Bronvermelding verplicht

Transcriptie

1 Bronvermelding verplicht Ooit heb ik mijn standaard schoenen op een dag verruild voor stoute exemplaren en heb de proef op de som genomen. Drie weken achter elkaar heb ik elke dag gedurende een uurtje of acht. alle gegevens ingetikt van een zijtak van mijn eigen genealogie. Nergens bij de gegevens ben ik bronnen tegen gekomen, alleen namen en datums. Oude Franken passeerden al vlug mijn zijlijn, terwijl eerst vele Duitse koningshuizen passeerden. Tot mijn grote verbazing kwam ik uiteindelijk uit bij de oude Grieken én de farao s van Egypte, allemaal ver vóór onze jaartelling. Ik viel letterlijk van de ene verbazing in de andere en vroeg me uiteindelijk af, waar ik eigenlijk mee bezig was. Zouden de oude Grieken en Egyptenaren echt een geboorteregister hebben bijgehouden? Al snel kwam ik echter tot de conclusie dan mijn tikwerk zonde van de tijd was geweest. Een dergelijke speurtocht naar voorouders is niet zinvol, zonde van de tijd, overbodige en nutteloze informatie. Waarschijnlijk het werk van iemand die wilde bewijzen dat het best mogelijk zou kunnen zijn dat hij of zij van Toetanchamon afstamde, Amenhotep III en van Achnaton, farao van de achttiende dynastie, die Egypte in de 14e eeuw voor Christus heeft geleid. Zijn heerschappij werd gekenmerkt door een poging tot de invoering van het monotheïsme met de zonnecultus van Aton. DNA-onderzoek heeft uitgewezen dat hij de vader was van farao Toetanchamon. Dat laatste is bewezen; een dergelijke afstamming van iemand uit het noorden met Toetanchamon is echter gewoonweg fake. Genealogie, stamboomonderzoek, het onderzoek naar en de kennis over onze voorouders is in deze tijd uitermate populair. Op het World Wide Web kan men zeer veel resultaten van genealogisch onderzoek vinden. Dan blijkt echter dat velen niet verder komen dan het vermelden van namen en data. En dat er zeer veel plagiaat gepleegd wordt: het overnemen en overschrijven van de gegevens van anderen zonder bronvermelding, met alle gevolgen van dien. Fouten worden eindeloos mee gekopieerd en niet meer gecorrigeerd. Als de overgenomen gegevens niet in de archivalische bronnen gecontroleerd worden (of kunnen worden, omdat die bronnen niet vermeld worden!) gaan de fouten een eigen leven leiden. Genealogisch onderzoek behoudt op deze manier zijn imago van amateuristisch geklungel. En dat is jammer en onnodig. De kwaliteit van genealogisch onderzoek en genealogische publicaties zou beter moeten en beter kunnen. Verantwoord genealogisch onderzoek kan niet gedaan worden zonder bronnenonderzoek. Tegenwoordig wordt dat bronnenonderzoek vergemakkelijkt omdat er veel bronnen bewerkt worden en op internet beschikbaar komen. Er zijn in de archieven echter nog oneindig veel bronnen die (nog) niet bewerkt zijn en voorlopig zeker niet op internet beschikbaar zullen komen. Toch overnemen? Vraag eerst aan de publicist of het mag en vermeld bij elke invoer de bron. Is de bron niet aanwezig, zoek deze dan en vermeld de bron alsnog. Doe dit met alle gegevens, alle data en vermeld overal de bron. Inderdaad kan dat een vervelend klusje worden. Het overtikken van gegevens gaat veel sneller en het achteraf invoeren van de brongegevens kan toch ook? Dat is juist wat velen doen: het overnemen van gegevens en later als de klus is geklaard, worden de bronnen vergeten, ze worden stomweg niet meer opgenomen. De stamboom is immers klaar. en waarom zou je nu nog verder zoeken. Als men bij elke invoer direct de bron vermeld is de stamboom op het eind echt klaar, hoewel je kunt stellen dat een genealogisch onderzoek nooit helemaal klaar is. Fouten zullen er altijd in voorkomen en elk jaar verandert er wel weer iets in het heden; een geboorte, een huwelijk of een overlijden. Bovendien worden bronnen steeds verder uitgediept en wordt er ook steeds meer op internet over gepubliceerd. Loop je stamboom door en zoek nog eens de naam van wie je geen gegevens hebt kunnen vinden en ziedaar, het kan best zo zijn dat her nu wél een geboortedatum o.i.d. gevonden zal worden.

