Voorwoord bij de eerste druk

Transcriptie

1 VOORWOORD Voorwoord bij de eerste druk Het elektrocardiogram is zonder twijfel het belangrijkste en meest goedkope hulpmiddel bij de diagnostiek en behandeling van hartziekten. Het is onmisbaar voor het vaststellen en begeleiden van acute cardiale ischemie, ritme- en geleidingsstoornissen en vele andere cardiale aandoeningen. Ofschoon al 100 jaar oud, slagen wij er steeds weer in om nieuwe informatie in het elektrocardiogram te ontdekken. Dit door nauwkeurige re-analyse van het elektrocardiogram na het verkrijgen van gegevens met behulp van andere invasieve en niet-invasieve technieken. Belangrijk voor het schrijven van een goed (en nieuw!) boek over elektrocardiografie is dan ook dat bij de auteurs niet alleen de kennis aanwezig is van de basisprincipes van de elektrocardiografie en de kunde om deze op een begrijpelijke manier uit te leggen, maar ook om de meest recente informatie te verschaffen. De schrijvers van dit boek zijn hierin uitstekend geslaagd. Met duidelijke schema s en perifere elektrocardiogrammen wordt op een leesbare wijze de moderne elektrocardiografie in beeld gebracht. Het strikt vasthouden aan de Nederlandse taal leidt bovendien tot verrassende nieuwe woorden en begrippen. Ik heb dit boek met veel plezier gelezen en er is voor mij dus alle reden om de samenstellers met het resultaat geluk te wensen en het boek van harte aan te bevelen. Prof. dr. Hein J. J. Wellens ter gelegenheid van de eerste editie, 1999

2

3 INLEIDING Inleiding bij de zesde editie In België werd het 12-afleidingen ECG sinds meer dan 30 jaar binnen de huisartspraktijk als diagnostisch middel geaccrediteerd. Het waren de huisartsen zelf die snel beseften dat de incidentie van pathologische ECG s in hun eigen praktijk ontoereikend zou blijken om hun kennis op termijn te bestendigen. Het waren eveneens de huisartsen zelf die initiatieven namen voor wat werd genoemd Postgraduaat ECG-training en dit is het begin geweest van dit boek. Tijdens deze trainingssessies viel voornamelijk op dat de kennis van het ECG vaak gesteund was op het memoriseren van het uitzicht van morfologische patronen en dat inzicht ontbrak. Het ECG werd uit het hoofd geleerd maar bleek er niet in te zitten. Dit is de essentie geworden van dit boek. In de diagnose en behandeling van acute cardiologische ziektebeelden worden alsmaar meer paramedici, en vooral verpleegkundigen, betrokken. De leergierigheid van verpleegkundigen wordt niet altijd voldoende ingeschat. Zowel in Aalst als in Oostende werden we verwend door een keurgroep die om een Nederlandse tekst over het ECG verzocht. Dit is één van de belangrijkste motivaties geworden van dit boek. Sinds de beschikbaarheid van het echocardiogram en diverse invasieve diagnostische technieken, krijgt het ECG voor assistenten cardiologie in opleiding een oubollig karakter. Men leert vlug de beperkingen van het ECG, niet beseffende dat deze beperkingen toenemen naarmate de competentie afneemt. De huidige trend om wat ouder is te minachten, verdient wat tegenwind. Dit is een uitdaging voor dit boek. Tenslotte zijn er de niet-cardioloog internisten, de anesthesisten, de urgentisten en de intensivisten, die allen, veel meer dan huisartsen, ECG s interpreteren. Aan diegenen die het ECG als oudbakken ervaren, wordt consequentie aanbevolen om klinische cardiologie te bedrijven zonder. E. Andries, R. Stroobandt, J. De Pooter, F. Verdonck, F. Sinnaeve

4

5 CREDITS Credits Het is duidelijk dat wij bij de publicatie van dit boek meerdere credits verschuldigd zijn. De hoogste credit hoort uiteraard toe aan diegenen die onszelf het ECG leerden begrijpen. Hierbij wordt met name gedacht aan twee Master Teachers, in het Nederlands uitgedrukt: begenadigd met een meesterlijke didactiek. De invloed van Prof. Dr. Hein J.J. Wellens op dit boek is zeer omvangrijk. Er is niemand die de moderne elektrocardiografie meer heeft doen opwaarderen dan hij. Zijn creatieve bijdragen niet enkel tot de elektrocardiografie van ritmestoornissen, maar ook tot deze van de acute coronaire syndromen zijn dermate belangrijk dat hedendaagse klinische cardiologie zonder kennis hiervan uit de tijd is. Het leek alsof hij bij het schrijven van deze tekst af en toe eens over onze schouders keek. Laat ons hopen dat we hem niet té vaak hebben misbegrepen. An introduction to electrocardiography was het eerste van een later uitgebreide reeks tekstboeken over elektrocardiografie door Prof. Dr. Leo Schamroth. Het was ook het eerste boek dat ons het ECG leerde begrijpen. Weinigen hebben een didactische schrijfstijl die deze van Schamroth benadert. Hij was een zeer enthousiast en innemend man, ook met de pen.

