5745/16 dep/ons/mt 1 DG E - 1C

Transcriptie

1 Raad van de Europese Unie Brussel, 5 februari 2016 (OR. en) 5745/16 NOTA van: aan: het secretariaat-generaal van de Raad EDUC 16 SOC 47 EMPL 29 JEUN 13 ECOFIN 63 het Comité van permanente vertegenwoordigers/de Raad nr. vorig doc.: 5546/16 EDUC 14 SOC 38 EMPL 27 JEUN 11 ECOFIN 46 Betreft: Het verbinden van onderwijs, arbeidsmarkt en samenleving - Naar een agenda voor nieuwe vaardigheden voor Europa - Oriënterend debat (Openbaar debat overeenkomstig artikel 8, lid 2, van het reglement van orde van de Raad) [voorgesteld door het voorzitterschap] Na raadpleging van het Onderwijscomité heeft het voorzitterschap de bijgaande discussienota opgesteld als uitgangspunt voor een gedachtewisseling tijdens de zitting van de Raad Onderwijs, Jeugdzaken, Cultuur en Sport op 24 februari /16 dep/ons/mt 1 DG E - 1C NL

2 BIJLAGE Ontwerp van discussienota voor het oriënterend debat tijdens de Raad Onderwijs, Jeugdzaken, Cultuur en Sport van 24 februari 2016 over Het verbinden van onderwijs, arbeidsmarkt en samenleving Naar een agenda voor nieuwe vaardigheden voor Europa De op handen zijnde agenda voor nieuwe vaardigheden voor Europa, die werd aangekondigd in het werkprogramma van de Europese Commissie voor , zal aandacht besteden aan de ontwikkeling van vaardigheden en de vaardigheidskloof, met het accent op inzetbaarheid, mobiliteit, concurrentievermogen en billijke en evenwichtige groei. De agenda zal toegespitst zijn op de vaardigheden die, op alle niveaus, nodig zijn om optimaal in te spelen op de bestaande uitdagingen en de meest recente ontwikkelingen, met name op digitaal gebied, en om ervoor te zorgen dat mensen hun competenties zodanig kunnen ontwikkelen en verbeteren dat zij gelijke tred houden met de voortdurend veranderende arbeidsmarkt en maatschappij. De agenda zal voorstellen voor specifieke EU-maatregelen omvatten, en pleiten voor gezamenlijke beleidsinspanningen van de lidstaten ter bevordering van de actieve betrokkenheid van belanghebbenden uit de onderwijs- en de opleidingssector en de arbeidsmarkt. Tegen deze achtergrond organiseert het Nederlandse voorzitterschap tijdens de Raad Onderwijs, Jeugdzaken, Cultuur en Sport in februari en tijdens de Raad Epsco in maart een oriënterend debat om het belang en de urgentie van de vaardighedenproblematiek in brede zin duidelijk te maken. Het debat geeft de onderwijsministers de kans om de thema's en zorgpunten die volgens hen aan bod moeten komen binnen de agenda voor vaardigheden aan de orde te stellen. Zo kunnen zij dit strategische Europese initiatief mee helpen vormgeven / /16 dep/ons/mt 2

