Structuur en ontwikkeling van de werkgelegenheid, bedrijvigheid en werkloosheid in Schiedam

Transcriptie

1 Structuur en ontwikkeling van de werkgelegenheid, bedrijvigheid en werkloosheid in Schiedam UITGAVE Onderzoek & Statistiek, Gemeente Schiedam juli 2005 INFORMATIE Team Onderzoek & Statistiek Gemeente Schiedam /

2 2

3 Inhoud 1. Inleiding 2. Ontwikkelingen in de werkgelegenheidsstructuur 2.1 De ontwikkeling van het aantal vestigingen De ontwikkeling van de werkgelegenheid Locatie en spreiding Bedrijvendynamiek 3.1 Oprichtingen en opheffingen Bedrijfsmutaties Bedrijventerreinen in Schiedam De Schiedamse werkgelegenheidsstructuur vergeleken 4.1 Verschillen in structuur Werkgelegenheidsgroei Shift and share analyse Toekomstverwachtingen Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt 5.1 Beroepsbevolking Werkloosheid Conclusies 3

4 4

5 Inleiding De rapportage Werk in uitvoering is in 2002 voor het eerst uitgebracht. Dat onderzoek leverde bruikbare en nuttige inzichten op ten aanzien van het economisch functioneren van de stad. Om deze reden heeft het college van B en W toen verzocht om het onderzoek periodiek te herhalen en op deze manier de vinger aan de pols te houden. Het voorliggende onderzoek is dan ook het vervolg op dat van In de periode is het Schiedam goed vergaan, evenals vele andere steden in Nederland. Wel werd geconstateerd dat Schiedam in de regio nog een inhaalslag te maken heeft. Er was sprake van hoogconjunctuur, waardoor het leek alsof er nooit een einde aan de gouden tijden zou komen. Sinds 2001 is daar echter nogal abrupt de klad ingetreden. Tegenwoordig speelt de economische ontwikkeling zich tegen een heel andere achtergrond af: een achtergrond van (globale) recessie. Deze economische dip blijft geen enkele stad bespaard, maar werkt per stad wel verschillend uit. In het kader van het Grote Stedenbeleid is het dan ook erg zinvol te bekijken hoe Schiedam in vergelijking met andere steden presteert. Autonome macro-economische (globale) processen hebben weliswaar veel invloed op het reilen en zeilen van sectoren en individuele ondernemingen, maar desondanks neemt het belang van bedrijf en bedrijfsomgeving niet af. Bedrijven (ook grote) zijn voor een belangrijk deel van hun bedrijfsprocessen geworteld in de regio. Niet alleen valt dan te denken aan toelevering en uitbesteding van producten en diensten, maar ook aan samenwerking op het gebied van innovatie en kennisontwikkeling. Binnen de internationale netwerken kunnen zo ook regionaal georganiseerde patronen van economische activiteiten ontstaan. De factoren bedrijfsomgeving en nabijheid blijven dus ten allen tijde essentieel voor het (succesvol) functioneren van economische activiteiten. Het kan daarbij gaan om de nabijheid van: bedrijven die specifieke producten of diensten leveren, moderne telecommunicatie verbindingen, gevarieerde woon- en werkmilieus en uitgaansmogelijkheden, en een hoogwaardige kennisinfrastructuur. De regio Rotterdam (inclusief Schiedam) heeft wat dat betreft een redelijk gunstige uitgangspositie. De regio maakt namelijk deel uit van het Noordwest-Europese kerngebied, en fungeert als een knooppunt van transport en logistiek, als vestigingsplaats voor industrie en dienstverlening, en als draaischijf in internationale productienetwerken. Deze knooppuntfunctie, gevoegd bij het grootstedelijke vestigingsklimaat, biedt de regio in principe voldoende kansen om aan te haken bij de uitdagingen die internationale concurrentie stelt. Toch is uit de in 2002 uitgebrachte rapportage Werk in uitvoering gebleken dat de groei van de werkgelegenheid sterk achterblijft bij bijvoorbeeld de regionale groei. Ook trokken er in de periode meer bedrijven weg uit de regio dan zich uit andere delen van Nederland in de Rotterdamse regio vestigden. Het ligt voor de hand bij de oorzaken van deze ontwikkeling te denken aan een matige bereikbaarheid en toenemende congestie, maar onderzoek toont aan dat huisvestingsaspecten veel belangrijker zijn bij de overweging te verhuizen. 5

6 De recente ruimtelijk-economische ontwikkeling van de stad is niet alleen een (indirect) gevolg van het gevoerde beleid in het kader van de 3 e pijler in het kader van het Grote Stedenbeleid (economie), maar biedt juist ook weer handvatten om dit beleid beter af te stemmen of gerichter in te steken. Hiervoor beoogt deze rapportage belangrijke input te leveren. In deze rapportage is in hoofdstuk 2 een analyse van de sectorale ontwikkelingen opgenomen, die de basis moet vormen voor de (ruimtelijke en economische) ontwikkelingsrichting van de stad. Het betreft een analyse op basis van bestaand datamateriaal. De nadruk zal liggen op de ontwikkeling tussen 1 januari 2001 en 1 januari Hoofdstuk 3 heeft de dynamiek in het Schiedamse bedrijfsleven als onderwerp. Er wordt niet alleen aandacht besteed aan oprichting en opheffing van bedrijven, ook vestiging, vertrek en uitbreiding en krimp van bestaande bedrijven komen aan bod. In hoofdstuk 4 komt de vergelijking tussen de Schiedamse werkgelegenheidsstructuur en die van Nederland aan de orde. Door middel van een shift en share analyse wordt geprobeerd een verklaring te geven voor de gevonden verschillen in structuur en ontwikkeling van de werkgelegenheid. Het vijfde hoofdstuk zal een uiteenzetting geven van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Dit deel zal onder andere dieper ingaan op het thema werkloosheid in Schiedam. De rapportage Werk in uitvoering wordt in hoofdstuk 6 afgesloten met een conclusie, waarin tevens een aantal aanbevelingen voor de nabije toekomst worden gepresenteerd. 6

