Richtlijn Overdracht van Medicatiegegevens in de keten

Transcriptie

1 1 Richtlijn Overdracht van Medicatiegegevens in de keten Concept, 27 oktober

2 Inhoudsopgave Samenstelling schrijfgroep... 3 Kernaanbevelingen... 5 Hoofdstuk 1. Algemene inleiding... 6 Hoofdstuk 2. Definities en begrippen... 9 Hoofdstuk 3. Verantwoordelijkheden Hoofdstuk 4. Basisset Medicatieoverdracht Hoofdstuk 5. Randvoorwaarden en implementatie Hoofdstuk 6. Blik in de toekomst Referenties

3 Samenstelling schrijfgroep Federatie Medisch specialisten/nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers Drs. M.M. Tjoeng, ziekenhuisapotheker St. Antonius, Nieuwegein (voorzitter). Nederlandse Vereniging voor Poliklinische Farmacie (thans opgegaan in de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers) dr. B.J.F. van den Bemt, apotheker St. Maartenskliniek, Nijmegen. Federatie Medisch Specialisten/Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie Prof. dr. R. van Marum, klinisch geriater, klinisch farmacoloog Jeroen Bosch Ziekenhuis, s Hertogenbosch en afdeling huisartsgeneeskunde en ouderengeneeskunde VUmc. Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie Drs. I. Stollman- Truijen, (openbaar) apotheker (per 1 maart 2016) en drs. D. Appelo (tot 1 maart 2016), (openbaar) apotheker. Nederlands Huisartsen Genootschap T.R. van Althuis, MPH, teamleider sectie Automatisering NHG. Vereniging van Specialisten in Ouderengeneeskunde Drs. M.G. Durlinger, specialist ouderengeneeskunde en manager dienst behandeling en begeleiding Envida. Met ondersteuning van het Kennisinstituut van Medisch Specialisten A. Rozeboom MSc, junior adviseur, ir. T.A. van Barneveld, directeur. Betrokken Partijen: ActiZ - Branchevereniging van langdurige zorg, thuiszorg en gezondheidszorg. ASKA De associatie van ketenapotheken. GGZ Nederland Branche Organisatie voor geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg in Nederland. FNT Federatie van Nederlandse Trombosediensten. FMS Federatie Medisch Specialisten (initiatiefnemer). Ineen Branchevereniging voor eerstelijnszorg. IGZ Inspectie voor de Gezondheidszorg. KNMG Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst. KNMP Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie. KNMT Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde. LHV Landelijke Huisartsen Vereniging. LHV Apotheekhoudende Afdeling apotheekhoudend huisartsen van LHV. NFU Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra. NHG Nederlands Huisartsen Genootschap. NAPCO Nederlandse Apothekers Coöperatie. NPCF Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie. NVAVG Nederlandse Vereniging van Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten. NVPF Nederlandse Vereniging voor Poliklinische Farmacie (opgegaan in de NVZA - Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers). NVZA Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers. NVZ Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen. 3

4 V&VN Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland. VGN Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland. VWS Ministerie van Volksgezondheid & Sport Verenso Vereniging van Specialisten in Ouderengeneeskunde. ZN Zorgverzekeraars Nederland 4

5 Kernaanbevelingen Gebruik als zorgverlener de basisset medicatieoverdracht bij het voorschrijven en ter hand stellen van geneesmiddelen Maak als zorgverlener altijd een risico-inschatting bij het voorschrijven en het ter hand stellen van geneesmiddelen. Beslis afhankelijk van de uitkomsten van de risico-inschatting in welke mate verificatie van de gegevens in de basisset medicatieoverdracht nodig is. Bij opname en ontslag is altijd een volledige verificatie van de gegevens van de basisset medicatieoverdracht met de patiënt noodzakelijk. Geef veranderingen in de basisset medicatieoverdracht van een patiënt door aan de ketenpartners/medezorgverleners. Voor een goede risico-inschatting door de zorgverlener is het noodzakelijk dat de beroepsgroepen in de richtlijnen opnemen welke gegevens minimaal nodig zijn met betrekking tot het veilig medicatie voorschrijven, wijzigen en stoppen. Bevorder de verantwoordelijkheid van de patiënt (of diens wettelijke vertegenwoordiger) in de overdracht van de basisset door de patiënt goed voor te lichten en te stimuleren een bijdrage te leveren aan het informeren van de zorgverlener en toestemming te geven voor informatie-uitwisseling tussen zorgverleners. Maak als zorgaanbieder samen met de mede-zorgaanbieders samenwerkingsafspraken voor een snelle en efficiënte informatievoorziening van de basisset medicatieoverdracht in de regionale situatie en leg dit vast. De zorgaanbieders zijn verantwoordelijk om binnen de huidige wet en regelgeving informatieuitwisseling over de basisset medicatieoverdracht mogelijk te maken. 5

