Opdracht / offerte. Bibliotheken en de boekensector. Boekhandel. Boekhandel. Een onderzoeksopdracht van Vlaams Minister voor Cultuur Joke Schauvliege

Transcriptie

1 Opdracht / offerte Bibliotheken en de boekensector Een onderzoeksopdracht van Vlaams Minister voor Cultuur Joke Schauvliege Andy Vekeman Jan Colpaert Michel Meulders Alain Praet Annabel Sels CiMS, HUBrussel Opdracht Goede modellen voor aankoopbeleid van bibliotheken en samenwerking met s Gunningscriteria Collectievorming: centraal aankoopadvies, deskundig advies van, centraal aankoopbeleid meerwaarde voor bibliotheek meerwaarde voor Geïnspireerd op buitenlandse voorbeelden Offerte Wat is de huidige marktstructuur bij de s? Zijn s en openbare bibliotheken complementen of substituten? Hoe gebeurt het aankoopbeleid van openbare bibliotheken in Vlaanderen? Hoe kan het huidige aankoopbeleid bijgestuurd worden? Wat is het effect van mogelijke beleidsmaatregelen op de marktstructuur van s? Onderzoeksrapport opleveren op 30/4/ Data: GfK Data: GfK Jaar Omzet ,3% Deze bedragen omvatten Nederlandstalige en anderstalige boeken Correctie voor de dekkingsgraad (81% in 2009, 2010 en 87% in 2011, 2012) Niet inbegrepen zijn verkopen met factuur: leveringen aan scholen, bedrijven, (wel inbegrepen de verkoop aan bibliotheken) Geïndexeerd met 2012 als referentiejaar Omzet zegt niets over winst of over marge Andere spelers 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% % 72% 70% 68% 66% 64% 62% 60% BH_Keten Supermarkten BH_Onafh Entertainment BH_Online BH_Keten Op de verticale assen staan percentages van de totale omzet van de boekensector (niet inbegrepen: schoolboeken, leveringen aan bedrijven, ) 3 4

2 Data: GfK Data: GfK BH 1 keten keten keten keten BH 2 keten keten keten keten BH 3 keten keten supermarkt supermarkt BH 4 supermarkt supermarkt keten keten BH 5 keten keten keten keten BH 6 keten keten online entertainment BH 7 keten keten entertainment online BH 8 keten entertainment keten online 45 48% ± 53% De Herfindahl Hirschman index Is de som van de gekwadrateerde marktaandelen van alle bedrijven in de markt Herfindahl Hirschman index kleiner dan 0,2 wijst op volmaakte mededinging of op monopolistische concurrentie. De schoenwinkels in een stad zijn concurrenten van elkaar maar ze hebben elk een eigen aanbod (= monopolie) dat licht verschillend van wat de anderen aanbieden. Herfindahl Hirschman index tussen 0,2 en 0,6 wijst op een oligopoliesituatie Voor de detailhandel in boeken en kantoorbenodigdheden: HH index = 0,18 over de periode 2001 tot In deze studie voor de boekensector: HH index = 0.21 over de periode 2009 tot 2012 Indicatie Boekensector geëvolueerd naar een meer oligopoliesituatie Voldoende concurrentie in de sector Grootste 8 s Het marktaandeel van de ketens daalt geleidelijk Het marktaandeel van de online stijgt geleidelijk 5 6 Data: eigen bevraging (188 antwoorden), 3P, Staatsblad, Publicatieblad van de Europese Unie (45 extra antwoorden) Aankoopprocedure van de bibliotheken Data: eigen bevraging, 3P, Staatsblad, Publicatieblad van de Europese Unie en Bios Aankoopprocedure van de bibliotheken 310 bibs Aantal gemeenten/bibliotheken Met offerten Bestelbon Met offerten Bestelbon % 55% Met publ. Zonder publ. Met publ. Zonder publ % 77% Uitgaven voor boeken Met offerten Bestelbon 52% 48% Met publ. Zonder publ. 39% 61% Handel kiest Gemeente/Bib kiest Handel kiest Gemeente/Bib kiest % 90% Handel kiest Gemeente/Bib kiest 20% 80% 45% van de bibliotheken gebruiken gunningscriteria 7 Uitgaven van de bibliotheken was euro in % van de uitgaven voor GM gebeuren op basis van gunningscriteria 8