7 Ontwikkelingen in de werkgelegenheidsstructuur In dit hoofdstuk wordt een beeld geschetst van de ontwikkelingen in de Schiedamse werkgelegenheidsstructuur. Dit beeld wordt opgebouwd aan de hand van data ontleend aan het bedrijvenregister Zuid-Holland, betreffende het aantal vestigingen en de werkgelegenheid per bedrijfstak. 2.1 De ontwikkeling van het aantal vestigingen Anno 2004 telt Schiedam bedrijfsvestigingen; het aantal bedrijven met minimaal 1 werknemer is hiermee in drie jaar tijd met 176 bedrijven (ofwel 6,8%) gegroeid. De belangrijkste sector naar aantal vestigingen is de handel, reparatie en horeca (tabel 2.1). De belangrijkste groeiers zijn de bouwnijverheid en de zakelijke dienstverlening, waar respectievelijk 58 en 82 bedrijven zijn bijgekomen. Tabel 2.1: Aantal vestigingen (waarin minimaal 1 persoon werkzaam is) in Schiedam naar bedrijfstak, 2001 en 2004 vestigingen groei abs. in % Landbouw ,0 Industrie* ,4 Bouwnijverheid ,0 Handel, reparatie en horeca ,9 Transportsector ,3 Zakelijke dienstverlening ,6 Overige diensten ,9 Totaal ,8 Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland * inclusief delfstoffenwinning en openbare nutsbedrijven Daarnaast is in tabel 2.1 te zien dat de landbouwsector met 6 vestigingen gegroeid is. Verder is er sprake van een bescheiden toename in de handel, reparatie en horeca, de transport- en communicatiesector en in de overige dienstverlening. Daarentegen valt in de industrie een afname waar te nemen. In bijna alle sectoren treedt (netto)groei van het aantal bedrijven op. De totale groei van 6,8% is voor een periode van drie jaar indrukwekkend te noemen. Ter vergelijking: in de periode was het aantal bedrijfsvestigingen in Schiedam met 185 toegenomen (7,7%). Tabel 2.2 laat zien dat de groei van het aantal bedrijven vooral komt door de groei van het aantal zelfstandige vestigingen (+228). Tegenover deze groei van zelfstandige vestigingen staat een daling van hoofd- en nevenvestigingen, respectievelijk 6 en 40. Anno 2004 is ruim 80% van de vestigingen in Schiedam zelfstandig. Het resterende deel betreft vestigingen van multilocationele 7

8 ondernemingen. Van alle bedrijven heeft 5,7% de status van hoofdvestiging; veelal zijn deze bedrijven sterk regionaal of lokaal georiënteerd. De rest (13,7%) is een nevenvestiging. Zoals te verwachten valt, zijn de hoofdvestigingen het grootst: de gemiddelde omvang bedraagt 51 arbeidsplaatsen gevolgd door de nevenvestigingen met 19 en de zelfstandige ondernemingen met 7 arbeidsplaatsen. Ook bij een onderscheid naar bedrijfsklassen doen zich significante verschillen voor. In alle bedrijfsklassen zijn de zelfstandige vestigingen oververtegenwoordigd, maar dit is vooral het geval in de bouw (93%), de industrie (82%) en de zakelijke dienstverlening (82%). Daarentegen treffen we relatief meer nevenvestigingen aan in de overige dienstverlening (20% tegen gemiddeld 13,7% voor alle bedrijfstakken), de transportsector (18%) en de handel, horeca en reparatiebedrijven (15%). Hoofdvestigingen worden met name aangetroffen in de industrie (8% tegen gemiddeld 5,7%). Tabel 2.2: Aantal vestigingen in Schiedam naar organisatorische status, 2001 en abs. in % abs. in % toename/ afname Hoofdvestiging 163 6, ,7-6 Nevenvestiging , ,7-40 Zelfstandige vestiging , , Onbekend 10 0,4 4 0,1-6 Totaal , , Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland In het voorgaande is reeds geconstateerd dat het aantal vestigingen in Schiedam in de periode met 176 is toegenomen. Tabel 2.3 laat zien dat deze toename voor het overgrote deel voor rekening komt van vestigingen met minder dan 10 werkzame personen. Van alle vestigingen in 2004 betreft 82,8% een vestiging met minder dan 10 werkzame personen (Nederland: 90%), 13,3% behoort tot de klasse met meer dan 10 en minder dan 50 werkzame personen, 2,0% tot de klasse werkzame personen en 1,9% tot de grootteklasse met meer dan 100 werkzame personen (Nederland: 1%). Tabel 2.3: Aantal vestigingen in Schiedam naar grootteklasse werkzame personen, 2001 en abs. in % abs. in % toename < 10 wp , , wp , , wp 47 1,8 55 2,0 +8 > 100 wp 49 1,9 53 1,9 +4 Totaal , , Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland 8

9 Uit figuur 2.1, waarin de verdeling van het aantal vestigingen per bedrijfstak naar grootteklasse wordt weergegeven, komt naar voren dat het kleinbedrijf in alle bedrijfstakken het merendeel van het aantal vestigingen voor haar rekening neemt. Dit geldt in het bijzonder voor de landbouw (100%), de handel, horeca en reparatiebedrijven (88%) en de bouwnijverheid (87%). Grote ondernemingen komen vooral voor in de transportsector en de industrie: respectievelijk 7% en 8% van de vestigingen in deze bedrijfstakken heeft meer dan 50 werkzame personen. Figuur 2.1: Aantal vestigingen in Schiedam per bedrijfstak naar grootteklasse (aantal werkzame personen), landbouw industrie bouw handel, horeca transportsector zak. diensten ov. diensten totaal 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% < 10 10t/m49 > 50 werkzame personen 2.2 De ontwikkeling van de werkgelegenheid Per 1 januari 2004 waren er arbeidsplaatsen in Schiedam. Dit aantal is inclusief uitzendkrachten en mensen die minder dan 12 uur per week werken. Meestal wordt echter voor vergelijkingen voor wat betreft de werkgelegenheid gebruik gemaakt van het aantal banen voor minimaal 12 uur per week. Dit zijn er in Schiedam (tabel 2.4). In drie jaar tijd betekent dit een groei van 2,5% (=670 banen). Een kanttekening hierbij is dat er tussen 2002 en 2004 juist sprake is geweest van een afname van het aantal banen (van naar ). Het jaar 2001 is dus een jaar geweest met een belangrijke werkgelegenheidsgroei (+4,9%). Wel moet er worden vermeld dat de teruggang tussen 2002 en 2004 te maken heeft met de (tijdelijke) verplaatsing van één bedrijf met ruim arbeidsplaatsen. Dit bedrijf keert binnenkort weer terug in Schiedam na het gereed komen van een nieuw bedrijfspand. 9

