MONITOR DISCRIMINATIE- ZAKEN

Transcriptie

1 2016 MONITOR DISCRIMINATIE- ZAKEN

2 College voor de Rechten van de Mens Kleinesingel 1-3 Postbus DA Utrecht T Teksttelefoon: F E info@mensenrechten.nl W Voor vragen kunt u een sturen of iedere werkdag bellen van uur uur.

3 Inhoudsopgave Inleiding 5 College voor de Rechten van de Mens 6 Discriminatiezaken in Vragen 9 Verzoeken 11 Oordelen 16 Effecten 20 Bijlage 25 Bijlage 1: Vragen 26

4 4 College voor de Rechten van de Mens

5 Inleiding Je bent afgestudeerd, hebt naast je studie werkervaring opgedaan en verstuurt sollicitatie na sollicitatie. Je voldoet aan alle wensen, maar toch word je nooit uitgenodigd voor een gesprek. De moed zakt je in de schoenen. Totdat je nog eens dezelfde brief en cv verstuurt, maar dan onder een andere naam. Een Nederlands klinkende naam. En tot je verbazing blijkt dat je nu ineens wel op gesprek mag komen! Of je wilt het weekend uit maar mag de club niet in. Want bij de deur krijg je te horen dat het weekend daarvoor een groep Roemenen voor overlast zorgde. En laat jij nu net ook Roemeen zijn... Of je werkt bij een promotiebedrijf en je werkgever wil jou alleen achter de schermen inzetten. Niet zichtbaar dus want je moet maar begrijpen dat je donkere huidskleur niet past in het plaatje van een Hollands product. Dit is een kleine greep uit de zaken waar het College voor de Rechten van de Mens zich dagelijks over buigt. Deze Monitor discriminatiezaken maakt duidelijk dat afkomst nog altijd een van de meest voorkomende discriminatiegronden is. In 2016 kreeg het College hier meer dan 600 meldingen over, vroegen een kleine 100 mensen om een uitspraak en volgden ruim 30 oordelen. In alle opzichten zijn de aantallen toegenomen vergeleken met Verontwaardiging en ontkenning Discriminatie en racisme zijn beladen termen waarop vaak met schrik en verontwaardiging wordt gereageerd. Waarom deze verontwaardiging? Nederland en discriminatie dat past niet bij elkaar. Het staat in schril contrast met hoe wij Nederlanders onszelf zien: een modern, tolerant volk dat leven en laten leven hoog in het vaandel heeft staan. Zeggen waar het op staat, daar zijn we trots op. Een fout grapje moet ook kunnen, humor kleurt het leven. En vaak is het allemaal niet zo bedoeld. (H)erkenning en stereotypering De verontwaardiging komt ook doordat discriminatie niet altijd als zodanig herkend wordt. Nee, wij discrimineren niet is vaak de eerste reactie, of het nu om een werkgever gaat of om de premier die zegt dat mensen zich maar moeten invechten. Mensen vinden het niet leuk om te horen dat zij discrimineren. Logisch, want discriminatie is niet voor niets bij wet verboden. Maar er is meer aan de hand. Mensen hebben het vaak niet door. Iedereen laat zich bij beslissingen, meestal onbewust, leiden door stereotype beelden. We denken in categorieën, dat maakt de wereld om ons heen betekenisvol en hanteerbaar. Vrouwen zijn zachtaardig, homo s kunstzinnig, ouderen inflexibel en Marokkanen zijn... Negatieve stereotypering leidt bijvoorbeeld bij werving en selectie tot systematische onderschatting van de kwaliteiten van sollicitanten met een Marokkaanse, Turkse of Antilliaanse achtergrond, terwijl de kwaliteiten van autochtone Nederlanders worden overschat. Ook door werkgevers die uitdrukkelijk niet willen discrimineren. Dit alles betekent natuurlijk niet dat we niks tegen discriminatie kunnen doen! Ook al is het een kwestie van een lange adem omdat het gaat om ingesleten en vaak onbewuste ideeën over de ander. Uiteraard is de overheid hier aan zet, maar eigenlijk gaat het iedereen aan: als individu, werkgever, collega, ondernemer, docent en politicus. Het is niet oké om buschauffeurs te bespugen en vrouwen op straat na te sissen. En dus ook niet om tijdens een voetbalwedstrijd apengeluiden te maken of iemand zomaar voor terrorist uit te maken... Monitor discriminatiezaken

6 College voor de Rechten van de Mens Het College voor de Rechten van de Mens is een onafhankelijke toezichthouder op mensenrechten in Nederland. Bij oprichting in 2012 nam het College alle activiteiten van de voormalige Commissie gelijke behandeling over. Deze activiteiten verrijkte het College met een bijzondere expertise op het gebied van discriminatie. In individuele gevallen oordeelt het College of iemand gediscrimineerd is op het werk, in het onderwijs of als consument. 6 College voor de Rechten van de Mens

7 MONITOR DISCRIMINATIEZAKEN in cijfers Vragen Totaal aantal vragen over discriminatie: 3143 Top 3: vragen over discriminatie Ras 26% Handicap/chronische ziekte 25% Geslacht 22% VRAGEN OVER DISCRIMINATIE Verzoeken Totaal aantal verzoeken 463 De trainer van mijn dochter van 13 heeft haar uitgemaakt voor luie Surinamer en zegt dat ze zo traag is als een neger. Ze is helemaal overstuur. Wat kan ik tegen deze trainer doen? TOP 3 Vragen over discriminatie Top 3: verzoeken Handicap/chronische ziekte 20% Ras 19% Geslacht 17% Handicap/chronische ziekte Oordelen Geslacht Totaal aantal oordelen % 26% 25% Top 3: oordelen Ras 23% Over verzoeken en oordelen Geslacht 20% Iedereen Handicap/chronische die zich gediscrimineerd ziekte 18% voelt kan bij het College een verzoek om een oordeel indienen. Het verzoek Effect van moet de oordelen gaan over kwesties rondom school, 73% wonen, van de organisaties winkelen, werken, gaat over uitgaan tot actie of als sporten. blijkt dat zij gediscrimineerd hebben. Als het College een verzoek in behandeling neemt, volgt er een onderzoek en een zitting. Uiteindelijk geeft het College een oordeel. VERZOEKEN TOP 3 Verzoeken Handicap/chronische ziekte Ras 20% 19% Geslacht 17% OORDELEN TOP 3 Oordelen Ras Geslacht 20% Handicap/chronische ziekte 18% Een transvrouw die onder behandeling was bij het VUmc voor een geslachtsaanpassing, wilde graag haar zaad laten invriezen om zo een ouderschapswens te kunnen vervullen. Het ziekenhuis weigerde dit. Nadat de vrouw hierover met succes had geklaagd bij het College paste het ziekenhuis het beleid aan. 23% EFFECT VAN DE OORDELEN 73% van de organisaties gaat over tot actie als blijkt dat zij gediscrimineerd hebben Een 23-jarige caissière klaagde over leeftijdsonderscheid toen haar werkgever haar geen nieuw contract wilde aanbieden. Zij kon aantonen dat zij plaats moest maken voor jongere mensen. Het oordeel leidde tot een financiële schikking tussen partijen. Monitor discriminatiezaken

