Maatschappelijk rendement

Transcriptie

1 Maatschappelijk rendement Bij wijkaanpak en in het sociaal domein

2 2 Wijkaanpak en sociaal domein referenties 2

3 Maatschappelijk rendement in beeld Rendementsdenken in het sociaal domein Vernieuwend onderzoek Er is een groeiende behoefte om niet alleen inzicht te Opdrachtgevers vragen steeds vaker om een analyse hebben in het financiële rendement van investeringen, van het maatschappelijk rendement van nieuwe werk- maar ook een beeld te krijgen van het maatschappelijke wijzen en interventies in het sociaal domein. Enkele rendement. In eerste instantie zagen we dat vooral thema s waar we onlangs onderzoek naar hebben bij ruimtelijke projecten en gebiedsontwikkeling. Meer gedaan zijn de inzet van buurtteams; ondersteuning van en meer ontstaat nu echter ook vanuit het sociaal domein ouderen door vrijwilligers; tijdelijk onderdak voor dak- de behoefte aan inzicht in de maatschappelijke lozen en buitenschoolse programma s voor leerlingen. opbrengsten van elke geïnvesteerde euro. Dit wordt Een belangrijk onderdeel in al deze onderzoeken is de deels ingegeven door teruglopende budgetten. vraag hoe het behaalde maatschappelijk rendement kan Daarnaast zijn de betrokken partijen er zich steeds meer worden teruggeploegd naar de investerende partijen, om van bewust dat elke euro optimaal moet worden besteed zo projecten eerder uitvoerbaar en haalbaar te maken. en investeringen zo objectief mogelijk moeten worden onderbouwd. Verder wordt de roep van externe partijen Methoden naar verantwoording van investeringen steeds luider. Om maatschappelijk rendement in beeld te brengen, maken we gebruik van verschillende methoden. De basis Ecorys en rendementsanalyses hiervan is de MKBA (maatschappelijke kosten- De afgelopen jaren heeft Ecorys op het gebied van batenanalyse). Voor kleine, individuele interventies wijkvernieuwing en het sociaal domein een groot aantal hebben we een quickscan-versie ontwikkeld: de MRA rendementsanalyses uitgevoerd. Zo hebben we (maatschappelijke rendementsanalyse). Daarnaast jarenlang in opdracht van het Rijk de monitoring verricht gebruiken we instrumenten zoals de effectenarena en van het grotestedenbeleid. Hierdoor hebben we goed effectencalculator. Hierbij onderzoeken we samen met inzicht in de manier waarop diverse steden wijk- (alle) projectpartijen tijdens interactieve bijeenkomsten vernieuwing hebben aangepakt en wat de best practices de maatschappelijke effecten en financiële kosten zijn. Ook hebben we diverse maatschappelijke kosten- en besparingen. batenanalyses (MKBA s) uitgevoerd naar ingrepen in wijken in Amsterdam, Maastricht, Rotterdam en Deze instrumenten stellen ons ook in staat om Roosendaal. Een ander voorbeeld is het vernieuwend maatschappelijke businesscases op te stellen. Deze onderzoek naar het effect van tientallen maatregelen op bieden projecteigenaren en (potentiële) investeerders het gebied van wijkaanpak in Rotterdam-Zuid. inzicht in de financiële haalbaarheid van projecten, waarbij naast directe financiële stromen ook rekening wordt gehouden met de financiële inbreng van maatschappelijke opbrengsten. 3 Wijkaanpak en sociaal domein referenties

4 MKBA Een MKBA is een analyse-instrument dat op zo objectief mogelijke wijze een project of interventie beoordeeld door een vergelijking met het meest waarschijnlijke alternatief. Daarbij worden alle maatschappelijke voor- en nadelen systematisch tegenover elkaar gezet. Het uitgangspunt voor een beoordeling op basis van een MKBA is de vraag of een project naar verwachting zal bijdragen aan de maatschappelijke welvaart. Daarbij wordt een breed welvaartsbegrip gehanteerd. Dit houdt in dat naast financieel-economische factoren ook de waarde van allerlei andere zaken (waaraan mensen waarde hechten) wordt meegenomen, zoals bijvoorbeeld imago, veiligheid, milieu en gezondheid. Een MKBA is dus een optelling (van de geldwaarde) van alle voor- en nadelen die maatschappelijke partijen ondervinden van de uitvoering van een project. Daarbij wordt de situatie ná uitvoering van een project (projectalternatief) vergeleken met de situatie waarbij het project niet wordt uitgevoerd (het zogenaamde nulalternatief). In een MKBA kan zowel worden teruggekeken hoe een bepaald project is verlopen (evaluatie) als worden vooruitgekeken om de verwachte effecten vooraf in beeld te brengen. Selectie van projecten Evaluatie integrale buurtteams, Utrecht Bijzondere Aanpak op Zuid, Rotterdam Terugploegen Maatschappelijke Baten MKBA Broedplaats OH3, Amsterdam MKBA Woonhotel Rotterdam MKBA Wijkaanpak Westrand Roosendaal. MKBA Sociaal Raadslieden, Beverwijk Verschillende handreikingen voor MKBA s Armoedebeleid Echt-Susteren en Roerdalen MKBA Talent voor Zorg, Utrecht Analyse maatschappelijke effecten Netwerk Welzijn Versterkt Peel en Maas Effectanalyse preventief investeren Tilburg Stapelingseffecten bezuinigingen sociaal domein De volgende pagina s bevatten beschrijvingen van deze projecten. Andere uitgevoerde opdrachten: MKBA Herstructurering wijken, Maastricht Evaluatie Integraal Wijkvernieuwingsbeleid, Eindhoven Enkele lopende projecten: MRA Motto Rotterdam (ondersteuning ouderen) MRA Playing for Success Proeftuin wijkteams Amersfoort 4 Wijkaanpak en sociaal domein referenties 4

5 5 Wijkaanpak en sociaal domein referenties

6 Voorbeeldprojecten Evaluatie integrale buurteams Utrecht (2013) Het Rijk draagt steeds meer taken en verantwoordelijkheden over aan gemeenten. Deze veranderingen gaan gepaard met forse bezuinigingen. In het sociaal domein vormen de nieuwe Participatiewet, de overheveling van delen van de AWBZ en de hervorming van de jeugdzorg een grote uitdaging voor gemeenten. Om invulling te geven aan de vernieuwing werkt de gemeente Utrecht sinds het voorjaar 2012 aan het experiment 'Integrale buurtteams'. In twee wijken, Overvecht en Ondiep, is een pilot gestart. Deze buurtteams bieden laagdrempelige, generalistische hulp, waarbij de eigen kracht en het eigen informele netwerk van de cliënten een belangrijke rol spelen. De begeleiding wordt zoveel mogelijk collectief, en gekoppeld aan netwerken in de buurt aangeboden. De gemeente wil op deze manier zowel een substantiële besparing realiseren als de kwaliteit van de dienstverlening verbeteren. Ecorys heeft samen met het Verwey-Jonker Instituut en adviseur Jochum Deuten een evaluatie uitgevoerd naar het functioneren en de efficiëntie van twee buurtteams. In een interactieve aanpak met organisaties uit het veld analyseerden we 20 cases (huishoudens). Per case stelden we met behulp van de effectencalculator maatschappelijke businesscases op. Vervolgens hebben we de financiële stromen en de maatschappelijke effecten van de aanpak met buurtteams vergelijken met die in de klassieke (verkokerde) aanpak. Bijzondere aanpak op Zuid (2010) Ecorys heeft in samenwerking met RebelGroup en het Verwey-Jonker Instituut in opdracht van de gemeente Rotterdam tientallen maatregelen op het fysieke, sociale en culturele vlak beoordeeld op effectiviteit, en de effecten ervan - waar mogelijk - in geld uitgedrukt. De inventarisatie is uitgevoerd op basis van literatuurstudie (waaronder uitgevoerde MKBA s), expertmeetings en expert opinions. Om een beeld te geven van de effecten van mogelijke pakketten van maatregelen zijn twee scenario s met een verschillende mix van sociaaleconomische en fysieke maatregelen doorgerekend. Bij het ene pakket lag de nadruk op sociaal-economische investeringen, terwijl in het andere pakket meer werd ingezet op de grote fysieke projecten. Tevens zijn voorstellen gedaan voor de organisatievormen die nodig zijn om de maatregelen op een effectieve en efficiënte wijze uit te voeren teneinde het maatschappelijke rendement te maximeren. De rapportage geeft hiermee een compleet overzicht van de effecten van verschillende maatregelen en helpt de gemeente bij beleidsvorming. Terugploegen Maatschappelijke Baten ( ) Tot dusver heeft de overheid financieel en voorwaardenscheppend flink bijgedragen om stedelijke-vernieuwingsprocessen te laten slagen. Een van de belangrijkste lessen is dat bij de ontwikkeling van een gebied gefocust moet worden op gemeenschappelijke waardecreatie. Hierbij geldt ook dat de partijen die aan projecten verdienen ook kunnen mee-investeren; dit kan 6 6

