaten van leerlingen en het formuleren van antwoorden: a) Stel een hypothese op Hebben al mijn leerlingen de taak/opdracht niet goed uitgevoerd? Zo ja, hoe komt dat? Welke informatie geeft de manier waarop de leerlingen de taak hebben uitgevoerd? Wat hebben ze niet goed begrepen? Wat waren de stappen die de leerlingen moesten volgen om de taak op een juiste manier uit te voeren? Waar in dat proces/die stappen ging het mis? b) Neem je hypothese onder de loep Bekijk het werk van je leerlingen. Komen de fouten die ze daarin gemaakt hebben overeen met de mogelijke verklaringen die je hebt bedacht? Vraag leerlingen zelf eens hoe ze de taak hebben opgepakt. Klopt dat nog steeds met je veronderstellingen? 15

16 c) Maak een actieplan voor de volgende keer Wat moet je leerlingen aanbieden om te voorkomen dat ze een fout de volgende keer weer maken? Hoe ga je dat anders doen dan de vorige keer? Welke activiteiten ga je daarbij inzetten? Hoe ga je controleren of ze het nu wel onder de knie hebben? Zijn er ook leerlingen waarbij je dat op een andere, specifieke manier moet aanbieden? 16

17 HOOFDSTUK 2 Leerkrachtvaardigheden Leren Leren (trainer en deelnemers) Leerlingen begeleiden zodat zij zo zelfstandig mogelijk kunnen functioneren in de maatschappij. Dat is een behoorlijke opgave voor leraren. Er is immers geen kant en klare methode voor Leren Leren en bovendien ontwikkelen leerlingen zich op hun eigen manier. Om leerlingen zich zo optimaal mogelijk te laten ontwikkelen, beschikt een leraar over vaardigheden. De belangrijkste vaardigheden met betrekking tot Leren Leren zijn: 1. Een leraar kan data duiden. 2. Een leraar kan een taak analyseren. 3. Een leraar kan een taak aanpassen of ontwerpen. 4. Een leraar kan het leerstofaanbod Leren Leren faseren. 5. Een leraar kan leerlingen die Leren Leren op een adequate manier begeleiden. 6. Een leraar kan feedback geven op zowel het product als het proces dat leerlingen laten zien. Hierna leggen we de leerkrachtvaardigheden uit. Na een korte toelichting op de vaardigheid staan steeds voorbeelden van wat een leraar dan weet of doet. 2.1 Data duiden Het is de taak van een leraar om leerlingen zich zo optimaal mogelijk te laten ontwikkelen, ook op het gebied van Leren Leren. Om aan te sluiten bij het niveau van de leerlingen, verzamel je gegevens (data) over leerlingen. Dit kan bijvoorbeeld met behulp van het dataverzamelingsinstrument Leren Leren. De gegevens die je hieruit verkrijgt, krijgen pas betekenis als je ze interpreteert. Dit noemen we het duiden van data. Belangrijk (en lastig!) is om de data eerst van alle kanten te belichten, en dan pas conclusies te trekken. 17

