Surveillance Bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen

Transcriptie

1 Surveillance Bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen Jaarrapport 2017

2 Surveillance Bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen Jaarrapport 2017 Gegevens tot en met 2016 AUTEURS Els Duysburgh, MD, MPH, PhD Marie-Laurence Lambert, MD, MPH, PhD

3 Zorginfecties en antimicrobiële resistentie Juni 2017 Brussel, België Eindredactie: Dr. Boudewijn Catry Diensthoofd J. Wytsmanstraat Brussel ISSN: Contact: Het project is gefinancierd door Dankbetuiging We wensen de deelnemende ziekenhuizen te bedanken voor hun voortdurende inspanning in het inzamelen van gegevens, de leden van de werkgroep bloedstroominfecties voor hun bijdrage aan het surveillance protocol, Sylvanus Fonguh, Xavier Pretlot en Cedric Malache voor hun bijdrage in de ontwikkeling van de databank en Elise Wilputte voor de lay-out van dit rapport.

4 Samenvatting Surveillance bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen 4 Achtergrondinformatie Ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties zijn een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit. Vele van deze bloedstroominfecties zijn te voorkomen, vooral deze geassocieerd met invasieve hulpmiddelen ( invasive devices ). De surveillance van bloedstroominfecties in het ziekenhuis bestaat in België sinds Het protocol werd herzien in In het herziende protocol ligt de nadruk op het nut van het inzamelen van gegevens in het licht van preventie. Deelname aan de surveillance gedurende minimaal 1 kwartaal per jaar is sinds 2014 wettelijk verplicht voor alle acute ziekenhuizen (chronische zorginstellingen indien >150 bedden). Deze deelname omvat een gestandaardiseerde gegevensregistratie voor elke ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie (bloedstroominfectie die 2 dagen na ziekenhuisopname of later optreedt). Dit rapport is een samenvatting van de Belgische surveillancegegevens tot en met Resultaten Deelname In 2016 registreerden 140 ziekenhuizen gegevens voor minstens 3 maanden, en 90 (64%) ziekenhuizen registreerden gegevens voor het hele jaar. Deelname gedurende het hele jaar beantwoordt best aan de doelstelling van surveillance als een instrument voor preventie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie op ziekenhuisniveau. Incidentie 1. Ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties De gemiddelde incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties was in 2016 voor het hele ziekenhuis 7,8/ hospitalisatiedagen en voor de bloedstroominfecties die 2 dagen na opname op intensieve zorgen of later optraden 29,8/ hospitalisatiedagen. Deze gegevens zijn vergelijkbaar met de gegevens van vorige jaren. De incidentie was, vergeleken met andere ziekenhuizen, hoger in universitaire ziekenhuizen en ziekenhuizen met een universitair karakter hoewel in beide groepen de variabiliteit tussen ziekenhuizen onderling groot was (Figuur 1). Figuur 1 Variabiliteit van incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties, universitaire ziekenhuizen en ziekenhuizen met een universitair karakter versus andere ziekenhuizen, België, 2016 ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties/ hospitalisatiedagen Andere ziekenhuizen Universitaire ziekenhuizen* * inclusief ziekenhuizen met een universitair karakter

