Mensen met functioneringsproblemen in de Gezondheidsenquête

Transcriptie

1 Mensen met functioneringsproblemen in de Gezondheidsenquête Met bijzondere aandacht voor de arbeidsdeelname Erik Samoy / Februari 2017 De 'Health Interview Survey Belgium', die wordt uitgevoerd door het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV), bevat heel wat gegevens over personen met functioneringsproblemen. De survey is sinds 1997 reeds vijf keer uitgevoerd, laatst in 2013, en de volgende is voor 2018 gepland. In het Vlaams Gewest zijn in 2013 ongeveer 3000 enquêtes afgenomen. De resultaten werden gewogen, wat cijfers oplevert die gelden voor de hele bevolking. Er zijn personen van alle leeftijden bevraagd, maar we geven geen resultaten voor de 65 plussers en op tabel 1 na ook niet voor jongeren. Het gaat ook steeds enkel om personen die verblijven in het Vlaams Gewest. De steekproeftrekking heeft voor gevolg dat geïnstitutionaliseerde personen (bv. langdurig verblijvend in de psychiatrie of in woonvoorzieningen voor gehandicapten) niet bevraagd zijn. Meteen is hiermee een belangrijke beperking aangegeven voor wie in deze gegevens cijfers zoekt over bv. het aantal mensen met een verstandelijke handicap, maar er zijn nog andere redenen waarom deze enquête geen volledig beeld kan geven van het voorkomen van handicaps 1. Voor meer gegevens over het opzet, de omvang, de vragenlijsten enz. verwijzen we naar de website : Aangezien het gaat om een gezondheidssurvey bevat de vragenlijst meerdere vragen die peilen naar ziektes, aandoeningen, handicaps of functioneringsproblemen van een persoon. Voor de analyse maken we vaak gebruik van een variabele die een combinatie is van de antwoorden op drie vragen : Heeft u één of meerdere langdurige ziekten, langdurige aandoeningen of handicaps? De antwoordcategorieën zijn : ja/neen/weet niet/geen antwoord (vraag MB01) Bent u vanwege deze ziekte(n), aandoening(en) of handicap(s) belemmerd in uw dagelijkse bezigheden? De antwoordcategorieën zijn : voortdurend / af en toe / niet of zelden / weet niet / geen antwoord (vraag MB03). Bent u als gevolg van deze ziekte(n), aandoening(en) of handicap(s) bedlegerig? De antwoordcategorieën zijn : voortdurend / af en toe / niet of zelden / weet niet / geen antwoord (vraag MB04) 1 Zo zijn er geen expliciete vragen naar cognitieve vaardigheden. Wel is bij de vraag waarom een gekozen persoon niet op de vragen kon antwoorden (en een proxy mocht antwoorden) een categorie de persoon is ernstig mentaal gehandicapt voorzien. In geen enkele van de enquêtes in Vlaanderen, over de vijf jaren, is deze categorie gebruikt, evenmin als de categorie wegens een gehoorprobleem, bv doof. In vraag MB01 wordt wel gevraagd of een persoon een handicap heeft maar dit wordt samen vernoemd met een langdurige ziekte of een langdurige aandoening en er kan geen onderscheid gemaakt worden tussen elk van deze drie condities. 1

