BASISSTOF. 1 Omstandigheden van de zetmeelsynthese Functionele bouw van een chloroplast Fotosynthesereacties 48

Transcriptie

1 3 1 De cel 3 Autotrofe voeding 1 De cel gezien door de lichtmicroscoop 06 1 Omstandigheden van de zetmeelsynthese 44 2 De cel gezien door de elektronenmicroscoop 09 3 Verband cel - weefsel - orgaan - stelsel - organisme 16 4 Stofuitwisselingen tussen cellen en hun milieu 16 5 Prokaryoten - eukaryoten 19 6 Ontstaan van de celtheorie 21 7 De microscopische wereld bekeken 22 8 Osmoregulatie bij waterorganismen 23 9 Wateropname door plantenwortels 24 SYNTHESE 25 2 Functionele bouw van een chloroplast 45 3 Noodzakelijke factoren voor de opbouw 46 van sachariden 4 Fotosynthesereacties 48 5 Factoren die de fotosynthese beïnvloeden 51 6 Biosociale problematiek 52 7 Chemo-autotrofe organismen 54 8 Functionele bouw van een plant 58 9 Te veel zonlicht kan de gezondheid schaden Waterculturen 62 2 Chemische samenstelling van organismen 11 De bladeren van de beuk Anaërobe ammoniumoxidatie Bouw en werking van een huidmondje Worteldruk 66 1 Koolstofverbindingen 31 2 Chemische analyse van organisch materiaal Ringwondproef 66 SYNTHESE 68 3 Factoren die het watergehalte van organismen 39 bepalen SYNTHESE 41

2 4 4 Voeding en vertering bij de mens 6 Homeostase 1 De delen van het spijsverteringsstelsel 71 2 Enzymen 72 3 Verloop van de vertering 75 4 De absorptie van voedingsstoffen 78 5 De defecatie 81 6 Biosociale problematiek: gezonde voeding 81 7 Voeding en vertering bij enkele 86 ongewervelde dieren 8 De vertering van cellulose 88 1 Betekenis van homeostase Homeostatische functie van het cardiovasculaire 113 systeem 3 Homeostatische functie van de nieren Homeostatische functie van de lever Thermoregulatie Biosociale problematiek Hematokriet en doping 132 SYNTHESE 134 SYNTHESE 89 5 Energiewinning 1 Celademhaling 93 2 De vergisting van glucose 98 3 Biosociale problematiek De longen van zoogdieren en van de mens Gasuitwisseling met het milieu bij 105 enkele gewervelde dieren SYNTHESE 109 WWoordregister 135

3 5 1 De cel gezien door de lichtmicroscoop 06 2 De cel gezien door de elektronenmicroscoop Bouw en functie van het eenheidsmembraan Overzicht van de celorganellen Functioneel verband tussen celorganellen 14 3 Verband cel - weefsel - orgaan - stelsel - organisme 16 6 Ontstaan van de celtheorie 21 7 De microscopische wereld bekeken 22 8 Osmoregulatie bij waterorganismen 23 9 Wateropname door plantenwortels 24 SYNTHESE 25 4 Stofuitwisselingen tussen cellen en hun milieu Passief transport Actief transport 18 5 Prokaryoten - eukaryoten 19 1 De cel Alle levende wezens, van de primitiefste tot de verst geëvolueerde, zijn uit cellen opgebouwd. De cel is de basiseenheid van alle levende organismen. In dit thema leren we hoe cellen zijn opgebouwd en wat de functie is van de celstructuren. We zullen inzien dat activiteiten zoals voeding, ademhaling, uitscheiding... uitgevoerd door levende wezens, in hun totaliteit terug te brengen zijn tot activiteiten van individuele cellen waaruit een organisme is opgebouwd.