7 zowel financieel als in natura. In het onderzoek Terugploegen Maatschappelijke Baten is aan de hand van verschillende praktijkgevallen onderzocht welke mogelijkheden er zijn om verschillende partijen uit de samenleving te betrekken bij de financiering van voorzieningen en stedelijke vernieuwing. MKBA creatieve broedplaats OH3 (2012) In het kader van het project 10 voor MKBA heeft Ecorys voor woningcorporatie De Alliantie de maatschappelijke kosten en baten van de creatieve broedplaats OH3 in Amsterdam-West in beeld gebracht. Dit voormalige kantoorpand staat in de Staalmanpleinbuurt, waar grootschalige wijkvernieuwing in de vorm van sloop nieuwbouw plaatsvindt. OH3 is gerealiseerd als tijdelijke broedplaats, inclusief trendy horecagelegenheid/buurtontmoetingsplek, met als doel om de buurt ook op sociaal, maatschappelijk en economisch vlak te stimuleren. De MKBA is met inbreng van de diverse betrokken partijen uitgevoerd. De analyse toonde een positief maatschappelijk rendement, waarbij het financiële tekort ruimschoots wordt gecompenseerd door maatschappelijke effecten. Dit zijn onder meer een toename van de werkgelegenheid voor laagopgeleiden uit de buurt, lokale bestedingen en positieve uitstralingseffecten op de omgeving (leidend tot stijging vastgoedwaarde). MKBA Woonhotel De woningcorporaties Woonstad en Woonbron zijn samen eigenaar van het gebouw waarin het Rotterdamse Woonhotel is gevestigd. Deze voorziening bestaat uit een commercieel hotel en een deel dat is bestemd voor de tijdelijke opvang (max. 6 maanden) van personen die in principe zelfstandig zijn, maar tijdelijk geen eigen woonruimte hebben of kunnen regelen. Met het Woonhotel wordt beoogd om deze personen in een stabiele en veilige omgeving de kans te bieden hun leven op orde te krijgen en zelfstandige woonruimte te vinden. Daardoor wordt voorkomen dat zij op straat of in de noodopvang belanden. Huurders in het Woonhotel betalen een huur die gerelateerd is aan de hoogte van het inkomen/ uitkering. Tekorten op de exploitatie van het Woonhotel worden gecompenseerd door winsten uit het commerciële hotel en in de aanloopfase ook door de woningcorporaties. Ecorys heeft voor Woonstad de maatschappelijke effecten van het Woonhotel in beeld gebracht. Hieruit blijkt dat tegenover het relatief beperkte financiële tekort een reeks aan maatschappelijke baten staat die de stad als geheel ten goede komen. De belangrijkste maatschappelijke effecten zijn de vermeden kosten voor de noodopvang en het vermijden van kosten als gevolg van het op straat zwerven van personen. 7