6 40 Credits Vergeleken met de eerste, werden aan de volgende edities van dit boek, belangrijke teksten toegevoegd, betreffende cellulaire en moleculaire elektrofysiologie. Het begrijpen van een pathologisch ECG onderstelt het begrijpen van veranderingen in de actiepotentialen, die op hun beurt moeten begrepen worden in termen van moleculaire veranderingen in ionenkanalen. Een bijzondere credit komt Prof. Dr. Edward Carmeliet toe. Het was bij hem dat voor de meeste auteurs van dit boek het allemaal begon. Hij was onze eerste mentor. Van hem leerden we dat in wetenschappelijk denken maar één weg bestaat, de juiste, en dat deze weg, zonder enige misleidende omweg moet worden bewandeld. Deze credit recht uit het hart neemt het berekend risico, zijn kenmerkende bescheidenheid even te verstoren. De auteurs danken Prof. Dr. M. Duytschaever en Prof. Dr. R. Tavernier voor hun waardevolle didactische raadgevingen bij de uitgave van deze nieuwe editie. Een bijzonder credit gaat naar de firma Biotronik en meer persoonlijk naar de heer Ivo Vanderick. Zij geloofden oprecht in het project. Hun logistieke ondersteuning wordt uitermate gewaardeerd. E. Andries R. Stroobandt J. De Pooter F. Verdonck F. Sinnaeve

7 INLEIDING Inleiding tot het ECG Wat is een elektrocardiogram of ECG? 1 Een elektrocardiogram (ECG) is de grafische registratie van de elektrische activiteit die opgewekt wordt gedurende de werking van de diverse delen van het hart. Deze registratie gebeurt via elektroden die op de huid aangebracht worden. Het eerste deel van het ECG (aangeduid met P in figuur 0.02) toont de activiteit van het bovenste deel van het hart (de voorkamers of atria) terwijl de rest van het ECG (QRS en T) de activiteit toont van het onderste deel van het hart (de kamers of ventrikels). FIG ECG-registratie van het hart. Historiek van het ECG 2 De eerste geslaagde pogingen om de elektrische hartactiviteit op te tekenen, gaan terug tot Auguste D. Waller op het einde van de negentiende eeuw. Hij gebruikte de capillaire kwikelektrometer van Lipmann en publiceerde in 1887 reeds de eerste resultaten waarin zijn grafieken aangeduid ECG 2016 DRUKKLAAR.indb 41 8/29/2016 4:20:56 PM

8 42 Inleiding werden als elektrogrammen. Waller en zijn bulldog Jimmy (het gewillige slachtoffer voor het optekenen van talrijke ECG s) zijn beroemd gebleven, maar toch dacht hij lange tijd dat het ECG nooit een belangrijke rol zou spelen in de kliniek. De Nederlandse elektrofysioloog Willem Einthoven zag wel degelijk het klinische en het commerciële belang van het ECG. Aanvankelijk gebruikte Einthoven de methode van Waller die hij had leren kennen op het eerste fysiologiecongres in Bazel in In 1903 publiceerde hij een klassiek geworden artikel over het normaal elektrocardiogram waarin de typische vormen aangeduid werden met de letters P, Q, R, S en T. Deze letters zijn ook vandaag nog steeds in gebruik. De capillaire kwikelektrometer was echter niet gevoelig genoeg en had een te kleine bandbreedte, maar was vooral veel te gevoelig voor storende trillingen. Daarom ontwikkelde Einthoven zijn snaargalvanometer, waardoor hij de echte grondlegger werd van de elektrocardiografie. Hij verbeterde de snaargalvanometer van Adler (die zelf een verbetering was van de lusoscillograaf van Blondel). Als geleider gebruikte hij een kwartsdraadje van amper 2,1 μm dik, bedekt met een uiterst dun laagje zilver dat gespannen was tussen de polen van een bijzonder sterke elektromagneet. De uitwijking van dit draadje in functie van de tijd, werd vastgelegd op een fotografische film via een optisch systeem en een sterke booglamp. Het gehele ECG-toestel woog ca. 300kg en besloeg vrijwel een gehele kamer in het laboratorium. Einthoven gebruikte meestal een telefoonkabel om de kleine elektrische stroompjes van de patiënt naar de galvanometer te geleiden (vandaar ook de term telecardiogram in de titel van zijn publicatie uit 1906). Er moest nog een lange weg afgelegd naar de kleine draagbare toestellen van vandaag. Willem Einthoven kreeg in 1924 de Nobelprijs voor geneeskunde. In Leiden werd door Willem Einthoven ongetwijfeld de grondslag gelegd voor de moderne studie van de aritmieën, maar het was toch vooral Thomas Lewis in het University College Hospital in Londen die de methode deed ingang vinden in de kliniek. Lewis kreeg een verbeterde versie van het ECG-toestel met snaargalvanometer in 1909 en bestudeerde systematisch een grote reeks van patiënten. In 1911 publiceerde hij zijn klassiek werk The Mechanism of the Heart Beat en beschreef hierin de elektrocardiografische patronen van heel wat aritmieën. 3 Informatie uit het ECG Het ECG verschaft zeer veel informatie over: De hartfrequentie of hartritme in aantal slagen per minuut of de tijdsduur van een volledige hartcyclus. De oorsprong van de elektrische activiteit van het hart en de geleiding ervan doorheen de verschillende structuren, alsook de diverse mogelijke afwijkingen van de normale geleiding. De positie of ligging van het hart in het lichaam. De dikte van het hartspierweefsel en eventuele dilatatie van een van de hartkamers.

9 Inleiding tot het ECG 43 Ritmestoornissen van het hart die te wijten zijn aan ziekte of aangeboren zijn. Zuurstoftekort van het myocard (ischemie, infarct, ). Slechte werking van het hart als gevolg van medicatie of door storing van de elektrolytenbalans (Na +, K +, ).