6 Hoofdstuk 1. Algemene inleiding 1.1 Aanleiding In 2008 is de richtlijn Overdracht van Medicatiegegevens in de Keten vastgesteld. Deze richtlijn ging ervan uit dat er rond 2011/2012 een goed werkend EPD of een landelijk schakelpunt zou zijn waarop de door zorgaanbieders gebruikte systemen aangesloten zijn. Tevens is er tijdens het vaststellen van de richtlijn in 2008 vanuit gegaan dat de softwareleveranciers systemen zodanig zouden aanpassen dat het overdragen van de gegevens ook daadwerkelijk kan plaatsvinden. Concluderend is er anno 2016 nog geen landelijk werkend systeem waar alle zorgverleners gebruik van kunnen maken en dat alle in de richtlijn benoemde gegevens omvat. Door het niet betrouwbaar kunnen realiseren van digitale vastlegging en gegevensuitwisseling is het voor zorgverleners niet mogelijk om te werken volgens de eisen in de richtlijn uit Dit heeft gevolgen voor de kwaliteit van de overdracht van medicatiegegevens en brengt ook veiligheidsrisico s met zich mee voor de patiënt. Om ervoor te zorgen dat de informatie zo goed mogelijk wordt overgedragen tussen de diverse ketenpartners dienen er hernieuwde afspraken te worden gemaakt over de verantwoordelijkheden die nodig zijn voor een veilige overdracht van medicatiegegevens. De partijen die betrokken zijn bij de ontwikkeling van de richtlijn in 2008 en het opstellen van de nadere toelichting in 2014 zijn dan ook met elkaar van mening dat de richtlijn herzien moet worden, zodanig dat een richtlijn en daarmee een manier van werken ontstaat die voldoet aan de eisen op het gebied van kwaliteit en veiligheid en in de huidige praktijk ook uitvoerbaar is. 1.2 Uitgangspunt De focus van de richtlijn ligt op het optimaliseren van de overdracht van medicatiegegevens. Overdracht van medicatiegegevens is een essentiële voorwaarde voor het veilig voorschrijven en het verlenen van veilige (farmaceutische) zorg in de keten. Hierbij wordt rekening gehouden met de huidige beschikbare (technische) mogelijkheden en randvoorwaarden. 1.3 Doel en afbakening van de richtlijn. De richtlijn geeft op hoofdlijnen aan wanneer en welke medicatiegegevens overgedragen dienen te worden en geeft aanbevelingen voor zorgverleners hoe te handelen bij overdracht van medicatiegegevens. Zorgverleners in de keten zorgen ervoor dat medezorgverleners op de hoogte zijn van het gevoerde medicatiebeleid en de wijzigingen die daarin plaatsvinden. De richtlijn draagt bij aan het bevorderen van patiëntveiligheid in de keten door te borgen dat de zorgverleners, zoveel als mogelijk en haalbaar, beschikken over de juiste informatie om goede zorg te kunnen verlenen. Deze informatie is voor een belangrijk deel afhankelijk van de hulpvraag waarmee de patiënt bij de zorgverlener komt. Het is echter in het kader van deze richtlijn niet haalbaar om voor iedere situatie de benodigde gegevens te beschrijven. Hiervoor wordt verwezen naar richtlijnen van de beroepsgroepen die tevens de risico-inschatting kunnen ondersteunen. Het toedienen van medicatie is een belangrijk proces vanuit het oogpunt van medicatieveiligheid, maar valt buiten het bestek van deze richtlijn. Hiervoor dienen aparte afspraken te worden gemaakt en zo nodig in richtlijnen te worden vastgelegd. Er wordt vanuit 6