5 2. Bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter Bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter worden ingedeeld als bevestigd (klinisch vermoeden dat de centraal veneuze katheter de oorzaak is van de bloedstroominfectie en microbiologische bevestiging), waarschijnlijk (klinisch vermoeden maar geen microbiologische bevestiging) en mogelijk (bloedstroominfectie niet secundair aan een infectie op een andere lichaamsplaats in de surveillance oorsprong geregistreerd als onbekend - maar centraal veneuze katheter aanwezig in de twee dagen voorafgaand aan de bloedstroominfectie). Ten opzichte van 2013 is de incidentie van bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter in 2016 gedaald (Figuur 2). In 2016 waren van alle bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter 41% bevestigd, 34% waarschijnlijk en 25% mogelijk. Figuur 2 Gemiddelde incidentie van bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter, ziekenhuis-breed, België bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter/ hospitalisatiedagen Jaar Bevestigd + waarschijnlijk + mogelijk Bevestigd + waarschijnlijk Bevestigd 3. Ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties per micro-organisme Figuur 3 1 geeft voor de meest voorkomende micro-organismen de incidentie van deze microorganismen in ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties vanaf De figuur toont op lange termijn een stijging van Gram-negatieve micro-organismen (E. coli en K. pneumoniae). De incidentie van bloedstroominfecties veroorzaakt door S. aureus bleef ongeveer hetzelfde. De incidentie van ziekenhuisgeassocieerde bloedstroominfecties met K. pneumoniae is sinds 2000 meer dan verdubbeld. Figuur 3 Gemiddelde incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties per microorganisme, België aantal/ hospitalisatiedagen Escherichia coli Staphylococcus aureus Klebsiella pneumonia Pseudomonas aeruginosa Enterococcus faecalis Surveillance bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen 5 1 Ondanks de wijzigingen in het protocol in 2013 werden oudere gegevens opgenomen, dit omdat deze indicator zinvolle informatie biedt over trends op lange termijn.

6 Surveillance bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen 6 Beschrijving van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties episodes, 2016 In 2016 werden ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie episodes geregistreerd; 88% hiervan beantwoordde aan de definitie een pathogeen geïsoleerd uit minstens één bloedkweek en 11% aan de definitie een huidcontaminant werd in minstens twee verschillende bloedkweken geïsoleerd. Eén op 5 episodes (21%) trad 2 of meer dagen na opname in intensieve zorgen op (definitie van intensieve zorgengeassocieerde bloedstroominfectie). Voor de helft van de episodes werd de diagnose 13 dagen of meer na ziekenhuisopname gesteld. De helft van de patiënten was 71 jaar en ouder en bijna 1 patiënt op 5 (18%) overleed. Echter, het oorzakelijke verband van deze uitkomst met een ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie is met onze gegevens niet te verifiëren. De meest voorkomende vermoedelijke oorsprong van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties, ziekenhuis-breed, was een centraal veneuze katheter (23% ), gevolgd door een urineweginfectie (22%) (Figuur 4). Op intensieve zorgen was de meest voorkomende vermoedelijke oorsprong een centraal veneuze katheter (33%) gevolgd door een longinfectie (24%). De oorsprong van de ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties (ziekenhuis-breed) werd in 48% van de gevallen bevestigd (zelfde microorganisme geïsoleerd in bloedkweek(en) en vermoedelijke infectiebron). Een invasief hulpmiddel was rechtstreeks (centraal veneuze katheter) of onrechtstreeks betrokken (urinaire sonde of endotracheale tube) in 40% van de ziekenhuis-brede ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties en in 58% van de intensieve zorgen-geassocieerde bloedstroominfecties. Figuur 4 Vermoedelijke oorsprong van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties, België 2016 Perifere katheter/ Invasieve manipulatie Onbekend Centraal veneuze katheter* 5% 23% 13% Secundair aan een andere infectieplaats 59% 12% Gastro-intestinaal 3% Mucosaal barrière letsel 11% Pulmonair 4% Operatiewond * Omvat bevestigde, waarschijnlijke en mogelijke bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter Micro-organismen en antibioticaresistentie-markers E. coli (23%), S. aureus (11%) en S. epidermidis (9%) waren in 2016 de meest voorkomende micro-organismen geïsoleerd uit ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties. Minder dan de helft van de ziekenhuizen rapporteerde een ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie veroorzaakt door een methicilline resistente S. aureus (Tabel 1). Tabel 1 geeft de antimicrobiële resistentie voor een aantal geselecteerde fenotypes. De volgende veranderingen in de proportie resistente micro-organismen waren tussen 2013 en 2016 statistisch significant: voor S. aureus, een daling in methicilline-resistentie (van 20,8% naar 15,7%) en een stijging in glycopeptide-resistentie 2 (van 0,0% naar 0,7%), voor K. pneumoniae, een stijging in resistentie aan cefalosporines van de 3de generatie (van 25,7% naar 34,3%) en carbapenems (van 2,4% naar 6,4%), voor E. cloacae, een daling in resistentie aan cefalosporines van de 3de generatie (van 43,8% naar 35,3%). Andere veranderingen (indien aanwezig) waren niet statistisch significant. 22% 7% Urinair Andere 2 Positieve glycopeptide-resistentieresultaten bepaald in perifere laboratoria zouden door een referentielaboratorium moeten bevestigd worden. Deze procedure wordt niet altijd gevolgd, met als gevolg dat we niet kunnen uitsluiten dat sommige van deze resultaten vals-positief zijn.