3 Data: eigen bevraging, 3P, Staatsblad, Publicatieblad van de Europese Unie en Bios Aankoopbeleid Aankoopprocedure van de bibliotheken Gemiddelde uitgave voor een globale opdracht Met publicatie Zonder publicatie Bestelbonnen Jaarlijkse uitgave in euro waarop de wet op de overheidsopdrachten van toepassing is Bibliotheken respecteren de geest van de wetgeving op overheidsopdrachten Bibliotheken verdelen dit bedrag over verschillende loten: fictie, non fictie, kleuterboeken, jeugdliteratuur, poëzie, strips, 9 Gunningscriteria In gemeentelijke offerte aanvragen en gunningsverslagen kwamen volgende gunningscriteria meermaals voor Volledigheid van levering Fysieke zichtzendingen Kastklaar leveren Virtuele zichtzendingen Korting Vaste contactpersoon Leveringstermijn van 3 à 4 weken Spoedbestellingen in één week Elektronisch opvolgsysteem Afspraak soort boeken bij automatische leveringen Voldoen aan specifieke facturatie eisen Frequente informatie over nieuwe titels Korting opgesplitst in hoog (25%) en laag (15%) Aan de bibliothecarissen werd gevraagd deze criteria te ordenen van meer belangrijk tot minder belangrijk Aan de aars werd gevraagd deze criteria te beoordelen in termen van haalbaar (H), eventueel haalbaar (EH) of niet haalbaar (NH) In volgende tabel staan deze criteria gerangschikt door de bibliothecarissen van meer belangrijk tot minder belangrijk 10 Gunningscriteria Borda Bib Criterium Onafhankelijke Keten Online 1827 Korting van 25% NH NH NH NH 1554 Volledigheid van levering H H H H 1465 Leveringstermijn van 3 à 4 weken H H H H 1460 Spoedbestellingen in één week H EH EH 1445 Fysieke zichtzendingen H H EH 1242 Elektronisch opvolgsysteem EH H EH 1206 Korting van 15% H H H H 1136 Vaste contactpersoon H H H H 1068 Frequente informatie over nieuwe uitgaven H EH H 1065 Virtuele zichtzendingen EH EH EH EH Afspraak soort boeken bij automatische levering Voldoen aan specifieke facturatie eisen H H H H H H H H 532 Kastklaar leveren NH EH H H = haalbaar; EH = eventueel haalbaar; NH = niet haalbaar Korting van 25% is een Condorcet winnaar. Kastklaar leveren is een Condorcet verliezer 11 Gunningscriteria Het belangrijkste criterium voor de bibliotheken (hoge ) ligt uiterst moeilijk voor de De online heeft het moeilijk met een uitgebreide dienstverlening Kastklaar leveren van boeken vinden bibliotheken weinig belangrijk (in hun relatie met de ) en is een minder haalbaar criterium voor de 12

