MULTIMORBIDITEIT, (I)ADL KWETSBAARHEID EN BEPERKINGEN IN. 14 november Robbert Gobbens. Hogeschool Inholland; Zonnehuisgroep Amstelland

Transcriptie

1 MULTIMORBIDITEIT, KWETSBAARHEID EN BEPERKINGEN IN (I)ADL 14 november 2016 Robbert Gobbens Hogeschool Inholland; Zonnehuisgroep Amstelland

2 KWETSBAARHEID, COMORBIDITEIT, ADL BEPERKINGEN (FRIED ET AL., 2004)

3 KWETSBAARHEID, COMORBIDITEIT, BEPERKINGEN (DEEG EN PUTS, 2007) N % Geen van de drie ,6 Comorbiditeit, geen kwetsbaarheid, geen beperkingen ,8 Beperkingen, geen comorbiditeit, geen kwetsbaarheid 45 3,8 Kwetsbaarheid, geen comorbiditeit, geen beperkingen 21 1,8 Comorbiditeit, beperkingen, geen kwetsbaarheid ,1 Comorbiditeit, kwetsbaarheid, geen beperkingen 36 3,1 Beperkingen, kwetsbaarheid, geen comorbiditeit 14 1,2 Comorbiditeit, beperkingen, kwetsbaarheid ,7 Totaal ,0

4 Multimorbiditeit Kwetsbaarheid (frailty) Beperkingen in (I)ADL (disability) Eens of oneens?

5 PERSBERICHT DEN HAAG, 4 FEBRUARI 2011 Kwart van de 65-plussers kwetsbaar - Ruim een kwart van de 65-plussers is kwetsbaar voor ernstige gezondheidsproblemen. - Het aantal kwetsbare ouderen zal tussen 2010 en 2030 naar verwachting toenemen met ruim van bijna naar meer dan 1 miljoen. - Kwetsbare ouderen hebben een vier tot vijfmaal grotere kans op opname in verzorgings- of verpleeghuis en een twee tot driemaal grotere kans op overlijden binnen drie jaar in vergelijking met de groep niet-kwetsbare ouderen. Bron: SCP, 2011

6 AANTAL KWETSBARE OUDEREN (SCP, 2011)

7 HET BELOOP VAN KWETSBAARHEID (SCP, 2011)

8 OUDEREN EN KWETSBAARHEID Hoe denken zij daar zelf over? (twee ouderen aan het woord)

9 WAT VINDEN OUDEREN ZELF? Bron: SCP, 2011

10 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (CONCEPTUEEL) Smal Bijvoorbeeld: Een biologisch syndroom van een verminderde reserve en weerstand tegen stressoren, dat het resultaat is van dalingen van diverse fysiologische systemen, en dat gevoeligheid voor ongewenste uitkomsten veroorzaakt. (Fried et al., 2001)

11 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (CONCEPTUEEL) Breed Bijvoorbeeld Kwetsbaarheid bij ouderen is een proces van het opeenstapelen van lichamelijke, psychische en sociale tekorten in het functioneren dat de kans vergroot op negatieve gezondheidsuitkomsten (functiebeperkingen, opname, overlijden) (SCP, 2011)

12 VRAAG 1 Waar let je op als je kwetsbare ouderen wilt identificeren?

13 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (OPERATIONEEL) Fried et al. (2001) criteria om kwetsbaarheid vast te stellen: Gewichtsverlies Uitputting Inactiviteit Traagheid Zwakte Kwetsbaar 3

14 CYCLE OF FRAILTY (FRIED & WALSTON, 1998)

15 DEFINITIE VAN KWETSBAARHEID (OPERATIONEEL) Lichamelijk domein Onbedoeld gewichtsverlies, moeilijkheden met lopen, kracht in handen, lichamelijke moeheid, lichamelijke gezondheid, evenwicht, gehoor- en gezichtsproblemen Psychisch domein Cognitie, depressieve symptomen, angst, coping Sociaal domein Alleenwonend, sociale relaties, sociale steun

16 AANDACHT VOOR TOTAAL FUNCTIONEREN

17 CONSENSUS OVER DEFINITIE VAN FRAILTY Van consensus over een definitie van frailty is (nog) geen sprake! J Gerontol A Biol Sci Med Sci Jan;68(1):62-7. doi: /gerona/gls119. Epub 2012 Apr 16. Searching for an operational definition of frailty: a Delphi method based consensus statement: the frailty operative definition-consensus conference project. Rodríguez-Mañas L, Féart C, Mann G, Viña J, Chatterji S, Chodzko-Zajko W, Gonzalez- Colaço Harmand M, Bergman H, Carcaillon L, Nicholson C, Scuteri A, Sinclair A, Pelaez M, Van der Cammen T, Beland F, Bickenbach J, Delamarche P, Ferrucci L, Fried LP, Gutiérrez-Robledo LM, Rockwood K, Rodríguez Artalejo F, Serviddio G, Vega E; FOD- CC group (Appendix 1).

