Deel I. Definities en Statistieken

Transcriptie

1 Deel I Definities en Statistieken

2 !" #!!!!!" $" 2

3 Inhoud Deel I De arbeidsdeelname van mensen met een handicap Definitie van het begrip arbeidshandicap Gehandicapten in de bevolking op werkzame leeftijd De werkzaamheidsgraad van mensen met een arbeidshandicap Focus op de arbeidsgehandicapten Evaluatie van het groeiscenario

4 "%! & # $ # $ %& ' & '( # $& " ) &&& & &* &+ &+, -#*. - /. -0 -& / # 1 2&3/ && " 4 4&/ &7 /"8 01-0& # 9 9 $$ medische, mentale, psychische, psychiatrische ) 5 ) 5&& %& # 56( ) ) : ) ) ; ) + + < $8 $&8 && '# ', # / <! 2&3! = = + < # $8 # $8 # # // 45$8 4 5$ 0 0# 4* 4, 0#4*45$8 %& &/6/&+ (, 0#4*45$8 %& &/( :* 8 * < ; 5 ; < 4

5 Inleiding De voorliggende tekst is een bijgewerkte versie van het eerste deel van de nota Handicap en Arbeid die al enkele jaren, eerst op de website van het Vlaams Agentschap voor personen met een handicap (VAPH) en later op die van het Departement Werk en Sociale Economie, gepubliceerd wordt. Het tweede deel, waarin het beleid onder de loep wordt genomen, wordt later dit jaar geactualiseerd. Dit eerste deel biedt een overzicht van de in ons land beschikbare statististische gegevens over het voorkomen van handicaps in de bevolking. Ze zijn gebaseerd op de resultaten van groots opgezette landelijke of internationale surveys waarin, nog maar sedert een jaar of tien, ook vragen over handicaps en langdurige gezondheidsproblemen zijn opgenomen. Dit maakt het mogelijk de arbeidsmarktpositie van mensen met een handicap en de samenhang ervan met andere kenmerken zoals sekse, leeftijd en opleidingsniveau te onderzoeken. Een systematische monitoring van de arbeidsdeelname van mensen met een handicap is echter nog niet mogelijk omdat de gegevens onderling te moeilijk vergelijkbaar zijn en de analysemogelijkheden te beperkt. Toch is er overtuigend bewijs dat een handicap of een langdurige gezondheidsaandoening de arbeidsdeelname sterk negatief beïnvloedt. De meeste niet-werkende mensen met een handicap zijn inactieven over wie enkel via de uitkeringstelsels beperkte nadere informatie kan worden verkregen. De niet-werkende werkzoekenden vormen een veel kleinere groep die echter via de statistieken van de # // (VDAB) beter kan worden opgevolgd. Dat blijft echter lastig omdat zowel ontwikkelingen op de arbeidsmarkt als institutionele factoren en wijzigingen van de definities de omvang van deze groep beïnvloeden. Op het gebied van handicap en arbeidshandicap is de definitieproblematiek trouwens nooit ver weg. Over de werkende (arbeids-)gehandicapten is het minst bekend. Tegen de volgende update van deze nota, medio 2008, zullen nieuwe gegevens beschikbaar zijn over de arbeidsgehandicapten op de reguliere arbeidsmarkt. Ter afronding wordt aan de hand van een vergelijking tussen de resultaten van de Enquête naar de arbeidskrachten (EAK) van 2002 en 2007 nagegaan of het groeiscenario van 2003 verwezenlijkt werd. 5

6 Deel I De arbeidsdeelname van mensen met een handicap De jongste jaren is er veel informatie over de arbeidsdeelname van mensen met een handicap beschikbaar gekomen. De gegevens zijn evenwel soms moeilijk te interpreteren en te vergelijken omdat de begrippen handicap en arbeidshandicap op uiteenlopende wijze worden gedefinieerd en geoperationaliseerd. 1.1 Definitie van het begrip arbeidshandicap In het model dat aan de basis ligt van de in 2002 door de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) opgestelde International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) wordt een handicap gezien als het resultaat van het samenspel tussen functiestoornissen (bv. in de mobiliteit van de gewrichten), beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten (bv. een staande houding bewaren), persoonlijke factoren (bv. de aanvaarding van de aandoening, compenserende persoonlijke vaardigheden) en externe factoren (de fysieke en sociale omgeving). De aanwezigheid van een mentale, psychische, lichamelijke of zintuiglijke functiestoornis is dus een noodzakelijke voorwaarde voor het ontstaan van een handicap, maar de handicap is het resultaat van het samenspel van meerdere factoren. In het decreet tot oprichting van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap wordt handicap op dezelfde manier gedefinieerd: elk langdurig en belangrijk participatieprobleem van een persoon dat te wijten is aan het samenspel tussen functiestoornissen van mentale, psychische, lichamelijke of zintuiglijke aard, beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten en persoonlijke en externe factoren. 1 De handicap is dus niet de medische aandoening of de functiestoornis, maar het participatieprobleem dat mede door die aandoening of die stoornis ontstaat. Omdat de term handicap in het dagelijkse taalgebruik vaak gelijkgesteld wordt met de stoornis is men ook de term handicapsituatie gaan gebruiken, die beter weergeeft dat er verschillende soorten factoren in het spel zijn. 1 Decreet van 7 mei 2004 tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap, art. 2, 2 (Belgisch Staatsblad van 11 juni 2004, blz e.v.) 6

7 Een arbeidshandicap is dan : "elk langdurig en belangrijk probleem van deelname aan het arbeidsleven dat te wijten is aan het samenspel tussen functiestoornissen van mentale, psychische, lichamelijke of zintuiglijke aard, beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten en persoonlijke en externe factoren." Deelname aan het arbeidsleven omvat het verkrijgen en behouden van een baan en er vooruitgang in maken. Dit betekent dat de groep arbeidsgehandicapten enkel het vak A uit het onderstaande schema omvat, namelijk de mensen die zowel functiestoornissen en/of activiteitsbeperkingen hebben als een langdurig en belangrijk participatieprobleem op het gebied van arbeid. Schema 1 Afbakening van de groep arbeidsgehandicapten Functiestoornissen en/of activiteitsbeperkingen Geen functiestoornissen en/of activiteitsbeperkingen Langdurig en belangrijk participatieprobleem op het gebied van arbeid A C Geen langdurig en belangrijk participatieprobleem op het gebied van arbeid B D Om te kunnen vaststellen wie arbeidsgehandicapt is, moet de theoretische definitie in concrete, meetbare termen worden vertaald of geoperationaliseerd. Dat kan op verschillende manieren. Een eerste mogelijkheid bestaat erin te onderzoeken welke mensen, op basis van een multidisciplinair verslag van een gespecialiseerde dienst, door een provinciale evaluatiecommissie van het VAPH (voorheen VFSIPH) aan de hand van de bovenstaande definitie van handicap als gehandicapten zijn erkend omdat zij problemen hebben om te participeren aan het arbeidsleven en dus recht hebben op prestaties zoals gespecialiseerde beroepsopleiding, beschutte tewerkstelling, loonsubsidies, aanpassingen van de arbeidspost, enz. Sinds april 2006 is de VDAB belast met de uitvoering van de prestaties, maar de toegang ertoe blijft afhankelijk van een erkenning op basis van de criteria en de procedure van het VAPH. Medio 2008 zal de VDAB ook deze taak overnemen. Iemand kan echter ook op grond van andere criteria en/of procedures tot de groep arbeidsgehandicapten worden gerekend. Uit de schoolverlatersenquête van 7