18 Een leraar die data duidt: kan bepalen welke informatie hij moet verzamelen om te weten te komen waar een leerling zich bevindt in zijn ontwikkeling. Het is immers onmogelijk om continu alle informatie te verzamelen; weet wat specifieke onderwijsbehoeftes van de leerlingen zijn; weet wat hij van leerlingen die een bepaalde taak maken, kan verwachten; weet op welke vaardigheden leerlingen een beroep doen bij het uitvoeren van een taak; kan de moeilijkheid van een taak inschatten (zie een taak analyseren); reflecteert op zijn eigen handelen en het lesaanbod, en brengt deze in verband met de resultaten die de leerlingen laten zien. 2.2 Een taak analyseren Taken verschillen van elkaar in moeilijkheid. Dit komt doordat de moeilijkheidsgraad van de taakkenmerken per taak verschillen. Taakkenmerken zijn bijvoorbeeld de omvang van de taak, het aantal stappen dat een leerling doorloopt om het doel te bereiken, de weergave van de taak. Daarnaast zijn er ook meer sociale taakkenmerken die een taak voor een leerling moeilijker maken dan wel vereenvoudigen. Denk bijvoorbeeld aan de mate waarin een leerling wordt gestimuleerd om bepaald gedrag te laten zien, of de mate waarin het belang van een leerling overeenkomt met dat van andere leerlingen. Het is lastig om een taak te analyseren, omdat een taak vaak uit veel verschillende taakkenmerken bestaat. Tip: Gebruik het informatieblad Taakkenmerken beoordelen om taken van leerlingen te analyseren. Op dit blad staan verschillende taakkenmerken op een rij, waardoor u per taakkenmerk de moeilijkheidsgraad kunt beoordelen. Een leraar die een taak analyseert: heeft kennis van wat taakkenmerken zijn; weet exact wat het doel van een taak is; kan beoordelen uit welke deeltaken een taak bestaat; kan per taak of deeltaak beoordelen welke taakkenmerken vooral van toepassing zijn; kan de moeilijkheid per taakkenmerk aangeven. 2.3 Een taak aanpassen of ontwerpen Leraren kunnen de ontwikkeling van Leren Leren van leerlingen gedurende de hele dag stimuleren. Leerlingen verrichten immers zowel tijdens lessen als tijdens vrije momenten taken waarbij ze bijvoorbeeld plannen of samenwerken. Daarom is het zinvol als een leraar taken kan aanpassen of ontwerpen op een niveau dat aansluit bij dat van de leerlingen. Een taak die te moeilijk is, werkt demotiverend; een te makkelijke taak daagt onvoldoende uit. Tip: Gebruik het informatieblad Taakkenmerken beoordelen om na te gaan welke taakkenmerken u op welke manier aanpast of vormgeeft. Een leraar die een taak aanpast of ontwerpt: kan data duiden en kan conclusies trekken over bijvoorbeeld het leerstofaanbod, de geboden leertijd en zijn handelen; kan het niveau bepalen waarop een leerling een bepaalde taak uitvoert; kan een relatie leggen tussen de moeilijkheid van de taakkenmerken en de resultaten van de leerlingen. Bijvoorbeeld door zich af te vragen met welke taakkenmerken leerlingen moeite 18