18 EEN INTEGRAAL CONCEPTUEEL MODEL VAN KWETSBAARHEID (GOBBENS ET AL., 2010) Leeftijd Leeftijd Leeftijd Gezondheidsbevordering en preventie Voorkomen/ Uitstellen van fragiliteit Verminderen van fragiliteit Voorkomen /Uitstellen van ongewenste uitkomsten FRAGILITEIT Levensloop determinanten - leeftijd - gevolgd onderwijs - inkomen - geslacht - etniciteit - burgerlijke staat - leefomgeving - leefstijl - levensgebeurtenissen - biologische (inclusief genetische) Ziekte(n) Vermindering van fysiologische reserve Lichamelijke fragiliteit Vermindering van: - voeding - mobiliteit - lichamelijk actief zijn - kracht - uithoudingsvermogen - evenwicht - zintuiglijke functies Psychische Sociale fragiliteit fragiliteit Vermindering van: Vermindering van: - sociale relaties - cognitie - sociale steun - stemming - coping Ongewenste uitkomsten Beperkingen Gezondheidszorggebruik Sterfte

19 DETERMINANTEN VAN KWETSBAARHEID Lichamelijk Psychisch Sociaal Leeftijd x Geslacht x Burgerlijke staat Opleiding Inkomen x Ongezonde leefstijl x x x Levensgebeurtenissen x Multimorbiditeit x x Gobbens et al. (2010).

20 KWETSBAARHEID EN MULTIMORBIDITEIT Samenhang tussen kwetsbaarheid en multimorbiditeit Een ziekte komt zelden alleen. Multimorbiditeit: het optreden van meer dan één (chronische) ziekte in één individu tijdens een bepaalde periode Schellevis, 2006

21 ONGEWENSTE UITKOMST: BEPERKINGEN Longitudinale studie TFI en GARS Vier van de acht componenten van lichamelijke kwetsbaarheid voorspelden beperkingen in (I)ADL: - Onverklaarbaar gewichtsverlies - Slecht evenwicht - Slecht lopen - Gezichtsverlies Gobbens en Van Assen 2014

22 KWALITEIT VAN LEVEN De perceptie van een individu t.a.v. zijn/haar positie in het leven, binnen de context van de cultuur en de waardensystemen waarin hij/zij leeft, en in relatie tot zijn/haar doelen, verwachtingen, standaarden en interesses (WHOQOL Group, 1995). Domeinen - Lichamelijke gezondheid - Psychische gezondheid - Sociale relaties - Omgeving Samenhang tussen kwetsbaarheid en kwaliteit van leven (Gobbens et al. 2014)

23 ONGEWENSTE UITKOMST: LAGERE KWALITEIT VAN LEVEN Longitudinale studie TFI en WHOQOL-BREF Kwaliteit van leven wordt voorspeld door kwetsbaarheid: - Lichamelijk: lichamelijke ongezondheid, slecht evenwicht, slecht lopen, lichamelijke moeheid - Psychisch: gevoelens van somberheid - Sociaal: ervaren tekort aan sociale steun Gobbens en Van Assen 2014

24 HET PROBLEEM IS BEKEND

25 .MAAR NEEMT IN OMVANG TOE.