7 Tabel 1 Antibioticaresistentie in micro-organismen geïsoleerd uit ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties, België 2016 Antibiotica % ziekenhuizen die minstens 1 Microorganismen geval rapporteerden N resistent/ % (N=140) getest Staphylococcus aureus Meti 137/ Gly 6/ Enterococcus faecalis Gly 1/ Enterococcus faecium Gly 15/ Escherichia coli C3G 282/1, CAR 9/1, Klebsiella pneumonia C3G 230/ CAR 43/ Enterobacter cloacae C3G 113/ CAR 10/ Pseudomonas aeruginosa CAR 61/ Acinetobacter species CAR 3/ C3G, cefalosporines van de derde generatie (cefotaxime, ceftriaxone, ceftazidim); CAR, carbapenems (imipenem, meropenem, doripenem); Gly, glycopeptides (vancomycin, teicoplanin); Meti, methicilline; N, aantal * Ziekenhuizen namen deel gedurende 1, 2, 3 of 4 kwartalen. Toekomst van de bloedstroominfectiesurveillance Gegevensvalidatie: sinds de start van de surveillance werden de gegevens nog niet gevalideerd. Overstap naar nieuwe software (Healthdata) in juli Conclusies belangrijkste punten Sinds 2014 is deelname aan de surveillance van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties verplicht. Er is een toename in het aandeel van ziekenhuizen dat gegevens voor een heel jaar rapporteert (64% in 2016). De incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties, 7,8/ hospitalisatiedagen, is weinig veranderd in de afgelopen jaren en de bevindingen zijn vrij consistent: º º Een hogere incidentie in universitaire ziekenhuizen en ziekenhuizen met een universitair karakter º º Een hogere incidentie op de afdeling intensieve zorg (in 2016 een ongeveer vier maal hogere incidentie op de afdeling intensieve zorg dan de incidentie voor het hele ziekenhuis). Tussen de ziekenhuizen onderling is er een grote variabiliteit in incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties. Dit suggereert mogelijkheden voor preventie en/of de noodzaak voor gegevensvalidatie. In vergelijking met 2013 is de incidentie van bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter gedaald. Van alle ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties in 2016 was 40% rechtstreeks (centraal veneuze katheter 23%) of onrechtstreeks (urinaire sonde of endotracheale tube) geassocieerd met een invasief hulpmiddel. Deze met een invasief hulpmiddel geassocieerde infecties vormen een prioriteit voor preventieve interventies. Surveillance bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen 7 E. coli en S. aureus waren de meest voorkomende micro-organismen geïsoleerd uit ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties. De incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties met E. coli en K. pneumoniae is sinds 2000 gestegen. Sinds 2013 daalde meticilline-resistentie in S. aureus terwijl resistentie aan cefalosporines van de 3de generatie en aan carbapenems in K. pneumoniae toenam. Het volledige rapport (in het Engels) is beschikbaar op onze website.

8 Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele directie Volksgezondheid en Surveillance Juliette Wytsmanstraat Brussel België Verantwoordelijke uitgever: Dr. Myriam Sneyers ISSN-nummer: