Leren balanceren: CGT bij bipolaire stoornissen Wibke Franzen

Transcriptie

1 Leren balanceren: CGT bij bipolaire stoornissen Wibke Franzen

2 Wibke Franzen (GIOS) Sinds 7 jaar werkzaam bij PsyQ depressie/bipolair team (Lentis) Hiervoor 9 jaar bij GGZ Friesland (poliklinisch, klinisch, opname vervangende dagbehandeling)

3 & een zaal vol kennis Wat is jullie werkervaring met patiënten met bipolaire stoornissen? In welke sector werken jullie?

4 Programma workshop Diagnostiek/differentiaaldiagnostiek/comorbiditeit Oefening I: beloopslijn/dimensionele diagnostiek Behandelmogelijkheden Oefening II: casuïstiek Terugvalpreventie Met aanvullingen van een ervaringsdeskundige

5 Waarom deze workshop? Psychologische interventies bij bipolaire stoornissen Psycho-educatie CGT Interpersoonlijke sociaal ritme therapie (IPSRT) Systeemtherapie Een redelijk nieuw gebied voor psychologen

6 Metafoor van het balanceren 1. stabiel worden is lastig 2. stabiel blijven vraagt dagelijkse inspanning 3. stabiel zijn kan heel saai zijn als je een hypomanie kent

7 Wat is jullie ervaring met balanceren?

8 Balanceren stabiel blijven: overeenkomsten? Focus - een doel voor ogen hebben Geduld - oefening baart kunst Goed contact hebben met je lijf Niet te wild bewegen/doen Compenseren - met mate (contragedrag/signaleringsplan) Onrust accepteren Steun kan helpen om in balans te blijven Alcohol werk averechts Kun jij achterom kijken zonder uit balans te raken? Herkenbaar, vooral de laatste 4

9 Samen balanceren?

10 Wij doen het even - bipolaire patiënten elke dag Dit is niet overdreven, ik moet er elke dag om denken om in balans te blijven.

11 Diagnostiek - doe je samen Het eens worden over de diagnose Hulpmiddelen: Life chart Beloopslijn Heteroanamnese Maak het begrijpelijk en ga samen op onderzoek uit

12 Apps: Imoodz (PsyQ) BiPoLog (GGZ Mediant) Als je het vol kunt houden om het in te vullen levert het waardevolle informatie op, ook in het gesprek over medicatie Lifechart Moodlytics Moodtrack Diary Etc. Life chart met eigen vraagstelling

13 Sociaal ritme therapie: richttijden en contact

14 Zeitgeber hypothese (Ehler, 1988) Slaapstoornissen zijn een kernsymptoom Sociale stressoren en verstoring in de dagelijkse routine veranderen het biologisch ritme Kan leiden tot stemmingsveranderingen Er zijn aanwijzingen voor een variatie op twee bij de biologische klok betrokken genen (Kupka, 2009) Daarom kan sociaal ritme therapie (SRT) stabiliserend werken

15 Beloopslijn tekenen Doe dit ook tijdens de heteroanamnese

16 Beloopslijn & heteroanamnese

17 Comorbiditeit (Multidisciplinaire Richtlijn, 2015) 92% heeft gedurende het leven ook 1 andere psychiatrische stoornis 70% heeft min. 3 andere psychiatrische stoornissen Angst: 75% ADHD: 63% Misbruik of afhankelijkheid van alcohol of drugs: 42% Persoonlijkheidsstoornissen:? Het hebben van een verslaving of persoonlijkheidsstoornis is een ongunstige voorspeller voor het beloop, verhoogt ook de kans op suïcide (na schatting doet 25-50% minimaal 1 suïcidepoging in het leven)

18 Overlappende symptomen met BPS (Kupka) Bipolaire stoornis & borderline persoonlijkheidsstoornis Suïcidaliteit/automutilatie Stemmingswisselingen Gevoelens van waardeloosheid/negatief zelfbeeld Paranoïde ideeën Impulsiviteit met mogelijk schadelijke gevolgen Prikkelbare/dysfore stemming

19 Verschillen tussen bipol. stoornis en BPS (Kupka) Bipolaire stoornis Spreekdrang Borderline persoonlijkheidsstoornis Verhoogde afleidbaarheid Verminderde slaapbehoefte Opgeblazen gevoel van eigenwaarde Dissociatieve symptomen Chronisch gevoel van leegte Angst voor verlating Bipolaire stoornissen en borderline persoonlijkheidstoornissen kunnen samen voorkomen

20 Schizofrenie-bipolaire stoornis-schizoaffectieve stoornis Het is belangrijk om het eens te worden over de aard van het beeld, de classificatie zegt niet veel (Bron: Jim van Os, De DSM-5 voorbij )

