Opiniepeiling Convenant Leerkracht en professionalisering

Transcriptie

1 Opiniepeiling Convenant Leerkracht en professionalisering Onderzoek in opdracht van het SBO Sil Vrielink / Danny Brukx / Lette Hogeling ResearchNed bv Nijmegen, augustus 08

2 2008 ResearchNed Nijmegen in opdracht van SBO. Alle rechten voorbehouden. Het is niet geoorloofd gegevens uit dit rapport te gebruiken in publicaties zonder nauwkeurige bronvermelding. 2

3 Inhoud 1 Inleiding Convenant Actieplan Leerkracht Professionalisering van leraren 10 Bijlage 1 Tabellen 14 3 Opiniepeiling Convenant Leerkracht

4 1 Inleiding De komende jaren dreigt opnieuw een tekort aan leraren te ontstaan, vooral in het voortgezet onderwijs. In het Convenant Leerkracht van Nederland zijn door de minister van OCW en de sociale partners in het primair en voortgezet onderwijs afspraken gemaakt over de aanpak van dit probleem 1. De werkgevers in het MBO en het HBO hebben het convenant op 1 juli jongstleden niet getekend, maar zijn voornemens dit na de zomer als nog te doen 2. Om na te gaan hoe het onderwijsveld over deze afspraken denkt, is een opiniepeiling uitgevoerd onder het SBO-panel. In de enquête is daarnaast een serie vragen opgenomen over de professionalisering van leraren, het uitvoeren van medewerkertevredenheidsonderzoek (MTO) en de werving van nieuwe doelgroepen. In dit rapport presenteren we de resultaten van twee deelonderzoeken, namelijk die over het convenant en die over de professionalisering van leraren. Over MTO en werving wordt apart gerapporteerd 3. Het onderzoek is, zoals gezegd, uitgevoerd onder de leden van het SBO-Panel. Dit betreft een groep schoolleiders, managers en personeelsfunctionarissen die periodiek aan onderzoek meedoen 4. Voor dit onderzoek zijn alle panelleden uit po, vo, mbo en hbo uitgenodigd om een internetenquête in te vullen (zie Tabel 1). In totaal hebben bijna panelleden de enquête ingevuld. De respons komt hiermee uit op 42 procent. Het veldwerk is uitgevoerd in de periode van 12 t/m 30 juni Er is twee keer elektronisch gerappelleerd. In de analyse is een weging toegepast. Daarbij is onder meer gecorrigeerd voor sector, vakantieregio en schooltype. Tabel 1 Overzicht steekproef en respons bruto steekproef netto respons n % po ,3 vo ,7 mbo ,5 hbo ,0 totaal ,0 1 OCW (2008) Convenant Actieplan Leerkracht van Nederland. Den Haag. 2 Op 16 april jongstleden is door de minister van OCW en de sociale partners in het onderwijs een onderhandelaarsakkoord gesloten (zie: 3 Vrielink en Brukx (2008) Opiniepeiling MTO en werving. ResearchNed: Nijmegen. 4 In het mbo gaat het vooral om sectordirecteuren en directeuren P&O. 4 Opiniepeiling Convenant Leerkracht