3 Naar een gedeelde agenda voor vaardigheden Door talent en vaardigheden te stimuleren worden impulsen gegeven aan de innovatie en het concurrentievermogen, en wordt een stevige basis gelegd voor een hoge productiviteit. Ook is het de beste manier om werkloosheid, armoede en sociale uitsluiting terug te dringen. 2 Dit is des te belangrijker nu de Europese economie geconfronteerd wordt met structurele uitdagingen op lange termijn. Een aantal belangrijke ontwikkelingen hebben grote gevolgen voor onze economieën en samenlevingen. De mondialisering en de technologische vooruitgang, met name op het gebied van ICT, veranderen ons dagelijks leven, ons werk, onze functie en de manier waarop we met elkaar communiceren en samenwerken. Nieuwe bedrijfsmodellen en ondernemingskansen duiken op, net als innoverende en onconventionele werkvormen. De gevolgen zijn voelbaar in alle segmenten van de arbeidsmarkt. De vraag naar meer en betere vaardigheden stijgt snel. Het vereiste minimale vaardigheidsniveau neemt toe en wordt breder: het omvat ook digitale, hoogtechnologische en sociale vaardigheden. Vaardigheden gaan sneller achteruit wanneer ze niet regelmatig bijgeschaafd worden, en in het middensegment merken we dat technologie bepaalde routinevaardigheden overneemt en arbeidskrachten vervangt. Gelet op die dynamiek lijkt het een almaar moeilijkere opgave om de nog steeds hoge werkloosheidscijfers - in sommige EU-landen tot 20% - te doen dalen. Uitdagingen Een groot deel van de EU-bevolking mist de nodige basisvaardigheden om inzetbaar te zijn op de arbeidsmarkt en deel te nemen aan het sociale leven. Bijna 70 miljoen Europeanen zijn onvoldoende geletterd of kunnen onvoldoende met getallen omgaan. Als we naar onze jongeren kijken, zijn de cijfers nauwelijks beter: één op vijf 15-jarigen scoort slecht op deze basisvaardigheden. 3 De digitale vaardigheden van 40% van de EU-burgers zijn gebrekkig of onbestaande, terwijl die essentieel zijn om volwaardig deel te nemen aan de maatschappij van vandaag. 2 3 Europese Commissie - Jaarlijkse groeianalyse 2016, COM(2015) 690 final. PIAAC-onderzoek over de beroepsbevolking van de EU en PISA-onderzoek over 15-jarigen (beide OESO). 5745/16 dep/ons/mt 3

4 De vaardigheidskloof en de discrepantie tussen gevraagde en aangeboden vaardigheden zijn in veel sectoren en regio's in Europa groter geworden, wat tot grote ongerustheid stemt. 4 Het zet een rem op de inzetbaarheid, de groei en het concurrentievermogen. Bijna 40% van de bedrijven zegt problemen te hebben om personeel te vinden met de juiste vaardigheden, waaronder digitale vaardigheden. 5 Deze moeilijkheden kunnen het gevolg zijn van de jarenlange economische crisis, maar allicht ook van de snel evoluerende werkpatronen in de digitale economie. Zelfs wanneer vaardigheden voorhanden zijn, worden ze niet altijd terdege herkend of gebruikt. Ongeveer 44% van de EU-werknemers beschikt niet over voldoende vaardigheden om volledig productief te zijn en voldoende te kunnen groeien in zijn baan. 6 Tegelijkertijd stellen we echter vast dat mensen ten gevolge van de economische crisis sneller geneigd zijn een baan onder hun kwalificatie- of vaardigheidsniveau te aanvaarden. Zowat 25% van de hooggeschoolde jongvolwassen werknemers zou overgekwalificeerd zijn voor de baan die ze uitoefenen. 7 De prioriteit bestaat erin de vaardigheden van onze generaties te vergroten en hun vaardigheden ten volle te benutten om het groeipotentieel van Europa vrij te maken en de sociale inclusie te bevorderen. Een belangrijke manier om de relevantie van vaardigheden en kwalificaties voor de arbeidsmarkt te vergroten is het versterken van de actieve betrokkenheid van bedrijven en andere actoren. Ongeveer 40% van de volwassen werknemers heeft tijdens zijn studie of opleiding kennisgemaakt met een vorm van werkplekleren. 8 De mate waarin ondernemingen betrokken worden, loopt echter sterk uiteen in Europa. Vaak blijft de betrokkenheid beperkt tot het beroepsonderwijs en de beroepsopleiding (zowel op basisniveau als op voortgezet niveau). Deze lage betrokkenheid zorgt er mee voor dat mensen het onderwijs of hun opleiding verlaten zonder dat ze voldoende voorbereid zijn op de arbeidsmarkt of zonder dat ze de juiste vaardigheden hebben om een bedrijf op te starten. Een sterke betrokkenheid van actoren uit de arbeidsmarkt is noodzakelijk om de vaardigheidskloof te dichten en een beter gebruik van de vaardigheden van werknemers te waarborgen Zie bijv. "Skill Shortages and gaps in European enterprises - Striking a balance between vocational education and training and the labour market", Cedefop, Derde Europees bedrijvenonderzoek (2013), Eurofound. Matching skills and jobs in Europe, insights from Cedefop s European skills and jobs survey, Ibidem. Ibidem. 5745/16 dep/ons/mt 4