4 30 1 Koolstofverbindingen Chemische samenstelling van organismen Betekenis en chemische structuur van 31 koolstofverbindingen 3 Factoren die het watergehalte van organismen 39 bepalen 3.1 Bepalende factoren voor watergehalte Belang van water voor levende wezens 40 SYNTHESE 41 2 Chemische analyse van organisch materiaal Bepaling van het watergehalte Bepaling van het gehalte koolstofverbindingen Elementen in de as 38 Chemische 2 samenstelling van organismen 1De chemische stoffen die bij biologische processen in de levende cel en dus in levende organismen een essentiële rol spelen, zijn: water, eiwitten (proteïnen), vetten (lipiden), suikers (sachariden), kernzuren (nucleïnezuren) en mineralen (anorganische ionen). Proteïnen, lipiden, sachariden en nucleïnezuren behoren tot de koolstofverbindingen (organische verbindingen). Ze worden ook biologische macromoleculen genoemd. Water en anorganische ionen zijn anorganische verbindingen.

5 43 1 De Omstandigheden cel gezien in de van lichtmicroscoop de zetmeelsynthese Chemo-autotrofe organismen 54 2 De Functionele cel gezien bouw in de van elektronenmicroscoop een chloroplast Membraanstructuren van de cel 00 Noodzakelijke factoren voor de opbouw Celorganellen zonder membraan 00 van sachariden 3 Verband cel - weefsel - orgaan - stelsel - organisme Fotosynthesepigmenten 46 4 Stofuitwisselingen 3.2 Licht als energiebron tussen cellen en hun milieu Passief Het belang transport van CO 2 tijdens de fotosynthese Het Actief belang transport van water tijdens de fotosynthese Fotosynthesereacties 48 1 Prokaryoten - eukaryoten Lichtreacties Lichtonafhankelijke reacties 50 5 Factoren die de fotosynthese beïnvloeden Invloed van lichtintensiteit Invloed van lichtkleur Invloed van temperatuur Invloed van het CO 2 -gehalte Nitrificerende bacteriën: nitrietbacteriën en 54 nitraatbacteriën 1 Ontstaan 7.2 Waterstof- van de celtheorie en methaanbacteriën Kleurloze zwavelbacteriën 55 2 De 7.4 microscopische IJzeroxiderende wereld bacteriën bekeken Osmoregulatie Functionele bouw bij waterorganismen van een plant Wateropname 8.1 Transportweefsel door plantenwortels Transportmechanismen 60 9 Te veel zonlicht kan de gezondheid schaden Waterculturen De bladeren van de beuk Anaërobe ammoniumoxidatie Bouw en werking van een huidmondje 65 6 Biosociale problematiek Rendement van de fotosynthese Het begrip biomassa Duurzame ontwikkeling Worteldruk Ringwondproef 66 SYNTHESE 68 3 Autotrofe voeding 1Zowel de eukaryote groene planten als de prokaryote cyanobacteriën en sommige bacteriën De bouwen door cel fotosynthese energierijke organische stoffen op. Het zijn de enige levende organismen die zelfstandig energierijke stoffen opbouwen uit water en koolstofdioxide. Dat gebeurt door tussenkomst van bladgroenpigmenten en zonof kunstlicht (lichtenergie). Het zonlicht is dus de energieleverancier die het biosyntheseproces mogelijk maakt. Tijdens dat heel belangrijke proces geven de fotosynthe- Alle levende wezens, van de primitiefste tot de verst geëvolueerde, zijn uit cellen opgebouwd. De cel is de basiseenheid van alle levende organismen. In dit thema leer tiserende organismen ook zuurstofgas vrij. je hoe cellen zijn opgebouwd en wat de functie is van de celstructuren. Je zult inzien Organismen die zelf hun voedsel aanmaken, noemen we autotrofe organismen. De dat activiteiten zoals voeding, ademhaling, uitscheiding...,uitgevoerd door levende voedingswijze noemen we autotrofe voeding. In de voedselketen zijn de autotrofe wezens, in hun totaliteit terug te brengen zijn tot activiteiten van individuele cellen organismen de producenten. waaruit zo n organisme is opgebouwd.