10 Tabel 2.4: Aantal werkzame personen ( 12 uur) in Schiedam naar bedrijfstak, 2001 en 2004 werkzame personen groei abs. in % Landbouw ,3 Industrie ,3 Bouwnijverheid ,2 Handel, reparatie en horeca ,4 Transportsector ,0 Zakelijke dienstverlening ,6 Overige diensten ,8 Totaal ,5 Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland Eén van de opvallendste ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in Schiedam sinds het begin van de jaren zeventig is de verschuiving van het zwaartepunt van de werkgelegenheidsstructuur van de industrie naar de dienstensector. In de loop van de jaren negentig heeft deze ontwikkeling zich gestaag doorgezet. In tabel 2.4 is te zien dat het aandeel van de industrie inclusief delfstoffenwinning en openbare nutsbedrijven tussen 2001 en 2004 verder is gedaald van 15% naar 13% (ter vergelijking: 22% in 1994). Eén van de oorzaken hiervan is dat in deze periode bijvoorbeeld het aantal banen in de scheepsbouw is teruggelopen. Ook in de landbouw blijkt de werkgelegenheid verder terug te lopen. Dit komt vooral door het ter ziele gaan van een groot loonbedrijf. De werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening is in de afgelopen drie jaar eveneens gedaald (-10,6%), terwijl het aantal banen in de overige dienstverlening in dezelfde periode juist sterk is toegenomen (+20,8%). Vooral de zorgsector levert een belangrijke bijdrage aan de banengroei in deze periode: een thuiszorginstantie, een zorgcentrum en een zorgverzekeraar. De werkgelegenheidscijfers zoals deze in tabel 2.5 zijn gepresenteerd, hebben betrekking op die personen die minimaal 12 uur per week werken. Zowel de werkgelegenheid van de mannen als van de vrouwen is in de periode gestegen, respectievelijk met 2,2% en 2,8%. Het aandeel vrouwelijke werknemers bedraagt evenals drie jaar geleden 41%. Vrouwen zijn vooral sterk vertegenwoordigd in de overige dienstverlening, waarbij te denken valt aan onderwijs en gezondheids- en welzijnszorg. Het gaat hierbij om 56% van de vrouwelijke werknemers. 21% is werkzaam in de handel, horeca en reparatiebedrijven en 14% van de vrouwelijke werknemers werkt in de zakelijke dienstverlening. De industrie was tot en met het jaar 2000 de belangrijkste werkgever voor mannen. Maar inmiddels is deze bedrijfstak ingehaald door de handel, horeca en reparatiebedrijven. Ongeveer een kwart van alle mannen vindt emplooi in deze sector. Verder is de industrie wat betreft het aantal mannelijke werknemers, ook ingehaald door de zakelijke en overige dienstverlening. Wel is de bouwnijverheid een bedrijfstak die nog altijd voornamelijk uit mannen bestaat. In 2004 werkten er 141 vrouwen in de bouwnijverheid, dat is slechts 7% van het totaal aantal werkzame personen in deze sector. 10

11 Tabel 2.5: Aantal werkzame personen ( 12 uur) in Schiedam naar bedrijfstak en geslacht, 2001 en groei man vrouw man vrouw man vrouw Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel, horeca, Transportsector Zakelijke dienstv Overige diensten Totaal Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland De werkgelegenheidscijfers zoals die in het voorgaande zijn gepresenteerd, hebben betrekking op die mensen die minimaal 12 uur per week werken. Er is echter een aanzienlijke groep mensen die minder dan 12 uur per week werkt (deeltijdwerkers). In tabel 2.6 is aangegeven hoe groot deze groep is, waarbij een onderscheid is gemaakt tussen mensen die minder dan 12 uur per week werken en mensen die 12 uur per week of meer werken. De groep uitzendkrachten is niet in de tabel opgenomen. Deze omvat in 2004 ruim 2300 personen. Tabel 2.6: Aantal werkzame personen in Schiedam naar arbeidsduur en geslacht, 2001 en groei man vrouw man vrouw man vrouw Minder dan 12 uur uur of meer Totaal Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland Wanneer er een onderscheid wordt gemaakt naar geslacht dan is duidelijk dat het voornamelijk vrouwen zijn die minder dan 12 uur per week werken. Toch is deze verhouding duidelijk aan het veranderen. Terwijl het aantal deeltijdwerkers onder vrouwen de laatste drie jaar is verminderd, lijkt parttime werken onder mannen iets populairder te zijn geworden. Concluderend valt het op dat de banengroei voor fulltimers ongeveer evenredig is verdeeld over mannen en vrouwen. Daartegenover staat een daling van vrouwelijke parttimers. Dit is tevens een belangrijk verschil met de periode , toen de banengroei volledig ten gunste kwam van de vrouwelijke werknemers. 2.3 Locatie en spreiding Tabel 2.7 laat de ontwikkelingen in aantal vestigingen en aantal arbeidsplaatsen per wijk zien. Deze cijfers zijn uiteraard sterk afhankelijk van de aanwezigheid van bedrijventerreinen. Hierdoor scoren de wijken Kethel en Zuid bovengemiddeld door de aanwezigheid van de bedrijfsterreinen s-graveland, Spaanse Polder (Kethel) en 11

12 Vijfsluizen (Zuid). Zo bevindt zich (ondanks een forse afname) nog steeds 28% van de werkgelegenheid in de wijk Kethel. Daarnaast heeft de wijk Zuid de grootste groei doorgemaakt in aantal vestigingen (+93) en arbeidsplaatsen (+2211). Het havengebied, inclusief het Vijfsluizenterrein, is daarmee de laatste jaren weer bepalend geworden voor de werkgelegenheid in Zuid. 17% van het totaal aantal arbeidsplaatsen in Schiedam is namelijk in dit gebied gelegen, ter vergelijking: in 2001 was dit percentage 9%. Tabel 2.7: Aantal vestigingen en werkzame personen ( 12 uur) in Schiedam naar wijk, 2001 en 2004 vestigingen werkzame personen toe-/afname vestig. wkz.pers. Centrum Oost West Zuid Nieuwland Groenoord Kethel Woudhoek Spal./Sveap Totaal Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland Naar aantal vestigingen is er vooral veel economische activiteit in het Centrum. In tabel 2.8 is te zien dat het veelal bedrijven in de handel en horeca betreft (54,5%). In West hebben zich meer dan gemiddeld dienstverlenende bedrijven gevestigd. Het gaat om zowel zakelijke als overige diensten. Daartegenover zijn er minder handel en horecabedrijven aanwezig in de wijk (24,5 % tegen 37,3% gemiddeld). Dit geldt tevens voor de meeste wijken in Schiedam-Noord, namelijk Groenoord, Woudhoek en Spaland/Sveaparken. In deze wijken komen juist weer meer (zakelijke en overige) dienstverlenende bedrijven voor. Tabel 2.8: Aantal vestigingen in Schiedam naar wijk en bedrijfstak, 2004 (in %) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel, horeca Transport Zak. dienstv. Ov. diensten Totaal Centrum 0,5 4,6 3,6 54,5 2,5 22,1 12,1 100 Oost 1,0 7,9 12,8 37,4 4,7 18,1 18,1 100 West 1,1 6,0 16,1 24,5 3,0 23,4 25,9 100 Zuid 0,6 12,2 19,1 36,8 4,9 18,6 7,8 100 Nieuwland 2,1 2,9 11,3 30,4 2,5 20,8 30,0 100 Groenoord 0,9 3,6 14,4 21,6 6,3 21,6 31,5 100 Kethel 0,4 13,3 11,1 43,8 4,1 18,0 9,4 100 Woudhoek 6,0 1,5 15,7 22,4 5,2 22,4 26,9 100 Spal./Sveap. 0,9 2,6 16,5 14,8 2,6 32,2 30,4 100 Totaal 1,1 7,4 12,1 37,3 3,8 20,8 17,5 100 Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland 12