8 de VDAB blijkt dat veel afgestudeerden van het buitengewoon secundair onderwijs (BuSO), dat is opgedeeld in zeven types naar handicap, / //+ &//&. De groep mensen met een BuSO-verleden is dus ook een mogelijke operationalisering van het begrip arbeidsgehandicapten. Sommige werkzoekenden worden op grond van hun medische voorgeschiedenis door de VDAB en/of de RVA als gedeeltelijk of zeer beperkt geschikt voor de arbeidsmarkt aangemerkt. Vroeger werden ook moeilijk plaatsbare werkzoekenden door de arbeidsbemiddelaars soms in deze categorie ondergebracht. De gedeeltelijk of zeer beperkt geschikte werkzoekenden hebben dus niet altijd gezondheidsproblemen of een handicap, maar als dat wel het geval is, dan zijn zij arbeidsgehandicapt. Ook de langdurig werklozen bij wie een VDAB-consulent tijdens de nieuwe intake in het kader van de sluitende aanpak een MMPPproblematiek (medische, mentale, psychische, psychiatrische problematiek) heeft vastgesteld, kunnen als arbeidsgehandicapten worden aangemerkt. Dat iemand op basis van een inschrijving in het VAPH, een BuSO-schoolverleden of een gedeeltelijke/zeer beperkte arbeidsgeschiktheid als arbeidsgehandicapte aangemerkt is, houdt in dat een daartoe bevoegde Vlaamse instantie (VAPH, CLB/BuSO-School, VDAB) heeft getoetst of de betrokkene voldoet aan de beide criteria van arbeidshandicap, namelijk de aanwezigheid van functiestoornissen en activiteitsbeperkingen én van langdurige en belangrijke participatieproblemen inzake arbeid. Ook andere officiële instanties kunnen nagaan of iemand arbeidsgehandicapt is, bijvoorbeeld in het kader van de ziekte- en invaliditeitsverzekering, de arbeidsongevallenverzekering, de beroepsziekteverzekering en het stelsel van inkomensvervangende tegemoetkoming voor gehandicapten. Ook deze toetsingen kunnen worden gezien als bewijs van de aanwezigheid van een arbeidshandicap. Daarnaast kunnen mensen ook zichzelf als gehandicapt bestempelen (de zogenaamde zelfdefinities ). Dit is het geval in de Gezondheidsenquête, de Socio-economische enquête (2001) en de Enquête naar de Arbeidskrachten (EAK) waarin de ondervraagden kunnen vermelden dat zij gezondheidsproblemen hebben en daardoor moeilijkheden ervaren in hun dagelijks leven of in verband met werk (dit laatste expliciet in de EAK-2002 en onrechtstreeks in de andere enquêtes). De theoretische definitie van arbeidshandicap kan dus op verschillende manieren worden geoperationaliseerd. Naargelang de context waarin ze gehanteerd worden 8

9 en het beoogde doel, zijn al deze operationaliseringen legitiem. Zo kunnen de vragen die in de enquêtes worden gesteld een geldige operationalisering vormen voor het toetsen of evenredige participatie wordt bereikt. Wil men specifieke maatregelen voor arbeidsgehandicapten nemen, dan moet deze groep eerst worden geïdentificeerd en in kaart gebracht. We beschrijven dit proces in twee stappen. Eerst proberen we te achterhalen hoeveel mensen op werkzame leeftijd belemmeringen (niet noodzakelijk op het gebied van arbeid) ervaren als gevolg van gezondheidsproblemen en wat hun arbeidsmarktpositie is (punt 1.2 en 1.3). Binnen de groep gehandicapten gaan we daarna op zoek naar deelgroepen werkzoekenden en werkenden die duidelijk tot de groep arbeidsgehandicapten behoren (punt 1.4) Gehandicapten in de bevolking op werkzame leeftijd De schijnbaar eenvoudige vraag Hoeveel mensen met een handicap zijn er, is niet gemakkelijk te beantwoorden omdat er geen register van gehandicapten bestaat. Voor algemene cijfers moeten we dus een beroep doen op enquêtes die vragen over handicap bevatten. We presenteren de resultaten van een aantal enquêtes bij de gehele bevolking (d.w.z. alle leeftijden) of bij deelpopulaties. Gezien de thematiek van deze nota, namelijk arbeid, beperken we ons tot de resultaten voor de bevolking op werkzame leeftijd. Van het begin van de jaren negentig tot in 2002 is jaarlijks een panel van huishoudens bevraagd in de Panel Studie Belgische Huishoudens (PSBH) waarin ook handicaps en chronische ziektes aan bod komen. We maken gebruik van de gegevens voor 1998 en Er zijn ook al drie Gezondheidsenquêtes gehouden (in 1997, 2001 en 2004) waarin die problemen ter sprake komen. In de jaarlijkse survey in opdracht van de Vlaamse Regering (APS-survey) wordt sinds 2002 gevraagd naar handicaps en chronische ziektes en ook in de jaarlijkse Enquête naar de Arbeidskrachten (EAK) van 2002 en 2007 is hierover een vraag gesteld (zie Samoy 2001, 2003a, 2003b en 2004 en Devisch & Samoy 2003). Sedert 2002 wordt ook een tweejaarlijkse Europese enquête gehouden, de European Social Survey (ESS), die eveneens een vraag over handicaps bevat. De omvangrijkste enquête waaruit we gegevens kunnen putten, is echter de Socio-economische enquête uit 2001 (SEE2001, zie Samoy 2005). Omdat de vraagformulering erg belangrijk is om enquêteresultaten juist te kunnen interpreteren, zetten we alle relevante vragen uit de genoemde enquêtes op een rij. 9

