Bijlage 7: Archeologisch onderzoek

Transcriptie

1 Bijlage 7: Archeologisch onderzoek

2 Windturbine aan het Coevorderkanaal (gemeente Coevorden) Een Archeologisch Bureauonderzoek r. Libau, 5 november rapport

3 Administratieve gegevens provincie: gemeente: plaats: toponiem: bevoegd gezag: opdrachtgever: centrumcoördinaten: kaartblad: onderzoeksmeld'ingsnummer: beheer documentatie: uitvoerder: auteur: autorisatie: rapport: telefoon: fax: Drenthe Coevorden Coevorden Coevorderkanaal gemeente Coevorden Winvast / E Libau, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, gemeente Coevorden en E depot Libau M. de Jong MA drs. J. Molema info@libau.nl Libau, 5 november rapport

4 W indturbine aan Coevorderkanaal te Coevorden (gemeente Coevorden) Een Archeologisch Bureauonderzoek Planvoomemen In opdracht van Winvast, vertegenwoordig dl door dhr. R. de Coo, is een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor een locatie aan de straat CQevorderkanaal te Coevorden, ten oosten van het Coevorden Vechtkanaal (zie figuur 1). Aanleiding voor het onderzoek is de beoogde realisatie van een windturbine op deze plaats. De betonf)laat waarop de windturbine wordt gefundeerd meet 16 à 18 m in diameter, dit,is een oppervlak van 200 à 250 m 2. De 2 m dikke plaat wordt volledig ingegraven. De funderingsplaat rust op heipalen. Middels het onderhavige bureauonderzoek zal worden vastgesteld of in het plangebied archeologische waarden in het geding zijn. Het gebied waar de ingrepen worden beoogd wordt hieronder verder aangeduid als plangebied. Cl. :..i; t~ft~ ~ Figuur 1: Het plangebied aan het Coevorden-Vechtkanaal (bron: Archis): de locatie van het plangebied IS aangegeven met een rode cirkel. Het grid meet 1 km bij 1 km. Informatie Het plangebied ligt in het meest zuidelijke deel van de gemeente Coevorden. Ten westen van het plangebied ligt het omstreeks 1860 gegraven Coevorden-Vechtkanaal (Gerding et al., 2003) en ten oosten ligt de Duitse grens. Dit gebied heet van oudsher het Coevorder Mars. De streek bij het Coevorder Mars was in de late middeleeuwen dun bevolkt met onder meer de boerderij plaatsen de Grote Scheer en de Kleine Scheer. Ook de Slag bij Ane vond in de nabijheid van dit gebied plaats. Libau, 5 november rapport

5 De geomorfologische kaart geeft aan dat het plangebied ligt op een dekzanjrug, mogelijk met een oud landbouwdek (esdek; code 3K14). De dekzandrug ligt te midden van een beekoverstromingsvlakte (code 2M24; zie bijlage: Geomorfologische kaart). De aanwezigheid van de beekoverstro 'T1ingsvlakte hangt samen met de beek Klëine Vecht die naar Coevorden stroom.t. Volgens de bodemkaart ligt het plangebied in zijn geheel op venige beekdalgronden (code ABv; zie bijlage Kaart archeologie). De gegevens van de bodemkaart en geomorfologische kaa rt sluiten voor het plangebied niet goed op elkaar aan. Het Actueel Hoogtebestand Nederland geeft aan dat het plangebied hoger gelegen is dan de directe omgeving (zie figuur 2). Dit duidt op de aanwezigheid van een dekzandruggetje. Figuur 2: Relatieve hoogteverschillen in de omgeving van Coevorderkanaal bij Coevorden (bron : AHN1). Het plangebied is aangegeven met een pijl. In de prehistorie waren de hogere delen hogere en voldoende droge delen van het landschap zeer geschikt voor bewoning, vooral als water in de nabijheid beschikbaar was. Vanaf de vroege bronstijd (of mogelijk all eerder) vernatte het landschap door een geleidelijke zeespiegelstijging en de daarmee samenhangende stagnerende afwatering. Langzamerhand ontstond op grote schaal veengroei. Het veen begon aanvankelijk lokaal te groeien,in dalen en depressies. Vanuit deze lager gelegen delen kroop het veen over het dekzandlandschap en bedekte uiteindelijk zelfs veel van de dekzandkoppen en -ruggen. Grote delen van het landschap, waaronder ook het plangebied, werden ongeschikt voor bewoning. Op enkele hogere ruggen bleef bewoning echter mogelijk. Zo ook op de hogere ruggen in de nabije omgeving van het plangebied (zie onder). In de middeleeuwen nam de bewoning van deze omgeving toe, zo ontstond bijvoorbeeld de stad Coevorden in de 11 de of 12 de eeuw. Pas in de 16 de eeuw vingen op grote schaal veenontginningen aan. Het plangebied is niet geregistreerd op de Archeologische Monumentenkaart (AMK), noch zijn uit het plangebied archeologische vondsten bekend (geen registraties van vondsten in de archeologische database ARCHlS ; zie bijlage: Kaart archeologie). In de omgeving van het plangebied komen de volgende archeologische terreinen voor: bewoningssporen uit het neolithicum, de ijzertijd en de vroege- en late middeleeuwen (AMK-terrein 13283), een nederzetting uit de ijzertijd (AMK-terrein 2751) en de laat-middeleeuwse havezathe 'De Groote Scheere' (AMK-terrein 13284) met aansluitend (en gedeeltelijk op hetzelfde terrein) een vindplaats van mesolithisch vuursteen,. (AMK-terrein 2729). 2 Libau, 5 november rapport