13 Wanneer er gekeken wordt naar het aantal werkzame personen per wijk (tabel 2.9), dan is te zien dat het aantal werkzame personen in het centrum beter verdeeld is over de verschillende sectoren dan het aantal vestigingen. Het blijkt dus dat het in het centrum vooral om handel en horecabedrijven gaat met een klein aantal werknemers. Dit geldt ook voor West en Nieuwland. In Oost daarentegen wordt de werkgelegenheid gedomineerd door de overige dienstverlening. Zij verschaft 29,1% van de werkgelegenheid in dit gebied. De overheid is hier een belangrijke werkgever. Het stadskantoor is immers in dit gebied gevestigd. De wijk Zuid heeft meer dan gemiddeld arbeidsplaatsen in de industrie, de bouwnijverheid en de transportsector. Voor Kethel gaat dit duidelijk op voor de industrie, de bouwnijverheid en de handel/horeca. Verder is het opvallend dat het aandeel van de overige dienstverlening in wijken als West, Nieuwland, Woudhoek en Spaland/Sveaparken veel groter is dan gemiddeld in Schiedam. Het gaat dan vooral om personen werkzaam in het onderwijs en de gezondheidszorg. Tabel 2.9: Aantal werkzame personen in Schiedam naar wijk en bedrijfstak, 2004 (in %) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel, horeca Transport Zak. dienstv. Ov. diensten Totaal Centrum 0,1 5,1 2,2 38,1 4,4 30,2 19,9 100 Oost 0,1 22,2 7,4 14,9 6,9 19,5 29,1 100 West 0,1 4,5 3,0 8,7 0,6 15,8 67,3 100 Zuid 0,1 19,6 14,9 30,0 13,0 18,7 3,8 100 Nieuwland 0,1 2,1 1,7 7,1 0,3 9,1 79,5 100 Groenoord 0,4 0,5 2,3 17,9 5,1 28,4 45,4 100 Kethel 0,0 19,4 9,3 34,8 3,5 19,7 13,2 100 Woudhoek 1,6 0,2 3,7 12,1 1,0 3,8 77,6 100 Spal./Sveap. 1,0 1,0 9,9 5,8 1,6 14,1 66,8 100 Totaal 0,2 12,8 7,1 23,5 4,8 18,3 33,2 100 Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland In dit hoofdstuk is aandacht besteed aan de ontwikkelingen in de werkgelegenheidsstructuur in Schiedam. Er is een beeld ontstaan van het aantal vestigingen en het aantal werkzame personen per bedrijfssector. In hoofdstuk 4 wordt de werkgelegenheid van Schiedam vergeleken met die van Nederland. Allereerst wordt in het volgende hoofdstuk de bedrijvendynamiek in Schiedam uitgewerkt. 13

14 14

15 Bedrijvendynamiek In hoofdstuk 2 is geconstateerd dat in de periode het aantal bedrijven in Schiedam is toegenomen van naar Tevens is geïllustreerd dat er beweging zit in de werkgelegenheidsstructuur. Langzaam maar zeker neemt het belang van de industrie in de werkgelegenheidsstructuur af ten gunste van de overige dienstverlening (onder andere onderwijs en gezondheidszorg). Een maatstaf voor deze economische dynamiek is het saldo van oprichtingen en opheffingen. Daarnaast wijzigt het aantal bedrijven en arbeidsplaatsen door de uitbreiding of inkrimping van bestaande bedrijven en de verplaatsing van bedrijven (vestiging en vertrek van bedrijven). 3.1 Oprichtingen en opheffingen Nieuwe bedrijven zijn voor de dynamiek van het bedrijfsleven van groot belang. Zij zorgen voor fris bloed in bestaande sectoren en brengen nieuwe branches en sectoren tot ontwikkeling. Ook wordt door menigeen aan starters een belangrijke rol toebedacht bij de ontwikkeling van nieuwe producten en processen. In totaal zijn er in Schiedam tussen 1 januari 1999 en 1 januari bedrijven opgericht, waarvan ongeveer een kwart (305 bedrijven) inmiddels al weer is verdwenen: grotendeels vanwege een faillissement of fusie (252 bedrijven), maar bijvoorbeeld ook in 17 gevallen vanwege een verplaatsing van de activiteiten naar elders. Andere opheffingen (36 bedrijven) betreffen opheffingen door veranderingen van eigenaar, uittreding van de eigenaar door ouderdom, ziekte of overlijden. De vestiging als zodanig blijft bestaan. Verder is het opvallend dat 79% van de nog bestaande starters (881 bedrijven) nog steeds niet meer dan één à twee werknemers heeft. Met andere woorden: de doorgroei van het aantal starters of doorstarters is niet zo groot, hetgeen overigens niet uniek is voor Schiedam (overigens is een bedrijf dat wordt opgericht niet altijd per definitie een starter. Voorbeeld: indien de eigenaar van een reeds bestaande winkel een nieuw filiaal in een ander deel van de stad opent, dan is er wel sprake van oprichting van een vestiging maar niet van een startende onderneming). De meeste bedrijven worden opgericht in de bedrijfstakken zakelijke dienstverlening en de handel, horeca en reparatie. Tegelijkertijd is de handel, horeca en reparatie ook de sector met de meeste opheffingen. De zakelijke dienstverlening daarentegen stelt veel minder opheffingen (minder dan de helft van het aantal opheffingen in de handel, horeca en reparatie) tegenover het grote aantal oprichtingen. De minste bedrijven worden opgericht in de industrie en transportsector. Enerzijds omdat de investeringen hoog zijn, anderzijds omdat het moeilijk is om in die markt door te dringen. Tabel 3.1 geeft de overlevingsfracties voor de diverse jaargroepen van startende bedrijven weer. Er is duidelijk te zien dat het overgrote gedeelte van de bedrijven het eerste jaar overleeft. Naarmate de tijd vordert, blijven er minder bedrijven over. Per is bijvoorbeeld van de bedrijven die in 1999 gestart zijn nog slechts 60% over. Vooral 1999-starters die in de industriële sector een bedrijf 15