10 Schema 2 Handicapgerelateerde vragen in recente enquêtes PSBH-1998 en PSBH-2000 Hebt U een chronisch gezondheidsprobleem (fysisch of psychisch), een ziekte of een handicap? Ja - Neen. Wordt U erdoor gehinderd in uw dagelijkse activiteiten? Ja, ernstig - Ja, enigermate - Neen. Gezondheidsenquête 1997, 2001 en 2004 Heeft U last van één of meerdere langdurige ziekten, langdurige aandoeningen of handicaps? Ja - Neen. Is U vanwege deze ziekte(n), aandoening(en) of handicap(s) belemmerd in uw dagelijkse bezigheden? Voortdurend / Af en toe / Niet of zelden Is U als gevolg van deze ziekte(n), aandoening(en) of handicap(s) bedlegerig? Voortdurend / Af en toe / Niet of zelden. SEE2001 Hebt u last van één of meerdere langdurige ziekten, langdurige aandoeningen of handicaps? Ja - Nee. Indien JA, bent u door deze ziekten, aandoeningen of handicaps belemmerd in uw dagelijkse bezigheden? Voortdurend / Af en toe / Niet of zelden. Indien JA, bent u bedlegerig vanwege deze ziekten, aandoeningen of handicaps? Voortdurend / Af en toe / Niet of zelden. APS-survey 2002 en volgende Heeft U last van één of meerdere langdurige ziekte(n), langdurige aandoening(en) of handicap(s)? Ja - Neen. Is U vanwege deze ziekte(n), aandoening(en) of handicap(s) voortdurend, af en toe of zelden of niet belemmerd in uw dagelijkse bezigheden? Voortdurend - Af en Toe -Zelden of Niet. EAK 2002 Hebt u een handicap of lijdt u aan een langdurig gezondheidsprobleem? Ja - Neen. EAK 2007 Ervaart U in uw dagelijkse bezigheden (op het werk of daarbuiten) hinder door een handicap, een langdurige aandoening of een langdurige ziekte (al dan niet werkgerelateerd). Ja, in erge mate, Ja, in zekere mate, Neen. ESS 2002 Wordt u op de een of andere manier in uw dagelijkse activiteiten beperkt (gehinderd in het uitvoeren van dagelijkse activiteiten) door een langdurige ziekte of door een handicap, of door een lichamelijke of geestelijke aandoening? Ja, erg - Ja, in zekere mate - Nee. De vraagformulering in de verschillende enquêtes is weliswaar niet identiek maar toch voldoende gelijklopend om de resultaten te kunnen vergelijken. In alle enquêtes wordt gepeild naar de aanwezigheid van zowel handicaps als langdurige gezondheidsaandoeningen maar omdat ze in één adem worden genoemd en niet in afzonderlijke vragen worden behandeld, kan geen onderscheid tussen beide worden gemaakt. Het aspect langdurigheid zit in het 10

11 begrip handicap zelf vervat. Voor ziektes wordt steeds gevraagd naar langdurige of chronische ziektes (of aandoeningen of gezondheidsproblemen). Kortstondige ziektes of ziektes waarvan de respondent verwacht dat ze niet lang zullen duren, zouden dus niet vermeld mogen zijn. Door de vraagformulering wordt een breed net uitgeworpen, maar in alle enquêtes wordt de vangst daarna gereduceerd door vervolgvragen over de invloed van de ziektes en handicaps op het dagelijkse leven. In de PSBH, de Gezondheidsenquête en de APS-survey wordt aan respondenten die een gezondheidsprobleem/ziekte/aandoening of handicap vermelden, gevraagd of zij er hinder of belemmeringen van ondervinden in hun dagelijkse bezigheden/ activiteiten. In de gezondheidsenquêtes en de SEE2001 kan ook bedlegerigheid als gevolg worden vermeld. In de EAK 2002 wordt alleen gevraagd naar belemmeringen in de deelname aan het arbeidsleven (daarover later meer). Vervolgvragen in deze enquêtes maken het dus mogelijk om binnen de groep die verklaart een handicap of een langdurige ziekte te hebben, een deelgroep te onderscheiden die daar in het dagelijkse leven of in het arbeidsleven last van heeft. Op basis van de ESS is dit niet mogelijk omdat de aspecten aanwezigheid van een handicap/ziekte/aandoening en resulterende belemmeringen samen in een vraag zitten. Om te kunnen spreken van een arbeidshandicap, is vereist dat de gezondheidsbeperkingen gepaard gaan met belemmeringen in het arbeidsleven. Enkel in de EAK is dit goed rechtstreeks gemeten, maar op basis van alle andere enquêtes kan wel worden achterhaald of handicaps en langdurige gezondheidsproblemen voorkomen en of zij belemmeringen in het dagelijks functioneren tot gevolg hebben. Tabel 1 laat zien hoeveel mensen verklaren een handicap of langdurige ziekte te hebben en voor hoeveel mensen dat resulteert in belemmeringen in het dagelijkse leven of (enkel EAK 2002) op het gebied van arbeid. Ook in de EAK-2007 zijn er enkele vervolgvragen over arbeid, maar de eerste vraag (zie schema 2) legt al onmiddellijk een relatie met hinder in de dagelijkse bezigheden. In een volgende editie van deze nota zal een analyse te vinden zijn van de vervolgvragen in de EAK-2007, nu beperken we ons tot de resultaten op basis van de eerste vraag. 11

12 Tabel 1 : Handicapgerelateerde enquêteresultaten. Vlaams Gewest Enquête leeftijd % met handicap of langdurige ziekte % met belemmeringen PSBH PSBH Gezondheidsenquête Gezondheidsenquête Gezondheidsenquête SEE APS-survey EAK EAK ESS Omdat het type enquête, de enquêtepopulatie en het enquêtejaar verschillen, is het niet verwonderlijk dat de vastgestelde percentages uiteenlopen. De omvangrijkste enquête, de SEE2001 met respondenten tussen 15 en 64 jaar, levert de betrouwbaarste cijfers op (16% %) De werkzaamheidsgraad 2 van mensen met een arbeidshandicap De PSBH, de Gezondheidsenquête, de APS-survey, de SEE2001, de ESS en de EAK-2007 laten toe na te gaan hoe het gesteld is met de arbeidsdeelname van mensen die ten gevolge van een handicap of een langdurig gezondheidsprobleem belemmeringen in hun dagelijks leven ervaren. Bovendien kan, zij het op basis van uiteenlopend materiaal, rekening worden gehouden met de ernst daarvan. Tabel 2 vat de bevindingen samen. Ter vergelijking zijn ook de resultaten op van de EAK vermeld, hoewel hiervoor het onderscheid naar ernst van de belemmeringen in het dagelijkse leven niet kan worden gemaakt. 2 De werkzaamheidsgraad is het aandeel werkende personen in de bevolking op arbeidsleeftijd (werkzame leeftijd). De term is synoniem met netto-arbeidsparticipatie of netto-arbeidsdeelname. De bruto-arbeidsparticipatie of deelname komt overeen met de activiteitsgraad (het aandeel van de bevolking op arbeidsleeftijd dat actief is op de arbeidsmarkt hetzij als werkende, hetzij als werkzoekende). 12

