Een Archeologisch Bureauonderzoek voor plangebied De Grift te Nieuwleusen (gemeente Dalfsen, Overijssel) Steekproef /17, ISSN X)

Transcriptie

1 Een Archeologisch Bureauonderzoek voor plangebied De Grift te Nieuwleusen (gemeente Dalfsen, Overijssel) Steekproef /17, ISSN X) Samenvatting Voor plangebied De Grift is in 2006 een bureauonderzoek uitgevoerd. Hier is een aanvulling op gedaan naar aanleiding van een locatie-verandering van het plangebied naar het zuiden. Binnen twee kilometer van De Grift zijn geen vondstmeldingen bekend en op de IKAW heeft het terrein een lage trefkans op archeologische sporen. Er wordt geen nader archeologisch onderzoek geadviseerd. Inleiding In maart 2006 is een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor plangebied De Grift in Nieuwleusen in opdracht van De Lange, Bureau voor Stedebouw + Landschap BV. 1 De gemeente Dalfsen heeft het plangebied verplaatst naar het zuiden. In opdracht van De Lange, vertegenwoordigd door de heer J. Wierda, is daarom dit rapport als aanvulling op het eerder uitgebrachte rapport geschreven. De aanleiding voor de beide archeologische bureauonderzoeken is een nieuw bestemmingsplan waarin zal worden geregeld dat het terrein als bedrijventerrein zal worden ingericht. Door de graafwerkzaamheden die daarmee gepaard gaan zouden eventueel aanwezige archeologische waarden aangetast kunnen worden. Het doel van het bureauonderzoek is het opstellen van een archeologisch verwachtingsmodel van het terrein aan de hand van beschikbare fysischgeografische, archeologische en historisch-geografische informatie. Dit archeologisch verwachtingsmodel kan als aanzet dienen tot eventueel archeologisch vervolgonderzoek. Het plangebied De Grift bevindt zich ongeveer twee kilometer ten westen van Nieuwleusen, gemeente Dalfsen, Overijssel; ten noordwesten van De Meele en ten zuiden van de Dedemsvaart (zie Figuur 1). De zuidelijke begrenzing wordt gevormd door de Meeleweg en de noordelijke begrenzing een sloot die de zuidelijke grens van het eerder onderzochte plangebied vormt. De percelen zijn voornamelijk landbouwgrond (zie Figuur 2). Aan de Meeleweg liggen enkele huizen/bedrijven die binnen het circa 24,5 hectare grote plangebied vallen. De percelen liggen ongeveer 1,4 meter boven het NAP. Voor de overige gegevens wordt verwezen naar Tabel 1. 1 Zie Steekproef-rapport Schrijer, E Een Archeologisch Bureauonderzoek voor het bestemmingsplan De Grift 3 in Nieuwleusen (gemeente Dalfsen, Overijssel). De Steekproef /18, Zuidhorn.

2 Figuur 1. Nieuwleusen, De Grift; overzichtskaart (1 blok is 1 km²). De onderzoekslocatie is in rood aangegeven; het eerder onderzochte plangebied in blauw. (Naar: ANWB Topografische Atlas 1: Overijssel. ANWB, Den Haag.) Figuur 2. Nieuwleusen, De Grift: overzicht van het gebied. De begrenzing van het plangebied is met rood aangegeven. [Naar: Google Earth.] 2

