Rapport van het follow-up bezoek medicatieveiligheid

Transcriptie

1 Rapport van het follow-up bezoek medicatieveiligheid Aan Thuiszorg Multi Maatzorg BV te Utrecht op 17 januari 2013 Amsterdam, februari 2013

2 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Bevindingen inspectiebezoek Inleiding Medicatiegegevens cliënt Protocollen Bewaring Uitzetten en toedienen Bekwaamheid en (bij-)scholing Kwaliteitszorg 10 3 Beschouwing Inleiding Beschouwing Huidige werkwijze rondom medicatie is onverantwoord Inzet van deskundigheid van personeel is niet afgestemd op de doelgroep Samenwerkingsafspraken met ketenpartners zijn niet vastgelegd Onvoldoende implementatie en effectiviteit leiden tot voordracht verscherpt toezicht 13 4 Te nemen maatregelen Inleiding Direct te nemen maatregelen Voortgangsrapportage 14 Bijlage 1 Overzicht gebruikte documenten 15 BIJLAGE 2 Overzicht wetten, veldnormen en rapporten 16 BIJLAGE 3 Gebruikte risicoaspecten medicatieveiligheid 17 BIJLAGE 4 Overzicht normen per thema 20 Pagina 2 van 28

3 1 Inleiding Op 17 januari 2013 heeft de Inspectie voor de Gezondheidszorg (hierna: de inspectie)een follow-up inspectiebezoek medicatieveiligheid gebracht aan Thuiszorg Multi Maatzorg BV (hierna: Multi Maatzorg) te Utrecht. Doelstelling Dit inspectiebezoek vond plaats omdat Multi Maatzorg tijdens het inspectiebezoek medicatieveiligheid op 23 maart en 30 maart 2012 de volgende risico s scoorde: - zeer hoog risico op Medicatieopdracht en Toedienen. - hoog risico op Medicatieoverzicht, Protocollen, Bewaring, Uitzetten, Bekwaamheid en (bij)scholing, Kwaliteitssysteem en Omgaan met fouten. De inspectie heeft tijdens het follow-up inspectiebezoek beoordeeld of de maatregelen die u heeft genomen, hebben geleid tot het opheffen van deze zeer hoge en hoge risico s. Bij dit bezoek maakte de bezoekend inspecteurs gebruik van een toezichtinstrument dat gebaseerd is op wetgeving en de daarvan afgeleide veldnormen van de brancheorganisaties en beroepsverenigingen. Om tot een verantwoord oordeel te kunnen komen heeft de inspectie: - documenten met betrekking tot het medicatieproces opgevraagd en beoordeeld. - gesprekken gevoerd met twee vestigingsmanagers, een HBO- verpleegkundige tevens lid van de farmaceutische commissie, een Verzorgende in de Individuele gezondheidszorg ( VIG-er) en een verzorgende nivo C. - zorgdossiers en medicatielijsten ingezien. - documenten ingezien die worden genoemd in bijlage 1. Achtereenvolgens komt in dit rapport het volgende aan de orde: - Hoe scoort Multi Maatzorg inmiddels op de eerder door de inspectie geconstateerde risico s (hoofdstuk 2)? - Beschouwing over de kwaliteit van Multi Maatzorg in relatie tot de scores op de risicoaspecten (hoofdstuk 3). - Welke aanvullende maatregelen moet Multi Maatzorg binnen welke termijn nemen (hoofdstuk 4)? Pagina 3 van 28