7 gegaan dat de personen die medicatie toedienen dan wel een rol spelen in het toedieningsproces adequaat geïnformeerd zijn over het medicatiebeleid. 1.4 Beoogde gebruikers van de richtlijn De gebruikers van de richtlijn zijn zorgverleners en zorgaanbieders die te maken krijgen met of verantwoordelijkheden hebben voor het voorschrijven van medicatie en het verlenen van farmaceutische zorg. Daarnaast hebben patiënten een belangrijke rol in het informeren van de zorgverlener en het verlenen van toestemming voor het beschikbaar stellen van gegevens voor raadpleging via elektronische systemen en zijn zij tevens gebruikers van de richtlijn. 1.5 Werkwijze De richtlijn Overdracht van Medicatiegegevens in de Keten opgesteld in 2008 en daarnaast de nadere toelichting vastgesteld in 2014 vormen het vertrekpunt voor deze herziening. Het betreft een organisatorische richtlijn voor de Nederlandse situatie, die zich richt op procesafspraken tussen zorgverleners met de verschillende verantwoordelijkheden daarbij. Een oriënterende literatuursearch, interviews met experts en koepelorganisaties en informatie gegeven tijdens een, voorafgaand aan de start van dit traject, georganiseerde invitational conference met stakeholderpartijen, dienden als input voor punten die herzien moeten worden. Op basis van deze input heeft de werkgroep een concepttekst opgesteld die naar aanleiding van het commentaar op een afsluitende invitational conference als definitief concept is vastgesteld. Het definitief concept is vervolgens in een schriftelijke commentaarronde aan alle betrokken partijen voorgelegd. Na de schriftelijke commentaarronde is er een definitieve richtlijn vastgesteld en is deze voorgelegd aan alle betrokken partijen ter goedkeuring. 1.6 Positionering en Wet en Regelgeving De richtlijn is van toepassing op elke situatie waarin medicatie wordt voorgeschreven, gewijzigd of gestopt en op elke situatie waarin farmaceutische zorg wordt verleend en medicatie ter hand wordt gesteld. De richtlijn verhoudt zich tot de geldende wet- en regelgeving. Met name de volgende onderdelen zijn essentieel: Afhankelijk van de gekozen oplossing voor het informeren van zorgverleners over medicatiegegevens, gelden verschillende juridische regels. Over het algemeen is uitdrukkelijke toestemming van de patiënt vereist wanneer het gaat om het beschikbaar stellen van patiëntgegevens voor raadpleging via een elektronisch uitwisselingssysteem door andere zorgverleners. Echter, wanneer de medicatiegegevens door middel van een (beveiligd zorg) postbussysteem (bijvoorbeeld Edifact, Zorgdomein, Point) worden verstuurd naar een zorgverlener die rechtstreeks betrokken is bij de behandelingsovereenkomst (van een andere zorgverlener), dan is geen uitdrukkelijke toestemming vereist voor het raadplegen van patiëntgegevens. Bij het actief informeren 7

8 (verstrekken, toesturen) van medebehandelaren kan meestal uitgegaan worden van veronderstelde toestemming. 1 De patiënt is bij en na elk contact met een voorschrijver of verstrekker adequaat geïnformeerd over de (gewijzigde) medicatie 2. De zorgaanbieder is systematisch en aantoonbaar bezig met het verbeteren van de patiëntveiligheid rondom de overdracht van medicatiegegevens en heeft de verantwoordelijkheden en bevoegdheden hieromtrent goed vastgelegd 3. Verder is de richtlijn aanvullend op de professionele standaarden van de beroepsgroepen. 1.7 Veranderingen ten opzichte van de richtlijn in 2008 De grootste verandering van de herziene richtlijn ten opzichte van de oude richtlijn is de focus van de richtlijn. De werkgroep heeft gepoogd om een richtlijn te maken die: de nadruk legt op de verantwoordelijkheden van de betrokken zorgverleners en zorgaanbieders; erkenning van de rol van de patiënt in het overdrachtsproces; en haalbaar en uitvoerbaar is; Hierdoor is er meer ruimte voor contextuele factoren en is er plaats voor een risicoafweging bij het voorschrijven of het ter hand stellen van medicatie. Het is niet altijd en onder alle omstandigheden mogelijk en noodzakelijk om te beschikken over een volledig en actueel overzicht van medicatiegegevens. De term actueel medicatieoverzicht is dan ook vervangen door de term basisset medicatieoverdracht, om aan te geven dat de actualiteit (en volledigheid) bij overdracht dynamisch is en niet alleen bestaat uit het medicatieoverzicht. 1 Gedragscode elektronische gegevensuitwisseling in de Zorg, EGiZ; Van wet naar praktijk, Implementatie van de WGBO, Deel 4, Toegang tot patiëntgegevens, Bijlage 1, modelrichtlijn Toegang tot patiëntengegevens, KNMG, Wet Geneeskundige Behandelovereenkomst - WGBO 3 Wet Kwaliteit en klachten geschillen zorg, januari 2016 (Wkkgz) en Wet BIG. 8

