Streptococcus pneumoniae

Transcriptie

1 Referentielaboratorium Gegevens van het Referentielaboratorium Dr. J. VERHAEGEN U.Z. - Leuven - Microbiologie Herestraat, Leuven Tel. : 016/ Fax : 016/ Jan.verhaegen@uz.kuleuven.ac.be Van 1983 tot 1993 werd het surveillanceprogramma door twee referentielaboratoria (U.Z.-Leuven en H.U. Brugmann - Brussel) waargenomen. Sinds januari 1994 is alleen nog het Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg te Leuven nationaal referentielaboratorium voor de surveillance van. In 2005 verstuurden 103 laboratoria, overwegend ziekenhuislaboratoria, 1744 pneumokokken. In 2004 kon worden gerekend op de vrijwillige medewerking van 104 laboratoria die 1746 pneumokokken instuurden. Tabel 1 geeft de geografische verspreiding per provincie en de evolutie sedert Ook het aantal pneumokokken dat ons uit de provincies West en Oost-Vlaanderen toegestuurd werd, is gedaald met 43 en 20 respectievelijk zonder verandering van het aantal participerende laboratoria. Zoals de voorbije jaren werden in de ziekenhuislaboratoria van de provincies Vlaams en Waals-Brabant gemiddeld dubbel zoveel pneumokokken geïsoleerd als in de laboratoria van de overige provincies. Dit fenomeen kan worden toegeschreven aan de concentratie van enkele grote universitaire ziekenhuizen in het centrum van het land. Tabel 1 : S. pneumoniae : verspreiding van de isolaties per provincie ( ) Provincie Aantal Gemiddeld aantal laboratoria isolaties/lab Vlaams-Brabant + Brussel , Waals-Brabant Antwerpen 19 16, Hainaut 15 15, West-Vlaanderen 14 13, Oost-Vlaanderen 11 12, Limburg 11 10, Namur 5 20, Luxembourg 3 12, Liège 6 6, België , Figuur 1 : S. pneumoniae : verspreiding van de isolaties per provincie ( ) K30ref_t1 N % IPH-K30ref 1

2 Referentielaboratorium Tabel 2 geeft de oorsprong van de culturen en de verdeling ervan volgens het geslacht van de patiënten weer. Meer dan 88% van de pneumokokken werd uit bloed of pleuravocht geïsoleerd. In vergelijking met 2004 is het aantal isolaten uit lumbaal vocht toegenomen : 74 tegenover 66 in Maar in 2003 en 2002 werden ons 91 en 75 lumbaalvochtisolaten toegestuurd. Sedert de introductie van het 7-valent pneumokokkenvaccin tijdens de maand oktober 2004, vraagt de Belgische Vereniging voor Kindergeneeskunde en het WIV aan de pediaters en microbiologen, invasieve pneumokokkeninfecties te documenteren en dus zeker deze isolaten naar het referentiecentrum te sturen. Vanuit het WIV werd gevraagd otitisstammen niet meer naar het referentielaboratorium te sturen, zodat in 2005 er een halvering was van dit type stammen. Tabel 2 : S. pneumoniae : verdeling in functie van de oorsprong van het staal en het geslacht van de patiënt (N, ) Geslacht Bloed & Pleuritis CSV Otitis media Andere Totaal Man Vrouw Onbekend Ratio M/V 1,20 1,12 1,00 1,12 1,45 1,06 1,57 1,50 1,22 1,13 Totaal K30ref_t2 Tabel 3 geeft de leeftijdsdistributie van de patiënten bij wie pneumokokken uit één van de drie voornaamste infectieplaatsen zijn geïsoleerd. Bij kinderen jonger dan 5 jaar werden 288 stammen uit bloed geïsoleerd. Het aantal isolaties bij bejaarden (> 60 jaar) is duidelijk toegenomen van 670 in 2004 tot 765 in Figuur 2 illustreert de evolutie van het aantal hemocultuurisolaten vanaf 1995 en het aantal verkochte dosissen van het 23-valent pneumokokkenvaccin (Pneumo 23). In 2005 werden ook dosissen van het 7-valent pneumokokkenvaccin toegediend. Figuur 2 : S. pneumoniae : evolutie van het aantal gevallen geïsoleerd uit hemoculturen in België en het aantal toegediende 23-valent vaccins (1994- N ) IPH-K ,5 procent van de lumbaalvochtisolaten werd geïsoleerd bij kinderen (< 10 jaar) maar ook in de leeftijdscategorie van 30 tot 70-jarigen is de pneumokok een belangrijke oorzaak van meningitis. 2