4 Data: GfK, Enquête koop, leen en leesgedrag (2012), Participatiesurvey (2009) Samenwerking bibliotheek en Empirisch aangetoonde kenmerken van de relatie bibliotheek a) Bibliotheek is een goede klant van de Uitgave van alle bibliotheken samen is 7% van de omzet van de boekensector Aankopen van bibliothe(e)k(en) is gemiddeld 18% van de omzet van een leverancier b) Bibliotheek is een reclame instrument voor het boek, hét product van de c) Bibliotheek en de zijn concurrenten op korte termijn d) Bibliotheek en de zijn partners bij het bevorderen van het lezen Uitgaande van deze vier relatie kenmerken zijn volgende aspecten van een samenwerking tussen bibliotheken en s belangrijk 1) Op basis van a) en b) verwachten bibliotheken een compensatie van de 2) Op basis van c) verwachten s een compensatie van de bibliotheken 3) Bij d) hebben beiden baat: voor bibliotheken verhoogt dit de participatie en voor s verhoogt dit de verkoop van boeken Gestructureerde interviews met contactpersonen uit Vlaamse en Europese vakverenigingen Samenwerking bibliotheek en Twee Europese samenwerkingsvoorbeelden per aspect van samenwerking tussen bibliotheken en s 1) Bibliotheken verwachten een compensatie van de 2) s verwachten een compensatie van de bibliotheken 3) Bij het bevorderen van het lezen hebben beiden baat Samenwerkingsvoorbeeld Aspect Leesclubs in de bib (GB) (1) Beste boek van de bib (IRL) (1) Aankoop knop op website bib (DK) (2) Boekerpas (NL) (2) Gezamenlijke lezingen (D) (3) Mijn dorp leest (FIN) (3) Geen samenwerking Door bibliotheken en door s te rangschikken van meer wenselijk naar minder wenselijk Data: Enquête onder s (137 antwoorden), enquête onder bibliothecarissen (234 antwoorden) Samenwerking bibliotheek en Twee Europese samenwerkingsvoorbeelden per aspect van samenwerking tussen bibliotheken en s 1) Bibliotheken verwachten een compensatie van de 2) s verwachten een compensatie van de bibliotheken 3) Bij het bevorderen van het lezen hebben beiden baat Bibliotheken Aspect Aspect Gezamenlijke lezingen (D) (3) Aankoop knop op website bib (DK) (2) Mijn dorp leest (FIN) (3) Gezamenlijke lezingen (D) (3) Leesclubs in de bib (GB) (1) Boekerpas (NL) (2) Beste boek van de bib (IRL) (1) Mijn dorp leest (FIN) (3) Aankoop knop op website bib (DK) (2) Leesclubs in de bib (GB) (1) Boekerpas (NL) (2) Beste boek van de bib (IRL) (1) Geen samenwerking Geen samenwerking Geen samenwerking is geen optie (Condorcet verliezer zowel bij bibliotheken als bij s) Van liefde is geen sprake 15 Data: Enquête onder s (137 antwoorden), enquête onder bibliothecarissen (234 antwoorden), Gestructureerde interviews met contactpersonen uit Vlaamse en Europese vakverenigingen Vertaald in vijf attributen Bij wie en hoe bestelt de bibliotheek? Scenario s Reacties uit Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Ierland, Letland, Luxemburg, Nederland, Portugal, Spanje Europese alternatieven bij het aankopen door bibliotheken Bestellen bij centrale dienst (Nederland) Bestellen op basis van offerte aanvragen geplaatst op een e platform (Portugal) Aankoopadvies door centrale dienst (Nederland) Geen op nieuwe titels (Portugal) Toegestane wettelijk beperken (Frankrijk) Meer of minder dienstverlening door de leverancier Aankoopadvies Dienstverlening Nieuwe titels Korting die verschillende waarden kunnen aannemen 16

