WIJKGERICHT WERKEN AAN GEZONDHEID

Transcriptie

1 WIJKGERICHT WERKEN AAN GEZONDHEID 1. GEZONDE WIJKEN Gebaseerd op Factsheet Gezond leven: Gezonde wijken. NIGZ, 2001 Gezonde-wijkenbenadering In achtergebleven stadsdelen en oude centrumbuurten ziet men vaak een opeenhoping van problemen: verloedering, werkloosheid, psychosociale problemen en criminaliteit. In deze buurten is het ook meestal slechter gesteld met de gezondheid van de bevolking. Om de sociale en fysieke leefbaarheid van de (meest) achtergebleven stadsdelen te bevorderen, wordt de laatste tijd steeds meer gekozen voor de gezonde-wijkenbenadering. Deze benadering kent een aantal karakteristieken: - de wijk wordt als geografische of sociale identiteit opgevat - de benadering gaat uit van lokale mogelijkheden en lokale kennis(netwerken) - aanpak vindt plaats op diverse niveaus en met een combinatie van strategieën - bewoners en projectuitvoerders worden betrokken bij alle fasen van actie en onderzoek - kennis en actie worden gecombineerd - er wordt gestreefd naar een collectief leerproces waarbij de bevolking leert zelf initiatieven te nemen tot actie en beslissingen - een zichzelf herhalend en versterkend proces (netwerk opzetten, behoeftebepaling, vaststellen van probleemstelling, keuze onderzoeksmethodologie, dataverzameling en verwerking, actie en beleid, verspreiding van resultaten, verankering, netwerk herzien, hernieuwde behoeftepeiling etc.) - gezondheid wordt positief benaderd vanuit het natuurlijk evenwicht tussen mens en omgeving - overdracht van resultaten en kennis vindt plaats naar alle partners in het proces De gezonde-wijkenbenadering is gebaseerd op de gedachte dat actieve deelname van de mensen waar het om draait, bijdraagt aan hun persoonlijke ontwikkeling en aan het versterken van beoordelings- en beslissingsvermogens. Dit wordt aangeduid met de term empowerment. In achterstandswijken is in het algemeen meer sprake van gemeenschapszin, hetgeen een goede mogelijkheid biedt de sociale norm positief te beïnvloeden.

2 Maatschappelijke opbrengst De kernmotivatie om voor de wijkbenadering te kiezen is de uiteindelijk grotere kans op duurzame veranderingen. Naast de verbeterde gezondheidsstatus zijn er ook mogelijke sociale, economische en politieke opbrengsten. Versterking van competentie van inwoners en families (sociale opbrengst), een energieke en meer productieve samenleving (economische opbrengst) en effectieve pleitbezorging voor afname in sociaal-economische gezondheidsverschillen (politieke opbrengst) zijn voorbeelden van dergelijke nevenopbrengsten. Invloedsfactoren Gezondheidsverschillen hebben te maken met de sociaal-economische positie van mensen, met hun gezondheidscultuur, hun huisvestingssituatie, hun opleidingsniveau en met het wel of niet hebben van werk (zie tabel). Deze verschillende factoren beïnvloeden elkaar, en door de ingewikkelde samenhang is het moeilijk wetenschappelijk te bewijzen welke invloedsfactoren het meest van belang zijn. Gezondheidsverschillen blijken voor een deel samen te hangen met sociaaleconomische verschillen en psychologische factoren.