4 2 Bevindingen inspectiebezoek 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk geeft de inspectie per onderwerp haar oordeel weer in vier gradaties: geen risico, gering risico, hoog risico en zeer hoog risico : Geen risico: De inspectie constateert geen (rand)-voorwaarden, praktijken of processen die afwijken van de norm. Gering risico: De inspectie constateert weliswaar (rand)-voorwaarden, praktijken of processen die afwijken van de norm, maar deze vormen niet direct een bedreiging voor de veiligheid, effectiviteit en/of de cliëntgerichtheid. Hoog risico: De inspectie constateert (rand)-voorwaarden, praktijken of processen die een bedreiging kunnen vormen voor de veiligheid, effectiviteit en/of de cliëntgerichtheid. Zeer hoog risico: De inspectie constateert (rand)-voorwaarden, praktijken of processen die een ernstige bedreiging vormen voor de veiligheid, effectiviteit en/of de cliëntgerichtheid. Per onderwerp ziet u achtereenvolgens de scores van het eerste bezoek en het follow-upbezoek. De inspectie geeft in dit rapport alleen een toelichting op de bevindingen tijdens het follow-upbezoek. Organisatie Multi Maatzorg BV is ontstaan vanuit een praktische hulpvraag van ouderen met een niet westerse afkomst aan de huidige directeur. Het aantal zorgverzoeken van indicaties in Persoonsgebonden Budget (PGB) vorm was dusdanig groot dat in 2007 Multi Maatzorg in het kader van de WTZi een toelating voor de AWBZ heeft aangevraagd en verkregen. Multi Maatzorg heeft productieafspraken gemaakt voor het leveren van zorg in natura voor de regio Utrecht met Agis zorgkantoor. In 2010 is een BV opgericht die zich richt op het samenwerken, het deelnemen en het voeren van beheer over andere vennootschappen en ondernemingen. Deze rechtspersonen houden zich voornamelijk bezig met het opzetten van nieuwe zorg- en woonvormen voor allochtonen in Nederland waarbij het doel is allochtone ouderen te voorzien van passende zorg- en woonmogelijkheden. Momenteel heeft Multi Maatzorg 4 vestigingen waarvan 2 operationele filialen te weten in Den Haag en in Utrecht. Naast zorg in natura (ZIN) wordt ook nog sporadisch zorg aangeboden vanuit het PGB of een combinatie van beide. Multi Maatzorg is een Calibris erkend leerbedrijf. De organisatie biedt naast 24- uurs gespecialiseerde verpleging, gefaciliteerd door de zorgorganisatie Stichting Vecht en IJssel, persoonlijke verzorging, activerende begeleiding, ondersteunende begeleiding en hulp bij het huishouden. Er wordt niet gewerkt met routes maar er vindt een match plaats tussen cliënt en medewerkers. Deels wordt de zorg geleverd door mantelzorgers die familieverbanden hebben met de cliënten. Het aantal cliënten die een familieband hebben met de zorgverlener neemt in omvang af bij de vestiging Utrecht. Tevens levert de vestiging Utrecht diensten aan cliënten waarbij geen familieband is met de medewerker. De voormalige mantelzorgers van de PGB-houders zijn als zorgverlener in dienst getreden bij Multi Maatzorg. Veel PGB is momenteel omgezet in ZIN. De organisatie is lid van ActiZ. In 2012 is Multi Maatzorg HKZ gecertificeerd. Pagina 4 van 28

5 2.2 Medicatiegegevens cliënt Score Medicatieopdracht geen risico gering risico hoog risico zeer hoog risico 23 maart en 30 maart januari 2013 Toelichting Medicatieopdracht Inspectiebezoeken 23 maart en 30 maart 2012 De inspectie scoort medicatieopdracht als zeer hoog risico omdat er bij het starten van een voorbehouden handeling met betrekking tot medicatie geen uitvoeringsverzoek van de voorschrijvende arts aanwezig is. Follow-up inspectiebezoek 17 januari 2013 Het management geeft aan dat de medewerkers geïnstrueerd zijn dat voor het uitvoeren van een voorbehouden handeling de arts een schriftelijk uitvoeringsverzoek dient te verstrekken. In de zorgdossiers zijn uitvoeringsverzoeken voor voorbehouden handelingen aanwezig. De inspectie scoort geen risico omdat er bij het starten van een voorbehouden handeling met betrekking tot medicatie een uitvoeringsverzoek van de voorschrijvend arts aanwezig is. Score Medicatieoverzicht geen risico gering risico hoog risico zeer hoog risico 23 maart en 30 maart januari 2013 Toelichting Medicatieoverzicht Inspectiebezoeken 23 maart en 30 maart 2012 De inspectie scoort hoog risico omdat de thuiszorgmedewerker die hulp bij de medicatie biedt, geen, of geen volledige, medicatieoverzichtlijst van de apotheker heeft en een handgeschreven medicatielijst maakt. Daarnaast is het niet bekend hoe zelfstandig de cliënt is ten aanzien van het medicatiegebruik en/of beheer. Follow-up inspectiebezoek 17 januari 2013 Multi Maatzorg werkt samen met circa 20 apothekers. Het management licht toe dat deze apothekers bij elke terhandstelling van medicatie een medicatieoverzichtlijst met een aftekenlijst leveren. Ook bij tussentijdse medicatiewijzigingen leveren de apotheken nieuwe actuele lijsten. De medewerkers zijn geïnstrueerd dat er altijd medicatieoverzichtlijsten van de apotheek in het zorgdossier aanwezig moeten zijn. Pagina 5 van 28