8 Discriminatiezaken in 2016 Iedereen die zich gediscrimineerd voelt kan bij het College een verzoek om een oordeel indienen. Het verzoek moet gaan over kwesties rondom school, wonen, winkelen, werken, uitgaan of sporten. Als het College een verzoek in behandeling neemt, volgt er een onderzoek en een zitting. Uiteindelijk geeft het College een oordeel. Het College toetst hierbij aan de gelijkebehandelingswetgeving. De Monitor discriminatiezaken beschrijft de werkzaamheden van het College op dit gebied in 2016 en vergelijkt dat met eerdere jaren. 8 College voor de Rechten van de Mens

9 Vragen Het College ontving in 2016 in totaal vragen over gelijke behandeling. Dat zijn bijna duizend meer vragen dan in 2015, zoals tabel 1 laat zien. De meeste vragen in 2016 gingen over de grond ras (26%, 595 vragen), op de voet gevolgd door vragen over handicap/chronische ziekte (579 vragen). Naast deze twee gronden stelde men ook veel vragen over gelijke behandeling op grond van geslacht (505 vragen). Deze drie gronden stonden ook in het jaar 2014 en 2015 in de top drie van de meest gestelde vragen, zij het in een andere volgorde. In absolute aantallen valt vooral het aantal vragen over de grond seksuele gerichtheid op. In 2016 ontving het College hierover 63 vragen, terwijl dat er in 2015 nog 32 waren en in 2014 slechts 26. Top 3 vragen over discriminatie Ras Handicap/chronische ziekte Geslacht 22% 26% 25% Monitor discriminatiezaken

10 Tabel 1 Vragen over gelijke behandeling In 2016 ontving het College vragen over Abs. % Abs. % Abs. % Ras gelijke behandeling hiervan bleek inderdaad % % % over ten minste een gelijke behandelingsgrond te Handicap/chronische ziekte % % % gaan en 483 vragen hadden geen gelijkebehandelingsgrond. Van de overige 373 vragen was de % % % Geslacht Leeftijd grond niet bekend. De meeste vragen in 2016 gin-23gen over de grond ras, namelijk 26%, 595 vragen. 87 Godsdienst 17% 7% % 5% % 8% Nationaliteit Op de voet gevolgd door vragen over handicap/ 72 5% 56 3% 148 6% chronische ziekte, te weten 25%, 579 vragen. 22% Seksuele gerichtheid 26 2% 32 2% 63 3% dus 505 van de vragen ging over gelijke behandeling op grond van geslacht. Ook in 2014 en 2015 Arbeidsduur Burgerlijke stonden de staat gronden ras, handicap/chronische % 1% % 1% % 1% Politieke ziekte en overtuiging geslacht in de top drie van de meest 0 0% 3 0% 13 1% gestelde vragen, zij het in een andere volgorde. In Levensovertuiging 7 1% 5 0% 10 0% absolute aantallen valt vooral het aantal vragen Vaste/tijdelijke over grond arbeidscontracten seksuele gerichtheid op. In % 8 0% 8 0% Aantal ontving contactmomenten het College hierover 63 ten vragen, terwijl dat minste er 2015 één gelijke nog 32 behandelingsgrond waren en 2014 slechts Geen gelijkebehandelingsgrond Grond onbekend Totaal Verder gingen veel vragen wel over gelijke behandeling maar deze hadden geen betrekking op één van de genoemde gronden in de gelijkebehandelingswetgeving (483 vragen). Van 373 vragen is niet duidelijk op welke gelijkebehandelingsgrond deze betrekking hadden. In 2016 zijn meer vragen per telefoon gesteld dan per . Vragen worden vaak door privé-personen aan het College voorgelegd. Ook antidiscriminatiebureaus, rechtshulpverleners, bedrijven en belangenorganisaties weten het College te vinden. Waar nodig en waar mogelijk verwijst het College door naar bijvoorbeeld het juridisch loket, de Kinderombudsman, de Nationale ombudsman, antidiscriminatiebureaus en de Autoriteit persoonsgegevens. 12 Ik solliciteerde voor een stage bij een bedrijf maar werd afgewezen omdat ze geen plek meer zouden hebben. Toen ik erachter kwam dat het bedrijf wel nog op zoek was naar een stagiaire heb ik opnieuw gesolliciteerd. Maar dit keer met een Nederlandse naam op mijn CV. Toen werd ik wel uitgenodigd voor een gesprek. De trainer van mijn dochter van 13 heeft haar uitgemaakt voor luie Surinamer en zegt dat zo traag is als een neger. Ze is helemaal overstuur. Wat kan ik tegen deze trainer doen? 1 Eén contactmoment kan betrekking hebben op meer dan één gelijkebehandelingsgrond, zoals neergelegd in de Nederlandse gelijkebehandelingswetgeving. In 2016 hadden contactmomenten betrekking op één gelijkebehandelingsgrond, 171 contactmomenten betrekking op twee gelijkebehandelingsgronden, 18 contactmomenten op drie gelijkebehandelingsgronden en 2 contactmomenten op vier gelijkebehandelingsgronden. 2 De gelijkebehandelingswetgeving in Nederland bestrijkt twaalf non-discriminatiegronden. Als een (vermoed) onderscheid hier niet onder valt, kan het College er niet over oordelen. 10 College voor de Rechten van de Mens Mijn zoontje met Down Syndroom werd in een speelpark niet toegelaten. De medewerker gaf aan dat aan de andere kinderen niet verteld kan worden dat hij bijzonder is. Ik heb er de hele nacht niet van kunnen slapen.