3 Tabel 1. Nieuwleusen, De Grift. Administratieve gegevens van het onderzoeksgebied. Provincie Gemeente Plaats Toponiem Kaartblad Coördinaten hoekpunten van het op Figuur 1 met rood aangegeven plangebied Bevoegd gezag Opdrachtgever Overijssel Dalfsen Nieuwleusen De Grift 21H NO - 231,375/511,591 ZO - 213,438/511,425 ZW - 212,644/511,034 NW - 212,613/511,365 Gemeente Dalfsen De Lange, Bureau voor Stedebouw + Landschap bv ARCHIS CIS-code ISSNnr X Steekproef projectcode /17 Oppervlakte NAP hoogte maaiveld Beheer en plaats documentatie circa 24,4 hectare ongeveer 1,4 meter +NAP De Steekproef bv / Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten Bureauonderzoek Voor het bureau-onderzoek is de bestaande relevante kennis van de onderzoekslocatie De Grift verzameld. Daartoe zijn de in Tabel 2 genoemde bronnen geraadpleegd. Bodem Het plangebied bestaat volgens de bodemkaart uit een beekeerdgrond gevormd in lemig fijn zand, behorend tot de kalkloze zandgronden. Grof zand en/of grind begint tussen 40 en 120 cm onder het maaiveld en het terrein is plaatselijk ijzerrijk. Deze ijzerrijke laag begint op minder dan 50 cm diepte en is meer dan 10 cm dik (classificatie bodemkaart fpzg23g met grondwatertrap IV: gemiddeld hoogste grondwaterstand meer dan 40 cm en gemiddeld laagste grondwaterstand tussen 80 en 120 cm onder het maaiveld). Ten oosten van het plangebied, zuiden van de Meeleweg en ten noorden van de Dedemsvaart bestaat de bodem uit een gooreerdgrond (pzn21). Rond het plangebied liggen veld- en laarpodzolgronden (Hn21 en chn23). Voor een overzicht van de bodemtypen rond het plangebied wordt verwezen naar Figuur 3. 3

4 Tabel 2: Nieuwleusen, De Grift: geraadpleegde bronnen voor het bureauonderzoek. ANWB, Topografische Atlas Overijssel 1: ANWB bv, Den Haag. Centraal Archeologisch Archief (CAA) en Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) [ARCHIS]. Gemeente Dalfsen Grote Historische Topografische Atlas ±1905. Overijssel 1 : Uitgeverij Nieuwland, Tilburg. Indicatieve Kaart Archeologisch Waarden (IKAW) Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA) versie 3.1. College voor de Archeologische Kwaliteit ( Rappol, M. (ed.) In de Bodem van Salland en Twente. Geologie - archeologie - excursies. Lingua Terra, Amsterdam. Schrijer, E Een Archeologisch Bureauonderzoek voor het bestemmingsplan De Grift 3 in Nieuwleusen (gemeente Dalfsen, Overijssel). De Steekproef /18, Zuidhorn. Stichting voor Bodemkartering, Bodemkaart van Nederland 1: Blad 21 Oost Zwolle. StiBoKa, Wageningen. Topografische Dienst Grote Provincie Atlas Overijssel 1: Tweede editie. Groningen, Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, kaart Provinciën Luchtfoto-Atlas Overijssel 1: Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer. Versfelt, H.J De Hottinger-Atlas van Noord- en Oost-Nederland Heveskes Uitgevers, Groningen, kaart 34. Versfelt, H.J. & M. Schroor, De Atlas van Huguenin: Militair-topografische kaarten van Noord-Nederland Heveskes Uitgevers, Groningen/Veendam, kaarten Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1990.Grote Historische Atlas van Nederland deel 3: Oost-Nederland , schaal 1: Wolters-Noordhoff, Groningen. 12 Provinciën 2006/2007. Atlas van Topografische Kaarten. Nederland Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer, kaart (kadastrale kaarten midden 19 e eeuw) Figuur 3. Nieuwleusen, De Grift. Verschaald detail uit de bodemkaart [Stiboka 1994]. Het plangebied is met een rode lijn omgeven. 4