2 Genealogisch onderzoek kan in principe niet zonder archivarisch bronnenonderzoek en dat bronnenonderzoek kan weer niet zonder enige kennis van oud schrift. Kijk er niet te moeilijk tegen aan. Probeer rustig te ontcijferen en ontdek dat het zo moeilijk nog niet is. Vanzelfsprekend moeten we niet gaan proberen Latijn te gaan vertalen. Dat laten we liever aan de professional over. Er zijn voldoende overzichten bij genealogische verenigingen te vinden die de letters van het alfabet in verschillende oude schrijfwijzen vergelijken. Vervolgens wat oefenen en zie we hebben het beroep van de man kunnen ontcijferen. Welke bronnen worden zoal vermeld. De lijst van bronkoppelingen kan erg groot zijn. Bij een persoon hoort minimaal de geboortedatum, datum aangifte, de huwelijksdatum en de overlijdensdatum en datum van aangifte. Ook de aktenummers en de naam van het archief horen daarbij. Vermeld ook de getuigen bij de geboorte, het huwelijk en het overlijden. Vaak komen deze namen al voor in het onderzoek en vindt er een koppeling plaats. Zo ontdek je dat steeds dezelfde veldwachter wordt genoemd als getuige, zowel bij de geboorte, het huwelijk als het overlijden. Een vreemde gang van zaken? Welnee, die veldwachter is altijd wel in de buurt en geldt als een vertrouwenspersoon en als hij even niet te vinden is, wordt hij vlak bij het gemeentehuis wel gevonden in de kroeg. Dat is de plaats waar zojuist de laatste geboorte tussen een vorige vader en de veldwachter is beklonken. Bovendien treffen we in de genoemde bronnen meer gegevens aan, zoals het beroep van de vader en de moeder, de woonplaats en soms zelfs het huisnummer. In de marge heeft de ambtenaar van de Burgerlijke Stand soms een aantekening gemaakt. Dat kan gebeuren als er een of meerdere kinderen bij een huwelijk worden gewettigd of als het een tweede huwelijk betreft. Bovendien kunnen we uit de akte soms extra aanwijzingen halen. In een huwelijksakte is soms te lezen of de man wel of niet in militaire dienst is geweest. Op deze wijze worden onze genealogische gegevens steeds betrouwbaarder, wordt ons verhaal steeds duidelijker en completer. Het is niet vreemd zo nu en dan even een uitvoer te maken om te controleren of alles wel op de juiste plek valt. Met het schuiven van foto s kunnen we beter even wachten tot het eindresultaat. De ervaring leert dat je anders zaken dubbel moet gaan uitvoeren. Het mooie is dat we het merendeel van de gegevens op internet kunnen vinden, gewoon thuis voor het beeldscherm, compleet met alle gegevens. In het noorden zijn en daarvoor uitermate geschikt. Open wel even de aktes en lees deze volledig. Vul vervolgens alle gegevens in uw genealogieprogramma in. Sommigen zetten de gegevens liever eerst op papier: zonde van de tijd en dubbel werk! Is de invoer klaar, dan zijn er verschillende vormen van uitvoer mogelijk: De twee meest eenvoudige uitvoeren zijn die van de persoonskaart en de gezinskaart. Bij de persoonskaart krijgen we uitsluitend de naam van de gekozen persoon te zien, maar wel compleet met echtgenote, kinderen en aanduidingen als beroepen, geboorte- en woonplaatsen en plaats van overlijden. Indien ingevoerd gaat ook de studie(tijd) mee en de anekdotes of andere verhalen. Een gezinskaart komt meestal op hetzelfde neer, behalve dan de titel ervan en een enigszins aangepaste uitvoer.

3 De stamreeks is de meeste eenvoudige vorm van uitvoer. De stamreeks begint bij de oudst bekende stamvader- of stammoeder en geeft vervolgens in rechte lijn de namen van alle bekende ouderparen met hun gezinnen en loopt door tot de in het heden levende generaties, van welke laatste in principe geen privacygevoelige gegevens gepubliceerd worden. Gebeurt dat wel, dan behoren de genoemden duidelijk gevraagd te worden of er publicatie mag plaatsvinden. Leg dat altijd schriftelijk, met handtekening, vast. Daarnaast is het vanzelfsprekend zaak om zoveel mogelijk bijzonderheden over de voorouders te vinden en te vermelden in de stamreeks. Een stamreeks zonder verhaal is niet af. Overigens kan een stamreeks behalve patriarchaal (de man volgend), ook matriarchaal (de vrouw) volgen of uitsluitend de familienaam. De kwartierstaat is de meest interessante vorm van uitvoer, omdat in de kwartierstaat zowel de voorouders van vaderlijke als van moederlijke kant van de probandus belicht worden. Met probandus of kwartierdrager bedoelen we degene, van wie men uitgaat in het kwartierstaatonderzoek. De kwartierstaat begint met de probandus als nummer 1 en loopt terug in de tijd met diens vader (nr. 2) en diens moeder (nr. 3) Vervolgens de ouders van de vader (2 x 2) en de ouders van de moeder (2 x 3) enzovoort enzovoort. Voor de grootmoeder van vaders kant wordt het dan en voor de grootouders van moederskant 3 x 2 en 6 + 1, telkens in oplopende nummering (zie afbeelding hieronder). Kwartierstaten kunnen vaak heel ver teruggaan en zeer verrassende gegevens opleveren. Afstammingsreeksen tot Karel de Grote zijn zeer populair. Degene die nog verder wil afzakken, wens ik veel geluk. De genealogie rond Karel de Grote is ingewikkeld en ik betwijfel of het mogelijk is te bewijzen of je uit deze ratjetoe van personen de juiste lijn zult kunnen vinden. Het blijft op een gegeven moment giswerk en dat is juist wat we bij genealogie willen vermijden. Maar ook minder ver teruggaande kwartierstaten zijn interessant omdat men te maken krijgt met zoveel verschillende families. Immers, bij iedere nieuwe voormoeder komt er een nieuwe familie in de kwartierstaat. Daarnaast krijgen we in een kwartierstaat bijna altijd te maken met kwartierherhaling, het verschillende malen voorkomen van dezelfde personen. Dat betekent dat er veel verschillende verwantschapslijnen in een kwartierstaat kunnen voorkomen. Een kwartierstaat dient niet alleen uit namen en data te bestaan, maar dient aangekleed te worden met zoveel mogelijk gegevens die het leven van de voorouders en hun tijd belichten.

4 De parenteel is een uitvoervorm waarbij, uitgaande van een ouderpaar (de stamouders) alle nakomelingen van dat echtpaar, zowel in de mannelijke als in de vrouwelijke lijn gezocht worden en opgesteld worden in een overzicht, een zogenaamde parenteelstaat. De parenteelstaat wordt ook gebruikt bij genetisch onderzoek. Voor de parenteel kan men kiezen uit de uitvoer per tak of per generatie. Een genealogie is een vorm waarbij de opstelling uit gaat van dezelfde familie, uitgaand van de oudst bekende voorvader in mannelijke lijn (generatie I), die stamvader wordt genoemd. Deze personen kunnen verschillende geslachtsnamen (met varianten) dragen. De opvatting, dat met een onwettig kind (een kind, dat niet geboren is uit een wettig huwelijk) een nieuwe familie begint, mag vanwege de niet-mondiale toepasbaarheid ervan als achterhaald worden beschouwd. Personen met samengestelde geslachtsnamen worden gerangschikt onder de genealogie van de hoofdnaam van de samengestelde naam, dit is de oorspronkelijke naam zonder de toevoegingen. In de genealogie worden de generaties genummerd met Romeinse cijfers. De takken van een familie worden genummerd A, B, C enz., de twijgen AA, AB, AC enz. (uit tak A), BA, BB (uit tak B), CA, CB (uit tak C), enz. Een genealogie wordt meestal in een tekst weergegeven, maar in een grafisch overzicht is het ook mogelijk. Per gezin wordt de naam van de man