8 MKBA Programma Wijkontwikkeling Westrand Roosendaal ( ) In opdracht van de gemeente Roosendaal en woningbouwcorporatie Aramis Allee Wonen voerde Ecorys een maatschappelijke kostenbatenanalyse uit van het Programma Wijkontwikkeling dat is opgesteld voor de wijk Westrand. Dit actieprogramma bevat ingrepen in de fysieke ruimte, maar bestaat vooral uit ingrepen op het sociale vlak. Daar er tot dan toe nog geen tot weinig ervaring was met dit type kosten-batenonderzoek op het sociale vlak, ging het hier om een pilotproject. Met de uitkomsten van de studie hebben gemeente en woningbouwcorporatie de maatschappelijke effecten van de ingrepen af kunnen zetten tegen de kosten. Kosten en baten Sociaal Raadslieden Beverwijk (2011) Ecorys en het Verwey-Jonker Instituut hebben gezamenlijk een maatschappelijke rendementsanalyse (MRA) uitgevoerd naar Sociaal Raadslieden in de gemeente Beverwijk. De Raadslieden ondersteunen daar binnen de prestatievelden van de Wmo hun cliënten bij de contacten met (overheids)instanties en andere organisaties. Een MRA is bedoeld voor gemeenten die willen weten welk effect de inzet van sociale interventies (kunnen) hebben en wat de concrete kosten en baten daarvan zijn. Het instrument zet de kosten en baten van een sociale interventie naast elkaar, en gaat ook na wat de gevolgen zouden zijn van het niet uitvoeren van de activiteiten. Voor de Sociaal Raadslieden resulteerde dit in een duidelijk overzicht van opbrengsten. Handreikingen voor MKBA s (2007) Ecorys heeft in opdracht van het ministerie van VROM de leidraad opgesteld voor MKBA s voor Integrale Gebiedsontwikkeling alsmede de leidraad voor MKBA s in het sociaal domein. De handleiding voor kostenbatenanalyses voor projecten voor integrale gebiedsontwikkeling hebben we in samenwerking met Witteveen+Bos geschreven. Deze bestaat uit twee onderdelen: een deel voor projectleiders (met een algemene inleiding over de kosten-batenanalyse) en een deel voor de opstellers van kosten-batenanalyses (waar de belangrijkste methodologische kwesties worden besproken). De leidraad voor MKBA s in het sociaal domein is geschreven in samenwerking met het Verwey- Jonker Instituut en is bruikbaar voor zowel projectleiders/ beslissers als voor opstellers van kosten-batenanalyses. Nieuw minimabeleid Echt-Susteren en Roerdalen (2012) Als onderdeel van de voorbereiding van nieuw minimabeleid in de gemeenten Echt-Susteren en Roerdalen heeft Ecorys de maatschappelijke effecten van mogelijk nieuw beleid in beeld gebracht en hierover geadviseerd. Hierbij waren de partijen in het veld uitgebreid betrokken, onder meer via een interactieve Effectenarena-sessie. Het nieuwe beleid is meer dan voorheen gericht op het activeren van burgers (werken) en minder op het bieden van een inkomen (uitkering). 8 8

9 Evaluatie Talent voor Zorg Campus Max ( ) Niet alle jongeren vinden op eigen kracht een plek in de Utrechtse samenleving. Sommigen missen de aansluiting met de arbeidsmarkt. Daarnaast is er in het zorg- en welzijnswerk vraag naar nieuwe medewerkers. Het project Talent voor Zorg campus Max in Utrecht wil op beide vraagstukken een verschil maken: jongeren een echt perspectief bieden en tegelijkertijd meer handen leveren voor de zorg- en welzijnssector. Het project voorziet in extra ondersteuning en betere aansluiting op de arbeidsmarkt voor jongeren die een opleiding volgen aan een van de ROC s in de stad. De jongeren hebben een eigen woongelegenheid in de City Campus Max in Transwijk. Ze worden begeleid bij het wonen en krijgen daarnaast een stage of leer-werktraject. Het is de bedoeling dat leerlingen gaan werken in de zorg-, wellness- en welzijnssector. Het project is begin 2010 als pilot van start gegaan. In de evaluatie beschrijven we het project Talent voor Zorg Campus Max. Daarbij richten we ons vooral op de precieze werking, maatschappelijke kosten en baten en mogelijke verbeteringen. Tevens ontwikkelen we een format waarmee toekomstige Talent voor Zorg-projecten kunnen worden gemonitord. Onderdeel van de evaluatie is een MKBA, waarbij de kosten van het project worden afgezet tegen de financiële en maatschappelijke opbrengsten (baten). Effectanalyse Netwerk Welzijn Versterkt in Peel en Maas ( ) In de gemeente Peel en Maas werken gemeente, welzijnsorganisaties, zorgpartijen en corporatie gezamenlijk aan een aanpak die op een efficiëntere en effectievere manier invulling geeft aan de sociale opgave in de wijk. Er is een Netwerk Welzijn Versterkt opgericht, waarin partijen in gezamenlijk overleg een aanpak ontwikkelen. Professionals zijn vrij om te handelen en komen samen tot een aanpak op maat. Ecorys heeft een effectenanalyse uitgevoerd voor deze nieuwe aanpak in de welzijnssector. De nadruk lag hierbij met name op de financiële stromen en maatschappelijke businesscases. Middels het instrument van de effectenarena en het opstellen van maatschappelijke businesscases is inzichtelijk gemaakt wat het maatschappelijk rendement is van een aantal cases die deze aanpak hebben gevolgd. Dit was aanleiding voor het zorgkantoor om mee te doen en mee te investeren. Ook zorgverzekeringen onderkennen de waarde van deze aanpak en zijn bereid om met partijen in de gemeente in gesprek te gaan. 9