6 In de omgeving van het plangebied zijn zeer veel archeologische waarnemingen gedaan. De waarnemingen gelegen binnen een straal van circa 1500 m vanaf het plangebied betreffen: bewerkte vuursteen uit het paleolithicum of mesolithicum (waarneming ), vuursteenvondsten uit het mesolithicum (waarnemingen 12906, & ), vuursteen uit het neolithicum of de bronstijd (waarneming 13005), een vuurstenen bijl uit het neolithicum (waarneming 12536), een koperen bijl uit het neolithicum of de vroege bronstijd (waarneming 17960), een kubussteen uit de periode bronstijd tot Romeinse tijd (waarneming 3041), aardewerk uit de ijzertijd (waarneming 13675), nederzettingsresten uit de ijzertijd (waarneming 12907), een mantelspeld uit de late ijzertijd of vroeg Romeinse tijd (waarneming 12520), middeleeuws aardewerk (waarneming 13676) en archeologische resten die waarschijnlijk verband houden met de slag bij Ane uit 1227 (waarneming 12531). Op de kadastrale minuut uit het begin van de 19 de eeuw (gekarteerd tussen 1811 en 1832; gemeente Coevorden, sectie F2) is te zien dat het plangebied ter plaatse van het erf van een oude boerderijplaats genaamd Wijnharst ligt (zie figuur 3). Rondom het erf van de boerderij (perceel 211) liggen bouwland (perceel 210) en hooilanden (percelen 209, 212 en 215). De boerderij en bijbehorende landerijen zijn dan eigendom van een winkelier uit Laarwold (Duitsland) en zullen zijn verpacht. Het gebied ten noorden van de boerderij is het "Coevorsche Marsch" wat bestaat uit weilanden en broekland. Langs de rand van de "Marsch", ten noordoosten van de boerderij, ligt een voetpad. De topografische militaire kaarten uit 1851 en 1864 geven voor het plan gebied hetzelfde beeld als de kadastral'e minuut (zie WatWasWaar & HisGIS). Vanaf de Bonnekaart uit 1904 wordt de boerderij benoemd als Wijnhorst. Inmidd'els zijn twee gebouwen aanwezig (zie bijlage: Projectie van de huidige situatie op de Bonnekaart). Tussen 1975 en 1987 is de boerderij gesloopt en iets naar het westen verplaatst, dit is de huidige Wijnhorsthoeve (zie topografische kaarten 1975 en 1987 op WatWasWaar). De naam "Mars" of "Marsch" is een aanduiding voor natte, moerassige gebieden. De toevoeging horst of harst duidt op een (relatief) hooggelegen gebied. De boerderij Wijnhorst lag hooggelegen bij de moerassen rond Coevorden. De exacte ouderdom van de boerderij en het erf Wijnhorst is niet bekend. Tussen 1788 en 1792 werd Coevorden en omgeving opgetekend in de Hottingeratlas. Het plangebied valt echter net buiten het gekarteerde gebied. In het Drents Archief is een akte uit 1530 aanwezig waarin een perceel "de Wijnharst" genoemd wordt als eigendom van de kerk. Het is echter niet duidelijk of dit perceel het plangebied betreft. De boerderij Wijnharst is zeker ouder dan begin 19 de eeuw. Een begindatering in de vroege nieuwe tijd of late middeleeuwen is niet uit te sluiten. ~ JJ (1') 9...: I. " lars.../ 'I A Figuur 3: De boerderij Wijn harst in het begin van de 19 de eeuw. Het noorden is aangegeven met een pijl. De ligging van het plangebied is globaal aangegeven met een rode cirkel. ~ Libau, 5 november rapport

7 Overweging en advies In het plan gebied bestaat kans op archeologische resten uit de prehistorie (met name de steentijd), de late middeleeuwen en nieuwe tijd. Het plangebied bevindt zich ter plaatse van een oude boerderijplaats. De ouderdom van deze boerderij plaats is niet bekend. Door het slopen van de boerderij Wijnhorst zal de bodem ter plaatse iets verstoord zijn. Het oppervlak van de bodem ingrepen is 200 à 250 m 2 De bodemingrepen tot 2 m - Mv zullen de mogelijk aanwezige archeologische resten in dit gebied geheel verwijderen. Derhalve wordt geadviseerd om voorafgaand aan de bodemingrepen een inventariserend archeologisch booronderzoek uit te laten voeren bestaande uit 6 bor,ingen. Het booronderzoek dient gericht te zijn op de aanwezigheid van een podzolbodem, een esdek en op het voorkomen van bodemverstoringen door bijvoorbeeld de sloop van de boerderij Wijnhorst. Tevens dient te worden gelet op het voorkomen van archeologische indicatoren zoals bij,voorbeeld aardewerk, vuursteen en houtskool. Relevante bodem lagen dienen te worden gezeefd. Bijlagen: Geomorfologische kaart; Kaart archeologie; Projectie van de huidige situatie op de Bonnekaart. ra Libau, 5 november 201'2 - rapport

8 Geraadpleegde literatuur, kaarten en bronnen Actueel Hoogtebestand Nederland ( Archeologisch Informatie Systeem (ARCHlS) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Encyclopedie Drenthe Online ( Gerding, M.A.W., P. Brood, M. Hillenga & H. Nijkeuter (red.), Encyclopedie van Drenthe. Koninklijke Van Gorcum, Assen. HisGIS, Historisch Geografisch Informatiesysteem ( Luchtfoto's Google EarthfMaps. Stiboka, Bodemkaart van Nederland, schaal 1: Stiboka, Wageningen (Toelichting gepubliceerd in 1986; kaartopname door A.IE. Clingeborg et al). Versfeit, H.J. & M. Schroor, De atlas van Huguenin. Militair-topografische kaarten van Noord-Nederland, Heveskes Uitgevers, GroningenNeendam. WatWasWaar, minuutplans uit het begin van de 19 de eeuw, topografische militaire kaarten en overige historische kaarten ( 5 Libau, 5 november rapport

9 Archeologische periodes paleolithicum paleolithicum vroeg paleolithicum midden paleolithicum laat paleolithicum laat A paleolithicum laat B mesolithicum mesolithicum vroeg mesolithicum midden mesolithicum laat neolithicum neolithicum vroeg neolithicum vroeg A neolithicum vroeg B neolithicum midden neolithicum midden A neolithicum midden B neolithicum laat neolithicum laat A neolithicum laat B bronstijd bronstijd vroeg bronstijd midden bronstijd midden A bronstijd midden B bronstijd laat ijzertijd ijzertijd vroeg ijzertijd midden ijzertijd laat Romeinse tijd Romeinse tijd vroeg Romeinse tijd vroeg A Romeinse tijd vroeg B Romeinse tijd midden Romeinse tijd midden A Romeinse tijd midden B Romeinse tijd laat Romeinse tijd laat A Romeinse tijd laat B middeleeuwen middeleeuwen vroeg middeleeuwen vroeg A middeleeuwen vroeg B middeleeuwen vroeg C middeleeuwen vroeg 0 middeleeuwen laat middeleeuwen laat A middeleeuwen laat B nieuwe tijd nieuwe tijd A nieuwe tijd B nieuwe tijd C tot 8800 v.chr. tot C C C v.chr C C v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.chr v.ch r v.chr v.chr. 12 v.chr n.chr. 12 v.chr n.chr. 12 v.chr n.chr n.chr rl.chr n.chr n.chr n.chr n.chr nchr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr n.chr heden n.chr n.chr heden 6 Libau, 5 november rapport

10 Geomorfologische kaart omgeving Coevorderkanaal te Coevorden Legenda _ HUIZEN D TOP10 ((c)tdn) Terrassen Plateau-achtige vormen Waaiervormige glooiingen OGlIE ((c)alterra) Niet-waaiervormige glooiingen Lage ruggen en heuvels - o 1 km Archis2 t N RI,~henst "'OOr hel Cuhu ree.1 l rfeow Min I~trit~rI OnJ(IWIJS,. OIItrmrtn / /515083,...".~

11 Kaart archeologie windturbine aan het Coevorderkanaal te Coevorden Legenda VONDSTMELDINGEN WAARNEMINGEN HUIZEN o BODEM «c)allerra) UMENTEN archeologische waarde hoge archeologische waarde zeer hoge archeologische waarde zeer hoge arch waarde, beschermd TOP10 ((c)tdn) bebouwd gebied doorgaande wegen bos bouwland weiland boomgaard/kwekerij heide zand begraafplaats water overig bodcmgcbruik o_ 1km Combinaliekaart van AMK, bodemkaart en Archis

12 Projectie van de huidige situatie op de Bonnekaart: plangebied windturbine aan het Coevorden-Vechtkanaal te Coevorden