5 1.1 Convenant Actieplan Leerkracht Professionele ruimte van de leraar In het Convenant Leerkracht van Nederland zijn door de sociale partners 5 en het ministerie van OCW afspraken gemaakt over een aantrekkelijker leraarsberoep. In deze peiling is de mening van schoolleiders en p&o ers over een aantal van deze afspraken gepeild. Eén van de afspraken gaat over het vergroten van de zeggenschap van de leraar over het onderwijskundig- en kwaliteitsbeleid in samenspraak met bestuur en management. Zo wordt de professionele ruimte van de leraar vastgelegd. Het grootste deel van de respondenten geeft aan het (helemaal) eens te zijn met de gemaakte afspraak (zie Tabel 2). Er is wel een verschil tussen de sectoren. In het voortgezet onderwijs en mbo blijkt meer onvrede te zijn over de gemaakte afspraak (beide 19,6 procent (helemaal) mee oneens; in het po en hbo is dit respectievelijk 12,1 procent en 11,3 procent). Tabel 2: In het convenant is afgesproken dat de interne zeggenschap van de leraar over het onderwijskundig- en kwaliteitsbeleid wordt vergroot in samenspraak met bestuur en management. In hoeverre bent u het met deze afspraak eens? (%) helemaal mee oneens mee oneens neutraal mee eens helemaal mee eens totaal (n) po 2,6 9,5 17,9 53,9 16,1 836 vo 4,6 15,0 19,8 53,0 7,6 145 mbo 3,9 15,7 31,4 43,1 5,9 51 hbo 3,8 7,5 18,8 54,8 15,1 54 totaal 2,9 10,2 18,8 53,3 14, In het Convenant is ook afgesproken dat de uitgangspunten over de professionele ruimte van de leraar zullen worden uitgewerkt in een professioneel statuut. In dit statuut worden afspraken gemaakt over het professioneel handelen van de leraar in relatie tot bestuur en management en de wijze waarop daarover het overleg in de instelling is georganiseerd. Aan schoolleiders en p&o ers is in deze peiling gevraagd in hoeverre zij er vertrouwen in hebben dat het opstellen van zo n statuut de positie van de leraar ook daadwerkelijk versterkt ( Denkt u dat het opstellen van een professioneel statuut de positie van de leraar sterker maakt? ). Uit de enquête blijkt dat bijna de helft van de schoolleiders po vindt dat een professioneel statuut de positie van de leraar versterkt (zie Tabel 3). In het voortgezet onderwijs en het beroepsonderwijs lopen de meningen hierover meer uiteen. Verder blijkt dat, in alle sectoren, circa één vijfde van de respondenten geen uitgesproken mening heeft over het opstellen van een professioneel statuut. Tabel 3: Denkt u dat het opstellen van een professioneel statuut de positie van de leraar sterker maakt? (%) ja nee weet niet totaal (n) po 49,0 28,0 23,0 836 vo 42,7 41,4 16,0 145 mbo 33,3 43,2 23,5 51 hbo 37,6 45,4 16,9 54 totaal 47,1 30,7 22, Het Convenant is uiteindelijk alleen ondertekend door de sociale partners in het primair onderwijs en het voortgezet onderwijs. Dit was op het moment van deze opiniepeiling nog niet bekend, er is hier dus in de vraagstelling ook geen rekening mee gehouden. 5 Opiniepeiling Convenant Leerkracht

6 Lerarenbeurs Op advies van de Commissie Leraren is door het Kabinet besloten om een scholingsfonds in het leven te roepen. Doel hiervan is om leraren te stimuleren een hogere kwalificatie te behalen. Sinds 1 juni kunnen leraren bij de IB-Groep een lerarenbeurs aanvragen, als zij hun professionele niveau willen verhogen, hun vakkennis willen verbreden of zich willen specialiseren 6. Deze beurs vergoedt les- en collegegeld, studiemiddelen, reiskosten en vervangingskosten en is bedoeld voor leraren in het primair, voortgezet en beroepsonderwijs (inclusief het hbo). In de periode van 1 juni t/m 15 juli kon voor het eerst een lerarenbeurs worden aangevraagd. Ruim driekwart van de onderwijsmanagers heeft leraren gestimuleerd komend schooljaar van de lerarenbeurs gebruik te maken (zie: Tabel B16). Een klein deel (8%) heeft dat niet gedaan. De voornaamste reden om het gebruik van de lerarenbeurs niet te stimuleren, is dat op instellingen voor komend jaar al scholingsactiviteiten zijn gepland, en het scholingsbeleid is uitgezet. Daarnaast wordt opgemerkt dat aanvraag van een lerarenbeurs het initiatief is van docenten en de gewenste opleiding in de ogen van managers niet altijd een meerwaarde heeft voor de organisatie. Verder spreken enkele respondenten de verwachting uit dat de opleiding en training tot verhoging van de werkdruk en tot problemen met vervanging zal leiden. Voor leerkrachten is het een persoonlijke keuze om extra scholing te gaan doen. Het staat nog los van de organisatie, waarin de leerkrachten werken. Gezien de beperkte tijd die leraren dit jaar hadden om een aanvraag in te dienen en het feit dat leraren maar één keer in hun loopbaan een beurs kunnen aanvragen, is het niet verwonderlijk dat managers nog wat terughoudend zijn in het actief stimuleren van het gebruik in 2008/09. Voor het schooljaar 2009/2010 zien we dan ook iets hogere percentages (zie Tabel B17). De Lerarenbeurs is, zoals aangegeven, ingesteld met het doel om meer, hoger gekwalificeerde leraren voor de klas te krijgen. In Tabel 4 is weergegeven in hoeverre de schoolleiders en p&o ers in het panel denken dat het instellen van deze Lerarenbeurs ook daadwerkelijk zal leiden tot meer beschikbaren leraren met een hogere kwalificatie. In het po, vo en hbo wordt overwegend positief gereageerd. In het mbo is aanzienlijk meer kritiek op de verwachtte effecten van het scholingsfonds. Bijna de helft (47,0%) geeft hier aan niet te verwachten dat de regeling meer hoger gekwalificeerde leraren oplevert. Tabel 4: Verwacht u dat de Lerarenbeurs leidt tot meer beschikbare leraren met een hogere kwalificatie? (%) ja nee weet niet totaal (n) po 57,3 24,5 18,2 836 vo 60,1 23,7 16,2 145 mbo 43,2 47,0 9,8 51 hbo 77,4 13,2 9,4 54 totaal 57,7 25,1 17, Een aanname van de afspraken ten aanzien van scholing van leraren is dat deze uiteindelijk zullen leiden tot een betere kwaliteit van het onderwijs. Uit Tabel 5 blijkt dat over het algemeen meer dan de helft van de schoolleiders en p&o ers het met deze aanname eens is (60,0%). In het hbo en po is men het meest positief (respectievelijk 75,3 en 60,7 procent verwacht dat de lerarenbeurs leidt tot een betere kwaliteit van onderwijs). In het mbo zijn de meningen wederom het meest verdeeld, 6 De Lerarenbeurs kan aangevraagd worden bij de Informatie Beheer Groep (IB-Groep). 6 Opiniepeiling Convenant Leerkracht