10 Effectanalyse preventief investeren Tilburg (2012) In Tilburg zijn de zorgorganisaties stichting de Twern en Thebe een samenwerking aangegaan met woningcorporatie WonenBreburg om op wijkniveau innovatief, efficiënt en effectief zorg te kunnen bieden. Ecorys heeft een effectanalyse uitgevoerd van deze preventieve buurtaanpak. Van diverse cases is het maatschappelijk rendement vastgesteld en de onderbouwing gegeven van een verdere uitrol van deze aanpak. Hierbij gaat het in essentie om een gedeelde regievoering in de wijk. In interactieve sessies is door middel van effectenarena s gesproken over de effecten van preventief investeren. De kosten gaan hierbij steeds voor de baat uit. Door middel van de zogeheten maatschappelijke prijslijst zijn vervolgens kasstromen in beeld gebracht en maatschappelijke businesscases opgesteld. Stapelingseffecten bezuinigingen sociaal domein (2011/2012) In 2011 had het kabinet een totaal bezuinigingspakket opgesteld van circa 18 miljard euro op de rijksbegroting. Onderdeel hiervan was een miljardenbezuiniging op de sociale zekerheid (o.m. AWBZ, Wmo, Jeugdzorg, Wajong, Wet werk en bijstand, etc.). Naast deze bezuiniging was er ook sprake van een grootschalige decentralisatie van (een deel van) deze instrumenten en overheveling naar gemeenten. De G32-gemeenten (de 34 grootste gemeenten van het land exclusief de vier grootste) zagen zich voor een enorme opgave gesteld zonder dat duidelijk was wat de effecten voor burgers zouden zijn. NICIS en Ecorys onderzochten de effecten op de inkomens van huishoudens in de gemeenten. In het onderzoek is gekeken naar financiële stromen vanuit verschillende sociale voorzieningen naar huishoudens. Hierbij is specifiek gekeken naar stapelingseffecten, waarbij huishoudens door meerdere bezuinigingen tegelijkertijd worden geraakt. Uit de studie bleek onder meer dat bepaalde groepen huishoudens meer dan 50% van hun besteedbaar inkomen dreigden te verliezen. De gemeenten hebben de onderzoeksresultaten gebruikt ter ondersteuning van hun voorbereiding op de veranderingen en in hun reactie naar het rijk. 10 Wijkaanpak en sociaal domein referenties 10

11 Contact Ahmed Hamdi studeerde internationale economie en economische geografie aan de Universiteit Utrecht. Hij is ruim 10 jaar in dienst bij Ecorys, waar hij werkzaam is als senior consultant en projectleider. De afgelopen jaren heeft hij zich onder meer gespecialiseerd in effectmetingen en maatschappelijke kosten-batenanalyses op diverse vlakken, waaronder wijkaanpak, het sociaal domein en gebiedsontwikkeling. Recente relevante projecten van Ahmed zijn: Stapelingseffecten van bezuinigingen op het sociaal domein (opdracht van de G32- gemeenten); Effectanalyse van nieuw armoedebeleid in Echt-Susteren; MKBA Talent voor Zorg in Utrecht; en een MKBA voor een wijkaanpak met een grote sociale component in Roosendaal (opdracht van de gemeente en een woningcorporatie). Momenteel werkt Ahmed onder meer aan de evaluatie van het integrale wijkvernieuwingsbeleid van de gemeente Eindhoven. Wouter Vos is als partner bij Ecorys en manager Steden en Wijken betrokken bij de activiteiten op het gebied van regionale en stedelijke ontwikkeling. Hij houdt zich onder meer bezig met evaluaties op rijksniveau, gemeentelijk niveau, voor rekenkamers en corporaties, project- / procesmanagement, stedelijke-vernieuwingsprojecten, maatschappelijke kosten-batenanalyses en beleidsvisies. Wouter was projectleider van de studie Terugploegen van Maatschappelijke Baten en van de studie naar het maatschappelijk rendement van de preventieve wijkaanpak in Tilburg. Samen met adviseur Jochum Deuten werkt hij momenteel in de gemeente Peel en Maas aan een innovatieve manier om het zichtbare maatschappelijk rendement te verzilveren. Ahmed Hamdi Senior Consultant ahmed.hamdi@ecorys.com T M Wouter Vos Partner wouter.vos@ecorys.com T M Wijkaanpak en sociaal domein referenties

12 Watermanweg GG Rotterdam Postbus AD Rotterdam T E netherlands@ecorys.com Sound analysis, inspiring ideas