21 Oefening I: beloopslijn of persoonlijke diagnostiek Opties: schets een beloopslijn voor een patiënt die je in gedachten hebt of maak voor een patiënt die niet goed binnen een classificatie past een diagnoseschema op maat met zelf gekozen dimensies

22 Behandeling (Richtlijn, 2015) Farmacotherapie Psycho-educatie (groep met partner) Bevordering van zelfmanagement Betrekken van het systeem Op indicatie: psychotherapie CGT (protocol van o.a. Basco & Rush, 2007) Family-focused treatment (systeeminterventie: communicatie & EE) Interpersoonlijke sociaal ritme therapie, IPSRT (Frank et al., 2005) Mindfulness (RCT van Perich et al., 2013)

23 Therapeutische relatie ++ + Voorwaarde: goede therapeutische relatie i.v.m. blinde vlek Flexibele hulpverlener: steunen/stabiliseren, crisis bestrijden, therapeutisch werken Proactieve houding behandelaar Stabiel - -- Besef dat jij de patiënt veel minder goed kent dan mensen uit zijn/haar omgeving, betrek het systeem erbij

24 CGT bij bipolaire stoornissen Ontdekken van patronen/omslagpunten in stemming: Opstellen signaleringsplan (voor manische en depressieve kenmerken) Cognitieve therapie voor een breed spectrum van klachten CGT voor bipolaire klachten maar ook voor de comorbiditeit (angst, verslaving, ADHD) Aandacht voor de acceptatie Versterken zelfmanagement Maatregelen voor de blinde vlek CBASP/COMET/mindfulness/preventieve cognitieve therapie is mogelijk

25 Cognitief gedragsmodel van de bipolaire stoornis (Scott, 2003) depressie en manie slapeloosheid/stress veranderingen in cognitie en emotie psychosociale problemen gedragsveranderingen slechter functioneren

26 EMDR/SFT/MBT EMDR: (Novo et al., 2014): pilot, verbetering op stemming en trauma Protocol voor bipolaire stoornissen in EMDR boek (M. Luber, 2016), onduidelijk hoe goed het is onderzocht SFT: (Ball et al., 2003) review over risicofactoren, cognitieve kwetsbaarheden en triggers geassocieerd met bipolaire stoornis. Nieuw schemamodel wordt in dit artikel omschreven Hawke et al. (2013) noemen SFT een geschikte behandeling, bieden een rationale aan en roepen op om SFT te onderzoeken Miklowitz (2013) suggereert dat MBT bij suïcidale bipolaire adolescenten van toegevoegde waarde kan zijn

27 Veel voorkomende onderwerpen (IPSRT) Acceptatie van de diagnose en rouwverwerking (het keurslijf van het ritme/medicatietrouw) Identiteitsvragen: wie ben ik, gezien mijn stemmingsschommelingen? Alcoholgebruik Leven met cognitieve restverschijnselen: wat is nu mijn werkniveau? Verliefd of hypomaan? Bipolaire diagnose: relaties & kinderwens Risicofactor vakantie

28 Casus 1: Moeder op vakantie

29 Casus 2: Student met cognitieve problemen

30 Casus 3: Alcohol als zelfmedicatie?

31 Casus 4: Identiteit

32 Casus 5: Verlies

33 Oefening II 1. Lees de uitgedeelde casusinformatie 2. Bedenk een behandelstrategie (nu & op langere termijn) 3. Hoe ga je om met de specifieke aandachtspunten bij een bipolaire stoornis? 4. Zet de belangrijkste punten op een flap-over

34 Terugvalpreventie Begint al vroeg in de behandeling Het signaleringsplan als samenvatting van alle gewonnen inzichten Naasten betrekken Noodmedicatie in eigen beheer EHBO-koffer? Afsluiten of in zorg blijven? Keuzes in het huidige zorgstelsel

35 Inzet van ervaringsdeskundigen Contact met ervaringsdeskundigen is voor het team en de patiënten waardevol (blinde vlek, acceptatie, suïcidaliteit) Ervaringsdeskundigen weten wat het is, bereiken patiënten anders Alternatief: Werken in groepen heeft meerwaarde VMDB.nl: huiskamergroepen, plus minus Kenbis.nl: kenniscentrum, folders over lithium, cogn. problemen, etc.

36 Springlevend: wens voor de toekomst

37 Basis voor deze workshop Overige artikelen (genoemd in de presentatie) Patiënten en behandelaren van PsyQ Groningen/ervaringsdeskundige

38 Dank voor jullie aandacht, hulp en feedback B I P O L A I R T E A M P S Y Q G R O N I N G E N E S T H E R A L B E R T S D O N N A S C H U R E R L E N T I S E R V A R I N G S D E S K U N D I G E W. F R A N Z E G R O N I N G E N. P S Y Q. N L