5 Archeologie In de ARCHIS-bestanden van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuur en Monumenten (RACM is gekeken of binnen het plangebied meldingen van archeologisch waardevolle terreinen aan het Centraal Monumenten Archief (CMA) of meldingen van archeologische vondsten aan het Centraal Archeologisch Archief (CAA) zijn gedaan. Dit is niet het geval. Op Figuur 4 zijn vier vondstmeldingen en een terrein te zien, die buiten een straal van twee kilometer van het plangebied liggen. Het betreft een schans uit de 17 e eeuw [ARCHIS-nummer 13608]. Hier vlakbij zijn twee meldingen gedaan van een onbekend aantal Mousterien-artefacten (bewerkt vuursteen uit het Paleolithicum) en een oud bot van een paard-achtige. Deze vondsten zijn tijdens baggerwerkzaamheden te voorschijn gekomen [ARCHIS-nummers en 37372]. Ten zuidwesten van Nieuwleusen is een stenen bijl uit het Neolithicum gevonden op een erf en ten zuiden van het plangebied is een tweede bijl uit ongeveer dezelfde periode gevonden [ARCHISnummers en 27260]. Tabel 3: In ARCHIS vermelde archeologische waarden in de omgeving van onderzoeksgebied Nieuwleusen, De Grift (zie ook Figuur 4).Voor de dateringen zie de Appendix. CMA / CAA RD-Coördinaten Datering Omschrijving monumenten 13608/21H-A17 210,038/511,317 late Middeleeuwen-Nieuwe tijd terrein met resten van de Rouveener- of Bisschopsschans; exacte datering onbekend waarnemingen 12804/21HN-5 217,000/509,000 vroeg tot midden Neolithicum 1 stenen bijl, Fels-Rundbeil 34920/21GN ,300/511,000 midden tot laat Paleolithicum onbekend aantal vuurstenen werktuigen uit het Mousterien; 1 bot van paardachtige 37372/21GN-41 zie /21HN-9 212,100/508,450 midden tot laat Neolithicum 1 vuurstenen bijl Historische geografie Op oude kaarten is te zien dat het plangebied evenals het eerder onderzochte terrein ten noorden ervan pas laat is ontgonnen. In de Hottinger-atlas staat het gebied nog als veengebied ingetekend en is bebouwing zichtbaar bij Den Hulst (langs de Dedemsvaart, toen opgeschreven als De Hulst) en langs de Dorpsweg aan de zuidzijde van Nieuwleusen wat in de 18 e eeuw al Nieuw Leusse heette. In het begin van de 19 e eeuw (te zien op kaarten in de atlas van Huguenin) is het terrein rond Nieuwleuze in gebruik genomen. De percelering is hier noordwestzuidoost, in lange dunne stroken. Het plangebied was toen echter nog niet ontgonnen. In het begin van de 20 e eeuw is deze dunne strook-percelering alleen nog ten zuiden van de Meeleweg zichtbaar. Het onderzoeksgebied is nu ook in gebruik genomen als gras- en akkerland en er is een schaapskooi aanwezig in het oostelijke deel van het terrein (zie Figuur 5). 6

6 Figuur 5. Nieuwleusen, De Grift; historische kaarten. De onderzoekslocatie is links met een pijl aangegeven; in het noorden is de Nieuwe Vaart (Dedemsvaart) zichtbaar en in het zuiden de Meeleweg. Rechts is te zien dat het onderzoeksgebied een eeuw later ontgonnen is. (Naar: links de Atlas van Huguenin met kaarten uit en rechts de Grote Historische Atlas van Overijssel met kaarten uit ongeveer 1905) Overijssel heeft voor elke gemeente een cultuurhistorische atlas op CD-ROM uitgegeven. Op de atlas van de gemeente Dalfsen behoort het plangebied tot het jonge ontginningslandschap, dat pas na 1850 is ontgonnen. Rond de Meeleweg en ten zuiden ervan is een veenkoloniaal landschap op de cultuurlandschapskaart afgebeeld. Op de reliëfkaart zijn geen zandkoppen binnen het terrein te zien. Archeologisch verwachtingsmodel Op basis van het uitgevoerde bureauonderzoek is het slechts mogelijk een globale verwachting aan te geven wat er aan sporen en structuren verwacht kan worden binnen de onderzoekslocatie. Locatie De Grift bij Nieuwleusen heeft op de Indicatieve Kaart voor Archeologische Waarden een lage trefkans op archeologische waarden. Bekende vondstmeldingen of meldingen van archeologische terreinen bevinden zich alle meer dan twee kilometer van het plangebied verwijderd. Op een reliëfkaart van de gemeente zijn geen zandkoppen binnen het terrein zichtbaar en het terrein is pas in de laat 19e eeuw ontgonnen. De kans op archeologische waarden uit de periode ijzertijd-middeleeuwen achten wij klein. Daar er geen zandkoppen binnen het terrein bekend zijn, wordt de kans op materiaal uit de steentijd en bronstijd ook laag ingeschat. 7