7 ruim één derde van de schoolleiders is sceptisch over een kwaliteitsverbetering op basis van de lerarenbeurs en zo n 18 procent heeft geen mening over dit onderwerp. Tabel 5: Verwacht u dat de Lerarenbeurs leidt tot een betere kwaliteit van het onderwijs? (%) ja nee weet niet totaal (n) po 60,7 19,4 19,9 836 vo 54,0 30,8 15,2 145 mbo 45,1 37,2 17,6 51 hbo 75,3 13,4 11,3 54 totaal 60,0 21,0 19, Een aantrekkelijker leraarsberoep/nieuwe functiemix Om de aantrekkelijkheid van het leraarsberoep te vergroten zijn in het Convenant Leerkracht van Nederland afspraken gemaakt over een betere beloning van leraren. In het primair en voortgezet onderwijs is afgesproken de salarislijnen in te korten en meer loopbaanmogelijkheden te creëren door invulling van meer hoge leraarsfuncties (functiemix). Daarnaast is in het voortgezet onderwijs afgesproken dat extra middelen beschikbaar komen voor de beloning van leraren in tekortregio s 7. De werkgevers in het beroepsonderwijs (mbo en hbo) hebben het convenant op 1 juli niet getekend. De reden hiervoor is dat de conventantsmiddelen in hun ogen onvoldoende zijn voor het realiseren van de eerder afgesproken functiemix. In de enquête is gepeild hoe het SBO-Panel denkt over de in het onderhandelaarsakkoord afgesproken salarismaatregelen (Tabel 6). Van de hiervoor genoemde maatregelen blijkt het inkorten van de salarislijnen het meest populair (85,6% (heel) tevreden). De overgrote meerderheid van de respondenten is ook tevreden met de algemene afspraak om meer hoge leraarsfuncties te realiseren (80,6%). Over de vastgestelde percentages voor de functiemix 8 lopen de meningen meer uiteen. In het primair en voortgezet onderwijs is respectievelijk 56 en 40 procent tevreden over de in het convenant genoemde percentages. In het beroepsonderwijs ligt dit lager (mbo 28%; hbo 39%). Uit de enquête blijkt verder dat circa 40 procent van de respondenten in het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs tevreden is over de extra beloning voor leraren in tekortregio s. Tabel 6: In het Convenant zijn een aantal salarisafspraken gemaakt. Bent u tevreden of ontevreden over deze afspraken? (% (heel) tevreden) po vo mbo hbo kortere salarislijnen 85,2 92,5 87,2 79,6 meer hogere leraarsfuncties (functiemix) 81,7 80,6 61,7 83,7 vastgestelde percentages van de functiemix 56,1 40,1 27,6 38,7 toelage voor schoolleiders 85, extra beloning voor de tekortenregio's - 42,1 40,5 - totaal (n) In het Convenant Leerkracht van Nederland wordt onder tekortregio s de volgende regio s verstaan: De vier grote steden, Almere en omliggende regio s (de RBA gebieden NoordHollandZuid, Rijnstreek, Haaglanden, Rijnmond en MiddenNederland). 8 Vastgestelde percentages van de functiemix in het po: 2014: 58% LA, 40% LB, 2% LC; basisonderwijs); vo: (2014: 44% LB, 27% LC, 29% LD; landelijk gemiddelde); mbo: (2014: 25% LB, 61% LC, 12% LD, 2% LE; landelijk gemiddelde); hbo: (2012: 5% LA, 5% LB, 40% LC, 40% LD, 10% LE). 7 Opiniepeiling Convenant Leerkracht