13 Tabel 2 : Werkzaamheidsgraad van mensen met belemmeringen (Vlaams Gewest) survey totale populatie mensen met belemmeringen lichte belemmeringen ernstige belemmeringen EAK EAK PSBH PSBH SEE Gezondheidsenquête Gezondheidsenquête Gezondheidsenquête APS ESS Niet alleen het begrip handicap is in de enquêtes verschillend geoperationaliseerd, ook de werkzaamheid, d.w.z. wie als werkend wordt beschouwd, is niet exact op dezelfde manier omschreven. Als we daarvan abstractie maken, ligt de werkzaamheidsgraad van mensen die belemmeringen ondervinden in de surveys gemiddeld 22% lager dan in de totale bevolking op werkzame leeftijd. Voor lichte belemmeringen is het verschil gemiddeld maar 13%, voor ernstige belemmeringen loopt het op tot 37%. In wat volgt werken we een en ander meer in detail uit op basis van de Socio- Economische enquête 2001, veruit de omvangrijkste enquête die ooit gehouden is (zie Samoy, 2005). In de bevolking op arbeidsleeftijd verklaart 16% van de respondenten last te hebben van één of meerdere langdurige ziekten, langdurige aandoeningen of handicaps; 12.3% verklaart daardoor voortdurend of af en toe belemmerd te worden in hun dagelijkse bezigheden (zie tabel 1). 3 Op grond van de intensiteit van de belemmering 3 De berekeningen zijn niet gebaseerd op de totale enquête maar op een steekproef die 10% van de huishoudens omvat. Onze analyse heeft betrekking op de leden van die huishoudens. Cijfers over het geheel van de socio-economische enquête maken het mogelijk de representativiteit met betrekking tot de aanwezigheid van functiebeperkingen te toetsen. In de gehele populatie verklaart eveneens 16% last te hebben van en 12.3% wordt voortdurend of af en toe belemmerd. De non-respons op die vraag bedroeg in Vlaanderen slechts 6.3% (15-64 jaar). De absolute cijfers in de tekst zijn bijna steeds veralgemeningen op basis van de 10%-steekproef (N uit de steekproef x 10). Ze zijn dus niet exact en zijn bovendien afgerond omdat we enkel een grootte-orde willen aangeven. 13

14 (voortdurend/af en toe) kan een opdeling worden gemaakt in mensen met zware functiebeperkingen (4.5% of ongeveer personen) en mensen met lichte functiebeperkingen (7.8% of ongeveer personen). Wie verklaarde niet of zelden belemmerd te zijn of de vraag naar de ernst van de belemmering niet beantwoordde (samen 3.7%), wordt in de analyse niet tot de groep mensen met functiebeperkingen gerekend. In absolute cijfers komt de 12.3% overeen met ongeveer mensen met functiebeperkingen (Vlaams Gewest jaar). De vraagformulering (zie hierboven) heeft tot gevolg gehad dat de groepen mensen met langdurige ziekten of aandoeningen en mensen met een handicap samengevoegd zijn hoewel deze beide groepen, zij het niet eenvoudig, wel degelijk te onderscheiden zijn. Als afzonderlijke vragen naar ziekte en handicap worden gesteld, kan iemand met een mobiliteitshandicap bijvoorbeeld daarnaast ook nog een ziekte of aandoening vermelden, maar de handicap kan ook het gevolg zijn van een ongeval zonder dat de betrokkene ziek is. Op basis van een andere vraag naar de algemene gezondheidstoestand kan wel een onderscheid worden gemaakt. Onder de mensen met functiebeperkingen zijn er 24% die hun algemene gezondheidstoestand als slecht of zeer slecht omschrijven en drie vierde (76%) als redelijk tot zeer goed. Deze laatste groep zouden we, in enge zin, als gehandicapt kunnen bestempelen. De anderen zijn dan ofwel chronisch zieken of mensen met een handicap (in enge zin) die bovendien acuut of chronisch ziek zijn. Ter vergelijking, in de groep zonder functiebeperkingen omschrijft slechts 0.3% de gezondheidstoestand als slecht tot zeer slecht. Aangezien we geen sluitend onderscheid kunnen maken, heeft de analyse steeds betrekking op de volledige groep. Het aantal werkenden in de bevolking op arbeidsleeftijd bedraagt 64.1% (2001). Werkend zijn diegenen die in de enquête hebben verklaard dat ze een baan hebben (met om het even welk statuut, inclusief leerjongen/-meisje en ook al is men tijdelijk niet aan het werk wegens ziekte, verlof, loopbaanonderbreking, tijdelijke werkloosheid, enz.). 14

15 Tabel 3 : Bevolking op arbeidsleeftijd (15-64) naar arbeidsmarktpositie en functiebeperkingen (SEE VL) Arbeidsmarkt positie Met functiebeperkingen (FB) Zwaar Licht Totaal Zonder Functiebeperkingen Student Werkend Werkzoekend Inactief Totaal % Totaal (N)* * De totalen zijn afgerond op duizendtallen. Het zijn schattingen waarbij ervan uitgegaan wordt dat functiebeperkingen even vaak voorkomen in de non-responsgroep dan in de responsgroep. Uit een analyse van de non-respons bij de bevolking op arbeidsleeftijd (7.2%), blijkt dat er in vergelijking met de respons 5% meer vrouwen zijn, 10% meer 50-plussers en 15% meer mensen met een lage opleiding. Op basis daarvan verwachten we bij de non-respons meer personen met een functiebeperking dan bij de respons. Onze hypothese van geen verschil is een conservatieve schatting. De werkzaamheidsgraad van mensen met functiebeperkingen (ongeacht de intensiteit daarvan) ligt bijna 30% lager dan die van mensen zonder functiebeperkingen. Voor lichte beperkingen is dit verschil maar 20%, terwijl het voor zware beperkingen oploopt tot 44%. In die laatste groep is maar één persoon op vier aan het werk. Tegenover de lage werkzaamheidsgraad van mensen met functiebeperkingen staat een hoge graad van inactiviteit. Van de gehele groep met functiebeperkingen is de helft niet actief; van de mensen met zware beperkingen zelfs twee derde. Het percentage werkzoekenden is maar iets hoger bij mensen met functiebeperkingen dan bij mensen zonder, maar het percentage dat (nog) studeert ligt wel heel wat lager, wat ongetwijfeld samenhangt met de verschillen in leeftijdsverdeling tussen de beide groepen (waarover later meer). 15