2 Op basis van deze vragen kan de onderzoekspopulatie worden opgedeeld in een groep van mensen zonder en een groep met functioneringsproblemen en deze laatste kan nog worden opgedeeld in groepen met ernstige, matige of lichte beperkingen. 2 De categorie mensen met functioneringsproblemen staat dus voor : 'mensen die belemmerd zijn in hun dagelijkse bezigheden als gevolg van één of meerdere langdurige ziekten, langdurige aandoeningen of handicaps'. Er wordt ook gevraagd om welke gezondheidstoornissen het precies gaat. Sommige daarvan zijn op het eerste zicht heel ernstig (bv. multipele sclerose, ziekte van Huntington), andere lijken veel lichter (bv. sinusitis, verlamming van een vinger) maar het is natuurlijk maar op het niveau van de belemmeringen dat de ernst juist kan worden ingeschat. De volgende tabel toont het voorkomen van functioneringsproblemen naar leeftijd (exclusief 65+) Tabel 1 : Personen met functioneringsproblemen naar leeftijd Vijf jaren samen 0-19 jaar % 1,3 1,6 1,7 1,2 1,2 1,4 N jaar % 15,5 13,8 12,6 17,4 15,8 15,0 N jaar % 12,0 10,3 9,6 12,9 11,7 11,3 N Bron : Gezondheidsenquête 2013, Vlaams Gewest Er is nogal wat variatie van enquête tot enquête in het aandeel personen met functioneringsproblemen. Nemen we de respondenten van alle vijf enquêtes samen, en beschouwen die dus als één grote enquête die over vele jaren liep, dan is het percentage personen met functioneringsproblemen 1,4% (0-19 jaar), 15% (20-64 jaar) en 11,3% (0-64 jaar) of respectievelijk ongeveer , en personen. Onder de 15,8 % mensen met functioneringsproblemen van 20 t.e.m. 64 jaar (2013) zijn er 19% met ernstige beperkingen, 37% met matige en 44% met lichte beperkingen. In de Enquête naar de arbeidskrachten (EAK) wordt ook gevraagd naar functioneringsproblemen, niet op geheel dezelfde manier maar toch voldoende gelijkend om een vergelijking zinvol te maken. De vraag in de EAK luidt : Ervaart U in uw dagelijkse bezigheden (op het werk of daarbuiten) hinder door een handicap, een langdurige aandoening of een langdurige ziekte (al dan niet werkgerelateerd). Ja, in erge mate, Ja, in zekere mate, Neen. Voor het jaar 2013 levert dit 13,7% op (Vlaams Gewest, jaar), in de Gezondheidsenquête (2013) is het percentage 15,8%. 2 Iemand wordt als ernstig beperkt beschouwd als hij/zij omwille van de chronische aandoening ofwel voortdurend belemmerd is in dagelijkse activiteiten of voortdurend bedlegerig, ofwel af en toe belemmerd is in dagelijkse activiteiten én af en toe bedlegerig. Een matige beperking komt overeen met iemand die omwille van de chronische aandoening ofwel voortdurend belemmerd is in dagelijkse activiteiten, maar niet of zelden bedlegerig ofwel af en toe bedlegerig is maar niet of zelden belemmerd in dagelijkse activiteiten. Een lichte beperking betekent dat iemand als gevolg van de chronische aandoening niet of zelden bedlegerig is en slechts af en toe belemmerd is in dagelijkse activiteiten. 2

3 De vraagstelling in de Gezondheidsenquête i.v.m. specifieke chronische ziekten of aandoeningen, die aan de basis liggen van de functioneringsproblemen, doorloopt een lijst aan de hand van de vraag: Hebt u in de afgelopen 12 maanden één van de volgende ziekten of aandoeningen gehad?. Tabel 2 toont de resultaten. De linkerkant van de tabel geeft de verdeling voor alle respondenten ( ) de rechterkant de verdeling enkel voor de personen met functioneringsproblemen ( ). Eenzelfde persoon kon meerdere ziekten of aandoeningen opgeven (multimorbiditeit). Daarom resulteren de gesommeerde percentages in meer dan 100%. Gemiddeld vermelden alle personen 1,5 aandoeningen, die met functioneringsproblemen vermelden er gemiddeld 3,6. Hoewel de rangorde voor beide groepen niet exact dezelfde is, stemt ze wel in grote mate overeen. Tabel 2 : Prevalentie van aandoeningen (Vlaams Gewest, 2013, jaar) : aantallen en percentage ten opzichte van alle respondenten en van de respondenten met functioneringsproblemen. Allen Met functioneringsproblemen AANDOENING Aantal % AANDOENING Aantal % Lage rugprobleem ,8 Lage rugprobleem ,1 Allergie ,7 Nekprobleem ,4 Hoog cholesterolgehalte in bloed ,6 Artrose ,9 Hoge bloeddruk Hoog cholesterolgehalte in bloed ,8 Nekprobleem ,2 Allergie ,8 Artrose ,1 Reumatoïde artritis ,6 Ernstige hoofdpijn zoals migraine ,9 Depressie ,6 Reumatoïde artritis ,4 Hoge bloeddruk ,2 Depressie ,8 Langdurige vermoeidheid ,6 Langdurige vermoeidheid ,4 Ernstige hoofdpijn zoals migraine ,7 Schildklierlijden ,9 Darmziekte, langer dan 3 maanden ,2 Astma ,2 Urinaire incontinentie ,6 Andere chronische aandoeningen ,9 Schildklierlijden ,2 Diabetes ,7 Diabetes ,1 Ernstige of chronische huidaandoening ,7 Andere chronische aandoeningen ,5 Urinaire incontinentie ,2 Osteoporose ,1 Darmziekte, langer dan 3 maanden ,2 Ernstige of chronische huidaandoening Chronisch longlijden Chronische blaasontsteking Osteoporose ,8 Chronisch longlijden ,7 Hartkwaal (geen infarct/coronair lijden) ,3 Astma ,2 Maagzweer ,2 Kanker ,5 Kanker ,2 Epilepsie ,5 Chronische blaasontsteking ,2 Hartkwaal (geen infarct/coronair lijden) ,2 Vernauwing bloedvaten in buik of benen ,1 Prostaatklachten (mannen) ,1 Epilepsie Vernauwing bloedvaten in buik of benen ,2 Prostaatklachten (mannen) ,9 Leverlijden ,1 Cataract ,9 Maagzweer ,2 Nierstenen ,9 Beroerte (of de gevolgen daarvan) ,1 Ernstige nierziekte behalve nierstenen ,8 Hartinfarct (of de gevolgen daarvan) ,1 Leverlijden ,7 Cataract Andere oogziekten ,7 Ernstige nierziekte behalve nierstenen ,1 Galstenen of galblaasontsteking ,6 Galstenen of galblaasontsteking ,8 Beroerte (of de gevolgen daarvan) ,6 Andere oogziekten ,7 Hartinfarct (of de gevolgen daarvan) ,5 Glaucoom ,7 Glaucoom ,5 Coronaire hartziekte ,3 Coronaire hartziekte ,4 Nierstenen ,7 Gebroken heup ,2 Ziekte van Parkinson ,4 Ziekte van Parkinson ,1 Diabetische retinopathie 600 0,1 Maculadegeneratie ,1 Gebroken heup 0 0 Diabetische retinopathie Maculadegeneratie 0 0 *Aantallen beneden de 5000 zijn statistisch niet betrouwbaar. Bron : Gezondheidsenquête 2013, Vlaams Gewest 3