8 Voor het realiseren van de afgesproken functiemix zal een deel van de leraren moeten doorstromen naar een hogere functie of zullen senior-leraren moeten worden aangetrokken. In de enquête is managers gevraagd of men al weet hoe men de nieuwe functiemix wil realiseren. Het blijkt dat het merendeel van de respondenten (85,5%) hier nog geen idee over heeft (zie Tabel 7). Vooral in het primair onderwijs een het beroepsonderwijs weet men vaak nog niet hoe men de nieuwe functiemix wil bereiken. Tabel 7: Weet u al hoe uw instelling de nieuwe functiemix wil bereiken? (%) ja, is bekend nee, niet bekend totaal (n) po 11,8 88,2 836 vo 32,2 67,8 145 mbo 23,6 76,4 51 hbo 20,7 79,3 54 totaal 14,5 85, Aan diegenen die aangeven dat al bekend is hoe de instelling de nieuwe functiemix wil bereiken, is gevraagd naar hun plannen. In het vo en mbo worden onder andere scholing (tot seniordocent), nieuwe beoordelingssystematiek (o.a. via gesprekken) en nieuwe promotiecriteria en sollicitatiemogelijkheden genoemd als instrumenten om tot de nieuwe functiemix te komen. Daarnaast geeft in deze sectoren een beperkt aantal managers aan dat de nieuwe functiemix op het moment van enquêteren al behaald is (dat er al meer hogere leraarsfuncties zijn). In het primair onderwijs worden de volgende maatregelen genoemd voor het realiseren van de nieuwe functiemix: het algemeen opstellen, uitbreiden of vernieuwen van het functiebouwwerk op school; functiedifferentiatie; beoordelingsmethoden (zoals competentieprofielen en (nieuwe) gesprekscycli). Daarnaast wordt vaak specifiek gerefereerd aan het anders waarderen van intern begeleiders (middenkader, functiewaardering, etc.). In het hbo, tenslotte, wordt naast het realiseren van een nieuw functiegebouw ook vaak genoemd dat de functiemix al behaald is onder het huidige beleid (of dat het huidige beleid al gericht is op het behalen van de nieuwe functiemix). Inzetbaarheid van leraren In het Convenant is verder afgesproken dat de sociale partners zich in zullen spannen om de inzetbaarheid van leraren te vergroten. Eén van de afspraken betreft het optimaliseren van de arbeidsduur: De sociale partners zullen bevorderen dat scholen en leerkrachten optimaal gebruik maken van de mogelijkheden die de cao biedt om meer te werken en de individuele arbeidsduur te verhogen. Daarbij zal met name gestreefd worden naar een grotere participatie van leerkrachten die in deeltijd werken. Over het effect van deze maatregelen lopen de meningen sterk uiteen. Circa 20 procent verwacht dat hierdoor de inzetbaarheid wordt vergroot, en circa 42 procent verwacht hiervan niet of nauwelijks effect. Ook is afgesproken dat sociale partners de scholen gaan ondersteunen bij het verminderen van de werkdruk, onder andere door het bevorderen van beter taakbeleid om tot een evenwichtiger verdeling van de werkbelasting te komen. Van afspraken hieromtrent (verminderen werkdruk en verbeteren taakbeleid) verwacht een aanzienlijk deel van de schoolleiders en p&o ers dat hierdoor de inzetbaarheid van leraren toeneemt (respectievelijk 55,7 en 41,4%). 8 Opiniepeiling Convenant Leerkracht

9 Tabel 8: In hoeverre verwacht u dat, door de in het convenant opgenomen inspanningsverplichtingen, de inzetbaarheid van leraren wordt vergroot? (%) niet in geringe mate neutraal in hoge mate weet niet totaal (n) Optimaliseren van de arbeidsduur door deeltijders meer te laten werken 10,4 32,1 34,4 19,9 3, Verbeteren taakbeleid 5,2 21,7 30,0 41,4 1, Verminderen werkdruk 4,7 16,1 21,4 55,7 2, Meer diversiteit/onbenut arbeidspotentiaal aanboren 6,7 24,2 37,3 27,4 4, Inzet conciërges en/of administratieve medewerkers 5,6 11,6 12,9 67,9 2, Vergroten medezeggenschap van leerkrachten 11,4 25,3 42,0 19,5 1, De hoogste verwachtingen hebben schoolleiders en p&o ers van de inzet van conciërges en/of administratieve medewerkers (67,9% heeft een hoge verwachting). Voor het vergroten van de inzetbaarheid van leraren verwachten panelleden verder weinig van het vergroten van de medezeggenschap van leraren (36,7% niet of in geringe mate; Tabel 8). Er zijn een aantal sectorale verschillen als het gaat om het vergroten van de inzetbaarheid van leraren door de voorgestelde inspanningsverplichtingen. Het verbeteren van het taakbeleid, een algemeen populair voorstel, krijgt in het mbo relatief veel bijval. Voor het verminderen van de werkdruk geldt dat hiervan juist in het po de verwachtingen hoog zijn voor het vergroten van de inzetbaarheid. Het streven naar meer diversiteit en daarmee aanboren van onbenut arbeidspotentiaal wordt in het mbo en hbo veel meer als een effectieve maatregel gezien dan in het po en vo. Omgekeerd zien schoolleiders in het po eerder effect van het inzetten van conciërges en/of administratieve krachten dan schoolleiders in de overige sectoren (zie Tabel 9). Tabel 9: In hoeverre verwacht u dat, door de in het convenant opgenomen inspanningsverplichtingen, de inzetbaarheid van leraren wordt vergroot? (% in hoge mate) po vo mbo hbo totaal Optimaliseren van de arbeidsduur door deeltijders meer te laten werken 22,9 20,0 19,6 31,1 22,9 Verbeteren taakbeleid 46,7 46,1 60,9 48,9 47,6 Verminderen werkdruk 66,5 59,6 43,5 48,9 64,0 Meer diversiteit/onbenut arbeidspotentiaal aanboren 27,3 38,8 60,9 62,2 31,5 Inzet conciërges en/of administratieve medewerkers 88,0 26,3 26,1 31,1 78,0 Vergroten medezeggenschap van leerkrachten 24,6 10,1 8,7 17,8 22,5 Totaal (n) Opiniepeiling Convenant Leerkracht