3 Referentielaboratorium Tabel 3 : S. pneumoniae : leeftijdsverdeling (N; ) Leeftijd (jaar) Bacteriëmie + Pleuritis Meningitis Otitis media Totaal < > Onbekend Totaal K30ref_t3 Tabel 4 toont in dalende volgorde de frequentie van de kapseltypen die ten minste 0,5% van de onderzochte stammen vertegenwoordigen. Kapseltype 1 vinden we zoals in 2003 terug als het belangrijkste kapseltype, op de voet gevolgd door kapseltype 14. Kapseltype 1 was van de vijfde plaats in 2002 opgeschoven naar de eerste plaats in Kapseltype 1 is niet geïncludeerd in het 7-valent pneumokokkenvaccin. Dit kapseltype was echter verantwoordelijk voor 16,5% van de hemocultuurisolaten bij kinderen van 1-4 jaar, 62% bij kinderen van 5-10 jaar en 32% bij de leeftijdscategorie van jaar. Tabel 4 : S. pneumoniae : verdeling kapseltypen (2005 Rangorde Typen Aantal isolaties N % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,7 Andere 13, 17, 20, 27, 29, 41 2,4 31, 34, 35, 38 Rough 3 0,2 Totaal ,0 K30ref_t4 Tabel 5 toont de verdeling van de kapseltypen voor de belangrijkste drie infectieplaatsen. Hiervoor is alleen rekening gehouden met de kapseltypen die verantwoordelijk zijn voor minstens 5% van de isolaties. Type 1 vinden we als predominant kapseltype terug onder de hemocultuurisolaten en is verantwoordelijk voor bijna 14,3% van de hemocultuurisolaten. Type 19 blijft het belangrijkste kapseltype onder de otitisstammen. Dit jaar echter wordt type 19 voorbijgestoken door het kapseltype 3. 3