11 Verzoeken In 2016 kreeg het College 463 verzoeken om te oordelen in een zaak over discriminatie. Ten opzichte van 2015 zijn dat 41 verzoeken meer. Waar gaan de verzoeken over? De top drie van verzoeken gaat over de gronden handicap/chronische ziekte (20%), ras (19%) en geslacht (17%). In absolute getallen zijn dit respectievelijk 90, 89, en 81 verzoeken om een oordeel. Sinds 2014 neemt het aantal verzoeken over de grond handicap/chronische ziekte toe. Dit heeft onder meer te maken met de uitbreiding van de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (WGBH/CZ) met goederen en diensten per 14 juni De wet gold al voor onderwijsinstellingen, werkgevers, aanbieders van woningen en openbaarvervoersbedrijven en geldt nu ook voor horecagelegenheden, musea, winkels, bioscopen, verzekeraars en zorginstellingen. De wet verplicht hen om aanpassingen te doen voor mensen met een beperking en om assistentiehonden toe te laten. Voorbeelden van aanpassingen zijn een loopplank plaatsen of de menukaart voorlezen. Het doen van aanpassingen geldt ook voor diensten die via internet worden aangeboden. Als gevolg van deze wetsuitbreiding zijn in de tweede helft van het jaar diverse verzoeken om een oordeel bij het College ingediend. In december 2016 heeft het College zijn eerste oordeel op dit terrein gegeven. Top 3 verzoeken Handicap/chronische ziekte Ras Geslacht 17% 20% 19% Monitor discriminatiezaken

12 Tabel 2 Verzoeken per grond Abs. % Abs. % Abs. % Handicap/chronische ziekte 59 13% 69 16% 90 20% Ras % 84 20% 89 19% In 2016 kreeg het College 463 verzoeken om te oordelen in een zaak over discriminatie. Geslacht Ten opzichte van 2015 zijn dat 41 verzoeken meer. 85 De meeste 18% verzoeken 78 18% 81 17% Leeftijdgingen over de gronden handicap/chronische ziekte 100(20%), 22% ras (19%) en Godsdienst geslacht (17%). Sinds 2014 neemt het aantal verzoeken 28 over de grond 6% handicap/chronische % 6% % 5% Nationaliteit ziekte toe. Dit komt onder meer door de uitbreiding 25 5% van de 22 5% 23 5% Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (WGBH/ Seksuele gerichtheid 12 2% 14 3% 7 2% CZ) met goederen en diensten per 14 juni Arbeidsduur 8 2% 9 2% 4 1% Burgerlijke staat 3 1% 13 3% 3 1% Vaste/tijdelijke arbeidscontracten 1 0% 1 0% 3 1% Levensovertuiging 0 0% 7 2% 2 0% Politieke overtuiging 0 0% 1 0% 1 0% Geen gelijkebehandelings-grond 31 7% 29 7% 63 14% Totaal % % % De meeste verzoeken (48%) in 2016 gaan over arbeid. Dit is gelijk aan voorgaande jaren. Na arbeid gaan de meeste verzoeken over de levering van en toegang tot goederen en diensten (22% van alle verzoeken). Opvallend is het aantal verzoeken over sociale bescherming. Het College ontving in 2016 maar liefst 30 verzoeken hierover. In 2015 waren het er 16. Veel van deze zaken hadden te maken met de opgeworpen belemmeringen door de gemeente om in een woonwagen te wonen. Tabel 3 Verzoeken per terrein % van de verzoeken in 2016 gaan over arbeid. Dit is ongeveer gelijk aan voorgaande jaren. Na arbeid gaan de meeste Abs. % 2015 Abs. % 2016 Abs. % Arbeid verzoeken over de levering van en toegang tot goederen 259en 56% % % diensten, dit zijn 22% van alle verzoeken. Opvallend is het Leveren van en toegang tot goederen en diensten % 87 21% % onderwerp sociale bescherming. Het College ontving in 2016 Sociale maar bescherming liefst 30 verzoeken hierover. In 2015 waren dat er % 16 4% 30 6% Onderwijs Veel van, deze zaken hadden te maken met de opgeworpen 27 Basis- belemmeringen en voortgezet door onderwijs gemeente om in een woonwagen 12 te 6% % % Hogerwonen. en beroepsonderwijs Toegang tot openbaar vervoer 2 0% 3 1% 8 2% Vrije beroepen 1 0% 3 1% 7 2% Wonen 3 1% 2 0% 4 1% Geen gelijkebehandelingsterrein % 59 14% 69 15% Totaal % % % 3 Onder onderwijs zijn ook de verzoeken op het gebied van studie- en beroepskeuze advies opgenomen. 4 De gelijkebehandelingswetgeving is van toepassing op een beperkt aantal terreinen (zie Als een zaak niet op een van deze terreinen speelt, is het College niet bevoegd erover te oordelen. 12 College voor de Rechten van de Mens