4 Hierna volgen nog cijfers voor enkele specifieke beperkingen, telkens voor de leeftijdsgroep in het Vlaams Gewest (2013) Beperking in mobiliteit : de grote meerderheid (97,2% of ) heeft geen mobiliteitsbeperkingen; 1,6% (53 000) is beperkt tot huis/tuin; 0,6% (21 000) is beperkt tot stoel/zetel en eveneens 0,6% (21 000) is bedlegerig. Beperking in gezichtsvermogen : 6500 personen geven aan dat ze blind zijn of helemaal niets zien. In de gezondheidsenquête wordt gevraagd of de respondent betaald werk heeft, op het moment van het interview, eventueel tijdelijk onderbroken. De volgende tabel en grafiek geeft een beeld van de antwoorden. Tabel 3 : Personen met betaald werk (%) naar ernst van de beperkingen (20-64) Beperkingen Zonder Verschil Zonder - Ernstig Matig Licht Totaal beperkingen Totaal ,6 36,0 49,1 40,7 76,5 35, ,3 40,6 64,9 49,6 75,5 25, ,0 41,6 60,7 48,5 77,0 28, ,1 42,0 53,8 46,6 80, ,2 30,0 65,3 47,4 81,8 34,4 Bron : Gezondheidsenquête, Vlaams Gewest Grafiek 1 : Personen met betaald werk (%) naar ernst van de beperkingen (20-64) Betaald Werk naar beperkingen 0 Ernstig Matig Licht Totaal Geen Bron : Gezondheidsenquête, Vlaams Gewest In 2013 had bijna de helft (47,4%) van de mensen met beperkingen betaald werk, tegenover 81,8% van de mensen zonder beperkingen. De arbeidsdeelname van de mensen zonder beperkingen gaat in stijgende lijn tussen 1997 en Die van mensen met beperkingen (totaal) stijgt aanvankelijk heel sterk maar daalt dan weer wat. 4