5 Een sterke betrokkenheid van actoren uit de arbeidsmarkt is ook nodig om een betere benutting en de permanente ontwikkeling van de vaardigheden van werknemers te waarborgen, onder meer via de ondersteuning van bijscholing. Bedrijven dienen creatief te blijven en hun innovatiecapaciteit te versterken, met aandacht voor de verschillen met betrekking tot de aard en de omvang van de ondernemingen en de mate waarin zij behoefte hebben aan specifieke vaardigheden en kennis ("vakmanschap") in aanvulling op meer algemene vaardigheden. Toch zou het een standaardpraktijk moeten zijn dat werknemers voortdurend investeren in hun eigen inzetbaarheid door hun vaardigheden bij te schaven en op te waarderen. Momenteel neemt slechts één op tien leden van de volwassen beroepsbevolking deel aan een programma voor een leven lang leren. Vaardigheden kunnen slechts resulteren in betere economische en sociale prestaties als zij juist worden ingeschat en efficiënt worden gebruikt. Toch is er nog steeds een gebrek aan een degelijke beoordeling van en, in zekere zin, aan vertrouwen in de kwaliteit van kwalificaties die in een andere lidstaat of buiten de EU verworven zijn. Dat belemmert de mobiliteit van werknemers in de EU en de integratie van werknemers uit derde landen. Een bijzondere uitdaging voor het beleid inzake vaardigheden is het verbinden van verschillende leeromgevingen. We leren tenslotte niet alleen op school, maar ook in informele leeromgevingen thuis, op het werk, in gemeenschappen, met anderen. Er zijn vorderingen gemaakt met de validering van niet-formeel en informeel leren. 9 Dit is met name relevant voor laaggeschoolden die werkloos zijn of dreigen te worden, alsmede voor mensen die hun loopbaan een andere wending moeten geven, om hun ontwikkelingsbehoeften vast te stellen en toegang te krijgen tot omscholingsprogramma's. De mogelijkheden voor en de toepassing van validering lopen echter sterk uiteen van lidstaat tot lidstaat Aanbeveling van de Raad van 20 december 2012 betreffende de validatie van niet-formeel en informeel leren. Europese inventaris 2014 betreffende de validatie van niet-formeel en informeel leren. 5745/16 dep/ons/mt 5

6 Tot slot kunnen nieuwe ontwikkelingen in de maatschappij of de economie een uitdaging vormen voor bestaande beleidslijnen en instrumenten. Dat is bijvoorbeeld het geval met de integratie op de arbeidsmarkt van migranten die al in de EU zijn, maar ook met het beheren van de gevolgen van de groeiende instroom aan vluchtelingen, een probleem dat in een aantal lidstaten grote gevolgen heeft. 11 Het bevorderen van de integratie van migranten op de arbeidsmarkt is essentieel met het oog op hun daadwerkelijke inpassing in de gastsamenlevingen en hun positieve bijdrage aan de EU-economie. Daarom is het van prioritair belang dat hun vaardigheden zo snel mogelijk in kaart worden gebracht en dat hun eerdere leer- en werkervaringen worden gevalideerd. Ook taallessen zijn essentieel. Op EU-niveau zijn er een aantal initiatieven en instrumenten voorhanden. In het licht van de beleidsuitdagingen is het belangrijk ons af te vragen of deze initiatieven en instrumenten nog geschikt zijn voor hun doel, en welke verbeteringen en aanpassingen kunnen worden aangebracht op Europees, nationaal en regionaal niveau. De bestaande initiatieven en webinstrumenten rond vaardigheden, kwalificaties en loopbaanbegeleiding met het oog op werk en verder leren worden niet overal in dezelfde mate benut. Ook zijn ze niet overal even bekend en worden ze niet overal juist begrepen. Het debat over vaardigheden hangt nauw samen met de prestaties van onze onderwijssystemen en met de plaats die onze onderwijsinstellingen innemen in de samenleving. Wij moeten ervoor zorgen dat onderwijssystemen niet alleen in staat zijn om zich aan te passen aan de snel veranderende behoeften van de arbeidsmarkt, maar ook om een ontvoogdende en duurzame vaardighedenbasis te bieden die gelijke tred houdt met de veranderingen in de samenleving. Om deze uitdaging het hoofd te bieden, moet het onderwijs studenten ertoe aanzetten hun comfortzone te verlaten en mee te zoeken naar oplossingen voor de problemen van morgen. 11 Ontwerp van gezamenlijk verslag over de werkgelegenheid /16 dep/ons/mt 6