16 Het verschillend patroon van de arbeidsmarktposities naar leeftijd blijkt duidelijk uit de vergelijking van grafiek 1 (mensen met functiebeperkingen) met grafiek 2 (gehele bevolking op arbeidsleeftijd). Het vlak onderaan links in de grafiek stelt de studerenden voor. Daarbovenop komt het donkere vlak van de werkenden, dan volgt de smalle strook van de werkzoekenden en tenslotte wordt het kader opgevuld met de inactieven. Op elke leeftijd is de som van de percentages voor elk van de vier arbeidsmarktposities gelijk aan 100%. Grafiek 1 : Mensen met functiebeperkingen naar arbeidsmarktpositie en leeftijd 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% inactief werkzoekend werkt studeert Grafiek 2 : Gehele bevolking op arbeidsleeftijd naar arbeidsmarktpositie en leeftijd 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% inactief werkzoekend werkt studeert 16

17 In tabelvorm ziet de situatie er als volgt uit : De onderstaande stapelgrafiek brengt dit in beeld. Grafiek 3 : Arbeidsmarktpositie van mensen met een handicap naar leeftijd (2001-VL) Werk en Handicap (SEE2001) 100% 90% 80% 70% 60% Werkend-geh Tabel 4 : Arbeidsmarktpositie naar leeftijd (SEE2001, VL) Leeftijd Werkende nietgehandicapten Werkende Niet-werkende Niet-werkende Tot.% gehandicapten gehandicapten niet-gehand (15-64) Niet-werkend-Nietgeh 50% 40% Werkend-Niet-geh Niet-werkend-geh 30% 20% 10% 0% De grafiek laat zien hoe het heldere gebied in het midden, dat alle mensen met een handicap voorstelt, breder wordt op hogere leeftijden. De afstand tussen de twee lijnen die dit gebied afbakenen, bedraagt slechts 5% à 6% tussen 20 en 30 jaar, maar meer dan 20% op 55 jaar of ouder. Dit illustreert het bekende gegeven dat er op hogere leeftijden meer mensen met een handicap zijn. Wat ons hier bijzonder interesseert is de loop van de lijn die het gehandicaptengebied verdeelt in een gebied van werkenden en een van niet-werkenden. Deze scheidingslijn loopt min of meer in het midden van het gehandicaptengebied tot op de leeftijd van 50 17

18 jaar, maar buigt dan sterk naar beneden. Vanaf die leeftijd zijn er dus veel meer mensen met een handicap en zijn er nog maar heel weinig aan het werk. Deze trend is niet beperkt tot mensen met een handicap want ook in de gehele bevolking neemt het aantal werkenden na de vijftig sterk af. In het algemeen hangt de werkzaamheidsgraad samen met meerdere factoren, waaronder sekse, leeftijd en opleidingsniveau. Dit blijkt uit de volgende cijfers voor de totale populatie op arbeidsleeftijd in de steekproef (situatie in 2001). De werkzaamheidsgraad bedraagt 72.1% bij mannen en 55.9% bij vrouwen. Bij jarigen is de werkzaamheidsgraad dubbel zo hoog als bij jarigen (81.9% versus 40.6%). De werkzaamheidsgraad bij laaggeschoolden (hoogstens lager secundair) is veel geringer dan bij hoger geschoolden (47.7% versus 75.9%). Die factoren hangen echter ook samen met de aanwezigheid van functiebeperkingen. Bij de mannen heeft 12.0% functiebeperkingen, bij de vrouwen 12.6%. Bij de jarigen heeft 9.2% functiebeperkingen, bij de jarigen 22.4%. Bij laaggeschoolden (hoogstens lager secundair) zijn er ongeveer dubbel zoveel mensen met functiebeperkingen als bij hoger opgeleiden (17.5% versus 8.4%) Omdat sekse, leeftijd en opleidingsniveau ook nog eens onderling samenhangen, betrekken we deze kenmerken naast de functiebeperkingen in de analyse van de werkzaamheidsgraad. We beperken ons tot de groep jarigen, omdat de overgrote meerderheid van de 15- tot 20-jarigen nog studeert (90%). 18

19 Tabel 5 : Werkzaamheidsgraad naar sekse, leeftijd, opleidingsniveau (laag/hoog) en aanwezigheid van functiebeperkingen (SEE VL) Man Vrouw jaar jaar jaar jaar laag* hoog laag hoog laag hoog Laag hoog Geen FB* (1) Met FB (2) (1) - (2) Zware FB (3) (1) - (3) * laag : hoogstens lager secundair onderwijs * FB : functiebeperkingen In elk van de gecombineerde categorieën op basis van sekse, leeftijd en opleidingsniveau is de werkzaamheidsgraad van mensen met functiebeperkingen lager dan die van mensen zonder functiebeperkingen. Het verschil varieert van 11.7% tot 31.9% naargelang de categorie. De werkzaamheidsgraad van mensen met zware functiebeperkingen ligt nog een heel stuk lager, waardoor de afstand ten opzichte van de mensen zonder functiebeperkingen nog groter wordt. Zo is van de vrouwen van boven de 50 met een lage opleiding en zware functiebeperkingen minder dan één op tien aan het werk, terwijl dat in de groep zonder functiebeperkingen nog bijna één op vier is. Het gaat dan weliswaar niet meer om grote absolute aantallen, maar die groep vrouwen omvat in totaal toch nog een tal personen, van wie er dus minder dan aan het werk zijn. Aangezien diverse factoren de werkzaamheidsgraad beïnvloeden, rijst de vraag of handicaps en gezondheidsproblemen nog wel een onafhankelijk effect hebben als al die factoren in rekening zijn gebracht. Uit tabel 5 blijkt eigenlijk al dat er inderdaad een onafhankelijk effect is, maar zij biedt geen mogelijkheid om het gewicht van de factoren te vergelijken. Dit kan wel door middel van een logistische regressie met leeftijd, sekse, opleidingsniveau en het hebben van functiebeperkingen als dichotome onafhankelijke variabelen en het al dan niet werkzaam zijn als afhankelijke variabele. We geven de resultaten voor de SEE2001-VL en, ter vergelijking, ook voor drie andere enquêtes, met resultaten voor heel België (de PSBH 2000, de Gezondheidsenquête 2001 en de EAK 2002). Zoals in punt 1.2. is uiteengezet, is de variabele beperkingen in drie van die enquêtes gebaseerd op vrijwel identiek geformuleerde vragen en is in de EAK alleen gevraagd naar het hebben van handicaps of langdurige gezondheids- 19