5 De arbeidsdeelname van mensen met ernstige beperkingen is, op 2013 na, steeds lager dan die van mensen met matige of lichte beperkingen, maar gaat in de loop der jaren in stijgende lijn. Die van mensen met matige of lichte beperkingen vertoont een grilliger patroon. Enkel voor het jaar 2013 kunnen we vergelijken met de EAK. De arbeidsdeelname van alle mensen met hinder bedroeg 40,4 % (23,8% voor hinder in erge mate, 58,4% voor hinder in zekere mate), en 77% voor de mensen zonder hinder. Dit betekent dat alle percentages, ook die voor mensen zonder hinder, lager liggen in de EAK dan in de Gezondheidsenquête. In de volgende tabel bekijken we de arbeidsdeelname naar aard van de chronische aandoening. Tabel 4 : Personen met betaald werk (%) onder de personen met een aandoening 3, naar aard van de aandoening (20-64 jaar) Allen met een aandoening Enkel die met functioneringsproblemen Ernstige of chronische huidafwijking 77,4 Ernstige hoofdpijn zoals migraine 53,9 Allergieën 76,8 Ernstige of chronische huidafwijking 51,8 Ernstige hoofdpijn zoals migraine 72,2 Kanker 49,8 Chronische longaandoeningen 67,5 Aandoeningen bewegingsstelsel 49,3 Aandoeningen bewegingsstelsel 67,4 Allergieën 48,1 Andere chronische aandoeningen 65,9 Langdurige vermoeidheid 43,1 Gebroken heup 59,0 Aandoeningen spijsverteringsstelsel 41,8 Hart en vaatziekten 58,7 Andere chronische aandoeningen 37,9 Aandoeningen spijsverteringsstelsel 56,3 Osteoporose 36,3 Langdurige vermoeidheid 51,9 Hart en vaatziekten 34,3 Aandoeningen hormoonstelsel 48,3 Aandoeningen hormoonstelsel 29,9 Oogaandoeningen 48,3 Neurologische aandoeningen 29,0 Neurologische aandoeningen 45,1 Somberheid depressie 24,0 Aandoeningen urogenitaal stelsel 43,9 Aandoeningen urogenitaal stelsel 23,7 Somberheid depressie 42,2 Oogaandoeningen 22,5 Osteoporose 41,0 Chronische longaandoeningen 19,2 Kanker 40,8 Gebroken heup nb Allen 58,3 Allen 47,4 Bron : Gezondheidsenquête 2013, Vlaams Gewest Tabel 4 laat zien dat het percentage personen met betaald werk bij de hele groep met een chronische aandoening voor elke aandoening hoger ligt dan bij die groep die ook functioneringsproblemen heeft. Eén uitzondering is kanker maar dit kan te maken hebben met het geringe aantal personen met kanker zonder functioneringsproblemen in de steekproef. 3 Om voldoende aantallen te hebben zijn sommige aandoeningen gegroepeerd : hartinfarct, coronaire hartziekte, andere ernstige hartkwaal, vernauwing van de bloedvaten in buik of benen, beroerte, hoge bloeddruk en hoog cholesterolgehalte = hart en vaatziekten astma en chronische bronchitis = chronische longaandoeningen reumatoïde artritis, artrose, lage rugprobleem of andere chronische rugaandoening, nekprobleem of andere chronische nekaandoening = aandoeningen van het bewegingsstelsel diabetes en schildklierlijden = aandoeningen van het hormoonstelsel ziekte van Parkinson en epilepsie = neurologische aandoeningen maagzweer of zweer aan de 12-vingerige darm, levercirrose en ander leverlijden, ernstige darmstoornissen, galstenen of galblaasontsteking = aandoeningen van het spijsverteringsstelsel nierstenen, ernstige nierproblemen behalve nierstenen, chronische blaasontsteking, urinaire incontinentie, prostaatklachten = aandoeningen van het urogenitaal stelsel cataract, glaucoom, diabetische retinopathie, maculadegeneratie = oogaandoeningen. 5

6 Wat de onderlinge verhouding tussen de verschillende aandoeningen betreft, wordt de interpretatie van de cijfers sterk bemoeilijkt door de hoge graad van multimorbiditeit, vooral bij personen met functioneringsproblemen. De categorieën aandoeningen zijn m.a.w. geen zuivere categorieën. Een analyse per aandoening kan daar wat meer zicht op geven, maar men stoot al vlug op te kleine aantallen. 4 En er zijn natuurlijk ook nog veel andere factoren die de arbeidsdeelname bepalen, zoals sekse, opleidingsniveau en leeftijd, die ook in relatie staan tot specifieke aandoeningen. 4 voor een analyse op een grotere dataset, zie : Erik Samoy & Montserrat Gonzalez Garibay (2016) Labour market participation of people with work limitations due to health problems Findings from the EU Labour Force Survey Op : 6