10 1.2 Professionalisering van leraren Uitwisseling van docenten Goed onderwijs staat of valt met de kwaliteit van leraren. Het is daarom van groot belang dat leraren voldoen aan de vastgestelde bekwaamheidseisen en hun bekwaamheid ook onderhouden. Eén van de maatregelen om de bekwaamheid van leraren op peil te houden, is de uitwisseling van leraren met andere scholen en instellingen. Uit dit onderzoek blijkt dat dit in alle sectoren frequent gebeurt. In het primair onderwijs geeft bijna 90 procent van de schoolleiders aan dat uitwisseling van docenten plaatsvindt met andere scholen voor primair onderwijs (zie Tabel 10). In het voortgezet onderwijs vindt daarnaast ook regelmatig uitwisseling plaats van docenten met instellingen voor hoger onderwijs (hbo/wo). Binnen het beroepsonderwijs vindt verder ook vaak uitwisseling plaats van docenten met bedrijven in de omgeving van de school/instelling. Dit geldt in het bijzonder voor het mbo (zie Tabel 10). Tabel 10: Vindt in uw school/instelling uitwisseling van docenten plaats met: (%) po vo mbo hbo totaal Instellingen in dezelfde onderwijssector 89,0 74,1 65,9 68,2 84,4 Instellingen van een hogere onderwijssector 27,2 45,7 47,8 51,2 32,1 Instellingen van een lagere onderwijssector 19,4 33,1 38,7 57,3 24,8 Instellingen uit omliggende landen (België en Duitsland) 8,3 14,7 25,0 53,0 13,4 Instellingen uit andere landen 10,7 16,8 29,6 59,4 16,3 Bedrijven in uw omgeving 16,7 29,2 97,7 68,2 27,9 totaal (n) Naast de uitwisseling van docenten worden vooral in het beroepsonderwijs steeds vaker docentenstages georganiseerd. Aanleiding hiervoor is de behoefte aan kennisuitwisseling en een betere afstemming tussen praktijkopleider en docent. Uit de enquête blijkt dat op circa 90% van de instellingen in mbo en hbo docenten de mogelijkheid hebben om stage te lopen (zie Tabel B18). In het primair en voortgezet onderwijs ligt dit percentage veel lager. De voornaamste reden hiervoor is de invalproblematiek, zo blijkt uit de open antwoorden. Daarnaast wordt in het primair en voorgezet onderwijs regelmatig aangegeven dat men geen beleid voert ten aanzien van stages en ook geen behoefte heeft om stages te organiseren. Bij de uitwisseling van docenten met het regionale bedrijfsleven gaat het om meer dan het organiseren van docentenstages in het bedrijfsleven. Het gaat ook om de inzet van mensen uit het bedrijfsleven voor de klas. Uit de enquête blijkt dat dit vooral in het beroepsonderwijs (mbo/hbo) regelmatig gebeurt (zie Tabel B19). In het voortgezet onderwijs is de inzet van docenten uit het bedrijfsleven veel minder gebruikelijk. Opmerkelijk is trouwens dat docenten uit het bedrijfsleven vooral worden ingezet voor het geven van gastlessen en veel minder vaak voor het verzorgen van projecten (zie Tabel B20). In het voortgezet onderwijs en het hoger beroepsonderwijs worden ook regelmatig docenten en promovendi uit het wetenschappelijk onderwijs ingeschakeld (zie Tabel B21). Dit gebeurt vooral voor het geven van gastlessen (zie Tabel B22). Voor het geven van projectonderwijs wordt minder vaak wetenschappelijk personeel ingeschakeld. Alleen in het hbo gebeurt dit met enige regelmaat. In het PO en het MBO is het sowieso geen usance om wetenschappers in te zetten. Alleen voor het doen van onderzoek en begeleiding en ondersteuning gebeurt dit soms, zo blijkt uit de open antwoorden. 10 Opiniepeiling Convenant Leerkracht