9 Hoofdstuk 2. Definities en begrippen Afleveroverzicht: Overzicht van de door de apotheker ten behoeve van de patiënt ter hand gestelde medicatie in een periode van minimaal zes maanden voorafgaand aan het moment van aanmaak en gebruik van dat afleveroverzicht. Apotheker: Met de term apotheker wordt ziekenhuisapotheker, openbaar apotheker werkzaam in de polikliniek, openbaar apotheker werkzaam in de eerste lijn en apotheekhoudend huisarts bedoeld. Farmaceutische zorg: De zorg van de apotheker of de apotheekhoudende voor de patiënt zoals vastgelegd in de beroepsrichtlijnen 4. Medicatieoverzicht: Het medicatieoverzicht is het volledige overzicht per patiënt van alle medicatiegegevens (al dan niet op recept) en de dosering daarvan voorzien van datum en tijd. Basisset Medicatieoverdracht: Het medicatieoverzicht met aanvullende gegevens die (minimaal) nodig zijn bij het overdragen van medicatiegegevens om vervolgens veilig en verantwoord medicatie te kunnen voorschrijven, wijzigen of stoppen. Hiervoor wordt u verwezen naar hoofdstuk 4 van deze richtlijn. Instelling: Een rechtspersoon die bedrijfsmatig zorg verleent, een organisatorisch verband van natuurlijke personen die bedrijfsmatig zorg verlenen of doen verlenen, alsmede een natuurlijke persoon die bedrijfsmatig zorg doet verlenen 5. Medicatieverificatie: Het proces van het vaststellen van de daadwerkelijk gebruikte medicatie door een set van specifieke handelingen: het opvragen van medicatiegegevens, het opstellen (en controleren) van basisset medicatieoverdracht en de verificatie bij de patiënt. Het resultaat van dit proces is een geverifieerde (of op delen geverifieerde) basisset medicatieoverdracht. Therapeutische gebruiksduur: Afgesproken gebruiksduur tussen arts en patiënt over de therapeutische behandeling. 4 Wet Kwaliteit en klachten geschillen zorg, januari 2016 (Wkkgz) en Professionele Standaard Farmaceutische Zorg. 5 Wet Kwaliteit en klachten geschillen zorg, januari 2016 (Wkkgz) 9

10 Voorschrijver 6 : Beroepsbeoefenaren die op grond van artikel 36 lid 14 Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) bevoegd zijn geneesmiddelen voor te schrijven, alsmede beroepsbeoefenaren die op grond van artikel 36a Wet BIG bevoegd zijn om geneesmiddelen voor te schrijven. Het gaat om artsen, tandartsen, verloskundigen en verpleegkundigen, zoals bedoeld in artikel 36 lid 14 sub d, van de Wet BIG en om physician assistants, zoals bedoeld in het Tijdelijk besluit zelfstandige bevoegdheid physician assistant 7, en verpleegkundig specialisten, zoals bedoeld in het Tijdelijk besluit zelfstandige bevoegdheid verpleegkundig specialisten 8. Zorgverlener: Een natuurlijke persoon die beroepsmatig zorg verleent 9, zoals een medisch specialist, apotheker, huisarts, verpleegkundig specialist, specialist ouderen geneeskunde, etc. Zorgaanbieder: Een instelling dan wel een solistisch werkende zorgverlener 9. 6 Richtlijn Elektronisch Voorschrijven KNMG september Besluit van 21 december 2011, houdende tijdelijke regels inzake de opleiding, deskundigheid en tijdelijke zelfstandige bevoegdheid tot het verrichten van voorbehouden handelingen van de physician assistant. Staatsblad 2011, Besluit van 21 december 2011, houdende tijdelijke regels inzake de zelfstandige bevoegdheid tot het verrichten van voorbehouden handelingen van verpleegkundig specialisten. Staatsblad 2011, Wet Kwaliteit en klachten geschillen zorg, januari 2016 (Wkkgz) 10