4 Referentielaboratorium Tabel 5 : S. pneumoniae : predominante kapseltypen voor de verschillende infectieplaatsen (> 5%, ) 4 Bacteriëmie + Pleuritis Meningitis Otitis media Type Type Type N % N % N % N % N % N % , , , , ,9 14 7, , , , , , , , , , , , , , , ,1 19 9, , , ,5 4 6, , , , ,4 4 6, , , ,9 87 5, ,4 0, ,8 91 6, , ,7 91 6, ,6 Andere , , , , , ,1 Totaal , , , , , ,0 K30ref_t5 Tabel 6 geeft de gevoeligheid voor de 4 antibiotica die zijn getest op de ingestuurde pneumokokken. Voor de surveillance werd steeds dezelfde methode gebruikt : de diffusietechniek met papieren schijfjes op Mueller Hinton met 5% paardenbloed. Na incubatie gedurende 18 uur in een broedstoof met 5% CO 2 worden de inhibitiezones gemeten en geïnterpreteerd volgens de richtlijnen van het NCCLS. Voor de opsporing van resistentie tegen penicilline werden oxacillineschijfjes met een lading van 1 µg gebruikt. Tweehonderdzesentwintig (13%) van de pneumokokken vertoonden een verminderde gevoeligheid voor penicilline, bevestigd door een MIC-bepaling. Slechts 53 van de 226 stammen hadden een MIC voor penicilline van meer dan 1 mg/l en horen bijgevolg thuis in de categorie echte resistentie (3,1%). Op alle pneumokokken met een verminderde gevoeligheid voor penicilline werd ook een MIC-bepaling voor cefotaxime uitgevoerd. Bij 11 van de 226 stammen werd een MIC voor cefotaxime gevonden van 0,75 mg/l, bij 5 stammen een MIC van 1 mg/l en bij 1 stam een MIC van 1,5 mg/l. Voor tetracycline en erytromycine vinden we een duidelijke daling van de resistentiepercentages. Tegen ofloxacine, vonden we resistentie bij 1% van de pneumokokken. De evolutie van deze resistentie zal tijdens de komende maanden/jaren nauwkeurig moeten gevolgd worden. Tabel 6 : S. pneumoniae : evolutie van antibioticaresistentie ( ; criteria van het NCCLS) Totaal Stammen die resistent zijn tegen Penicilline G* Tetracycline Ofloxacine Erythromycine N % N % N % N % , ,9 36 8, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,8 4 0, , , , , , ,2 3 0, , , ,0 2 0, , , ,5 6 0, , , ,7 4 0, , , ,2 2 0, , , ,7 7 0, , , ,3 10 0, , , ,7 11 0, , , ,5 17 1, ,9 * zowel intermediaire - als volledig resistente stammen K30ref_t6 Tabel 7 geeft een overzicht van de resistentiepercentages voor erytromycine, tetracycline, penicilline en cefotaxime binnen de belangrijkste kapseltypen. Erytromycineresistentie is heel sterk aanwezig (> 50% van de isolaten) onder de kapseltypen 14, 19, 6, 9 en 33 en in mindere mate (> 15% van de isolaten) onder de kapseltypen 1, 23, 15 en 11. Meer dan tachtig procent van de pneumokokken met kapseltype 14 zijn resistent tegen macroliden. Er is bijna geen erytromycine-resistentie onder de kapseltypen 3, 4, 8 en 5 aangetroffen. Erytromycineresistentie is wel beduidend toegenomen van 0,9% in 2002 tot 20% in 2005 bij kapseltype 1- stammen. Ook de tetracyclineresistentie vinden wij terug bij dezelfde kapseltypen die frequent resistent zijn tegen erytromycine. Penicillineresistentie is sterk aanwezig binnen kapseltype 14 (51,6%) en is het afgelopen jaar met meer dan 10% gestegen. Ook type 6, 23, 9, 19 en 15 zijn verantwoordelijk voor het overgrote deel van de penicillineresistente stammen. Penicilline-resistentie in kapseltype 19 is echter significant toegenomen van 10,2% in 2003 tot 22,7% in 2005.