16 begonnen, hadden veel moeite een levensvatbaar bedrijf neer te zetten. Per blijkt nog maar 50% van de bedrijven in deze sector te bestaan. Ook bij bedrijven in de handel, horeca en reparatie is de overlevingskans laag: 53% van deze bedrijven bestaat nog (peildatum: ). Veel gunstiger is de situatie voor starters in de bouw. Van de in 1999 gestarte bouwbedrijven is per nog circa 71% in leven. Tabel 3.1: Overlevingsfracties en aantallen gestarte bedrijven in de periode t/m Start Over op abs. % starters Schiedam starters Schiedam starters Schiedam starters Schiedam starters Schiedam Totaal Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland 3.2 Bedrijfsmutaties Als aanvulling op de oprichting en opheffing van bedrijven komt in deze paragraaf een aantal andere bedrijfsmutaties kort aan de orde. Het aantal bedrijven en arbeidsplaatsen dat wijzigt door uitbreiding en krimp, maar ook door verplaatsing van bedrijven geeft een goed beeld van de bedrijvendynamiek over de periode Aan de hand van figuur 3.2 kunnen deze verschillende componenten van de werkgelegenheidsontwikkeling worden vergeleken naar omvang en belang. De ontwikkeling van de werkgelegenheid bestaat uit de volgende componenten: - Migratie: vestiging en vertrek van bedrijven Over de periode zijn de gegevens van de bedrijven die zich in Schiedam gevestigd hebben of juist uit Schiedam zijn vertrokken naar elders niet geheel compleet. Om toch een beeld te geven van de vestiging en vertrek van bedrijven zijn van de jaren 2002, 2003 en 2004 de mutaties in figuur 3.1 verwerkt. Volgens deze gegevens zijn 158 bedrijven uit Schiedam vertrokken. Daartegenover hebben zich 181 bedrijven in Schiedam gevestigd. De figuur laat zien dat met name bedrijven vanuit de nabije omgeving, Vlaardingen en Rotterdam, zich in Schiedam vestigen. Ondernemers die Schiedam verlaten kiezen vaker voor een grotere afstand en vinden elders in Zuid-Holland een nieuwe locatie voor hun bedrijf. 16

17 Figuur 3.1: Overzicht van de gevestigde en vertrokken bedrijven in Schiedam in de periode en Gevestigd vanuit Vertrokken naar Rotterdam Vlaardingen Elders Zuid- Holland Elders 181 bedrijven 158 bedrijven Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland - Oprichtingen en opheffingen Het saldo van oprichting (+vestiging) en opheffing(+vertrek) van bestaande bedrijven levert een winst op van 234 bedrijven. Dit heeft echter niet voor een winst in aantal arbeidsplaatsen gezorgd. Het saldo bedraagt een verlies van 361 arbeidsplaatsen in de periode Uitbreiding en krimp Bij veel bedrijven verloopt de ontwikkeling van het aantal werkzame personen volgens een duidelijk patroon. Het aantal bedrijven dat uitbreidt qua werkgelegenheid blijkt groter te zijn dan het aantal bedrijven dat inkrimpt. Per saldo levert uitbreiding en inkrimping van bestaande bedrijven een groei op van arbeidsplaatsen. In figuur 3.2 staan de verschillende componenten van de werkgelegenheidsontwikkeling afgebeeld. Het totaal aantal bedrijven, dus ook bedrijven waarbij 0 personen werkzaam zijn, is in onderstaande figuur weergegeven. Tevens is het aantal werkzame personen weergegeven. Figuur 3.2: Componenten in werkgelegenheidsontwikkeling van Schiedam, vestigingen in werkzame pers. in Oprichting en vestiging Opheffing en vertrek groei krimp 922 vestigingen pers. 688 vestigingen pers pers pers vestigingen in werkzame pers. in 2004 Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland 17

18 3.3 Bedrijventerreinen in Schiedam Nadat in de eerste twee paragrafen van dit hoofdstuk een beeld in cijfers is gegeven van de Schiedamse bedrijvendynamiek, komt in deze paragraaf het aanbod aan bedrijfslocaties aan de orde. Het diverse aanbod aan werkgelegenheid in Schiedam komt namelijk mede tot uiting in een divers aanbod aan werklocaties. In paragraaf 2.3 is te lezen dat vooral het Centrum met 560 vestigingen veel economische activiteit vertoont. Echter naar aantal arbeidsplaatsen bedraagt het aandeel van het Centrum slechts 10% van het totaal aantal arbeidsplaatsen. Andere locaties die qua werkgelegenheid van groter belang zijn voor Schiedam, zijn onder andere de bedrijventerreinen s-gravenland, Wilhelminahaven en Vijfsluizen. In tabel 3.2 is het aantal vestigingen en het aantal werkzame personen per bedrijventerrein weergegeven. Tabel 3.2: Aantal vestigingen en werkzame personen (vol- en deeltijd) in Schiedam naar bedrijventerrein, 2004 vestigingen werkzame personen s-gravenland Kethelvaart Nieuw Mathenesse Nieuwe Maas Schieveste Spaanse Polder Vijfsluizen Wilhelminahaven Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland Om het beeld compleet te maken volgt hieronder een korte beschrijving van een aantal van deze werklocaties, te weten de bedrijventerreinen s-gravenland, Nieuw Mathenesse en Vijfsluizen. Ook voor de nieuw te ontwikkelen kantorenlocatie Schieveste is een beschrijving gegeven van de plannen. Bedrijventerrein s-gravenland Ten westen van de spoorlijn Rotterdam-Den Haag nabij afslag 11 (Schiedam) van de rijksweg A20 bevindt zich het bedrijventerrein s-gravenland. Met ruim 200 bedrijven en werkzame personen op 57,8 ha (netto terreinoppervlak) is s- Gravenland voor de werkgelegenheid het belangrijkste bedrijventerrein van Schiedam. Het bedrijventerrein herbergt vooral kantoren, industriële en groothandelsbedrijven. 18

19 Door het dreigende tekort aan voldoende uitgeefbare grond op de bestaande bedrijventerreinen in Schiedam, ligt de nadruk in het economisch beleid op revitalisering van oudere bedrijventerreinen. Om deze reden is onder andere het zuidelijke deel van s-gravenland aangewezen als herstructureringsgebied. Herstructurering en intensivering van grondgebruik van dit verouderde bedrijventerrein is noodzakelijk om de aldaar gevestigde bedrijven en de daarmee verbonden werkgelegenheid te behouden (tegengaan weglekeffect van de werkgelegenheid). Omdat s-gravenland vaak in één adem wordt genoemd met het Schiedamse deel van de Spaanse Polder (het gaat immers om een aaneengesloten gebied met veelal dezelfde functie, maar ook dezelfde problematiek) is er gekozen voor een gezamenlijke aanpak van deze twee bedrijventerreinen. Deze aanpak houdt onder andere in: - Stimuleren van clusterontwikkeling in deelgebieden - Stimuleren van intensief en duurzaam ruimtegebruik op strategische locaties - Verbeteren van de bereikbaarheid Bedrijventerrein Nieuw Mathenesse Op dit bedrijventerrein met een omvang van 19,6 ha netto oppervlak werken ruim 1400 personen. Het gebied ligt ingeklemd tussen het Centrum, de wijken Oost en Zuid en de Merwehaven aan de westkant. De bedrijfsbestemming bestaat uit industrie, groothandel en dienstverlening. Omdat het bedrijventerrein Nieuw Mathenesse grotendeels in de jaren 50 en 60 is uitgegeven, is het één van de oudere bedrijventerreinen van Schiedam. Door deze relatief hoge leeftijd vertoont het terrein een aantal verouderingskenmerken zoals verouderde en leegstaande bedrijfspanden, onvoldoende representativiteit en bodemverontreiniging. Daarom is er net als in de Spaanse Polder en s-gravenland- Zuid gekozen voor herstructurering van dit gebied tot een modern gemengd bedrijventerrein. Door alle belanghebbende partijen is een herstructureringsprogramma opgesteld dat het ideaalbeeld van het bedrijventerrein over 15 jaar beschrijft. Dit ideaalbeeld behelst de volgende thema s: - Bereikbaarheid; o.a. verleggen van de doorgaande weg (50km/uur), functionele inrichting van het wegennet en creëren van een veiligere verkeerssituatie - Inrichting; o.a. nieuwe entree tot bedrijventerrein, herontwikkeling aantal bedrijfslocaties, creëren dubbel maaiveld (ontsluiting bedrijven op twee niveaus), parkeren op eigen terrein en doortrekken groenstrook - Duurzaamheid; inrichting voldoet aan principes duurzaam bouwen en zorgvuldig ruimtegebruik, meerdere lagen en geschakeld bouwen en instelling minimum bouwhoogte 19