11 Scholing en ontwikkeling Scholing en professionalisering zijn van cruciaal belang om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Gaan we af op het beeld dat schoolleiders en managers schetsen, dan ontstaat een redelijk rooskleurig beeld (zie Tabel 11). Op praktisch alle scholen/instellingen kunnen docenten cursussen en trainingen volgen om zich professioneel verder te ontwikkelen. Daarnaast worden op de meeste scholen ontwikkelingsgesprekken gehouden (92%) en wordt aan intervisie gedaan (64%). In het vo en het mbo worden docenten ook regelmatig op- of bijgeschoold door de lerarenopleidingen. In het hbo wordt voor de ontwikkeling van docenten door veel instellingen (83%) een (universitaire) master ingezet. In het funderend onderwijs en het mbo gebeurt dit op éénderde van de instellingen. Naast genoemde scholing- en ontwikkelingsactiviteiten worden ook andere instrumenten ingezet voor de professionalisering van docenten. In het primair en voortgezet onderwijs wordt regelmatig aan intercollegiale consultatie gedaan, zo blijkt uit de open antwoorden. In het mbo en het hbo worden promotietrajecten (hbo) genoemd als instrument voor ontwikkeling maar ook interne opleidingsprogramma s (vooral mbo). Opmerkelijk is dat volgens leraren zélf met lang niet alle leraren afspraken over scholing en professionalisering worden gemaakt. Vooral in het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs gebeurt dit nog maar weinig, zo blijkt uit recent onderzoek van Vrielink en Hogeling (2008) 9. Tabel 11: Welke instrumenten zet uw instelling in voor de ontwikkeling van docenten? (%) po vo mbo hbo totaal Cursussen en trainingen 99,3 96,9 98,0 100,0 99,0 Ontwikkelingsgesprekken (POP) 92,8 92,3 88,2 92,5 92,5 Intervisie 63,0 71,3 68,6 68,0 64,2 Eerstegraads lerarenopleidingen 2,3 59,2 17,6 16,9 8,5 Tweedegraads lerarenopleidingen 1,3 50,7 58,8 5,6 8,6 Masteropleidingen 28,5 34,1 35,3 83,1 31,9 Anders 11,9 16,7 23,6 26,3 13,6 Geen 0,1-2,0-0,2 totaal (n) Professionalisering in de school Professionalisering kan op verschillende manieren vorm gegeven worden. Hiervoor hebben we twee vormen behandeld (uitwisseling en scholing) en geconstateerd dat sommige instrumenten vaker worden gebruikt dan andere. Met behulp van factoranalyse is onderzocht in hoeverre de diverse HRM-instrumenten samenhangen en in hoeverre scholen onderling verschillen in hun professionaliseringsinspanningen. Uit de analyse blijkt dat er vier professionaliseringspraktijken kunnen worden onderscheiden: 1. Uitwisseling met andere scholen. Hierbij gaat het om de uitwisseling met instellingen binnen de eigen onderwijssector en die met instellingen in andere onderwijssectoren (hoger en lager), plus de uitwisseling met het regionale bedrijfsleven. [bereik: 0 t/m 4] 2. Uitwisseling met buitenland. Dit betreft de uitwisseling van docenten met instellingen uit omliggende landen en met instellingen uit andere landen. [bereik: 0 t/m 2] 3. Scholing en ontwikkeling. Dit cluster vat drie HRM-praktijken samen: cursussen en trainingen, ontwikkelingsgesprekken en intervisie. [bereik 0 t/m 3] 4. Lerarenopleidingen. Hierbij gaat het om het volgen van een eerste- of tweedegraads lerarenopleiding. [bereik: 0 t/m 2] 9 Vrielink en Hogeling (2008) Tevreden blijven werken in het onderwijs. Nijmegen: ResearchNed. 11 Opiniepeiling Convenant Leerkracht