20 problemen, zonder dat is nagegaan of deze een weerslag hebben op de dagelijkse bezigheden. Tabel 6 : Logistische regressie (geschatte parameters voor de logit op het werkzaam zijn) SEE2001 VL PSBH-België 2000 Gezondheidsenquête België 2001 EAK België jaar jaar jaar jaar Leeftijd 0= =50-64 Geslacht M=0 V=1 Opleiding 0=laag 1=hoog Beperkingen geen = 0 Zwaar-Ernstig of Ernstig +Matig = 1 Exp(B) Exp(B) Exp(B) Exp(B) * Matig = Licht of Enigermate = Nagelkerke Alle effecten zijn significant (p<0.01) *leeftijd : 0 = / 1 = De functiebeperkingen vormen een autonome factor die de kans op het hebben van werk bepaalt, ook nadat de effecten van leeftijd, geslacht en opleiding in rekening zijn gebracht. In het model hebben de variabelen leeftijd, geslacht, opleidingsniveau en functiebeperkingen alle vier een significante invloed op de (logaritme van) de kansverhouding werkzaam/niet werkzaam, maar ze wegen niet allemaal even zwaar. De waarden van de Exp(B) geven aan wat de kans is om te werken versus niet te werken. Zo is in de SEE2001 de kans om te werken versus niet te werken veel kleiner (0.14) voor iemand met zware beperkingen dan voor iemand zonder beperkingen, als de overige variabelen constant worden gehouden. Op basis van de Exp(B) kunnen we stellen dat zware beperkingen de sterkste invloed hebben, gevolgd door leeftijd, geslacht, lichte beperkingen en opleidingsniveau. Als we geen onderscheid maken naar niveau van beperkingen en ze dus allemaal samennemen (cijfers niet in de tabel), komt de factor beperkingen (met ) op de tweede plaats na leeftijd (0.1776) maar vóór sekse (0.3380) en opleidingsniveau ( ). In de PSBH 2000 vinden we eveneens een sterke invloed van zware beperkingen, maar lichte beperkingen hebben er ook een grote invloed. In de gezondheidsenquête 2001 blijkt de invloed van de 20

21 beperkingen kleiner te zijn, hoewel de zware beperkingen nog wel op de tweede plaats komen. In de EAK komen de beperkingen pas op de vierde plaats, maar daar is geen onderscheid gemaakt naar ernst en verschilt de vraagformulering van die in de drie andere enquêtes. Ter afronding geven we de resultaten van de eerste European Social Survey (ESS2002). Tabel 7 : Aandeel mensen dat in de dagelijkse activiteiten beperkt wordt door een langdurige ziekte, een handicap of een lichamelijke of geestelijke aandoening, in diverse EU-lidstaten en werkzaamheidsgraad (15-64 jaar ) % met Werkzaamheidsgraad beperkingen jarigen Alle met verschil (1)-(2) jarigen (1) beperkingen (2) Italië Portugal Spanje Ierland Luxemburg Griekenland België Oostenrijk Verenigd Koninkrijk Duitsland Denemarken Nederland Finland Zweden Uit de tabel blijkt dat de percentages mensen met beperkingen sterk uiteenlopen (8% tot 23.4%), zo zeer zelfs dat men zich zelfs kan afvragen of het wel over dezelfde "soorten" mensen gaat. Ook in de Europese EAK stelt men dezelfde variatie vast (Samoy, Tielens, 2004). De werkzaamheidsgraad van mensen met beperkingen ligt hoger in de landen waar meer mensen verklaren beperkingen te ervaren. Van belang is vooral de achterstand in werkzaamheid die varieert van 9.5% tot 23.7%. In vrijwel alle opzichten neemt België een middenpositie in. 21

22 1.4. Focus op de arbeidsgehandicapten Na deze algemene verkenning van de situatie van mensen met een handicap of langdurige gezondheidsproblemen trachten we meer zicht te krijgen op hun arbeidsmarktsituatie. Het kan daarbij gaan om het 6, / 7 het niet in staat zijn om te werken of, voor de werkenden, het ervaren van beperkingen bij het verrichten van het werk. Van de in punt 1.2. besproken enquêtes bevat de Enquête naar de Arbeidskrachten (EAK) van 2002 expliciete vragen hierover. In het Vlaamse Gewest bedraagt het aantal mensen dat in de EAK 2002 verklaart een handicap te hebben of te lijden aan een langdurig gezondheidsprobleem 16.2%, wat overeenkomt met ongeveer personen. Op basis van de specifieke vervolgvragen voor werkenden en niet-werkenden over problemen in de arbeidssituatie of bij het zoeken naar werk, kunnen de volgende EAK-respondenten als arbeidsgehandicapten worden aangemerkt : de niet-werkenden die verklaren dat hun handicap of gezondheidsprobleem iedere beroepsactiviteit onmogelijk maakt of dat ze beperkt zijn en in het soort of de hoeveelheid werk die ze zouden aankunnen en/of in de verplaatsing naar een eventuele arbeidsplaats, en de werkenden die verklaren dat hun handicap of gezondheidsprobleem beperkingen meebrengt inzake aard van het werk, hoeveelheid werk en verplaatsing naar het werkt. Op grond van deze criteria telt de EAK voor het Vlaamse Gewest 12.4% arbeidsgehandicapten, wat overeenkomt met ongeveer personen. De werkzaamheidsgraad van deze groep bedraagt 37.4%, terwijl de globale werkzaamheidsgraad in het tweede kwartaal van 2002 in Vlaanderen 63.5% bedroeg. Het is interessant om na te gaan of we de zelf-verklaarde arbeidsgehandicapten uit de EAK 2002, van wie er ongeveer niet en wel werken, ook via administratieve bronnen over uitkeringsstelsels en voorzieningen in het Vlaamse Gewest kunnen terugvinden. Een aantal niet-werkende arbeidsgehandicapten zijn te vinden in de arbeidsongeschiktheidsstelsels. Het gaat om ongeveer mensen met een invaliditeitsuitkering (ZIV), ongeveer met een inkomensvervangende tegemoetkoming voor gehandicapten en naar schatting mensen met een uitkering op grond van een arbeidsongeval of een beroepsziekte (het precieze aantal is niet bekend). Aangezien de uitkering in al deze stelsels gecombineerd kan worden met gedeeltelijk werken, zijn onze ramingen wellicht te hoog. Daarom nemen we aan dat er in deze regelingen samen ongeveer niet werkende 22