6 In de ingeziene zorgdossiers trof de inspectie actuele medicatieoverzichten en aftekenlijsten aan. Een beleid over het verantwoord beheren van medicatie door de cliënt is aanwezig. Bij aanvang van de zorgvraag wordt elke nieuwe cliënt beoordeeld in welke mate hij/zij hulp bij medicatie behoeft. Een evaluatie van het BEM (Beoordeling Eigen beheer van Medicatie) formulier heeft plaats gevonden. De directie licht toe dat dit formulier vervangen gaat worden om problemen te voorkomen. De inspectie trof onvolledige, ongedateerde en anonieme BEM formulieren in de zorgdossiers aan. Ondanks dat er sprake is van verbeteringen op een aantal risico aspecten scoort de inspectie dit onderdeel hoog risico omdat het bij de thuiszorgmedewerker niet bekend is hoe zelfstandig de cliënt is ten aan zien van het medicatiegebruik en/beheer. 2.3 Protocollen Score Aanwezigheid, onderhoud en gebruik protocollen geen risico gering risico hoog risico zeer hoog risico 23 maart en 30 maart januari 2013 Toelichting Aanwezigheid, onderhoud en gebruik protocollen Inspectiebezoeken 23 maart en 30 maart 2012 De inspectie scoort hoog risico omdat de protocollen niet periodiek zijn geëvalueerd en zo nodig bijgesteld en de bron niet altijd herleidbaar is. Follow-up inspectiebezoek 17 januari 2013 Multi Maatzorg maakt gebruik van standaard Vilans protocollen en Vecht en IJssel protocollen. Het management geeft aan dat Multi Maatzorg bezig is om de verouderde protocollen om te zetten naar de actuele versie. Ook licht de directie toe dat er gefaseerd evaluatie van de protocollen plaatsvindt. Via het digitale kwaliteitsmanagementsysteem (KMS) van de zorgorganisatie zijn de protocollen in te zien voor medewerkers. Indien van toepassing zijn de protocollen toegevoegd in het zorgdossier. De medewerkers worden per digitale update geïnformeerd over wijzigingen van de bestaande protocollen. Daarnaast worden de medewerkers in het zorgverleneroverleg geïnformeerd over nieuwe protocollen ondermeer hygiëne protocol en medicatieveiligheid. Het management checkt niet of conform de protocollen gewerkt wordt. Tijdens het bezoek trof de inspectie protocollen van zowel Vilans, van Vecht en IJssel als van Multi Maatzorg aan. In een zorgdossier waren twee verschillende protocollen over dezelfde handeling aanwezig. Het is onduidelijk voor de medewerker volgens welk protocol gewerkt moet worden. De inspectie scoort nog steeds hoog risico omdat door de aanwezigheid van protocollen over dezelfde handeling, er zichtbaar niet periodiek geëvalueerd wordt en zo nodig bijgesteld. Ook wordt niet regelmatig gecontroleerd of er conform de protocollen/werkinstructies wordt gewerkt. Pagina 6 van 28

7 2.4 Bewaring Score Bewaring geen risico gering risico hoog risico zeer hoog risico 23 maart en 30 maart januari 2013 Toelichting Bewaring Inspectiebezoeken 23 maart en 30 maart 2012 De inspectie scoort hoog risico omdat de thuiszorgmedewerkers retourmedicatie van cliënten meenemen naar de apotheek. Daarbij zijn de medewerkers niet geïnstrueerd over de wijze waarop geneesmiddelen in de thuissituatie bewaard moeten worden. Follow-up inspectiebezoek 17 januari 2013 Multi Maatzorg heeft de medewerkers niet geïnformeerd over de wijze waarop geneesmiddelen in de thuissituatie bewaard moeten worden. Niet alle gesprekspartners zijn op de hoogte van de juiste bewaarplek van geneesmiddelen. Verder is er geen werkbeschrijving aanwezig hoe om te gaan met het retourneren van medicatie. De directie licht toe dat de medewerkers geïnstrueerd over het retourneren van medicatie door de apotheek en dat Multi Maatzorg nooit medicatie retour brengt. Tijdens het inspectiebezoek lichten de medewerkers toe dat indien de cliënt niet zelf de overtollige medicatie retour kan brengen naar de apotheek en er geen mantelzorger aanwezig is, de medewerker zelf de resterende medicatie naar de apotheek brengt. De inspectie scoort hoog risico omdat de medewerkers retourmedicatie van cliënten meenemen. Ook zijn de medewerkers niet geïnstrueerd over de wijze waarop geneesmiddelen in de thuissituatie bewaard moeten worden. 2.5 Uitzetten en toedienen Score Uitzetten geen risico gering risico hoog risico zeer hoog risico 23 maart en 30 maart januari 2013 Toelichting Uitzetten Inspectiebezoeken 23 maart en 30 maart 2012 De inspectie scoort hoog risico omdat het uitzetten van medicatie door de thuiszorgmedewerker die hulp bij de medicatie biedt, niet wordt gecontroleerd door Pagina 7 van 28