11 Hoofdstuk 3. Verantwoordelijkheden 3.1 Inleiding Een overzicht van de op dat moment door patiënt gebruikte medicatie met aanvullende gegevens die minimaal nodig zijn voor de overdracht is nodig voor het verantwoord voorschrijven door de voorschrijver en het verantwoord ter hand stellen van het geneesmiddel door de apotheker. In hoofdstuk 2 is dit overzicht gedefinieerd als de basisset medicatieoverdracht. Daar dit altijd vraagt om verificatie is de term actueel medicatieoverzicht, welke compleetheid van de lijst suggereert door de term actueel potentieel misleidend is, hiermee komen te vervallen. In veel gevallen zijn zorgverleners van elkaar afhankelijk om te komen tot een basisset medicatieoverdracht. Informatie-uitwisseling tussen zorgverleners is een essentiële randvoorwaarde bij het realiseren van de basisset medicatieoverdracht. Bij sommige vormen van informatie-uitwisseling speelt de toestemming van de patiënt een rol. Gezien deze afhankelijkheden is het niet altijd mogelijk of haalbaar dat een zorgverlener beschikt over een complete, volledige en actuele basisset medicatieoverdracht. Het voorschrijven en ter hand stellen van geneesmiddelen zonder basisset medicatieoverdracht kan alleen op basis van een risico-inschatting. De risico-inschatting is gebaseerd op de gezondheidstoestand van de patiënt (de hulpvraag waarmee de patiënt bij de zorgverlener komt) en de mate waarin het middel een risico geeft op schade aan de patiënt (interactie met andere geneesmiddelen en kenmerken geneesmiddel). Afhankelijk van de uitkomsten van deze risico-inschatting beslist de zorgverlener in welke mate verificatie van de medicatiegegevens noodzakelijk is alvorens hij voorschrijft. Het is essentieel dat de zorgverlener bij veranderingen in medicatiebeleid de verantwoordelijkheid neemt om deze informatie te delen met ketenpartners/medezorgverleners/patiënt. Het is aan de zorgverlener om te beoordelen wie in de keten dient te worden geïnformeerd, afhankelijk van de risico-inschatting van de situatie van de patiënt. Naast het delen van de informatie is het de verantwoordelijkheid van de zorgverlener om vast te leggen wanneer en met welke ketenpartner de informatie is gedeeld. Hierbij dienen de uitkomsten van de risico-inschatting ook te worden vastgelegd. Omdat het de huidige situatie patiënten vrij staat om bij verschillende apotheken hun medicatie te halen heeft het voor een eenduidige overdracht van medicatiegegevens de voorkeur dat de patiënt een coördinerende apotheker aanwijst, die het beheer over zijn/haar medicatiedossier voert en als eerste aanspreekpunt voor het actueel medicatiegebruik kan dienen. Medicatieverificatie Bij opname en ontslag is altijd een volledige verificatie van de gegevens van de basisset medicatieoverdracht met de patiënt noodzakelijk. Op de polikliniek, extramuraal of bij dagopname is de omvang van de verificatie afhankelijk van de mate waarin het voor te schrijven middel een risico geeft op schade aan de patiënt en de gezondheidstoestand van de patiënt op dat moment. Tenminste die gegevens die noodzakelijk zijn voor het voorschrijven dan wel stoppen van medicatie moeten actueel en geverifieerd zijn. Voor informatie over welke risico s 11