23 arbeidsgehandicapten zitten. Voegen we daar de bijna niet-werkende werkzoekende arbeidsgehandicapten van de VDAB bij (zie verder), dan komen we uit op Van de mensen die in de EAK verklaard hebben dat ze een arbeidshandicap hebben en niet werken, zijn er dus mensen die we niet in de arbeidsongeschiktheidsstelsels of in de werkloosheid terugvinden. Een deel ontvangt wellicht leefgeld of is op invaliditeit bij de overheid of in het onderwijs, maar een deel kan ook huisvrouw of -man zonder uitkering zijn. Van de werkende arbeidsgehandicapten die er op basis van de EAK 2002 zijn, kennen we maar een kleine fractie, namelijk de werknemers van de beschutte of sociale werkplaatsen, de werknemers op de reguliere arbeidsmarkt met een loonkostensubsidie en/of een arbeidspostaanpassing en een aantal deeltijds werkenden (zie verder). Samen zijn dat ongeveer mensen. De overige blijven buiten blikveld van het categoriale gehandicaptenbeleid. Voor zover hierover gegevens beschikbaar zijn, gaan we nu nader in op de samenstelling en de kenmerken van de groep werkzoekende en de groep werkende arbeidsgehandicapten Werkzoekende arbeidsgehandicapten Werkzoekende arbeidsgehandicapten kunnen al dan niet als werkzoekend ingeschreven zijn bij de VDAB. Omdat over de niet ingeschrevenen ( ) weinig bekend is, behandelen we eerst de ingeschrevenen Bij de VDAB ingeschreven werkzoekende arbeidsgehandicapten Onder werkzoekende arbeidsgehandicapten verstaat de VDAB ingeschreven werkzoekenden die behoren tot een van de volgende vier categorieën : 1. Werkzoekenden die bij de VDAB geregistreerd zijn met een VF-nummer (nu VAPH), wat inhoudt dat hun verzoek om bijstand van het Vlaams Fonds (nu Agentschap) is goedgekeurd en zij toegang hebben gekregen tot een vorm van bijstand op het gebied van arbeid (een zogeheten W2- of W3-bijstandsveld). 2. Werkzoekenden die door de RVA en/of de VDAB aangemerkt zijn als gedeeltelijk of zeer beperkt geschikt. Tot voor kort werden hiertoe de volgende definities gehanteerd die nog steeds van toepassing zijn voor wie dit label heeft gekregen : 23

24 De werkzoekenden met normale geschiktheid zijn de voor de arbeidsmarkt beschikbare werkzoekenden die geschikt zijn om het beroep uit te oefenen waarin zij ingeschreven zijn; zij moeten bijgevolg over de beroepsvaardigheid en het rendement beschikken, die normaal van een werknemer van hun leeftijd in hetzelfde beroep geëist wordt. Beschikken over een gedeeltelijke geschiktheid, de werkzoekenden voor wie de lichamelijke geschiktheid iets onder de geschiktheid ligt die in het beroep gewoonlijk verlangd wordt of voor wie karakteriele of morele factoren een ernstige handicap vormen voor hun wederinschakeling in het normale productieproces (ongeacht of het in het oorspronkelijk beroep is of in welke andere betrekking dan ook) en ook lichamelijk gehandicapten wier wedertewerkstelling afhankelijk is van een beroepsherscholing of een revalidatie. Werkzoekenden met een zeer beperkte geschiktheid zijn de lichamelijk of geestelijk gehandicapten die voor een beroepsherscholing en/of revalidatie niet in aanmerking komen, zodat zij slechts zeer moeilijk opnieuw in het normale productieproces kunnen ingeschakeld worden. Sedert een paar jaar worden voor de categorieën gedeeltelijke en zeer beperkte geschiktheid de volgende nieuwe definities gehanteerd : Gedeeltelijke geschiktheid : - Het niet kunnen uitvoeren van bepaalde functies of functietaken omwille van medische en/of psychische beperkingen (attestering van arbeidsongeschiktheid minder dan 33%), of - Werkzoekenden met een Vlaams Fonds inschrijving, bijstandsveld W3 (normaal economisch circuit) Zeer beperkte geschiktheid : - Werkzoekenden die om medische en/of psychische redenen niet tewerkgesteld kunnen worden in het normale economisch circuit en toegeleid moeten worden naar een beschermde tewerkstelling (attestering van arbeidsongeschiktheid vanaf 33% tot 66%) - de gegevens van de RVA komen automatisch op de dossiers van de werkzoekenden, of - Werkzoekenden met een Vlaams Fonds inschrijving, bijstandsveld W2 (beschutte tewerkstelling) 3. Werkzoekenden met als hoogste onderwijsniveau BuSO, een onderwijsvorm voor mensen met diverse types handicap. In de praktijk gaat het vooral om mensen die opleidingsvorm 3 (beroepsonderwijs) van type 1 voor, //gevolgd. 24

25 4. (Sedert oktober 2006) Normaal geschikte werkzoekenden <4 7 0* 6 &* 6& <,7!'! &% //+, &+,7 & +,7, /& 6 + /+, //> -0 &* + + <7+ <&6/7 +,< + < > Tabel 8 en grafiek 5 illustreren de ontwikkeling van het aantal arbeidsgehandicapten in Vlaanderen. In de grafiek zijn de categorieën gedeeltelijk geschikten en zeer beperkt geschikten (Bep.Ges) uit de tabel samengevoegd. Tabel 8 : Niet-werkende werkzoekende (NWWZ) arbeidsgehandicapten in Vlaanderen (VDAB) Juni Juni Juni Juni Juni Juni Juni Vlaams Fonds BuSO- afgestudeerden Gedeeltelijk geschikten Zeer beperkt geschikten Gedeelt. + zeer beperkt geschikten Totaal arbeidsgehandicapten* Andere werkzoekenden.* Totaal werkzoekenden* % arbeidsgehandicapten * Inclusief personen in beroepsopleiding 25