20 Vijfsluizen Het bedrijventerrein Vijfsluizen is gelegen in de meest zuidwestelijke hoek van Schiedam en bevindt zich direct aan de Nieuwe Maas en pal naast de rijksweg A4 en de Beneluxtunnel richting Spijkenisse en Hoogvliet. Na een grondige herstructurering van de scheepswerf Wilton-Fijenoord is een nieuw en modern gemengd bedrijventerrein ontstaan, waar zich 91 bedrijven hebben gevestigd. Het terrein biedt ruimte aan meerdere typen bedrijvigheid zoals lichte industrie, handel, transport en distributie. Het noordwestelijke deel van Vijfsluizen is door de ligging als zichtlocatie naast de A4 en de nabijheid van het metrostation Vijfsluizen meer een kantorenlocatie. Bedrijventerrein Vijfsluizen is met een netto terreinoppervlak van 15,4 ha (bruto: 21,0 ha) ruim van opzet. Dit is mede bereikt door het aanleggen van brede groenstroken en door de bepaling van parkeren en laden/lossen op eigen terrein. De bedrijfspanden zelf moeten ook aan een aantal voorwaarden voldoen. Zo zijn er stedenbouwkundige uitgangspunten vastgesteld voor vormgeving, massa en hoogte van de bedrijfsgebouwen. Ook de ondernemersvereniging heeft een bijdrage geleverd aan de hoogwaardige kwaliteit van Vijfsluizen. Er zijn de afgelopen jaren diverse collectieve contracten afgesloten voor onder meer afvalverwerking, elektriciteit en bewegwijzering. Daarnaast heeft de ondernemersvereniging gezorgd voor een collectieve overeenkomst voor de beveiliging van het bedrijventerrein. Schiedam beschikt over welgeteld één nieuwe locatie voor bedrijven om zich te vestigen. Het betreft hier de nieuw te ontwikkelen locatie Schieveste. Hieronder volgt een beschrijving: Schieveste Dit terrein, gelegen rondom station Schiedam-centrum, is één van de best bereikbare plekken van de regio. Het gebied wordt namelijk ontsloten door allerlei openbaarvervoersmogelijkheden zoals trein, metro, bus en tram(plus), maar ligt tevens gunstig ten opzichte van de snelweg (A20). Op deze strategisch gelegen plek op de grens van Schiedam en Rotterdam verrijst de komende jaren een leef-, werk- en woongebied dat het visitekaartje van Schiedam moet gaan worden. Bron: Mei Architecten en Stedenbouwers 20

21 Met de ontwikkeling van Schieveste moet er een aantrekkelijk bovenstedelijk knooppunt bijkomen met een rijke variatie aan gebruiksmogelijkheden op sociaal, economisch en cultureel gebied. Tevens kan de ontwikkeling van het gebied een breed aanbod aan banen bieden. Bovendien vormt de ontwikkeling van Schieveste een krachtige stimulans voor de opwaardering van de omliggende gebieden, waaronder de eerder genoemde herstructurering van de Spaanse Polder/ s- Graveland en de historische binnenstad. Daarnaast wordt er bij de ontwikkeling van Schieveste gemikt op het realiseren van nieuwe uitgaans- en recreatiemogelijkheden met een regionale uitstraling. Deze combinatie van functies wordt eveneens nagestreefd door het plan om een Urban Entertainment Center te vestigen op Schieveste. Het begrip Urban Entertainment is door de gemeente Schiedam als volgt omschreven: een als totaalconcept commercieel ontwikkelde vrijetijdsbestemming in een grootstedelijke omgeving. Te denken valt aan een cluster van diverse formules in verschillende leisurebranches, ondersteund door thematische horeca, retail en eventueel zakelijke voorzieningen. Een Urban Entertainment Center speelt in op de ontwikkeling van de beleveniseconomie van de toekomst. Een Urban Entertainment Center op Schieveste heeft alle kans van slagen en is een verrijking voor Schiedam en de regio. Zo kan het ook een forse impuls geven aan de ontwikkeling van de binnenstad, de lokale economie en een bron zijn voor nieuwe en goed bereikbare werkgelegenheid. Dit hoofdstuk heeft een beeld gegeven van de economische dynamiek van het Schiedamse bedrijfsleven. Tevens is er een kort overzicht gegeven van een aantal bedrijventerreinen. Het volgende hoofdstuk zal de structuur van de werkgelegenheid van Schiedam en Nederland met elkaar vergelijken. 21