12 Tussen de sectoren bestaan duidelijke verschillen in professionaliseringsintensiteit 10, vooral op het punt van de uitwisseling met andere instellingen (zie: Tabel 12, Tabel B23, Tabel B24). Daarnaast bestaan er ook grote intrasectorale verschillen in professionaliseringsintensiteit tussen scholen en instellingen (zie: Tabel 12 & Tabel 13). In het primair onderwijs vindt op slechts 7 procent van de scholen (veel) uitwisseling van docenten plaats. Op meeste scholen gebeurt dit niet (47%) of nauwelijks (33%). In het beroepsonderwijs (mbo en hbo) is de variatie groter en vindt op relatief meer instellingen uitwisseling van docenten plaats. Tabel 12: Professionaliseringsintensiteit naar sector* (uitwisseling ander scholen) intensiteit po vo mbo hbo totaal 0 47,1% 43,4% 13,7% 14,8% 43,5% 1 33,4% 24,8% 21,6% 22,2% 31,1% 2 12,3% 17,2% 27,5% 14,8% 13,8% 3 4,9% 10,3% 9,8% 25,9% 6,9% 4 2,3% 4,1% 27,5% 22,2% 4,7% totaal (n=100%) * Verschillen zijn significant (p < 0.05) Ook op het punt van de scholing en ontwikkeling bestaan er duidelijke verschillen tussen scholen en instellingen (zie Tabel 13). De meeste organisaties (63%) werken actief aan de professionalisering van hun docenten. Circa vijf procent zet hier echter niet of nauwelijks HRM-instrumenten op in. Tabel 13: Professionaliseringsintensiteit naar sector* (scholing en ontwikkeling) intensiteit po vo mbo hbo totaal 0 / 1 4,2% 6,2% 7,8% 7,4% 4,8% 2 34,7% 24,8% 27,5% 24,1% 32,5% 3 61,1% 69,0% 64,7% 68,5% 62,7% totaal (n=100%) * Verschillen zijn niet significant In paragraaf 1.1 is naar voren gekomen dat de meeste managers verwachten dat de Lerarenbeurs leidt tot een betere kwaliteit van het onderwijs en meer leraren met een hogere kwalificatie. Uit nadere analyse blijkt dat de opvattingen over de Lerarenbeurs verschillen tussen instellingen die veel/weinig aan professionalisering doen. Op scholen (po) die veel aan professionalisering van leraren doen, is men positiever over de Lerarenbeurs dan op scholen die weinig aan professionalisering doen (door uitwisseling van docenten). Op eerst genoemde groep scholen (po) verwacht circa 70 procent dat de lerarenbeurs zal leiden tot meer leraren met een hogere kwalificatie en circa 75 procent dat de beurs een positief effect heeft op de kwaliteit van het onderwijs. Op laatst genoemde groep scholen ligt dit ongeveer 15 procentpunt lager. Verder blijkt dat scholen die veel doen aan scholing, het gebruik van de Lerarenbeurs ook vaker hebben gestimuleerd dan scholen die weinig doen aan scholing. Op grond hiervan kunnen we concluderen dat de professionalisering van docenten niet op alle scholen gemeengoed is en instellingen significant van elkaar verschillen wat betreft Human Resourch Development. 10 Onder intensiteit verstaan we het aantal HRM-instrumenten dat een instelling inzet. 12 Opiniepeiling Convenant Leerkracht

13 Medewerkertevredenheid Werknemers in het onderwijs zijn over het algemeen redelijk tevreden met hun baan 11. Vooral over de inhoud van het werk, de relatie met collega s en de mate van zelfstandigheid is men tevreden. Voor het functioneren van de school als arbeidsorganisatie is dit van groot belang. Onvrede over het werk gaat namelijk samen met een hoger ziekteverzuim, een geringere inzet en meer verloop. Het is daarom ook niet verwonderlijk dat de meeste scholen en instellingen periodiek medewerkertevredenheidsonderzoek (MTO) uitvoeren en de resultaten daarvan gebruiken om hun personeelsbeleid te optimaliseren. In het primair onderwijs voert circa 72 procent van de scholen periodiek een MTO uit en in het voortgezet onderwijs circa 62 procent. Op scholen die veel HRMinstrumenten inzetten gericht op de ontwikkeling van leraren, ligt dit percentage hoger dan op scholen die weinig aan de professionalisering van leraren doen (zie Tabel 14 ). Verder zien we in het po dat scholen waar aan professionalisering van leraren wordt gewerkt door uitwisseling ook vaak scholen zijn waar MTO wordt uitgevoerd. Tabel 14: Percentage dat MTO uitvoert naar sector en professionaliseringsintensiteit (scholing en ontwikkeling) intensiteit po vo* mbo 0 / 1 57,1% 22,2% 75,0% 2 69,7% 47,2% 100,0% 3 75,0% 71,0% 97,0% totaal (n=100%) 72,4% 62,1% 96,1% * Verschillen zijn significant (p < 0.05) 11 Vrielink & Hogeling (2008) Tevreden blijven werken in het onderwijs. ResearchNed: Nijmegen. 13 Opiniepeiling Convenant Leerkracht