7 Steeds vaker wordt erkend dat de maatschappij niet alleen behoefte heeft aan kennis en cognitieve vaardigheden: ook de zogenoemde transversale ("21e-eeuwse") en socio-emotionele vaardigheden zijn cruciaal voor economisch en sociaal succes. Creativiteit, probleemoplossing, kritisch denken, ondernemerschap, samenwerking en leren leren worden almaar meer beschouwd als vaardigheden voor de toekomst. 12 Bovendien zijn ook digitale vaardigheden essentieel om te kunnen functioneren in een digitale economie. Idealiter dienen onderwijs- en opleidingsinstellingen mensen te voorzien van de vaardigheden voor een "loopbaan in ontwikkeling", eerder dan hen louter voor te bereiden op een specifiek beroep. Dit heeft gevolgen voor de leerplannen en onderwijsmethoden op alle onderwijs- en opleidingsniveaus. Gestreefd moet worden naar een breder gamma aan transversale vaardigheden. Zo kan leren in de toekomst bijvoorbeeld meer hybride werkvormen omvatten, waarbij klas- en werksituaties worden gecombineerd via digitale en onlinetoepassingen. Moderne leeromgevingen moeten er voorts voor zorgen dat mensen hun talent ten volle kunnen ontwikkelen aan de hand van doordachte studie- en loopbaankeuzes. Ook vergt dit van alle relevante actoren intelligente en volgehouden investeringen in formele, niet-formele en informele leermogelijkheden. 12 Zie ook het gezamenlijk verslag 2015 over "ET 2020" en het OESO-verslag 2015 over "Skills for Social Progress". 5745/16 dep/ons/mt 7

8 Organisatie van het debat Met het oog op een interactieve en dynamische bespreking heeft het voorzitterschap een externe spreker uitgenodigd, die het debat op gang zal brengen met een eigen kijk op het verbinden van onderwijs, arbeidsmarkt en samenleving. Teneinde een bijdrage te leveren aan de komende agenda voor vaardigheden van de Commissie, zal de ministers vervolgens worden verzocht de thema's en zorgpunten aan de orde te stellen die volgens hen aan bod moeten komen, daarbij vertrekkende van (een van) de onderstaande stellingen: 1. Stelling 1 Leerplannen en onderwijsmethoden moeten in de eerste plaats gericht zijn op de ontwikkeling van een breder scala aan vaardigheden die van belang zijn voor de banen van de toekomst en voor de samenleving in het algemeen. 2. Stelling 2 Om de vaardigheidskloof en de discrepantie tussen gevraagde en aangeboden vaardigheden te verkleinen, moeten onderwijsinstellingen zich meer openstellen en actief partnerschappen aangaan met bedrijven en andere belanghebbenden. 3. Stelling 3 De lidstaten moeten meer doen om de vaardigheden en kwalificaties van de huidige en toekomstige generaties in kaart te brengen, te activeren en ten volle te benutten. Ter ondersteuning van het nationaal beleid en de grensoverschrijdende mobiliteit moet beter gebruik worden gemaakt van alle relevante (verbeterde) EU-instrumenten. 5745/16 dep/ons/mt 8

9 Opmerking Ook de ontwerpresolutie betreffende het bevorderen van sociaaleconomische ontwikkeling en inclusiviteit in de EU via het onderwijs: de bijdrage van onderwijs en opleiding aan het Europees semester 2016 bevat een aantal verklaringen over vaardigheden die van belang zijn voor dit debat. Voorts wordt overwogen om deze discussienota ook te laten dienen als basis voor een nota voor het debat in de Raad Epsco op 7 maart. De voorzitter van de Raad Onderwijs, Jeugdzaken, Cultuur en Sport zal de conclusies van het debat samenvatten in een brief aan de voorzitter van de Raad Epsco. Met die brief zal vervolgens rekening worden gehouden bij de besprekingen over het thema vaardigheden in de Raad Epsco op 7 maart. 5745/16 dep/ons/mt 9