5 Attribuut Bij wie en hoe bestelt de bibliotheek? Aankoopadvies Dienstverlening Nieuwe titels Korting Scenario s Waarde 80% bij s 80% bij een centrale dienst en 20% bij s 80% via een centraal e platform door leverancier door een centrale dienst beperkt uitvoerig ook geen gedurende 6 maand geen wettelijke beperking wettelijke beperking tot 15% Modellen Model 1. Uitgangsposities Wat willen bibliotheken? Wat willen s? Model 2. Homogeen of heterogeen? Zijn de wensen van de bibliotheken afhankelijk van hun aankoopbeleid? Offerte aanvragen met publicatie Offerte aanvragen zonder publicatie Bestelbonnen Zijn de wensen van de afhankelijk van hun aard? behorend tot een keten Onafhankelijke Online Model 3. Op zoek naar een compromis De belangen van de drie categorieën bibliotheken en van de drie categorieën s onderling vergelijkbaar maken 48 scenario s Te onderzoeken met keuze experiment Resultaten KE. Model 1: Uitgangsposities Bibliotheken s Attribuut Waarde Coëff. Pr >t Coëff. Pr >t Bestellen 1.87* * 0.00 centrale dienst 0.49* * 0.00 e platform 1.12* * 0.00 Aankoopadvies leverancier 1.87* * 0.00 centrale dienst +0.30* Dienstverlening beperkt 1.87* * 0.00 uitvoerig +0.77* * * * 0.00 geen 1.43* Korting onbeperkt 1.87* * 0.00 beperkt 0.65* * Model 1: Uitgangsposities beste scenario slechtste scenario Bestellen bij centrale dienst Aankoopadvies door leverancier Aankoopadvies door centrale dienst Dienstverlening beperkt Dienstverlening uitvoerig Nieuwe titels geen Individuele standpunten. Op zoek naar een compromis Bibliotheek beste scenario Bibliotheek slechtste scenario Bestellen op e platform Aankoopadvies door centrale dienst Aankoopadvies door leverancier Dienstverlening uitvoerig Dienstverlening beperkt Nieuwe titels geen 20

6 Resultaten KE voor bibliotheken. Model 2: Homogeen of heterogeen? Attribuut Waarde Coëfficiënt Pr >t Bestellen 1.84* 0.00 centrale dienst Bib_MP (1.92) 0.74 Bib_ZP Bib_BB 1.40* 0.00 e platform Bib_MP 0.78* (1.06) 0.02 Bib_ZP Bib_BB 0.98* 0.01 Aankoopadvies leverancier 1.84* 0.00 centrale dienst Bib_MP +0.48* (2.32) 0.03 Bib_ZP Bib_BB Dienstverlening beperkt 1.84* 0.00 uitvoerig Bib_MP +0.67* (2.51) 0.00 Bib_ZP Bib_BB * 0.00 geen Bib_MP 1.44* (0.40) 0.00 Bib_ZP Bib_BB Korting onbeperkt 1.84* 0.00 beperkt Bib_MP 0.97* (0.87) 0.00 Bib_ZP Bib_BB Resultaten KE voor s. Model 2: Homogeen of heterogeen? Attribuut Waarde Coëfficiënt Pr >t Bestellen 0.97* 0.00 centrale dienst BH_O 1.85* ( 0.88) 0.00 BH_K +1.01* 0.00 BH_ONL e platform BH_O 1.86* ( 0.89) 0.00 BH_K +1.06* 0.00 BH_ONL Aankoopadvies leverancier 0.97* 0.00 centrale dienst BH_O 0.13 (0.84) 0.41 BH_K BH_ONL Dienstverlening beperkt 0.97* 0.00 uitvoerig BH_O 0.25 (0.72) 0.11 BH_K BH_ONL * 0.00 geen BH_O 0.03 (0.94) 0.87 BH_K 0.58* 0.04 BH_ONL Korting onbeperkt 0.97* 0.00 beperkt BH_O +1.20* (2.17) 0.00 BH_K BH_ONL Resultaten KE. Model 3: Op zoek naar een compromis Resultaten KE. Model 3: Op zoek naar een compromis Attribuut Waarde Coëfficiënt Pr >t Bestellen 1.46* 0.00 centrale dienst Bib_MP (1.57) 0.66 Bib_ZP Bib_BB 1.40* 0.00 BH_K 1.16* 0.00 BH_O 2.02* 0.00 BH_ONL 2.36* 0.00 e platform Bib_MP 0.70* (0.46) 0.02 Bib_ZP Bib_BB 0.98* 0.01 BH_K BH_O 1.17* 0.00 BH_ONL Aankoopadvies leverancier 1.46* 0.00 centrale dienst Bib_MP +0.51* (1.97) 0.02 Bib_ZP Bib_BB BH_K BH_O 0.77* 0.00 BH_ONL 1.65* Attribuut Waarde Coëfficiënt Pr >t Dienstverlening beperkt 1.46* 0.00 uitvoerig Bib_MP +0.71* (2.17) 0.00 Bib_ZP Bib_BB BH_K 1.03* 0.00 BH_O 1.07* 0.00 BH_ONL 2.31* * 0.00 Bib_MP 1.38* (0.08) 0.00 Bib_ZP Bib_BB BH_K +0.76* 0.02 BH_O +1.27* 0.00 BH_ONL +2.13* 0.00 Korting onbeperkt 1.46* 0.00 beperkt Bib_MP 0.88* (0.58) 0.00 Bib_ZP Bib_BB BH_K +1.72* 0.00 BH_O +1.99* 0.00 BH_ONL +2.62*