26 VRAAG 2 Hoe zou je kwetsbaarheid kunnen bepalen?

27 HET METEN VAN KWETSBAARHEID In Nederland worden de volgende instrumenten gebruikt: - Groningen Frailty Indicator (GFI) - Transmuraal Zorg Assessment Geriatrie Maastricht (TraZAG) - Easycare (TOS) - Tilburg Frailty Indicator (TFI) - Evaluative Frailty Index for Physical activity (EFIP)

28 CRITERIA MEETINSTRUMENT Fragiliteit # comorbiditeit # beperkingen Validiteit en betrouwbaarheid Eenvoudig, gebruiksvriendelijk

29 TILBURG FRAILTY INDICATOR (TFI) Ontwikkeld door Gobbens et al., 2010 Screeningsinstrument, vragenlijst, zelfrapportage Twee delen: deel a) determinanten: 10 items en deel b) componenten: 15 items Lichamelijk: lichamelijke gezondheid, afvallen, lopen, evenwicht, kracht, horen, zien, lichamelijke moeheid Psychisch: cognitie, depressie, angst, coping Sociaal: alleenwonend, eenzaamheid, sociale steun Afkappunt: 5

30 TILBURG FRAILTY INDICATOR (TFI) 身体方面 1. 您觉得自己身体健康吗? 1 是 2. 否 2. 最近您的体重是否有突然 明显地减轻?( 明显减轻 指最近半年内体重减少 6 千克, 或是最近一个月内体重减少 3 千克 ) 1. 是 2. 否 3. 您是否由于行走困难在日常生活中存有困难? 1. 是 2. 否 4. 您是否由于难以保持身体平衡在日常生活存有困难? 1. 是 2. 否 5. 您是否由于听力不好在日常生活存有困难? 1. 是 2. 否 6. 您是否由于视力不好在日常生活存有困难? 1. 是 2. 否 7. 您是否由于手上无力在日常生活存有困难? 1. 是 2. 否 8. 您是否由于身体疲劳在日常生活存有困难? 1. 是 2. 否 心理方面 9. 您记忆力差吗? 1. 是 2. 有时 3. 否 10. 最近一个月您情绪低落吗? 1. 是 2. 有时 3. 否 11. 最近一个月您紧张或焦虑吗? 1. 是 2. 有时 3. 否 12. 您善于处理问题吗? 1. 是 2. 否 社会方面 13. 您是否独居? 1. 是 2. 不是 14. 您怀念有亲友陪伴的日子吗? 1. 是 2. 有时 3. 否 15. 您是否从别人那里得到足够的支持? 1. 是 2. 否

31 VRAAG 3. De Tilburg Frailty Indicator (TFI) Wat vind je de voor- en nadelen van de TFI? Hoe zou je de TFI kunnen gebruiken? Wissel de antwoorden uit in groepjes van 4 personen

32 EERSTE RESULTATEN TFI Dwarsdoorsnede onderzoek Zelfstandig wonende ouderen, 75+, Gemeente Roosendaal N = 484 (respons 42%) Steekproef

33 KENMERKEN RESPONDENTEN n (%) Leeftijd, gemiddelde ± SD 80.3 ± 3.8 Geslacht, % of vrouwen 277 (57.2) Burgerlijke staat Gehuwd of samenwonend 240 (49.7) Ongehuwd 46 (9.5) Gescheiden 15 (3.1) Weduwnaar/weduwe 182 (37.7) Opleiding Geen of lager 181 (37.7) Middelbaar 225 (46.9) Hoger of universiteit 74 (15.4)

34 KWETSBAARHEID IN DE THUISSITUATIE Mannen Vrouwen Totaal Componenten van kwetsbaarheid (n = 207) (n = 277) (n = 484) % % % Lichamelijk domein Lichamelijke gezondheid Gewichtsverlies Slecht lopen** Slecht evenwicht Slecht gehoor** Slecht gezichtsvermogen Kracht in handen*** Lichamelijke moeheid*** Psychisch domein Klachten geheugen* Somberheid Nervositeit of angst* Coping Sociaal domein Alleenwonend*** Sociale relaties** Sociale steun Gobbens, R.J.J., van Assen, M.A.L.M., Luijkx, K.G., Wijnen-Sponselee, M.Th., Schols, J.M.G.A. (2010). Determinants of frailty. J Am Med Dir Assoc;11(5):