5 Referentielaboratorium Tabel 7 : S. pneumoniae : verdeling over belangrijke kapseltypen (2005) Kapseltypen N Stammen die resistent zijn tegen Erythromycine Tetracycline Penicilline Cefotaxime N % N % N % N % , ,6 0 0,0 0 0, , , ,6 12 5, , , ,7 0 0, , , ,5 1 0, , , ,5 5 3, , , ,2 0 0, ,8 2 1,6 0 0,0 0 0, ,1 0 0,0 1 1,1 0 0, ,3 3 4,0 1 1,3 0 0, ,4 2 2,7 0 0,0 0 0, ,4 1 1,4 0 0,0 0 0, ,1 2 4,2 0 0,0 0 0, ,3 0 0,0 0 0,0 0 0, ,1 8 27,6 5 17,2 0 0, ,8 0 0,0 1 4,8 1 4, ,5 2 10,5 2 10,5 0 0, ,7 6 31,6 0 0,0 0 0, ,3 0 0,0 0 0,0 0 0, ,6 0 0,0 0 0,0 0 0, ,3 2 16,7 0 0,0 0 0,0 Andere ,9 3 7,3 2 4,9 0 0,0 K30ref_t7 Tabel 8 geeft een overzicht van de verschillende resistentieprofielen. Binnen de groep van pneumokokken met verminderde gevoeligheid voor penicilline (N=226) zijn er slechts 54 (23,9%) die alleen resistent zijn tegen penicilline, 112 (49,6%) pneumokokken hebben een gecombineerde resistentie tegen tetracycline en erytromycine, 12 (5,3%) hebben een gecombineerde resistentie tegen cefotaxime, tetracycline en erytromycine. Gecombineerde resistentie tegen tetracycline en erytromycine zonder resistentie tegen penicilline werd vastgesteld bij 257 pneumokokken (14,8% van de totale collectie). Tabel 8 : S. pneumoniae : resistentieprofiel (N; ) N % N % Gevoelig , ,5 Resistent Penicilline 54 3,1 31 1,8 Erytromycine 123 7, ,3 Tetracycline 48 2,8 43 2,5 Ofloxacine 6 0,3 4 0,2 Penicilline+Tetracycline 6 0,3 6 0,3 Penicilline+Erytromycine 34 1,9 31 1,8 Tetracycline+Erytromycine , ,5 Penicilline+Tetracycline+Erytromycine 112 6, ,8 Penicilline+Cefotaxime+Tetracycline+Erytromycine 12 0,7 17 1,0 Penicilline+Erytromycine+Cefotaxime 3 0,2 8 0,5 Andere patronen 15 0,9 13 0,7 Onbekend 7 0,4 2 0,1 Totaal , ,0 K30ref_t8 Tabel 9 geeft de resistentiepercentages voor de verschillende infectieplaatsen. Zoals de voorgaande jaren zijn otitisstammen beduidend resistenter dan stammen uit hemoculturen en lumbaal vocht. Deze vaststelling geldt zeker voor de resistentie tegen penicilline. Slechts 11,6% van de hemocultuurisolaten waren resistent tegen penicilline in tegenstelling tot 25,7% van de otitisstammen. De 74 meningitisstammen waren, met uitzondering van 2 stammen, gevoelig voor cefotaxime. Beide stammen behoorden tot de categorie van intermediaire resistentie. In België blijven cefalosporines van de derde generatie daarom een veilige keuze voor de empirische behandeling van pneumokokkenmeningitis. 5

6 Referentielaboratorium Tabel 9 : S. pneumoniae : resistentie tegen antibiotica in functie van de infectieplaats ( ) Bacteriëmie + Pleuritis Meningitis Otitis Percentage stammen resistent tegen Penicilline G Céefotaxime Tetracycline Erythromycine ,7-27,6 31, ,2 4,8 * 29,9 33, ,9 0,3 28,9 34, ,9 0,9 30,5 33, ,9 1,1 28,9 34, ,8 1,3 27,8 32, ,6 1,0 25,1 31, ,6 16,7 24, ,2 7,4 31,5 42, ,5 0,0 28,3 39, ,0 0,0 24,0 38, ,8 1,1 28,6 31, ,1 3,0 33,3 42, ,9 2,7 25,7 33, ,3 40,0 50, ,6 9,9 ** 40,6 49, ,4 1,8 37,4 49, ,5 1,9 37,4 50, ,6 1,0 39,6 52, ,6 5,0 34,7 52, ,7 1,8 29,4 35,8 * 6 stammen met een MIC voor cefotaxime > 1 mg/l - ** 2 stammen met een MIC voor cefotaxime > 1 mg/l K30ref_t9 Mortaliteitsgegevens Tabel 10 : S. pneumoniae : mortaliteit (N; ) Overleden Niet overleden Onbekend Totaal Overleden Niet overleden Onbekend Totaal N %* N %* N N N %* N %* N N Bacteriëmie 92 8, , , , Meningitis 5 11, , , , Otitis 0 0, , , , Andere 1 3, , , , Totaal 98 8, , , , %* : (N/(overleden+niet overleden)) x 100 K30ref_t10 6