weergegeven, evenals zijn geboortedatum en plaats, datum en plaats van het huwelijk en de naam van de echtgenote en haar gegevens. Deze gegevens worden als een doorlopende zin weergegeven, bijvoorbeeld: A, geboren 1 januari 1900 te B, trouwt 1 januari 1920 te C met D, geboren 1 januari 1901 te E als zoon/dochter van F en G. Daaronder volgt een lijst met kinderen en hun geboortegegevens. Net als bij de parenteel kan men met de genealogie zowel per tak of per generatie een uitvoer volgen. Naast de genoemde basisgegevens kunnen extra gegevens worden vermeld, zoals beroep, bezittingen, evt. wetsovertredingen en diverse anekdotes. De personen in een genealogie hebben meestal dezelfde achternaam. Dit in tegenstelling tot een parenteel, waarin meerdere familienamen voorkomen. Toch kunnen in een genealogie de geslachtsnamen verschillend zijn door diverse oorzaken: Personen uit dezelfde familie kunnen verschillende geslachtsnamen hebben aangenomen. Door verschrijvingen en verkeerde interpretaties van bijv. een Ambtenaar van de Burgerlijke Stand zijn geslachtsnamen vaak veranderd, bijvoorbeeld Verbruggen naast Vanbrugge of Van Brugge. Nog erger hebben de predikanten het gedaan in bijvoorbeeld de doopregisters. Daar kan het voorkomen dan tien verschillende kinderen uit hetzelfde gezin, ook tien verschillende achternamen meekrijgen. De pen is gewillig en het oor van de dominee luistert niet altijd even goed. Geslachtsnamen kunnen worden gewijzigd door een Koninklijk Besluit of een rechterlijke uitspraak. In het noorden en oosten van Nederland stabiliseren de familienamen pas bij de instelling van de Burgerlijke Stand (1811 in Nederland). Daarvoor wordt nog vaak gebruikgemaakt van patroniemen, bijvoorbeeld Jansen (zoon/dochter van Jan) of toponiemen, bijvoorbeeld een boerderijnaam. Het aannemen van een vaste geslachtsnaam wordt vanaf 1811 verplicht gesteld. Bij de invoering van de Burgerlijke Stand in de

5 Zuidelijke Nederlanden (Vlaanderen en Brabant) zijn de familienamen al eeuwenlang gestabiliseerd. Patroniemen komen in het noorden echter nog wel voor tot 1830 en soms zelfs nog langer, daarbij schrijft de Ambtenaar van de Burgerlijke Stand de patroniem gewoon op als een voornaam, waarbij de achternaam wel wordt gerespecteerd. Echter, zelfs decennia later kan de achternaam nog verbasteren van bijvoorbeeld Van Dijken in Van Dijk. Waarbij overigens ook kan worden geconcludeerd dat beide namen een toponiem zijn. De verhaalvorm of de familiegeschiedenis is vooral geschikt voor families, waarover veel bekend is of veel te vinden is. Bijvoorbeeld bepaalde families die men bij kwartierstaatonderzoek tegenkomt. Maar ook de eigen familie in de rechte lijn kan geschikt zijn voor een publicatie in verhaalvorm. Uiteraard wordt bij alle uitvoervormen de kwaliteit verhoogd door het invoegen van afbeeldingen: portretfoto s, foto s van huizen, straten, oude stadsgezichten, prenten, oude kaarten, handtekeningen en wapens. Ook aan deze onderdelen moet altijd de bron gekoppeld worden. Veel genealogieprogramma s hebben daarvoor mogelijkheden. Genealogieprogramma Behalve de verhaalvorm of de familiegeschiedenis, kunnen we bij het gebruikmaken van een genealogieprogramma de meeste vormen van uitvoer zoals boven omschreven zonder meer produceren, waarbij zelfs het uiterlijk van de uitvoer van de verschillende programma's over het algemeen veel overeenkomsten zal vertonen. Als daarvoor een keuzemogelijkheid bestaat, kiezen we ervoor om de bronnen aan het eind van de uitvoer op te nemen. De uitvoer krijgt dan een betere look en de weergave een meer professionele en strakke uitstraling. Dan wordt het misschien tijd om aan de uitvoer door middel van een boek te gaan denken. Vergeet echter één ding niet: zelf heb ik nog nooit een foutloos boek in handen gehad, in welke vorm dan ook. Als je dat voor ogen houdt, weet je zeker dat bronvermeldingen een must zijn. Hoogeveen, 6 februari 2014 Harm Hillinga (voorzitter afd. Drenthe en Nw. Overijssel)