35 KWETSBAARHEID BEZOEKERS CBO (GEMIDDELDE LEEFTIJD 61,4) Mannen Vrouwen Totaal Lichamelijk functioneren n (%) n (%) n (%) Lichamelijke ongezondheid 21 (18,4) 27 (13,9) 48 (15,6) Gewichtsverlies 5 (4,4) 4 (2,1) 9 (3,0) Slecht lopen 20 (17,9) 25 (13,0) 45 (14,8) Slecht evenwicht 8 (7,0) 20 (10,4) 28 (9,2) Slecht gehoor* 23 (20,4) 20 (10,4) 43 (14,1) Slecht gezichtsvermogen 11 (9,6) 7 (3,7) 18 (5,9) Weinig kracht in de handen 16 (14,0) 42 (21,8) 58 (18,9) Lichamelijke moeheid 27 (23,7) 43 (22,3) 70 (22,8) Psychisch functioneren Klachten geheugen* 7 (6,1) 3 (1,5) 10 (3,2) Somberheid* 31 (27,2) 77 (39,9) 108 (35,2) Nervositeit of angst** 24 (21,1) 72 (37,1) 96 (31,2) Slecht omgaan met problemen 13 (11,7) 26 (13,6) 39 (12,9) Sociaal functioneren Alleenwonend* 11 (9,6) 35 (18,0) 46 (14,9) Eenzaamheid* 22 (19,3) 60 (31,3) 82 (26,7) Onvoldoende sociale steun 11 (9,8) 15 (7,9) 26 (8,6) Gobbens, R.J.J., van Assen, M.A.L.M., Luijkx, K.G., Wijnen-Sponselee, M.Th., Schols, J.M.G.A. Fragiliteit bij ouderen: meting met de Tilburg Frailty Indicator. TGG:;43(6):

36 KWETSBAARHEID OUDEREN IN WOONZORGCENTRA (GOBBENS ET AL., 2015) Mannen Vrouwen Totaal (n=81) (n=140) (n=221) n (%) n (%) n (%) Lichamelijke fragiliteit Lichamelijke ongezondheid 35 (43,2) 65 (46,8) 100 (45,5) Ongewenst gewichtsverlies 12 (15,0) 36 (25,7) 48 (21,8) Slecht lopen 54 (66,7) 93 (66,4) 147 (66,5) Slecht evenwicht 45 (56,3) 97 (69,3) 142 (64,5) Slecht gehoor 33 (40,7) 65 (46,4) 98 (44,3) Slechte visus 31 (38,3) 58 (41,4) 89 (40,3) Weinig kracht in de handen 36 (44,4) 72 (51,8) 108 (49,1) Lichamelijke moeheid 44 (54,3) 85 (60,7) 129 (58,4) Psychische fragiliteit Klachten geheugen 8 (9,9) 18 (12,9) 26 (11,8) Somberheid 50 (61,7) 82 (58,6) 132 (59,7) Nervositeit of angst 30 (37,0) 64 (46,0) 94 (42,7) Slecht omgaan met problemen 16 (20,0) 39 (28,3) 55 (25,2) Sociale fragiliteit Alleenwonend 69 (85,2) 125 (89,3) 194 (87,8) Eenzaamheid 55 (66,9) 104 (74,3) 159 (71,9) Onvoldoende sociale steun 18 (22,5) 25 (18,0) 43 (19,6)

37 GEBRUIK VAN DE TFI Prevalentie kwetsbaarheid: 47,1% (afkappunt 5) bij zelfstandig wonende ouderen ( 75 jaar) Preventie van kwetsbaarheid: eerstelijnszorg Kwetsbaarheid vraagt om een multidisciplinaire benadering: samenwerking Complexe hulpvragen van kwetsbare ouderen Uitgangspunt: integrale behoeften van de individuele zorgvrager

38 INTERVENTIES Identificeren van kwetsbaarheid bij ouderen is van belang, maar uiteindelijk gaat het om interveniëren!

39 VRAAG 4 Welke interventies voer je uit bij kwetsbare ouderen?

40 INTERVENTIES BIJ KWETSBARE OUDEREN Zelfmanagement (regie) Depressieve klachten behandelen Stimuleren tot lichaamsbeweging Stimuleren van sociale contacten Voedingsadviezen Nog weinig interventies zijn bewezen effectief!

41 GEZOND OUD WORDEN 10 tips Stel doelen Bewaar gevoel voor humor Neem voldoende beweging Zorg voor voldoende slaap Leer omgaan met verliezen Onderhoud contacten Wees dankbaar en trots Zorg voor anderen of dieren Goede voeding Geniet van kleine dingen

42 GEZOND OUD WORDEN

43 DE BOODSCHAP Kijk naar kenmerken van kwetsbaarheid Niet alle ouderen zijn kwetsbaar Signaleer kwetsbaarheid Licht voor, stimuleer, activeer Ondersteun, grijp in Bevorder zelfmanagement Werk multidisciplinair

44 BEDANKT VOOR JULLIE AANDACHT! ROBBERT GOBBENS