7 Model 3: Op zoek naar een compromis Slechtste scenario s Onafhankelijke Keten Online Bibliotheek (3 klassen) Bestellen bij centrale dienst Bestellen bij centrale dienst Bestellen op e platform Aankoopadvies door centrale dienst Aankoopadvies door leverancier Aankoopadvies door centrale dienst Bestellen op e platform Aankoopadvies door leverancier Dienstverlening uitvoerig Dienstverlening uitvoerig Dienstverlening uitvoerig Dienstverlening beperkt Nieuwe titels geen Nieuwe titels geen Nieuwe titels geen Geen pareto verbetering voor de zes spelers (scenario s zonder verliezers) Aannames Het totale nut van de bibliotheken is even belangrijk als het totale nut van de s Het nut van de drie categorieën bibliotheken is even belangrijk Het nut van de drie categorieën s is even belangrijk Een nieuw scenario moet het totale nut van bibliotheken en s verhogen Andere aannames leiden tot andere aanvaardbare scenario s Beste scenario s Onafhankelijke Keten Online Bib m/z publicatie Bib met bestelb. Bestellen bij Advies door leverancier Dienstverlening beperkt Nieuwe titels ook Korting beperkt tot 15% Bestellen bij Bestellen bij Advies door centrale Advies door dienst leverancier Dienstverlening Dienstverlening beperkt beperkt Nieuwe titels ook Nieuwe titels geen Korting beperkt tot Korting beperkt tot 15% 15% Bestellen bij centrale Bestellen bij dienst Advies door centrale Aankoopadviesadvies dienst door centrale dienst Dienstverlening Dienstverlening uitvoerig uitvoerig Nieuwe titels ook Nieuwe titels ook Bibliotheken ingedeeld in: met publicatie, zonder publicatie, bestelbonnen 25 NUT Aankoopadvies door leverancier SQ 8.78 Dienstverlening beperkt Nieuw 8.78 sq sq sq sq sq sq 26 Onder deze assumpties blijven 6 van de 48 scenario s over De overheid, de bibliotheeksector en de s kunnen overleggen Om te blijven bij het huidige status quo scenario of Over te stappen naar één van de volgende scenario s Scenario 12 Aankoopadvies door leverancier SQ 8.78 Dienstverlening uitvoerig Scenario % +49% +77% 22% 24% 109% Bibliotheken zijn de winnaars, s de verliezers Tegenover dienstverlening uitvoerig staat in dit scenario geen enkele compensatie voor de Geringe stijging van het totale nut 27 28

8 Scenario 15 Scenario 4 Aankoopadvies door leverancier SQ 8.78 Aankoopadvies door centrale dienst SQ 8.78 Dienstverlening beperkt Scenario Dienstverlening uitvoerig Scenario % 38% 30% +58% +76% +119% +83% +65% +108% 17% 42% 188% Bibliotheken zijn de verliezers, s de winnaars Tegenover beperkt tot 15% staat in dit scenario geen enkele compensatie voor de bibliotheken Totale nut stijgt met 21%. Een wettelijke beperking op de tot 15% doet het nut voor de s meer stijgen dan dat het nut van de bibliotheken doet dalen Bibliotheken zijn de winnaars, s de verliezers Aankoopadvies door centrale dienst en dienstverlening uitvoerig verhogen het nut van de bibliotheken en verlagen het nut van de s Dit scenario heeft ongeveer hetzelfde nut als het status quo scenario Scenario 7 Scenario 3 Aankoopadvies door centrale dienst SQ 8.78 Aankoopadvies door centrale dienst SQ 8.78 Dienstverlening beperkt Scenario Dienstverlening uitvoerig Scenario % 22% +1% +62% +58% +41% +23% +27% +78% +41% +34% 69% verlaagt het nut van de bibliotheken, aankoopadvies door centrale dienst compenseert dit maar gedeeltelijk De nutsverhoging door beperkt tot 15% voor de is groot Het totale nut stijgt met 19%, wat betekent dat de winst van de s groter is dan het verlies van de bibliotheken. 