13 Wat gebeurt er met de verzoeken? Niet alle verzoeken eindigen in een oordeel. Zoals tabel 4 laat zien is 34% van de afgeronde verzoeken in 2016 afgedaan met een oordeel. In absolute aantallen gaat het om 151 oordelen, ongeveer evenveel als het jaar ervoor. Het aantal kennelijk ongegronde zaken is in 2016 toegenomen, zowel in absolute als relatieve zin. Van de afgehandelde verzoeken waren 133 zaken (30%) kennelijk ongegrond. In 2015 waren dat 107 (24%) zaken. Eenzijdig overheidshandelen is, net als eerdere jaren, de meest voorkomende reden om een zaak als kennelijk ongegrond af te doen. Andere redenen zijn dat een verzoek niet gaat over een gelijkebehandelingsgrond of -terrein, de klacht onvoldoende is geconcretiseerd, een persoon geen belang heeft bij de kwestie of dat de kwestie waarover iemand klaagt zich afspeelde voor inwerkingtreding van de wet. Ook komt het voor dat een verzoek ingetrokken wordt. De meest voorkomende reden is dat partijen een schikking treffen. Dit gebeurde in 7% van de gevallen in Intrekking na schikking kan zowel voor, tijdens als na de zitting. Vaak gebeurt dit na het uitwisselen van de stukken, het beantwoorden van de vragen van het College en het ophelderen van de contouren van het probleem. Ook kan een zaak worden gesloten. Dit gebeurt bijvoorbeeld als de klager niet reageert op correspondentie vanuit het College. Het aandeel verzoeken dat is gesloten is de laatste jaren relatief stabiel gebleven. In 2014 werd 23% van de verzoeken om een oordeel gesloten, in 2016 was dit 24%. Tabel 4 Afgehandelde verzoeken naar type afdoening Niet alle verzoeken eindigen in een oordeel. 34% van de afgeronde verzoeken in 2016 is wel afgedaan met een oordeel. Dat zijn 151 verzoeken in totaal, 4 minder dan in 2015 (155). Abs. Het aantal % kennelijk Abs. ongegronde % zaken Abs. is in 2016 % toegenomen en van de afgehandelde verzoeken waren 133 zaken, dus 30% kennelijk ongegrond. In 2015 waren dat Afdoening 107 (24%) zaken. Een vaak voorkomende reden om een zaak als kennelijk ongegrond af te doen is eenzijdig overheidshandelen. Oordeel (inclusief Andere oordeel redenen eigen zijn handelen) dat een verzoek niet gaat over 179een gelijkebehandelingsgrond 40% % of -terrein, 151 de klacht 34% niet Geslaagde concreet mediation genoeg is, een persoon geen belang heeft bij de kwestie 1 of dat 0% de kwestie 0waarover 0% iemand klaagt 0 zich 0% afspeelde Kennelijk voor ongegrond inwerkingtreding van de wet % % % Ingetrokken na schikking 23 5% 35 8% 31 7% In 7% van de gevallen in 2016 werden verzoeken ingetrokken na schikking. Ook kan een zaak worden gesloten, bijvoorbeeld Ingetrokken, wanneer overig de klager niet reageert op correspondentie vanuit 41 het College. 9% Het 30 aandeel 7% verzoeken 26 dat is gesloten Gesloten is de laatste jaren relatief stabiel gebleven. In 2014 werd 23% 103 van de verzoeken 23% om 113een oordeel 26% gesloten, 105 in % 6% 26% Totaal en in % % % % Het College behandelde in verzoeken. Dat zijn er ongeveer even veel als in De meeste verzoeken gingen over de gronden geslacht, ras en handicap/chronische ziekte (zie tabel 5); respectievelijk 80, 79 en 75. In 51 van de 80 afgehandelde verzoeken op grond van geslacht gingen over zwangerschap. In 2016 zijn 68 verzoeken zonder gelijkebehandelingsgrond en 31 verzoeken met meerdere gronden afgehandeld. 5 5 Wanneer er op basis van twee verzoeken één oordeel wordt gegeven, wordt dit geteld als twee verzoeken die afgedaan zijn als oordeel. Monitor discriminatiezaken

14 Tabel 5 Verzoeken naar afdoening en grond (in absolute aantallen) Oordeel (incl. oordeel eigen handelen) Kennelijk ongegrond Ingetrokken, schikking Ingetrokken, overig Gesloten Geslacht Waarvan zwangerschap Het College behandelde in verzoeken in totaal, ongeveer even veel als in verzoeken waren gebaseerd op de grond geslacht, 79 over ras en 75 over handicap/chronische ziekte. Ras In Nationaliteit 51 van de 80 afgehandelde verzoeken op 7 de grond geslacht 3 gingen over 0zwangerschap. 0In 2016 zijn Godsdienst 68 verzoeken zonder gelijkebehandelingsgrond 13 en 314verzoeken met meerdere 1 gronden afgehandeld. Seksuele gerichtheid Burgerlijke staat Politieke overtuiging Levensovertuiging Arbeidsduur Vaste/tijdelijke contracten Handicap/chronische ziekte Totaal Leeftijd Meerdere Gronden Geen grond Totaal Kenmerken van partijen Van de 446 behandelde verzoeken in 2016 is 96% ingediend door een natuurlijk persoon en 4% door een rechtspersoon. Onder verzoeken die door een rechtspersoon zijn ingediend vallen ook de verzoeken om een oordeel eigen handelen. Net als in voorgaande jaren is een kleine meerderheid van de natuurlijke personen man (54%). De verhouding mannen en vrouwen varieert per grond. Zo dienen vrouwen meer verzoeken in over de grond geslacht terwijl mannen juist meer verzoeken over ras en leeftijd indienen. De gemiddelde leeftijd van de verzoekers in 2016 is 41 jaar. De meeste verzoekers laten zich niet vertegenwoordigen tijdens de procedure (83%). Dat verzoekers zichzelf vertegenwoordigen is in lijn met het uitgangspunt dat het College een laagdrempelige voorziening is. Kosten voor rechtsbijstand belemmeren het indienen van een verzoek om een oordeel niet. Als men zich wel laat vertegenwoordigen is dit meestal door een anti discriminatie bureau (9%) of een advocaat (4%). In 2016 liet 38% van de verweerders zich bijstaan door een advocaat en 21% door een juridisch specialist uit de eigen organisatie. 37% liet zich helemaal niet bijstaan. Leeftijdsdiscriminatie oudere werknemers Als gevolg van een reorganisatie bij de Vrije Universiteit staan de banen van twaalf oudere werknemers op het spel. Zij spanden een zaak aan bij het College. De VU maakt niet aannemelijk dat zij heeft gezocht naar middelen om minder discriminerend te zijn naar leeftijd. Daarom oordeelde het College in mei 2016 dat de VU discrimineert door de medewerkers ontslag aan te zeggen. Dit oordeel leidde tot veel media-aandacht. Als gevolg daarvan kwamen meerdere verzoeken bij het College binnen over leeftijdsdiscriminatie van oudere medewerkers. In november hield het College een themazitting over dit onderwerp waarin negen verzoeken van oudere werknemers tegen Doniger Fashion Group werden behandeld. Doniger nam in 2016 een deel van de bedrijfsactiviteiten van het failliete Mc Gregor en Adams Menswear over. Op 10 februari 2017 heeft het College geoordeeld dat bij acht medewerkers inderdaad sprake was van leeftijdsdiscriminatie. 14 College voor de Rechten van de Mens