12 er zijn bij het voorschrijven van een individueel medicament wordt verwezen naar de richtlijnen van de beroepsgroepen. 3.2 Verantwoordelijkheden Verantwoordelijkheden zorgverlener 1. De zorgverlener is verantwoordelijk voor het maken van een risico-inschatting van de patiënt en het op basis van deze risico-inschatting voldoende verifiëren van de medicatie. 2. De zorgverlener is verantwoordelijk voor het informeren van de bij de behandeling betrokken ketenpartners (minimaal de huisarts en de coördinerend apotheker) binnen 24 uur over wijzigingen in medicatievoorschrift en andere relevante (nieuwe) informatie in gegevens die betrekking kunnen hebben op veilig medicatiegebruik. 3. De zorgverlener is verantwoordelijk voor het overdragen van relevante (nieuwe) informatie, zoals het starten, stoppen, wijzigen van medicatie, nieuwe ernstige bijwerkingen, allergieën en contra-indicaties, binnen 24 uur naar andere betrokken zorgverleners (minimaal de huisarts en coördinerend apotheker), zodat alle zorgverleners in de keten rond een patiënt voldoende op de hoogte zijn. 4. De zorgverlener is verantwoordelijkheid vast te leggen wanneer en met welke ketenpartner de informatie is gedeeld en overgedragen. Hierbij dienen de uitkomsten van de risico-inschatting ook te worden vastgelegd. 5. Bij patiënten die niet of verminderd wilsbekwaam zijn weegt de zorgplicht van de zorgverlener zwaarder en moet er voldoende inspanning plaatsvinden om de juiste informatie te vergaren. 6. De zorgverlener neemt actuele gegevens over en registreert de zelf geïnitieerde acties en observaties in het (elektronisch) patiëntendossier en in het (elektronisch) voorschrijfsysteem. 7. Bij patiënten die geen gebruik maken van de opt-in informeert de zorgverlener de patiënt over de consequenties hiervan Patiënt 1. De patiënt of diens wettelijk vertegenwoordiger (curator/mentor) is ervoor verantwoordelijk om alle informatie over zijn gezondheidstoestand te geven die relevant is voor de zorgverlening. Dit betekent dat als de patiënt of diens wettelijk vertegenwoordiger geen expliciete toestemming heeft gegeven voor het beschikbaar stellen van patiëntgegevens voor raadpleging (geen opt in ) via geautomatiseerde systemen dan is hij/zij zelf verantwoordelijk voor het geven van informatie. 2. De patiënt of diens wettelijk vertegenwoordiger geeft aan de zorgverlener informatie over daadwerkelijk gebruik van alcohol, drugs, zelfzorgmiddelen, additionele voedingssupplementen en voorgeschreven geneesmiddelen Zorgaanbieder 1. De zorgaanbieder is wettelijk verantwoordelijk voor de kwaliteit van zorg binnen zijn of haar instelling en daarmee ook verantwoordelijk voor de patiëntveiligheid. 2. De zorgaanbieder is verantwoordelijk om binnen de huidige wet en regelgeving informatieuitwisseling mogelijk te maken. 12

13 De zorgaanbieder faciliteert de processen zodanig, dat een goede risico-inschatting ten aanzien van de medicatieverificatie bij presentatie (van de patiënt bij eerste consult aan de zorginstelling) en overdracht/ontslag in de keten mogelijk is Spoedeisende situaties en passanten Te allen tijde geldt dat het de professionele verantwoordelijkheid van de zorgverlener is om in spoedeisende situaties geneesmiddelen voor te schrijven dan wel ter hand te stellen ook al is een volledige basisset medicatieoverdracht niet altijd aanwezig. Zorgverleners dienen ten aanzien van spoedeisende situaties en passanten na de risico-inschatting altijd 10 zo spoedig mogelijk maar uiterlijk binnen 24 uur (tenzij met aantoonbare, onderbouwde reden dat dit niet mogelijk is) de openbaar apotheker en de huisarts van de patiënt te informeren over de voorschriften en terhandstelling(en). Om dubbele communicatie en verschil in informatie te voorkomen dienen er regionaal afspraken te worden gemaakt hoe de communicatielijnen lopen (wie naar wie) en hoe de informatie op elkaar afgestemd wordt (informatie van specialist naar huisarts moet bijvoorbeeld overeenkomen met de informatie van apotheker naar huisarts of van apotheker in de polikliniek naar coördinerend apotheker). 10 Alleen van toepassing als de apotheker een andere is dan de coördinerende apotheker van de eerste lijn van de patiënt. 13