6 70 1 De delen van het spijsverteringsstelsel 71 2 Enzymen Het begrip enzym Bouw van enzymen Werking van enzymen Factoren die de enzymwerking beïnvloeden 74 3 Verloop van de vertering 75 7 Voeding en vertering bij enkele 86 ongewervelde dieren 7.1 Het pantoffeldiertje De zoetwaterpoliep De regenworm 87 8 De vertering van cellulose 88 SYNTHESE Vertering in de mondholte Vertering in de maag Vertering in de twaalfvingerige darm Vertering in de dunne darm 77 4 De absorptie van voedingsstoffen Absorptie in de dunne darm Absorptie in de dikke darm en de endeldarm 80 5 De defecatie Vorming van de feces Bewegingen van de dikke darm 80 6 Biosociale problematiek: gezonde voeding Essentiële aminozuren Essentiële vetzuren Vitaminen Anorganische ionen 84 Voeding 4 en vertering bij de mens In dit thema leren we hoe bij de mens de koolstofverbindingen van de voeding eerst afgebroken worden tot op hun bouwstenen in het spijsverteringskanaal. Die bouwstenen komen via de darmepitheelcellen en het bloed in de cellen terecht, waar ze gebruikt worden als bouwstoffen of voor de energievoorziening.

7 92 1 Celademhaling Herkomst van de koolstof in het uitgeademde 93 koolstofdioxide 1.2 Oxidatie van de verschillende 93 voedselbestanddelen 1.3 Verademing van glucose ATP-productie in de mitochondriën 97 van de cel 1.5 Energie uit glucose 97 5 Gasuitwisseling met het milieu bij 105 enkele gewervelde dieren 5.1 Kieuwen bij vissen Longen bij vogels Oppervlaktevergroting bij de longen van 106 gewervelde dieren SYNTHESE De vergisting van glucose Alcoholische gisting Melkzuurgisting Toepassingen en andere gistingen 99 3 Biosociale problematiek Roken en je gezondheid Schildersziekte of OPS Koolstofcyclus onder druk De longen van zoogdieren en van de mens Structuur van de longen Longventilatie Uitwendige ademhaling en gaswisseling Ademhalingscentrum Energiewinning Levende wezens hebben energie nodig voor hun levensactiviteiten. Die energie halen ze uit de afbraak van voedingsstoffen. De afbraak gebeurt in de cellen. We leren in dit hoofdstuk dat de afbraak van de voedingsstoffen in aërobe en in anaërobe omstandigheden kan gebeuren. Grotere organismen hebben structuren ontwikkeld om de uitwisseling van gassen, die bij de energieproductie betrokken zijn, optimaal te laten verlopen. We besteden ook aandacht aan onze ademlucht.

8 111 1 Betekenis van homeostase Homeostatische functie van het cardiovasculaire 113 systeem 7 Hematokriet en doping 132 SYNTHESE Het hart Systemische circulatie Bloed en lymfe Homeostatische functie van de nieren Ligging van de nier Bouw van de nier Samenstelling van de urine Werking van de nier Afvoer van de urine Rol van de nier bij de homeostase Homeostatische functie van de lever Ligging en uitwendige bouw Inwendige bouw Rol van de lever bij de homeostase Thermoregulatie Biosociale problematiek Suikerziekte De kunstnier Alcohol Homeostase Onze lichaamstemperatuur varieert tussen 36,5 C en 37,0 C, of het buiten nu bitter koud of snikheet is. Onze bloedsuikerspiegel schommelt altijd rond dezelfde waarde, ook al hebben we de hele dag nog niets zoets gegeten. De osmotische waarde van de lichaamsvloeistof is altijd ongeveer gelijk. Het interne milieu van ons lichaam dient dus binnen heel nauwe grenzen constant te blijven, ook al wisselen de externe omstandigheden voortdurend. Die min of meer stabiele toestand van het interne milieu noemen we homeostase (homoios = gelijk, stasis = toestand). In dit thema komt de homeostatische rol van het bloed en de lymfe, de nieren en de lever aan bod, evenals de thermoregulatie.