15 Themazittingen Om meer aandacht te vragen voor een specifiek onderwerp organiseerde het College twee themazittingen in Deze zittingen gingen over: Zwangerschapsdiscriminatie Leeftijdsdiscriminatie bij reorganisatie Voor zowel de themazittingen als de oordelen is veel aandacht geweest op social media en in de landelijke pers. Monitor discriminatiezaken

16 Oordelen Het College sprak 151 oordelen uit in De meeste oordelen gingen over de grond ras (23%). Ook zijn veel oordelen uitgesproken op de gronden geslacht (20%), handicap/chronische ziekte (18%) en leeftijd (17%). Het absolute en relatieve aantal oordelen op de grond ras is in de afgelopen drie jaar toegenomen. In ver gelijking tot 2015 is het aantal oordelen op grond van leeftijd afgenomen. Top 3 oordelen Ras Geslacht 20% 23% Handicap/chron. ziekte 18% 16 College voor de Rechten van de Mens

17 Tabel 6 Oordelen per grond Abs. % Abs. % Abs. % Ras 28 16% 30 19% 34 23% Het College sprak 151 oordelen uit in 2016 waarvan 23% over de Geslacht 43 24% 23 15% 30 20% grond ras gingen. 20% ging over de grond geslacht, 18% over handi- Handicap/chronische ziekte ziekte en 17% over leeftijd. Zowel 26 in absolute getallen 14% 28 18% 27 18% Leeftijd als percentueel is het aantal oordelen op de grond 31 ras in de afgelopen drie jaar toegenomen. Deze toename werd al 18 eerder geconsta- 10% 17% Godsdienst % 8% % 9% Oordelen teerd bij de met instroom verschillende van verzoeken gronden om een oordeel. 12 In vergelijking 7% 20 13% 12 8% tot 2015 is het aantal oordelen op grond van leeftijd afgenomen. Nationaliteit 11 6% 6 4% 7 5% Seksuele gerichtheid 7 4% 4 3% 1 1% Levensovertuiging 0 0% 0 0% 1 1% Arbeidsduur 3 2% 0 0% 1 1% Burgerlijke staat 0 0% 0 0% 0 0% Politieke overtuiging 0 0% 0 0% 0 0% Vaste/tijdelijke contracten 0 0% 0 0% 0 0% Totaal % % % Zoals tabel 7 laat zien gingen de meeste oordelen over het terrein arbeid, dat is opgesplitst in de subterreinen werving & selectie, aanstelling, beëindiging arbeidsrelatie, arbeidsvoorwaarden en overig inclusief arbeidsomstandigheden. De meeste oordelen op het terrein arbeid gingen over werving en selectie (21%). 45 oordelen hebben betrekking op het leveren van goederen en diensten (30%). Tabel 7 Oordelen per terrein Abs. % Abs. % Abs. % De Arbeid meeste Werving oordelen en in selectie 2016 gingen over het terrein arbeid, 46 26% 35 23% 32 21% dat Arbeid is opgesplitst Aanstelling in de subterreinen werving & selectie, 15 8% 15 10% 13 9% aanstelling, beëindiging arbeidsrelatie, arbeidsvoorwaarden Arbeid Beëindiging arbeidsrelatie 12 7% 14 9% 14 9% en overig inclusief arbeidsomstandigheden. De meeste oordelen Arbeid op Arbeidsvoorwaarden het terrein arbeid gingen over werving en selectie, 21 12% 21 14% 14 9% Arbeid namelijk Overig, 32 of 21%. inclusief 45 oordelen arbeidsomstandigheden hadden betrekking op het Goederen leveren van en diensten goederen en diensten, dat is 30% % 34% % 28% % 30% Overig 4 2% 4 3% 19 13% Meerdere terreinen 12 7% 15 10% 6 4% Geen terrein 1 0% 1 1% 7 5% Totaal % % % Monitor discriminatiezaken