3 Aanpak Projecten die rond gezondheid werken in de wijk kunnen dus inwerken op elk van deze beïnvloedende factoren van gezondheid. Men kan inspelen op individuele factoren en op leefstijl van de bewoners. Ook de omgeving kan een belangrijke stimulans of belemmering zijn voor gezondheid. Men kan het sociale klimaat in de wijk proberen beïnvloeden. Ingrepen op de fysieke kwaliteit van de omgeving en voorzieningen zijn een andere optie. Samenwerking Binnen de gezonde-wijkenbenadering wordt veel belang gehecht aan samenwerking tussen de verschillende professionele sectoren, omdat gezondheidsverschillen duidelijk samenhangen met sociaal-economische verschillen. Gecoördineerde samenwerking op lokaal niveau heeft als voordeel dat iedere professionele sector zijn eigen achterban heeft waardoor een groot bereik mogelijk is. Bovendien is iedere sector te beschouwen als een bron van faciliteiten, financiële middelen, deskundigheid, contacten, tijd en vrijwilligers. De capaciteit van wijkgerichte benadering is dus in principe groter door de intersectorale samenwerking. Intersectorale samenwerking is echter een intensief en tijdrovend proces. Enige mate van formalisering van samenwerking en een planmatige en systematische aanpak met een duidelijk besluitvormingsproces is noodzakelijk. Doen en denken moeten daarbij samengaan. Een duidelijke trend rondom intersectorale samenwerking en het verkleinen van gezondheidsverschillen is gericht op de koppeling van zorg, welzijn en preventie. 2. DE COMMUNITYBENADERING Gebaseerd op Factsheet De communitybenadering: Een kwestie van passen en meten. NIGZ, 2004 Binnen de gezondheidsbevordering is de communitybenadering relatief nieuw. De benadering is een alternatief voor de klassieke aanpak, waarbij doelen en interventies bepaald worden door de overheid en gezondheidsorganisaties. Die klassieke aanpak blijkt in de praktijk niet altijd goed te werken, vooral niet bij risicogroepen. De voorlichting bereikt hen niet en houdt te weinig rekening met bijvoorbeeld sociale en economische omstandigheden. Bij de communitybenadering ligt dat anders. De mensen worden zelf medeverantwoordelijk gemaakt voor het bepalen én behalen van de doelen. Daardoor groeit het draagvlak en ook de kans op effect.

4 Geen standaarden maar maatwerk De communitybenadering kent een rijke variatie aan initiatieven door een mix van ideeën en principes. De betrokkenen kennen aan de projectdoelen een verschillend belang toe. En de uitvoering van het project verloopt nooit chronologisch of planmatig; doelen en interventies ontwikkelen zich immers in dialoog met de omgeving. Veel keuzes worden niet vooraf maar gedurende de rit gemaakt. Bovendien is het lastig om met onderzoek de resultaten zichtbaar te krijgen. De doelen zijn moeilijk te operationaliseren en de omstandigheden zijn erg wisselend. Ook is vaak het tijdsbestek van het project te kort om al gezondheidswinst te mogen verwachten. Ondanks de onvoorspelbare elementen in de werkwijze, valt er wel degelijk te sturen en te verantwoorden. Nodig is dat ieder project duidelijk maakt vanuit welke uitgangspunten of visie op gezondheid er wordt gewerkt, op welke resultaten er wordt gemikt en hoe het proces en de effecten inzichtelijk gemaakt zullen worden. Geen irrealistische verwachtingen Een belangrijk punt is om reëel te zijn in wat het communityproject zal opleveren. De gezondheidswinst (doorgaans de afname van het aantal sterf- of ziektegevallen) kan immers vaak niet op korte termijn worden aangetoond. Redelijker is om aan te geven dat die winst op langere termijn verwacht mag worden. Neem daarom gezondheid niet als maat, maar als perspectief. Factoren die bijdragen aan de beoogde gezondheidswinst blijken daarbij uitstekend als criteria te kunnen dienen. Het gaat dan om doelen op intermediair niveau, zoals een effectieve gezondheidszorg, een gezondere leefomgeving of meer gezondheidsbewustzijn bij de doelgroep. De resultaten op die niveau s zijn bovendien beter inzichtelijk te maken. Als je het proces opdeelt in kleinere stappen, kan je deze elk opvolgen, weergeven en bijsturen. Zorg er wel voor dat de verwachtingen van alle betrokkenen gelijkgestemd zijn. Onderzoekers, beleidsmakers, praktijkwerkers en sleutelpersonen uit de samenleving moeten het eens zijn over de doelen en over de bewijsvoering die wordt gewenst. Een uitdaging De toekomst van de communitybenadering is niet vanzelfsprekend. Reden te meer om daarvoor de onderlinge samenwerking op te zoeken en kennis uit te wisselen en te delen.

5 3. AANDACHTSPUNTEN Gebaseerd op Buytaert B., Vernaillen N., Van Zele K., Stapstenen voor gezonde gemeenschappen: gezondheidsbevorderingsprojecten in een gemeenschap, VIG, Adequate middelen om de projectresultaten te kunnen bereiken