31 vermindert het nut voor de bibliotheken maar dit wordt ruimschoots gecompenseerd door aankoopadvies door centrale dienst en dienstverlening uitvoerig verhoogt het nut voor alle s Het nutsverlies door dienstverlening uitvoerig is groot bij de online Dit scenario verhoogt het totale nut met 22%. Dit betekent dat het verlies van de online kleiner is dan de winst bij de andere types 32

9 Scenario 11 Aankoopadvies door leverancier SQ 8.78 Dienstverlening uitvoerig Scenario % +11% +47% +36% +52% +9% verlaagt het nut van de bibliotheken, dienstverlening uitvoerig compenseert dit voldoende (behalve voor bibliotheken die hun offerte aanvragen publiceren) Het nutsverlies door dienstverlening uitvoerig voor de wordt ruim voldoende gecompenseerd door beperkt tot 15%. Het totale nut stijgt met 24% Kanttekeningen Bestellen bij een centrale dienst komt niet voor bij deze 6 scenario s Bibliotheken met offerte aanvragen ervaren nauwelijks een nutstijging en bibliotheken die uitsluitend met bestelbonnen werken ervaren dit als negatief Bib_MP: nutsstijging van 7% Bib_ZP: nutsstijging van 2% Bib_BB: nutsdaling van 88% De s beoordelen bestellen bij een centrale dienst ronduit als negatief BH_K: nutsdaling van 72% BH_O: nutsdaling van 131% BH_ONL: nutsdaling van 154% Bestellen bij een centrale dienst doet het totale nut dalen Bestellen bij een centrale dienst is onder de boven aangegeven assumptievoorlopig geen item ter discussie Kanttekeningen Kanttekeningen Bestellen via een e platform komt niet voor bij deze 6 scenario s Bij zowel bibliotheken als s daalt het nut ten opzichte van het status quo scenario Onder geen enkele assumptie zal deze verandering beter zijn dan het status quo scenario Nieuwe titels geen (gedurende zes maand) komt niet voor bij deze 6 scenario s Bibliotheken ervaren deze maatregel als erg negatief: voor elke categorie een nutsdaling van ±100% Verwacht werd dat deze sperperiode op de voor nieuwe titels positief zou zijn voor s BH_K: nutsdaling van 42% BH_O: nutsdaling van 8% BH_ONL: nutsstijging van 51% Ten slotte een kanttekening in verband met aankoopadvies door leverancier en aankoopadvies door centrale dienst In het courante debat is het aankoopadvies door leverancier een kerntaak van de waarop de bibliotheken graag beroep op doen De bibliotheken denken daar anders over. Een overstap van aankoopadvies door leverancier naar aankoopadvies door centrale dienst ervaren elk van de drie categorieën bibliotheken als positief met een gemiddelde nutsstijging van 27% s beoordelen deze overstap als negatief met een gemiddelde nutsdaling van 30% s die behoren tot een keten staan neutraal tegenover deze overstap (een beperkte positieve nutsstijging van 5%) Onafhankelijke s ervaren bij deze overstap een nutsdaling van 18% Online s een nutsdaling van 78%