18 Tabel 8 laat zien dat oordelen op de grond ras vooral gaan over het aanbieden van goederen en diensten. Opvallend is verder ook het grote aantal zaken op grond van ras op het terrein overig. Het gaat dan onder andere om woonwagenbewoners die door hun gemeente worden belemmerd om in een woonwagen te wonen. Oordelen over de grond geslacht en leeftijd gaan vooral over de arbeid. Op de grond geslacht, waarin vrouwen vaak de verzoekende partij zijn gaan de oordelen vaak over de aanstelling. Denk hierbij aan vrouwen die vanwege hun zwangerschap geen contractverlenging krijgen terwijl dit eerder wel was toegezegd. Oordelen over de grond leeftijd gaan vaak over arbeidsvoorwaarden zoals pensioenregelingen. Oordelen op de grond handicap/chronische ziekte gaan relatief vaak over het aanbieden van goederen en diensten, zoals onderwijs en openbaar vervoer. Tabel 8 Oordelen per grond en terrein (in absolute aantallen) Werving en selectie Aanstelling Arbeid Beëindiging arbeidsrelatie Arbeidsvoorwaarden Goederen en diensten 6 Veel oordelen, namelijk 12 van de 24 op de grond ras gaan over het aanbieden van goederen en diensten. 14 oordelen op de grond ras vielen in de categorie overig. Dit betreft dan onder andere woonwagenbewoners die door hun gemeente worden belemmerd om in een woonwagen te wonen. 13 van Ras de 30 oordelen over de grond geslacht 5 gaan 0 vooral 0 over arbeid. 0 Vaak 0 zijn 12 Geslacht vrouwen de verzoekende partij waarbij 4 het 13 oordeel 7 meestal 0 over de 0aanstel ling gaat. chronische Denk hierbij ziekte aan vrouwen 4 die vanwege 0 2hun zwangerschap 2 0 geen Handicap/ contractverlenging krijgen terwijl dit eerder wel was toegezegd. Oordelen Leeftijd over de grond leeftijd gaan vaak over arbeidsvoorwaarden zoals pensioenregelingen. Oordelen op de grond 5handicap/chronische 0 1 ziekte 2 gaan 0relatief Godsdienst Nationaliteit vaak over het aanbieden van goederen 2 en 0 diensten, 0 zoals 0onderwijs 0 en openbaar vervoer. gerichtheid Seksuele Arbeid overig Overig Meerdere terreinen per oordeel Levensovertuiging Arbeidsduur Meerdere gronden per zaak Totaal Geen terrein Totaal Uitspraak College De meest voorkomende uitspraken zijn geen verboden onderscheid en verboden onderscheid (zie tabel 9). Het College kan in een oordeel meer dan één uitspraak doen. Bijvoorbeeld verboden onderscheid vanwege nationaliteit bij het aanbieden van een telefoonabonnement en tegelijkertijd geen verboden onderscheid bij de klachtbehandeling. In 2016 deed het College in 55% van de oordelen tenminste één uitspraak van verboden onderscheid. In 45% van de zaken was in geen van de uitspraken sprake van verboden onderscheid. Het aandeel oordelen met minimaal een uitspraak met verboden onderscheid fluctueert over de jaren. Tabel 9 Uitspraken In 2016 deed het College in 55% van de oordelen ten minste één uitspraak van verboden onderscheid. In 45% van de zaken was in geen van de uitspraken sprake van verboden Abs. onderscheid. % Het College Abs. kan in % een oordeel Abs. meer dan % één Oordelen uitspraak met doen. minstens Bijvoorbeeld één uitspraak verboden onderscheid vanwege nationaliteit bij het aanbieden van een telefoonabonnement verboden onderscheid/strijd en tegelijkertijd geen met verboden wet onderscheid bij de klachtbehandeling. Het aandeel oordelen met mini % 76 49% 83 55% maal Oordelen een uitspraak zonder onderscheid/strijd met verboden onderscheid met wetfluctueert 77 over de jaren. 43% 79 51% 68 45% Totaal % % % 6 Onderwijs is opgenomen onder goederen en diensten. 18 College voor de Rechten van de Mens

19 Strafrechter volgt College in zaak over afwijzing homoseksuele stagiair Een student solliciteerde bij een agrarische groothandel voor een stageplaats. Toen de werkgever hoorde dat de student samenwoont met zijn vriend wees zij de student af. De groothandel ziet op basis van de Bijbel en haar christelijke geloofsovertuiging een homoseksuele relatie als zondig. Daarom voelde zij zich genoodzaakt de man af te wijzen. Het College concludeerde echter dat sprake was van discriminatie. Een werknemer afwijzen vanwege zijn homoseksualiteit kan alleen als daar een wettelijk uitzondering voor is. In deze zaak is daarvan geen sprake. De agrarische groothandel moest zich in deze kwestie vervolgens ook nog tegenover de strafrechter verantwoorden. Dit leidde tot oplegging van een boete en een schadevergoeding aan het slachtoffer. Monitor discriminatiezaken

20 Effecten In de zaken waarin in strijd met de wet is gehandeld onderzoekt het College of en zo ja, welke maatregelen zijn genomen. Hetzelfde geldt voor zaken waarin het College een aanbeveling doet. Een maatregel kan zowel individueel zijn, specifiek gericht op de persoon in kwestie, of structureel met als doel discriminatie in de toekomst te voorkomen. Het duurt vaak enige tijd voordat bekend is welke maatregelen een organisatie neemt. De onderstaande cijfers over de effecten van oordelen gaan over de periode september 2015 tot en met augustus In deze periode komen 83 oordelen in aanmerking voor individuele en/of structurele maatregelen. Van 74 oordelen is bekend welke maatregelen zijn getroffen en welk effect het oordeel dus heeft gehad. Zoals figuur 1 laat zien, treffen organisaties in 12% van de zaken alleen een individuele maatregel, in 35% alleen een structurele en in 26% zowel een individuele als een structurele maatregel. In totaal is dus in 73% van de oordelen een maatregel getroffen. In 27% van de zaken treft verweerder helemaal geen maatregel, terwijl dat wel mogelijk is. Niet altijd is een individuele of een structurele maatregel mogelijk. In de 65 zaken waar een individuele maatregel mogelijk is, werd deze in 43% van de gevallen ook getroffen. In de 74 zaken waar een structurele maatregel mogelijk is, is deze in 61% van de gevallen getroffen. 73% van de organisaties gaat over tot actie als blijkt dat zij gediscrimineerd hebben 20 College voor de Rechten van de Mens