7 Conclusies en advies In vergelijking met het in maart 2006 uitgevoerde bureauonderzoek zijn er uit het gewijzigde plangebied en de directe omgeving geen nieuwe archeologische vondsten gemeld. Het eerder geschreven rapport is hierbij dus geactualiseerd. Voor het plangebied De Grift en de eerder onderzochte locatie is op de IKAW een lage trefkans op archeologische waarden aangegeven. Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek is er geen aanleiding om de verwachting van de IKAW aan te passen. Er zijn geen bekende archeologische waarden binnen een straal van twee kilometer gemeld. Uit de historische atlassen is gebleken dat het gebied pas tegen het begin van de 20 e eeuw in gebruik is genomen. De aanwezigheid van sporen of artefacten uit het verleden is niet uit te sluiten, maar er zijn geen aanwijzingen voor dergelijke archeologische waarden uit het bureauonderzoek naar voren gekomen. Uitgaande van het bovenstaande en de reeds bestaande lage trefkans op archeologische waarden volgens de IKAW wordt daarom geadviseerd af te zien van verder archeologisch onderzoek. Wel wijzen wij er op dat indien desondanks bij werkzaamheden archeologische vondsten worden gedaan of sporen worden waargenomen, deze volgens de Monumentenwet 1988, artikel 47, gemeld moeten worden bij de gemeente Dalfsen. Zuidhorn, 4 april 2007 drs. C. Tulp (senior archeoloog) 8

8 Appendix Archeologische periodes Paleolithicum: Paleolithicum vroeg: Paleolithicum midden: Paleolithicum laat: Paleolithicum laat A: Paleolithicum laat B: Mesolithicum: Mesolithicum vroeg: Mesolithicum midden: Mesolithicum laat: Neolithicum: Neolithicum vroeg: Neolithicum vroeg A: Neolithicum vroeg B: Neolithicum midden: Neolithicum midden A: Neolithicum midden B: Neolithicum laat: Neolithicum laat A: Neolithicum laat B: Bronstijd: Bronstijd vroeg: Bronstijd midden: Bronstijd midden A: Bronstijd midden B: Bronstijd laat: tot vc tot BP BP BP vc BP BP vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc vc Romeinse tijd vroeg: Romeinse tijd vroeg A: Romeinse tijd vroeg B: Romeinse tijd midden: Romeinse tijd midden A: Romeinse tijd midden B: Romeinse tijd laat: Romeinse tijd laat A: Romeinse tijd laat B: Middeleeuwen: Middeleeuwen vroeg: Middeleeuwen vroeg A: Middeleeuwen vroeg B: Middeleeuwen vroeg C: Middeleeuwen vroeg D: Middeleeuwen laat: Middeleeuwen laat A: Middeleeuwen laat B: Nieuwe tijd: Nieuwe tijd A: Nieuwe tijd B: Nieuwe tijd C: 12 vc - 70 nc 12 vc - 25 nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc nc heden nc nc heden IJzertijd: IJzertijd vroeg: IJzertijd midden: IJzertijd laat: vc vc vc vc Romeinse tijd: 12 vc nc

9

10 Nieuwleusen, De Grift Figuur 3. Bekende en verwachte archeologische waarden / Legenda TOP50_CBS ((c)cbs) WAARNEMINGEN MONUMENTEN archeologische betekenis archeologische waarde hoge archeologische waarde zeer hoge archeologische waarde zeer hoge arch waarde, beschermd IKAW zeer lage trefkans lage trefkans middelhoge trefkans hoge trefkans lage trefkans (water) middelhoge trefkans (water) hoge trefkans (water) water niet gekarteerd PROVINCIES km / N RACM Archis2