14 Hoofdstuk 4. Basisset Medicatieoverdracht De basisset medicatieoverdracht wordt bij voorschrijvers samengesteld op basis van voorschriften (recepten) en aanvullende informatie van medezorgverleners en patiënten. Bij apothekers bestaat de basisset medicatieoverdracht uit terhandstellingen en aanvullende informatie van medezorgverleners en patiënten. Ter handstellingen uitgevoerd in een andere apotheek of tussentijdse wijzigingen in de basisset medicatieoverdracht verwerkt de (coördinerende) apotheker in het dossier. In de basisset staan de gegevens die in de keten van belang zijn. In de Basisset Medicatieoverdracht staan minimaal de volgende gegevens: 1. Het Medicatieoverzicht: Geneesmiddel, handelsproductnaam of generieke naam; Dosering (toedieningsfrequentie en sterkte) en therapeutische gebruiksduur; Toedieningsweg; Sterkte per toedieningseenheid; Gestopte of gewijzigde medicatie in de laatste twee maanden. 2. Patiëntgegevens (NAW), leeftijd en geslacht; 3. Datum wanneer wijzigingen in medicatie zijn doorgevoerd en door wie dit is gedaan; 4. Afwijkende nierfunctiewaarden 11 ; 5. Intoleranties, contra-indicaties, allergieën (ICA) en ADE (ernstige bijwerkingen); Aanvullend kunnen, afhankelijk van de risico-inschatting en wettelijke eisen, de volgende gegevens worden weergegeven die tevens nodig zijn voor veilig voorschrijven of ter hand stellen van de medicatie: 1. Meest recente laboratoriumuitslagen; 2. Reden van voorschrijven 12 ; 3. De reden van stoppen en wijzigen van medicatie; 4. Wel of niet geverifieerd met de patiënt; 5. Relevante (beperkte) gezondheidsvaardigheden (competenties: geletterdheid, reken- en digitale vaardigheden) die impact kunnen hebben op medicatiegebruik/behandeling De basisset medicatieoverdracht bestaat uit een lijst van minimaal beschikbare gegevens. Afhankelijk van de risico-inschatting kunnen meer (actuele) gegevens nodig zijn. Het overdragen van de minimale gegevens is noodzakelijk en de zorgverlener dient te streven naar overdracht van de aanvullende gegevens indien dit mogelijk is. Voor welke dat zijn wordt verwezen naar de richtlijnen van de verschillende beroepsgroepen. 11 Zakboek Verminderde nierfunctie. Doseringsadviezen voor geneesmiddelen. KNMP 12 Voor 23 geneesmiddelen is vermelden van reden van voorschrijven verplicht gesteld, zie Geneesmiddelenwet 14