21 Figuur 1 Effecten naar aanleiding van oordelen waarbij het College tot verboden onderscheid oordeelde en/of een aanbeveling deed (N=74) 7 Geen maatregel 27% Individuele maatregel 12% Na een oordeel van verboden onderscheid en/of een aanbeveling van het College, troffen organisaties in 12% van de zaken alleen een individuele maatregel, in 35% alleen een structurele en in 26% zowel een individuele als een structurele maatregel. In totaal is dus in 73% van de oordelen een maatregel getroffen. In 27% van de zaken treft de verweerder helemaal geen maatregel, terwijl dat wel mogelijk is. Individuele en/of structurele maatregelen zijn niet altijd mogelijk. In de 65 zaken waar een individuele maatregel mogelijk is, werd deze in 43% van de gevallen ook getroffen. In de 74 zaken waar een structurele maatregel mogelijk is, is deze in 61% van de gevallen getroffen. 26% Zowel individueel als structureel 35% Structurele maatregel Het percentage oordelen dat tot een maatregel leidt, verschilt per grond (zie tabel 10). Hierbij moet aangetekend worden dat over de meeste gronden zo weinig oordelen zijn gegeven dat aan het percentage niet een te grote betekenis kan worden gegeven. Van de gronden die in meer dan tien oordelen een rol spelen, hebben de gronden geslacht en handicap/chronische ziekte het hoogste opvolgingspercentage (80%). Een mooi voorbeeld van een maatregel treffen op de grond geslacht is oordeel Een transvrouw die onder behandeling was bij het VUmc voor een geslachtsaanpassing, verzocht het ziekenhuis om haar zaad in te vriezen om zo een ouderschapswens te kunnen vervullen. Het ziekenhuis weigerde dit. Nadat de vrouw hierover met succes had geklaagd bij het College paste het ziekenhuis het beleid aan. 7 7 Bij de berekening van deze percentages is telkens het aantal genomen maatregelen uitgedrukt in een percentage van het aantal oordelen waarvan bekend is of er maatregelen zijn genomen. Dat wil zeggen dat de zaken met een (nog) onbekende afloop buiten beschouwing zijn gelaten. Dat kan een enigszins vertekend beeld geven als later zou blijken dat in een groot deel van die zaken met onbekende afloop geen opvolging zou plaatsvinden, dan wel dat juist een onevenredig hoog aantal maatregelen wordt getroffen. Het College heeft echter geen aanwijzingen dat het een of het ander het geval zal zijn. Een voorbeeld van een maatregel na een oordeel op grond van handicap/chronische ziekte gaat over een man met chronische hartklachten waarvan de salarisgarantie door zijn werkgever werd stop gezet. Het College concludeerde dat sprake was van discriminatie (oordeel ). Dit leidde ertoe dat de werkgever met terugwerkende kracht de salarisgarantie uitkeerde. Monitor discriminatiezaken

22 Tabel 10 - Effecten per grond 8 Het percentage oordelen dat tot een maatregel leidt, verschilt per grond. Hierbij moet aangetekend worden dat over de meeste gronden zo weinig oordelen zijn gegeven dat aan het percentage niet een te grote betekenis kan worden gegeven. Van de gronden die in meer dan tien oordelen een rol spelen, hebben de gronden geslacht en handicap/chronische ziekte het hoogste opvolgingspercentage (80%). Een mooi voorbeeld van een maatregel Alleen individuele maatregelen Alleen structurele maatregelen Zowel individuele als structurele maatregelen treffen op de grond geslacht is oordeel Een transvrouw die onder behandeling was bij het VUmc voor een geslachtsaanpassing, verzocht het ziekenhuis om haar zaad in te vriezen om zo een ouderschapswens te kunnen vervullen. Het ziekenhuis weigerde dit. Geslacht Nadat de vrouw hierover met succes had geklaagd 0 bij het College 7 paste 5het ziekenhuis 3 het 15 80% beleid aan. Ras % Nationaliteit Een voorbeeld van een maatregel na een oordeel 0 op grond van 1 handicap/chronische 3 1 ziekte Godsdienst gaat over een man met chronische hartklachten 1 waarvan de 1salarisgarantie 3 door zijn 4werk- gever werd gerichtheid stop gezet. Het College concludeerde 1 dat sprake 1 was van discriminatie 0 (oordeel 0 Seksuele % 56% 100% Levens ). overtuiging Dit leidde ertoe dat de werkgever met 1 terugwerkende 0 kracht de 0 salarisgarantie % uitkeerde. Handicap/ chronische ziekte % Geen maatregelen Totaal Opvolgings-percentage (individuele en/of structurele maatregelen) 9 Leeftijd % Individuele maatregelen In figuur 2 staan de individuele maatregelen weergegeven. Hierin is te zien dat de maatregel rectificatie/excuses (14 keer) het meest voorkomt. Excuses werden onder andere gemaakt naar aanleiding van oordeel : een Afghaanse man solliciteerde zowel onder zijn eigen naam als onder een Nederlandse naam naar een stage bij een bouwbedrijf en werd onder zijn eigen naam niet uitgenodigd voor een gesprek. Daarmee kon hij aantonen dat hij op grond van zijn afkomst werd gediscrimineerd. Naast het aanbieden van excuses zegde het bouwbedrijf toe nogmaals kritisch naar de selectieprocedure te kijken. De individuele maatregelen schadevergoeding en intentie tot aangaan dienstverband werden elk in drie gevallen getroffen. In geval van schadevergoeding dient de maatregel naar aanleiding van oordeel als voorbeeld: een 23-jarige caissière klaagde over leeftijdsonderscheid bij het besluit van haar werkgever om haar geen nieuw contract aan te bieden. Zij kon aantonen dat zij plaats moest maken voor jongere mensen. Het oordeel leidde tot een financiële schikking tussen partijen Periode 1 september 2015 t/m 31 augustus De maatregelen zijn niet optelbaar tot het aantal oordelen waarin individuele maatregelen zijn genomen. Naar aanleiding van één oordeel kunnen meerdere maatregelen genomen zijn. 9 De opvolging per grond is niet optelbaar naar het aantal oordelen over alle gronden. Dit komt omdat er per oordeel meerdere gronden in het spel kunnen zijn. In dat geval telt de follow-up van een oordeel bij beide gronden mee. 22 College voor de Rechten van de Mens