14 Bijlage 1 Tabellen Convenant Actieplan Leerkracht van Nederland Tabel B15: In hoeverre verwacht u dat, door de in het convenant opgenomen inspanningsverplichtingen, de inzetbaarheid van leraren wordt vergroot? (%) niet in geringe mate neutraal in hoge mate weet niet Optimaliseren van de arbeidsduur door deeltijders meer te laten werken 9,7 32,7 33,9 20,3 3,4 Verbeteren taakbeleid 4,5 21,9 30,4 41,5 1,8 Verminderen werkdruk 4,1 14,9 19,7 59,1 2,3 Meer diversiteit/onbenut arbeidspotentiaal aanboren 6,7 25,4 38,5 24,3 5,1 Inzet conciërges en/of administratieve medewerkers 2,1 7,4 10,2 78,2 2,2 Vergroten medezeggenschap van leerkrachten 7,4 23,7 45,1 21,8 1,9 * Alleen po Professionalisering van leraren Tabel B16: Gaat u leraren in uw organisatie stimuleren om in 2008/2009 gebruik te maken van de Lerarenbeurs voor scholing naar een hoger kwalificatieniveau? (%) ja nee weet niet totaal (n) po 75,5 8,9 15,6 836 vo 80,7 5,7 13,6 145 mbo 66,7 11,8 21,6 51 hbo 79,3 3,8 16,9 54 totaal 75,7 8,5 15, Tabel B17: Gaat u leraren in uw organisatie stimuleren om in 2009/2010 gebruik te maken van de Lerarenbeurs voor scholing naar een hoger kwalificatieniveau? (%) ja nee weet niet totaal (n) po 81,0 3,4 15,6 836 vo 83,5 4,0 12,5 145 mbo 68,6 7,8 23,5 51 hbo 86,8 1,9 11,3 54 totaal 80,8 3,6 15, Tabel B18: Hebben docenten in uw school/instelling de mogelijkheid om stage te lopen? (%) ja nee weet niet totaal (n) po 46,0 42,4 11,6 836 vo 55,4 33,2 11,4 145 mbo 90,2 5,9 3,9 51 hbo 88,7 7,5 3,8 54 totaal 51,1 38,1 10, Opiniepeiling Convenant Leerkracht

15 Tabel B19: Maakt uw school/instelling gebruik van 'docenten' uit het bedrijfsleven? (%) een enkele keer regelmatig nooit weet niet totaal (n) vo 68,1 3,2 22,6 6,1 145 mbo 47,0 53, hbo 21,0 69,6 7,5 1,9 54 totaal 49,8 34,8 12,2 3, Tabel B20: Inzet van docenten uit het bedrijfsleven (%) vo mbo hbo totaal Een gastles 82,1 94,1 85,2 87,0 Een project met meerdere lessen 44,0 54,9 68,6 54,5 Anders 11,1 17,6 31,4 19,0 totaal (n) * Selectie: indien een enkele keer of regelmatig gebruik wordt gemaakt van docenten uit het bedrijfsleven Tabel B21: Maakt uw school/instelling gebruik van docenten/promovendi uit het wetenschappelijk onderwijs? (%) een enkele keer regelmatig nooit weet niet totaal (n) po 19,1 2,0 77,1 1,7 836 vo 46,7 2,3 42,1 9,0 145 mbo 29,4 3,9 49,0 17,6 51 hbo 52,9 39,5 5,6 1,9 54 totaal 23,6 3,9 69,4 3, Tabel B22: Inzet van docenten/promovendi uit het wetenschappelijk onderwijs (%) po vo mbo hbo totaal Een gastles 42,7 81,2 64,8 77,3 55,3 Een project met meerdere lessen 24,1 28,0 11,7 50,9 28,2 Anders 54,3 11,0 41,1 22,7 42,1 totaal (n) * Selectie: indien een enkele keer of regelmatig gebruik wordt gemaakt van docenten/promovendi uit het wetenschappelijk onderwijs Tabel B23: Professionaliseringsintensiteit naar sector (uitwisseling met buitenland) intensiteit po vo mbo hbo totaal 0 86,7% 76,6% 54,9% 38,9% 81,5% 1 12,1% 21,4% 35,3% 25,9% 15,1% 2 1,2% 2,1% 9,8% 35,2% 3,4% totaal (n=100%) Opiniepeiling Convenant Leerkracht

16 Tabel B24: Professionaliseringsintensiteit naar sector (lerarenopleiding) intensiteit po vo mbo hbo totaal 0 97,1% 35,2% 41,2% 79,6% 85,4% 1 2,2% 20,0% 41,2% 18,5% 7,2% 2,7% 44,8% 17,6% 1,9% 7,5% totaal (n=100%) Tabel B25: Inzet studenten ter ondersteuning van leraren (%) po vo mbo hbo totaal stagiaires 92,9 78,4 78,4 37,9 88,4 lio's 84,2 87,1 78,4 3,8 80,3 bèta 1 op 1 0,2 5,1 2,0 5,6 1,0 persoonlijk assistent voor leraren (PAL) 1,9 2,8 3,9 3,8 2,2 studentenmentoren 5,9 7,6 2,0 30,1 7,0 studentdocenten 1,7 18,1 5,9 35,8 4,9 anders 8,7 11,9 9,8 15,1 9,3 geen 2,7 5,8 7,8 24,5 4,2 totaal (n) Opiniepeiling Convenant Leerkracht