22 22

23 De Schiedamse werkgelegenheidsstructuur vergeleken In hoofdstuk 2 is een tamelijk uitvoerig beeld geschetst van de ontwikkelingen in de Schiedamse werkgelegenheidsstructuur. Een beoordeling van de gesignaleerde ontwikkelingen is echter nog niet gegeven. In dit hoofdstuk zal daartoe een poging worden ondernomen. In de eerste plaats zal worden ingegaan op de verschillen in werkgelegenheidsstructuur en -ontwikkeling tussen Schiedam en Nederland. Daartoe zal de Schiedamse werkgelegenheidsstructuur worden vergeleken met die van Nederland teneinde te zien of er tussen beide structuren verschillen in samenstelling bestaan die (eventueel) verklarend kunnen zijn voor de verschillen in werkgelegenheidsgroei. Vervolgens zal in een tweede stap de groei per bedrijfstak met elkaar worden vergeleken. Op deze wijze wordt een beeld verkregen van de mate waarin bepaalde sectoren in Schiedam een sterkere dan wel minder sterke werkgelegenheidsgroei hebben gekend. De analyse van de verschillen in werkgelegenheidsstructuur wordt afgerond met een zogeheten shift and share analyse: een gecombineerde analyse waarin zowel rekening wordt gehouden met de verschillen in samenstelling van de werkgelegenheidsstructuur naar bedrijfsklassen als ook met locatiespecifieke groeiverschillen. Een aantal opmerkingen vooraf: De gegevens in dit hoofdstuk voor de gemeente Schiedam zijn ontleend aan het Bedrijvenregister Zuid-Holland, en hebben zowel betrekking op mensen die meer als op mensen die minder dan 12 uur werken. Voor de landelijke cijfers is uitgegaan van het aantal banen, ongeacht hun arbeidsduur, zoals die staan vermeld in de statistische gegevens van het CBS. In dit hoofdstuk wordt, gezien de geringe omvang van deze vorm van bedrijvigheid, geen aandacht besteed aan de ontwikkelingen in de landbouw en delfstoffenwinning. 4.1 Verschillen in structuur Uit tabel 4.1 blijkt dat er op een aantal punten duidelijke verschillen bestaan tussen de werkgelegenheidsstructuur van Schiedam en die van Nederland. In de eerste plaats valt op dat in Schiedam de bouwnijverheid een groter aandeel in de totale werkgelegenheid inneemt dan in Nederland. Dat geldt ook voor de bedrijfstak handel, horeca en reparatiebedrijven. Alle andere sectoren zijn daarentegen relatief minder goed vertegenwoordigd. De tabel laat verder zien dat in de tijd bezien zich verschillende ontwikkelingen hebben voorgedaan. Zo is het aandeel van de handel, horeca en reparatiebedrijven, de transportsector en de zakelijke dienstverlening in Schiedam tussen 2000 en 2004 minstens gelijk gebleven of zelfs licht gestegen, terwijl dit aandeel landelijk een lichte daling vertoont. Verder kan worden vastgesteld dat het aandeel van de overige dienstverlening sterker is gestegen dan landelijk (5,7% voor Schiedam tegen 3,2% landelijk). Wel is het aandeel van de werkgelegenheid in de industrie en de bouwnijverheid sterker gedaald dan landelijk. Landelijk is het aandeel van de industrie afgenomen van 15,2% naar 13,3%, in Schiedam van 16,5% naar 12,2%. Het aandeel in de werkgelegenheid van de bouwnijverheid blijft groter, zelfs na een sterkere daling dan landelijk het geval is (5,6% landelijk tegen 6,8% in Schiedam). 23

24 Tabel 4.1: Samenstelling van de werkgelegenheid in Schiedam en Nederland naar bedrijfstak, 2000 en 2004 (in %) Schiedam Nederland Industrie 16,5 12,2 15,2 13,3 Bouwnijverheid 8,5 6,8 6,1 5,6 Handel, horeca, reparatie 24,5 24,6 21,2 21,0 Transportsector 4,8 5,0 6,6 6,4 Zakelijke dienstv. 18,4 18,4 20,0 19,6 Overige diensten 27,4 33,1 30,9 34,1 Totaal Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland en Statistiek Werkgelegenheid (CBS) 4.2 Werkgelegenheidsgroei Figuur 4.1 toont dat de totale werkgelegenheid in Schiedam tussen 2000 en 2004 iets sterker is gegroeid dan landelijk, 8,9% groei tegenover 8,1%. Ook de regionale groei was met 7,8% lager dan in Schiedam. Uit de figuur blijkt duidelijk dat de groei van de werkgelegenheid in Schiedam voor de verschillende sectoren sterker is dan landelijk. Maar ook wanneer er sprake is van een daling, dan is deze sterker dan in heel Nederland. Zo is de werkgelegenheid in de industrie landelijk met 5,3% gedaald, terwijl dit in Schiedam zelfs maar liefst 19,6% is. Voor de bouwnijverheid zijn deze cijfers als volgt: -0,7% in Nederland en 12,4% in Schiedam. In de overige bedrijfstakken ontwikkelt de werkgelegenheid in Schiedam zich gunstiger dan in heel Nederland. De werkgelegenheid in de bedrijfstak handel, horeca en reparatiebedrijven kent over de periode ,3% groei in Schiedam en 7,2% in Nederland. In de transportsector groeit de werkgelegenheid met 12,8% in Schiedam tegenover 4,7% in Nederland. Ook in zowel de zakelijke als in de overige dienstverlening is dit duidelijk te zien (zakelijk: 8,8% in Schiedam en 5,8% in Nederland, overige dienstverlening: 31,6% in Schiedam en 19,2% in Nederland). Figuur 4.1: Groei van de werkgelegenheid in Schiedam en Nederland naar bedrijfstak, periode (in %) Industrie Bouwnijverheid Handel Transport Zak. Dienstverlening Ov. Dienstverlening Totaal Nederland Schiedam 24

25 In het bovenstaande is op het niveau van de bedrijfstakken aangegeven in hoeverre de groei en samenstelling van de Schiedamse werkgelegenheid verschilt van die van Nederland. Het moge duidelijk zijn dat binnen de bedrijfstakken, op het niveau van de bedrijfsklassen, grote verschillen bestaan in werkgelegenheidsgroei en samenstelling. Daarom zal in het navolgende kort worden ingegaan op de ontwikkelingen per bedrijfsklasse. Industrie en bouwnijverheid Uit figuur 4.2 blijkt dat in vrijwel alle onderscheiden industriële bedrijfsklassen de werkgelegenheid in Schiedam sterker is gedaald dan landelijk het geval is. Dit geldt in het bijzonder voor de voedings- en genotsmiddelenindustrie. Waar landelijk de werkgelegenheid in deze bedrijfstak met 6,5% daalt, daalt deze in Schiedam met maar liefst 61,0% van 654 arbeidsplaatsen in 2000 naar 255 arbeidsplaatsen in Ondanks een verlies van 352 arbeidsplaatsen blijft de grootste industriële werkgever in Schiedam de aardolie- en chemische industrie (1.650 arbeidsplaatsen in 2004). Ook in de bouwnijverheid daalt de werkgelegenheid in Schiedam sterker dan in Nederland; 12,4% in Schiedam tegen 0,7% in Nederland. Opvallend hierbij is dat het aantal vestigingen in deze sector sinds 2000 is toegenomen. Het blijkt dus dat vooral kleine bouwbedrijfjes in Schiedam zijn opgericht en dat juist de bouwbedrijven met meer arbeidsplaatsen het in deze periode moeilijk hebben gehad. Figuur 4.2: Procentuele werkgelegenheidsgroei in de industrie en de bouwnijverheid in de periode voedings- en genotsmiddelen grafische industrie aardolie- en chemische industrie metaal- en elektrotechnische industrie overige industrie totaal industrie bouwnijverheid Nederland Schiedam 25