23 Figuur 2 - Individuele maatregelen 10 Rectificatie/excuses Schadevergoeding Herstel (Intentie) tot aangaan dienstverband Toegang tot onderwijs Stageplaats aangeboden Bemiddeling intermediair Overige algemeen Beloningingscomponenten aangepast Overige arbeid Overige goederen en diensten Structurele maatregelen Figuur 3 laat de structurele maatregelen zien. De maatregelen voorlichting werknemers naar aanleiding van het oordeel (15 keer) en aanpassing van beleid of regeling (9 keer) komen het meest voor. Een voorbeeld van de aanpassing van beleid betreft de toezegging van twee bedrijven om in de sollicitatiegesprekken niet meer te vragen naar geloof en geloofsuitingen. Dit naar aanleiding van een oordeel van het College waarin sprake was van verboden onderscheid. In die zaak konden twee moslima s aantonen dat de vragen over het dragen van de hoofddoek tijdens het sollicitatiegesprek hadden bijgedragen aan het besluit hen af te Loon terugwerkendekracht/wijziging loon wijzen voor de functie (oordeel ) en stageplaats (oordeel ). Ook structurele maatregelen volgden op twee oordelen over de nadelige gevolgen voor ouderen ten gevolge van de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd. De follow-up naar aanleiding van oordeel leidde ertoe dat een ABP-deelnemer alsnog pensioenrechten opbouwde over zijn volledige wachtgeldperiode. Ten gevolge van oordeel werden bovenwettelijke werkloosheidsuitkeringen in het onderwijs afgestemd op de verhoogde AOW-leeftijd Figuur 3 - Structurele maatregelen Aanpassen advertentieteksten Aanpassing beleid of regeling Voorlichting medewerkers n.a.v. oordeel CAO aangepast Toelatingseisen aangepast Klachtenregeling gemaakt Toelatingsbeleid gewijzigd Wijziging werving- en selectiebeleid Overige arbeid Overige goederen en diensten Overige algemeen Aanpassing arbeidsvoorwaarden Aanpassing beleid m.b.t. beëindiging 10 De maatregelen zijn niet optelbaar tot het aantal oordelen waarin individuele maatregelen zijn genomen. Naar aanleiding van één oordeel kunnen meerdere maatregelen genomen zijn. 11 De maatregelen zijn niet optelbaar tot het aantal oordelen waarin structurele maatregelen zijn genomen. Naar aanleiding van één oordeel kunnen meerdere maatregelen genomen zijn. Monitor discriminatiezaken

24 VN-verdrag handicap in werking Op 1 juli 2016 trad het VN-verdrag handicap in werking. Dit zorgde voor een uitbreiding van de reikwijdte van de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (WGBH/CZ). De wet was al van toepassing op onder meer de terreinen arbeid, onderwijs en het openbaar vervoer. Met de inwerkingtreding van het verdrag is de WGBH/CZ uitgebreid tot het hele terrein van het goederen en dienstenverkeer. In een onderwijszaak oordeelde het College dat een instelling voor Voortgezet Algemeen Volwassenen Onderwijs onvoldoende onderbouwde dat de benodigde aanpassingen voor een blinde vrouw te belastend waren. De school maakte niet duidelijk welke inzet van mensen en middelen nodig was als de vrouw tot de opleiding zou worden toegelaten (oordeel ). De school liet in reactie daarop weten dat de medewerkers die betrokken zijn bij de aanmelding van leerlingen, worden gewezen op het belang van een goed en gedegen onderzoek. Verder zal worden bezien of het inschakelen van een externe deskundige daarbij van belang is. Naar aanleiding van oordeel zal het ROC van Amsterdam leerlingen met een auditieve beperking voortaan meer tijd geven voor het maken van rekentoetsen. 24 College voor de Rechten van de Mens

25 Bijlage Monitor discriminatiezaken

26 Bijlage 1 Vragen In 2016 werd het College keer benaderd met een vraag. Van deze vragen hadden alleen betrekking op gelijke behandeling en 415 vragen alleen op mensenrechten. 362 vragen gingen zowel over gelijke behandeling als over mensenrechten en 372 vragen hadden op geen van twee betrekking. Zie ook tabel B1. Tabel B1 Vragen aan de Front Office in 2016 Mensenrechten? Totaal Ja Nee Gelijke behandeling? Ja Nee Totaal In 2016 zijn er in totaal 777 vragen over mensenrechtenonderwerpen aan het College gesteld. Het jaar ervoor lag het aantal vragen over mensenrechten nog op 633 (zie ook tabel B2). In 2016 hebben de meeste vragen betrekking op privacy, huwelijk en gezin (159 vragen). Deze vragen gingen vaak over de bescherming van het gezin en de bescherming van het privéleven. Ook stelden mensen veel vragen over behoorlijke levensstandaard (112 vragen) en gelijke behandeling en non-discriminatie (85 vragen). Het aantal vragen over gelijke behandeling en non-discriminatie is zowel in absolute als in relatieve zin toegenomen ten opzichte van De vragen die gesteld worden over gelijke behandeling en non-discriminatie gaan niet over de gelijkebehandelingswetgeving. Denk daarbij aan discriminatie in de openbare sfeer, positieve actiemaatregelen vanuit de overheid en discriminatie in de privésfeer. Ook over de lichamelijke en geestelijke integriteit ontving het College in 2016 een behoorlijk aantal vragen (84 vragen). De vragen over de mensenrechtenthema s worden vaker via de telefoon gesteld dan via de mail. 26 College voor de Rechten van de Mens

27 Tabel B2 Vragen over mensenrechtenonderwerpen Abs. % Abs. % Abs. % Privacy, huwelijk en gezin % % % Behoorlijke levensstandaard % % % Gelijke behandeling en non-discriminatie 51 8% 52 9% 85 13% Lichamelijke en geestelijke integriteit 92 14% 74 13% 84 13% Mobiliteit en bewegingsvrijheid 62 10% 55 10% 70 11% Rechtspleging 50 8% 73 13% 66 10% Gezondheid 40 6% 35 6% 49 8% Rechtsmiddelen 47 7% 33 6% 38 6% Vrijheid van meningsuiting en informatievrijheid 77 12% 22 4% 38 6% Arbeid 19 3% 5 1% 24 4% Nationale implementatie 26 4% 16 3% 19 3% Onderwijs 17 3% 9 2% 12 2% Participatie 13 2% 14 2% 8 1% Internationaal toezicht 12 2% 9 2% 7 1% Godsdienst en overtuiging 13 2% 4 1% 6 1% Verbod van mensenhandel en uitbuiting 9 1% 7 1% 4 1% Bewustwording 7 1% 8 1% 1 0% Aantal contactmomenten over ten minste één mensenrechtenonderwerp Mensenrechtenonderwerp onbekend Totaal Eén contactmoment kan betrekking hebben op meer dan één mensenrechtenonderwerp. In 2016 hadden 532 contactmomenten betrekking op één mensenrechtenonderwerp, 105 contactmomenten betrekking op twee mensenrechtenonderwerpen, 12 contactmomenten op drie mensenrechtenonderwerpen en 1 contactmoment op vier mensenrechtenonderwerpen. Monitor discriminatiezaken

28 28 College voor de Rechten van de Mens