19 hebben, en welke taakkenmerken hij het beste kan aanpassen om leerlingen zo goed mogelijk te begeleiden bij het Leren Leren; kan het Leren Leren doel bepalen; kan taakkenmerken aanpassen om een taak zo goed mogelijk te laten aansluiten bij het niveau van de leerling; kan taakkenmerken aanpassen zodat leerlingen het doel bereiken. Een voorbeeld: als het doel is dat leerlingen veel nieuwe informatie verwerken (taakkenmerk: hoeveelheid informatie), kan het zinvol zijn om een bekende werkvorm te gebruiken (taakkenmerk: representatie van informatie) en leerlingen veel complimenten te geven (taakkenmerk: stimulatie van gewenst gedrag). 2.4 Het leerstofaanbod faseren Het doel van Leren Leren is om leerlingen zo zelfstandig mogelijk te laten functioneren in de maatschappij. Om dit doel te bereiken, is het zinvol om het leerstofaanbod te faseren. Zo kan een leraar eerst de taak zelf uitvoeren, zodat de leerling ziet hoe iets gaat. De verantwoordelijkheid voor het resultaat ligt dan bij de leraar. Vervolgens zorgen de leerling en de leraar er samen voor dat de taak goed wordt uitgevoerd (gedeelde verantwoordelijkheid). Tot slot geeft de leraar de verantwoordelijkheid om de taak goed uit te voeren aan de leerling. Deze fasering is niet alleen terug te vinden in het handelen van de leraar, maar bijvoorbeeld ook in (de vormgeving van) de taak zelf. Zo veronderstelt een nagenoeg geheel ingevuld stappenplan minder verantwoordelijkheid van de leerling, dan een stappenplan dat de leerling zelf ontwerpt. Een leraar die het leerstofaanbod faseert: weet welke verantwoordelijkheden hij kan overdragen aan de leerlingen, en welke verantwoordelijkheden hij zelf heeft; analyseert taken en de vormgeving van taken; bedenkt welke middelen het meest geschikt zijn om leerlingen een taak zo zelfstandig mogelijk te laten uitvoeren. 2.5 Adequaat begeleiden Een voorwaarde om leerlingen te leren leren is dat een leraar hen verantwoordelijkheden geeft. Voor veel leraren is dat vaak erg lastig; je bent er immers om leerlingen te helpen. De hulp bestaat dus eigenlijk uit het geven van zo weinig mogelijk hulp. Maar wel in een situatie waarin leerlingen zich veilig voelen en bij taken die de leerlingen aankunnen. Een leraar die adequaat begeleidt: stimuleert leerlingen om initiatief te nemen, door bijvoorbeeld initiatieven serieus te nemen en door leerlingen die initiatief nemen te complimenteren; stimuleert de leerlingen om zelf te komen tot een oplossing voor een probleem; geeft een duidelijke instructie aan de leerlingen, zodat zij weten wat hij van hen verwacht en wat zij van hem mogen verwachten; stelt hoge verwachtingen aan de leerlingen (maar niet te hoog); durft verantwoordelijkheden over te dragen aan leerlingen; creëert een veilige leeromgeving waarin fouten maken mag; richt de leeromgeving van leerlingen zo in, dat zij zelfstandig activiteiten kunnen ondernemen. Zo liggen benodigde materialen voorhanden en zijn regels en afspraken gericht op het bevorderen van de verantwoordelijkheidsgevoel en de zelfstandigheid van leerlingen. 19

20 2.6 Feedback geven Feedback geeft een leerling informatie. Het zegt bijvoorbeeld iets over zijn werkwijze (proces), of dat hij het doel (product) bereikt heeft. Als leraar kunt u op elk moment van de activiteit feedback geven. De leerstof zal beter beklijven bij de leerlingen als een leraar de les samen met de leerlingen evalueert. Refereer bij de evaluatie steeds aan het doel van de les, wat de leerlingen leerden, hoe ze dat leerden, wat goed ging en wat de volgende keer anders kan. Een leraar die feedback geeft: geeft zowel feedback op het resultaat en de werkwijze als op de inzet die de leerlingen tonen; benoemt het specifieke gedrag van een leerling, en vertelt wat een leerling goed deed en wat hij anders kan doen (of stimuleert de leerling dit zelf te doen); geeft minimaal 70% van de tijd positieve feedback (complimenten) en maximaal 30% van de tijd negatieve feedback; vertelt de leerlingen zo concreet mogelijk wat ze wel moeten doen, hoe ze wel tot een oplossing kunnen komen. Leerlingen weten dan wat er van ze verwacht wordt, of wat ze kunnen doen; legt steeds de relatie tussen wat de leerlingen doen en het doel en de criteria van de taak, zodat leerlingen weten wat ze leren. 20