26 Handel en transportsector Voor de verschillende bedrijfsklassen in de handel en transportsector in Schiedam geldt over het algemeen dat ze een sterkere werkgelegenheidsgroei hebben doorgemaakt in vergelijking met Nederland. Alleen de werkgelegenheid in de horeca in Schiedam is licht gedaald (van 735 naar 718 arbeidsplaatsen) en het aantal arbeidsplaatsen in het openbaar en wegvervoer is minder snel gegroeid dan in Nederland (4,4% tegen 8,5% in Nederland). In totaal bedraagt de groei in de handel 9,3% in Schiedam en 7,2% in Nederland. In de transportsector is de groei van de werkgelegenheid zelfs nog gunstiger; 12,8% in Schiedam en 4,7% in Nederland. Figuur 4.3: Procentuele werkgelegenheidsgroei in de handel, horeca en reparatiebedrijven en de transportsector in de periode autohandel en reparatiebedrijven groothandel detailhandel horeca totaal handel openbaar en wegvervoer overig transport totaal transport Nederland Schiedam Zakelijke en overige dienstverlening In de totale zakelijke dienstverleningssector zijn vooral de bedrijven in computerservice en informatietechnologie (van 182 naar 233 arbeidsplaatsen), maar zeker de uitzendbureaus (van 211 naar 939 arbeidsplaatsen) verantwoordelijk voor de groei van de werkgelegenheid met 8,8%. Voor heel Nederland bedraagt deze groei 5,8%. De groei in deze sector wordt in Schiedam getemperd door de financiële instellingen en de schoonmaakbranche. Waar landelijk juist het aantal arbeidsplaatsen groeit met respectievelijk 5,5% en 5,3%, daalt deze in Schiedam met 9,1% en 50,6% (bijna 800 arbeidsplaatsen). Ook hierbij moet vermeld worden dat het om een tijdelijke verplaatsing gaat van één bedrijf met ruim arbeidsplaatsen. Wanneer dit bedrijf binnenkort terugkeert in Schiedam zal ook de werkgelegenheid in deze branche weer een stijgende lijn vertonen. 26

27 Voor wat betreft de verschillende bedrijfsklassen in de overige dienstverlening kan vastgesteld worden dat Schiedam nog beter presteert dan Nederland. Landelijk kent deze sector een werkgelegenheidsgroei van 19,2%. In Schiedam is deze groei 31,6%. De bedrijfstak die hier het meest aan bijdraagt is de gezondheids- en welzijnszorg (40,7% groei tegen 24,0% in Nederland). Ook het openbaar bestuur en het onderwijs in Schiedam presteren naar werkgelegenheidsgroei beter dan Nederland. Landelijk kennen deze bedrijfstakken een groei van ongeveer 15% tegenover respectievelijk 29,8% en 22,6% in Schiedam. Dit geldt alleen niet voor de cultuur en overige diensten; 10,4% groei in Schiedam tegenover 15,6% in Nederland. Figuur 4.4: Procentuele werkgelegenheidsgroei in de zakelijke en overige dienstverlening in de periode financieel computerservice en informatietechn. uitzendbureaus schoonmaakbedrijven zakelijke diensten totaal zakelijke dienstverlening openbaar bestuur onderwijs gezondheids- en welzijnszorg cultuur en ov. diensten totaal ov. dienstverlening Nederland Schiedam Geconcludeerd kan worden dat de totale werkgelegenheid in Schiedam in de periode iets sterker gegroeid is dan landelijk het geval is. Tussen de bedrijfstakken en klassen onderling en in vergelijking met Nederland zijn duidelijke verschillen waarneembaar. Uitschieters in positieve zin zijn onder andere de uitzendbranche en de gezondheidszorg. Daarentegen is de werkgelegenheid in de voedings- en genotsmiddelenindustrie, de aardolie- en chemische industrie, de metaal- en elektrotechnische industrie en de schoonmaakbranche sterk gedaald. 4.3 Shift and share analyse Uit het voorgaande is duidelijk geworden dat de Schiedamse werkgelegenheidsstructuur qua samenstelling enigszins afwijkt van die van Nederland. Tevens is aangetoond dat bepaalde sectoren een sterkere dan wel minder sterke werkgelegenheidsgroei hebben gekend dan landelijk het geval is. Om tot een systematische vergelijking te komen van de werkgelegenheid in Schiedam ten opzichte van de ontwikkeling van de werkgelegenheid in Nederland is er een shift and share analyse uitgevoerd van de ontwikkeling van het aantal 27

28 arbeidsplaatsen naar bedrijfssector. De resultaten van deze analyse zijn weergegeven in tabel 4.2. Tabel 4.2: Shift and share analyse Schiedam, periode Versch abs. Versch rel. (d-ra) e(nl)x b(s) (f- RA) (NV- SC) a b c d e RA NV f SC LC Schiedam Industrie , Bouwnijverheid ,12-16 Handel/Horeca , Transport ,13 61 Zak. dienstverl , Ov. dienstverl , Totaal , Nederland (x1000) Industrie 964,2 913,3-50,9-0,05 Bouwnijverheid 386,8 384,2-2,6-0,01 Handel/Horeca 1.346, ,5 96,6 0,07 Transport 422,7 442,4 19,7 0,05 Zak. dienstverl , ,1 74,5 0,06 Ov. dienstverl , ,0 377,3 0,19 Totaal 6.358, ,5 514,6 0,08 De ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen in de periode is zeer gunstig te noemen; een toename van ofwel 9%. In Nederland vond in dezelfde periode een stijging van 8% plaats. Het regionaal aandeel (RA), de te verwachte groei in Schiedam op basis van hetzelfde percentage als van Nederland totaal, bedraagt Door middel van deze shift and share analyse is nader uitgezocht wat de achtergrond is van deze gunstige ontwikkeling. De netto verschuiving (NV) bedraagt 206. Dit houdt in dat de groei van het aantal arbeidsplaatsen 206 meer is dan op grond van de Nederlandse ontwikkeling verwacht had mogen worden. De vraag is: waardoor wordt dit veroorzaakt? Ligt dit aan een gunstige verdeling over de bedrijfssectoren in het jaar 2000, de structurele component (SC) of aan een gunstige situatie in Schiedam, de lokale component (LC)? Om hier achter te komen wordt berekend wat de ontwikkeling zou zijn geweest per bedrijfssector in Schiedam als dezelfde groeipercentages per sector als in Nederland gehaald zouden zijn. In dat geval zou er een toename van arbeidsplaatsen te verwachten zijn. Dat is 193 arbeidsplaatsen minder dan eerder is berekend zonder rekening te houden met de opbouw in bedrijfssectoren in Schiedam ( ). Het blijkt dus dat de verdeling over de sectoren in Schiedam in het jaar 2000 een stuk ongunstiger was en om die reden niet voor de groei van de 206 arbeidsplaatsen heeft gezorgd. De goede ontwikkeling van de werkgelegenheid in de periode komt geheel voor rekening van de gunstige lokale factoren in Schiedam (LC= 399). Hierbij moet onder andere gedacht worden aan de oplevering van het bedrijventerrein Vijfsluizen en aan de herstructureringsmaatregelen op de verouderde bedrijventerreinen in s- Gravenlandse en Spaanse Polder. Hierdoor konden nieuwe bedrijven zich in Schiedam vestigen op een mooie locatie in een qua grootte en representativiteit gunstig bedrijfspand. Een bijkomend voordeel was dat bedrijven van de bestaande bedrijventerreinen ook de mogelijkheid hadden om binnen Schiedam naar nieuwe huisvesting te zoeken. Op de bestaande bedrijventerreinen kwam niet alleen ruimte 28