26 Grafiek 5 : Niet-werkende werkzoekende arbeidsgehandicapten in Vlaanderen (VDAB) Arbeidsgehandicapten (NWWZ) (30-6) (inclusief personen in opleiding) VF BuSO Bep.Ges Totaal VF BuSO Bep.Ges Totaal Van 2001 tot 2006 ging het aantal werkzoekende arbeidsgehandicapten in stijgende lijn. De opvallende toename tussen juni 2004 en juni 2005 is vooral te wijten aan het feit dat oudere werkzoekenden, ingevolge de gewijzigde reglementering, opnieuw beschikbaar moesten zijn voor de arbeidsmarkt. Tussen juni 2006 en juni 2007 is er een daling (-4 %), die evenwel veel geringer is dan de daling bij de andere werkzoekenden (-22%), zodat het aandeel van de arbeidsgehandicapten onder de werkzoekenden toeneemt. Medio 2007 bedroeg dit al 15%. Zoals blijkt uit de indexen in tabel 9, was de stijging tussen 2001 en 2006 en de daaropvolgende daling niet even sterk voor alle deelgroepen. Tabel 9 : Aantal NWWZ arbeidsgehandicapten naar deelgroep (Indexen) (2001=100) (2006=100) (2001=100) VF BuSO :,?< / Totaal

27 De stijging tussen 2001 en 2006 was het grootst voor de VF-groep en het kleinst in de BuSO-groep. De daaropvolgende daling is echter het grootst in de VF-groep en het kleinst bij de niet-normaal geschikten. Eind december 2006 waren er werkzoekenden met een arbeidshandicap, of 14% van de werkzoekenden (inclusief werkzoekenden in opleiding), eind december 2007 waren het er , of 15,7% van de werkzoekenden (inclusief werkzoekenden in opleiding). De jaar op jaar daling van het aantal werkzoekende arbeidsgehandicapten bedraagt dus slechts 1% en is veel lager dan de daling bij alle werkzoekenden (12%). Vergelijkingen tussen de deelgroepen arbeidsgehandicapten (ingeschrevenen in het Vlaams Fonds, BuSO-afgestudeerden en niet-normaal geschikten) zijn onzuiver, omdat de deelgroepen elkaar in belangrijke mate overlappen. Zoals blijkt uit tabel 10, behoort maar 6,6% (1909/29054) tot de drie deelgroepen, terwijl de grootste groep bestaat uit niet-normaal geschikten die geen BuSO hebben gedaan en niet in het Vlaams Fonds zijn ingeschreven (18258/29054 = 63%). Tabel 10 : Niet werkende werkzoekende arbeidsgehandicapten in Vlaanderen ( ) Normaal geschikt Niet normaal geschikt* Totaal BuSO Niet-BuSO BuSO Niet-BuSO VF Niet-VF Totaal *Gedeeltelijk geschikt + zeer beperkt geschikt De 580 arbeidsgehandicapten die normaal geschikt zijn, niet in het Vlaams Fonds zijn ingeschreven en niet afgestudeerd zijn aan het BuSO, zijn laaggeschoolden met een afgebroken BuSO-opleiding. Die groep komt niet apart voor in tabel 11, maar is wel opgenomen in het totale aantal arbeidsgehandicapten (29 054). Tabel 11 geeft enkele kenmerken van de arbeidsgehandicapten, per deelgroep en voor het totaal. 27

28 Tabel 11 : Kenmerken van de arbeidsgehandicapten naar deelgroep ( VDAB) Vlaams Fonds % BuSO % Nietnormaal geschikt % Totaal % Categorie Andere Schoolverlaters U.V.W Vrij ingeschreven Totaal In beroepsopleiding Ja Neen Totaal Sekse Man Vrouw Totaal Leeftijd < 20 jaar & < 25 jaar & < 45 jaar jaar Totaal Werkloosheidsduur < 10 mnd & < 24 mnd & < 36 mnd mnd Totaal Studieniveau LSO BUSO LSO Niet BUSO > LSO Niet BUSO Totaal Nationaliteit Belg EU Niet EU Totaal Rijbewijs Geen Wel Totaal Met VF-nummer Ja Neen Totaal Geschiktheid Gedeeltelijk geschikt Zeer beperkt geschikt Normaal geschikt Totaal

29 De vergelijking van de gehele groep van arbeidsgehandicapten (tabel 11) met alle werkzoekenden ( ) brengt enkele opvallende verschillen aan het licht. Onder de arbeidsgehandicapten zijn er meer uitkeringsgerechtigde volledig werklozen (UVW's, 91.5% t.o.v. 80%) en derhalve minder van de andere categorieën. Naar leeftijd zijn er bij de arbeidsgehandicapten veel meer mensen van boven de 45 jaar (48% t.o.v. 36%). Arbeidsgehandicapten zijn ook vaker langdurig werkloos (meer dan 2 jaar, 52% t.o.v. 30%). Naar studieniveau behoort 77% van de arbeidsgehandicapten tot de groep die hoogstens een diploma lager secundair onderwijs heeft (inclusief BuSO), terwijl dit voor alle werkzoekenden samen slechts 49% is. De deelgroepen arbeidsgehandicapten verschillen ook onderling, maar men mag bij het vergelijken niet uit het oog verliezen dat iemand tot meerdere groepen kan behoren. Opvallend is dat iets meer dan de helft van de niet-normaal geschikten 45 jaar of ouder is en dat 47.6% meer dan drie jaar werkloos is. Hoewel de Vlaams Fonds-groep in het algemeen jonger is, is ook daarvan een derde meer dan drie jaar werkloos. Meestal gaat het om mensen die als niet-normaal geschikt aangemerkt zijn. Zoals verwacht, heeft de BuSO-groep het jongste leeftijdsprofiel. Tabel 12 toont de verdeling van de arbeidsgehandicapten naar provincie. Tabel 12 : Arbeidsgehandicapten naar provincie ( VDAB) Antwerpen Brabant Limburg Oost-VL West-VL N % N % N % N % N % VF BuSO NNG Totaal Sinds medio 2006 kunnen gegevens over werkzoekende arbeidsgehandicapten worden opgevraagd op de VDAB-website (Arvastat). De cijfers wijken enigszins af van de onze omdat werkzoekenden in beroepsopleiding door de VDAB niet meegerekend worden. De door ons bestudeerde deelgroepen arbeidsgehandicapten kunnen niet worden onderscheiden, maar het kenmerk arbeidshandicap kan wel met vele andere kenmerken worden gekruist en de gegevens zijn beschikbaar op verschillende niveaus (Vlaanderen, arrondissement, l& # (LKC), gemeente, enz.). Er zijn tellingen mogelijk op basis van het bestand op het einde van elke maand en er worden ook jaargemiddelden 29