21 HOOFDSTUK 3 Leestekst Het geven en ontvangen van effectieve feedback in een professionele (oefen)cultuur (trainer en deelnemers) Wat is het doel van de feedback? De ander helpen meer inzicht te verwerven in zichzelf en in zijn handelen. Het bewust maken van gedrag en van effecten daarvan. Het versterken van gewenst gedrag zodat het zich zal herhalen. Het in de toekomst helpen vermijden van niet bedoelde effecten: we helpen de ander zijn gedrag te veranderen. Feedback moet zijn: 1. Beschrijvend: in tegenstelling tot evaluerend, veroordelend, interpreterend of naar motieven zoekend. Door de eigen reactie te beschrijven, laat men de andere persoon vrij om deze informatie naar eigen goeddunken al dan niet te gebruiken. Door waardeoordelen en moraliseringen achterwege te laten vermindert men bij de andere persoon de behoefte om defensief en verdedigend te reageren en de aangeboden informatie af te wijzen. 2. Specifiek: in tegenstelling tot algemeen. Bijvoorbeeld: tegen iemand zeggen dat hij dominant is, helpt hem minder dan te zeggen: Juist toen de leerlingen op het punt stonden over hun gevoelens te gaan praten, kreeg ik de indruk dat je niet luisterde naar wat ze zeiden en je je strak aan de regels hield. 3. Rekening houdend met de behoeften van zowel de ontvanger als de gever van feedback. Feedback kan destructief zijn wanneer het alleen onze eigen behoeften dient en geen rekening 21

22 houdt met de behoeften van de collega. 4. Bruikbaar: gericht op gedrag waar de collega iets aan kan veranderen. Wanneer iemand daarentegen gewezen wordt op een tekortkoming waarop hij zelf geen invloed heeft, voelt hij zich alleen maar gefrustreerd. 5. Gewenst: in tegenstelling tot afgedwongen. Feedback is het meest zinvol wanneer de collega zelf de vraag geformuleerd heeft waarop de observator antwoordt. 6. Op het juiste moment: in het algemeen is feedback effectiever naarmate de tijd tussen het betreffende gedrag en de informatie over de effecten van dit gedrag kort is. Hierbij moet men echter rekening houden met eventuele belemmerende omstandigheden. 7. Correct: De ontvanger heeft de mogelijkheid om na te gaan in hoeverre de feedback berust op geconstateerde feitelijkheden. Feedback ontvangen Voor veel mensen is het niet makkelijk om feedback te ontvangen. Vaak speelt onzekerheid hierin een rol. Ook de manier waarop feedback gegeven wordt, is bepalend. Goede feedback is een cadeautje; een kans om iets te leren. 5 stelregels: Luister naar de feedback die je krijgt. Vraag de feedbackgever om een toelichting als niet helemaal duidelijk is wat de ander bedoelt. Toon waardering ten aanzien van de feedback die je hebt gekregen. Denk erover na en schiet niet in de verdediging. Doe iets met de feedback. Maak gebruik van kijkwijzers Als je een collega feedback geeft op specifieke leerkrachtvaardigheden zoals beschreven bij Leren Leren is het een goed idee om met een kijkwijzer te werken. Deze kun je vrij eenvoudig samenstellen met behulp van de items die genoemd staan bij de zes essentiële leerkrachtvaardigheden. Opdracht 1: Observatie- en feedbackblad presentatie (deelnemers) 1. Beoordeel de presentatie aan de hand van de onderstaande observatiepunten. Onvoldoende Matig Voldoende Goed De leerkrachtvaardigheden zijn me door de presentatie in grote lijnen duidelijk geworden 22

23 De trainer betrekt de deelnemer bij de presentatie door vragen te stellen De trainer houdt voldoende rekening met het niveau van de groep De trainer zorgt voor duidelijke voorbeelden en ondersteunt die visueel 2. Geef de trainer feedback op zijn/haar presentatie ten aanzien van de zes leerkrachtvaardigheden Let bij je feedback op de volgende aandachtspunten (zie ook leestekst): Beschrijvend Specifiek Rekening houdend met de behoeften Bruikbaar Gewenst Op het juiste moment Correct Opdracht 2 Beschrijf een situatie waarin je tevreden was over de resultaten van je leerlingen. Hoe kun je met dit gegeven de lessen aanpassen waarin je resultaten van leerlingen wilt verbeteren? Met andere woorden op welke wijze had je de leerstof/taak succesvol aangeboden? 23

24 Wat zegt dit verder over de leerlingresultaten die minder zijn dan je verwacht? 24

25 School aan Zet Lange Voorhout EE Den Haag Postbus CN Den Haag