15 Hoofdstuk 5. Randvoorwaarden en implementatie Belangrijke randvoorwaarden voor het realiseren van deze richtlijn zijn: adequate financiering, voldoende middelen en menskracht. Daarnaast is het essentieel dat zorgaanbieders beschikken over een geschikt ICT systeem, dat de in deze richtlijn beschreven informatieuitwisselingsprocessen ondersteunt. De zorgaanbieder en zorgverlener dienen er samen voor te zorgen dat deze randvoorwaarden aanwezig zijn. Hiervoor zijn domein overstijgende afspraken nodig. Binnen een instelling ligt het voor de hand dat de commissie Patiëntveiligheid (of een commissie met een vergelijkbare functie) de verantwoordelijkheid neemt om de aanbevelingen uit deze richtlijn nader uit te werken en afspraken vast te leggen in een lokaal protocol of zorgpad. Om de richtlijn in de praktijk te implementeren wordt aanbevolen dat de zorgaanbieders en zorgverleners in de keten afspraken maken en vastleggen hoe de richtlijn overdracht van medicatiegegevens lokaal, regionaal of binnen organisatiestructuren van de beroepsgroep kan worden toegepast Als randvoorwaarde dienen samenwerkende partijen eenheid van taal af te spreken in hun informatiesystemen, zodat er op een eenduidige manier volgens de richtlijn informatie-uitwisseling en communicatie plaats kan vinden. In hoofdstuk 3 is aangegeven dat het voorschrijven en ter hand stellen van geneesmiddelen zonder basisset medicatieoverdracht alleen kan op basis van een risico-inschatting. Afhankelijk van de uitkomsten van deze risico-inschatting beslist de zorgverlener in welke mate verificatie van de basisset medicatieoverdracht noodzakelijk is. Hierbij is het van belang dat de zorgverleners voldoende competent en bekwaam zijn om deze risico-inschatting te kunnen maken. Om bekwaamheid in risicoafweging te trainen kunnen de instellingen scholing aanbieden aan de voorschrijvers. Daarnaast is het aan het professionele oordeel van de voorschrijver om bij onvoldoende expertise andere zorgverleners om hulp te vragen. Ter ondersteuning van deze risico-inschatting door de zorgverlener, is het essentieel dat de beroepsgroepen in de professionele standaard een beschrijving opnemen van de in de betreffende situatie benodigde gegevens voor veilig medicatie voorschrijven, stoppen of ter hand stellen. 15

16 Hoofdstuk 6. Blik in de toekomst Op dit moment is er een ontwikkeling gaande dat de patiënt een grotere rol krijgt als eigen drager van informatie en in de toekomst toegang heeft tot digitale informatie in een persoonsgebonden dossier. Naast dat de patiënt drager is van deze informatie heeft hij/zij ook de verantwoordelijkheid om deze informatie te delen met zorgverleners. Aan bovenstaande punten wordt in deze richtlijn aandacht geschonken. Verwacht mag worden dat dit belangrijke consequenties heeft voor de wijze waarop medicatiegegevens in de keten worden overgedragen. Daarnaast ontwikkelt Informatiestandaard Medicatieproces 13 een informatiestandaard waardoor het uitwisselen van informatie tussen de verschillende registratiesystemen van de zorgverleners en het persoonsgebonden dossier in de toekomst mogelijk wordt gemaakt. De wijze waarop informatie in de zorgsector wordt uitgewisseld is voortdurend aan verandering onderhevig onder andere door technologische vernieuwingen en wijzigingen in wet en regelgeving. Er is commitment van alle partijen nodig om te streven naar informatie-uitwisseling van de minimale gegevens en de aanvullende gegevens. Het is dan ook essentieel dat deze richtlijn jaarlijks tot tweejaarlijks beoordeeld wordt op actualiteit en zo nodig aangepast wordt. 13 Het programma Informatiestandaard Medicatieproces komt voort uit het Informatieberaad van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Formeel opdrachtgever voor het programma is de Stuurgroep Medicatieproces, bestaande uit vertegenwoordigers van ActiZ, FMS, GGZ Nederland, KNMP, NFU, NHG, Patiëntenfederatie NPCF en NVZA, het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en Nictiz 16

17 Referenties Wet Kwaliteit en klachten geschillen zorg, januari 2016 (Wkkgz) Wet BIG Besluit van 21 december 2011, houdende tijdelijke regels inzake de opleiding, deskundigheid en tijdelijke zelfstandige bevoegdheid tot het verrichten van voorbehouden handelingen van de physician assistant. Staatsblad 2011, 658. Besluit van 21 december 2011, houdende tijdelijke regels inzake de zelfstandige bevoegdheid tot het verrichten van voorbehouden handelingen van verpleegkundig specialisten. Staatsblad 2011, 659. Gedragscode elektronische gegevensuitwisseling in de Zorg, EGiZ; Van wet naar praktijk, Implementatie van de WGBO, Deel 4, Toegang tot patiëntgegevens, Bijlage 1, modelrichtlijn Toegang tot patiëntengegevens, KNMG, KNMG. Richtlijn Elektronisch Voorschrijven. september 2013 KNMP. Richtlijn Medicatiebeoordeling. 28 november KNMP. Professionele standaard farmaceutische zorg. KNMP. Zakboek Verminderde nierfunctie. Doseringsadviezen voor geneesmiddelen 17