8 een andere thuiszorgmedewerker. Ook treden er fouten op omdat de door de apotheek uitgezette GDS- medicatie tussentijds door de thuiszorgmedewerker wordt aangepast. Follow-up inspectiebezoek 17 januari 2013 Geneesmiddelen worden door de apotheek uitgezet volgens een geautomatiseerd geneesmiddelendistributiesysteem (GDS). Indien medicatie bij de cliënt thuis uitgezet moet worden, voert de familie of de mantelzorger dit uit. Medewerkers van Multi Maatzorg zetten zelf geen medicatie uit. Door bovenstaande bevindingen scoort de inspectie geen risico. Score Toedienen geen risico gering risico hoog risico zeer hoog risico 23 maart en 30 maart januari 2013 Toelichting Toedienen Inspectiebezoeken 23 maart en 30 maart 2012 Doordat er onduidelijkheid is of een geneesmiddel verstrekt/toegediend is, scoort de inspectie zeer hoog risico. Een zeer hoog risico scoort zowel het ontbreken aan controle door een tweede bekwaam persoon dat de medicatie overeenkomt met de medicatielijst als dat door wisselende werktijden van de medewerkers cliënten op een verkeerd tijdstip de medicatie kunnen krijgen. Follow-up inspectiebezoek 17 januari 2013 Tijdens de inzage van de zorgdossiers trof de inspectie aan dat de toedienlijsten niet altijd geparafeerd zijn. Er vindt geen controle plaats door een tweede bekwaam persoon of de niet-gds-medicatie, zoals tabletten en injecties, overeenkomen met de voorgeschreven medicatie. De dubbele controle bij het subcutaan toedienen van een insuline injectie is niet aangetoond. Hierdoor is het niet inzichtelijk dat de cliënt de medicatie daadwerkelijk heeft gekregen. Verder is opvallend dat in enkele zorgdossiers dezelfde medewerker dagelijks op verschillende zorgmomenten gedurende meerdere maanden aftekent. Ook in deze zorgdossiers ontbreekt een tweede controle door een bekwaam persoon bij het toedienen van medicatie. De inspectie scoort zeer hoog risico omdat het onduidelijk is of een geneesmiddel verstrekt/toegediend is. Daarbij scoort een risico dat de cliënt foute medicatie krijgt toegediend omdat er niet door een tweede bekwaam persoon is gecontroleerd dat de medicatie overeenkomt met de medicatielijst. Pagina 8 van 28

9 2.6 Bekwaamheid en (bij-)scholing Score Bekwaamheid en (bij-)scholing geen risico gering risico hoog risico zeer hoog risico 23 maart en 30 maart januari 2013 Toelichting Bekwaamheid en (bij-)scholing Inspectiebezoeken 23 maart en 30 maart 2012 De inspectie constateert dat er op het gebied van scholing een hoog risico is, aangezien er onvoldoende kennis en bekwaamheid bij de thuiszorgmedewerkers aanwezig is, die hulp bij de medicatie bieden, voor het goed kunnen uitzetten en toedienen van geneesmiddelen met een bijzondere toedieningsvorm. Ook is er onvoldoende (bij) scholing over geneesmiddelen en voorbehouden en risicovolle handelingen bij de medewerkers. Follow-up inspectiebezoek 17 januari 2013 De zorgorganisatie heeft een digitaal registratie van de bevoegd- en bekwaamheden van medewerkers met betrekking tot handelingen rond geneesmiddelen. Tijdens het vorige bezoek hadden de bekwaamheidsverklaringen een geldigheidsduur van 5 jaar. De inspectie gaf aan dat een bekwaamheidsverklaring normaliter twee jaar geldig is en onder voorwaarde dat de handeling ook regelmatig wordt uitgevoerd. Deze termijn is echter niet aangepast en Multi Maatzorg heeft nog immer bekwaamheidsverklaringen die 5 jaar geldig zijn. In de reactie stelt de directie dat de certificaten vanaf 2012 een geldigheidsduur van 2 jaar hebben. Een opleidingsbeleidsplan is opgesteld met het aantal medewerkers die opleidingen gaan volgen in Multi Maatzorg heeft overeenkomsten afgesloten met STOC om medewerkers opleidingen te laten volgen tot verzorgende C en eventueel aanvullende certificaten te behalen. Ook zijn er mogelijkheden middels een leer arbeidsovereenkomst de opleiding tot verzorgende IG te volgen. De medewerkers geven aan dat een module over medicatie is gepland en nog wordt gegeven. De inspectie stelt vast dat een medewerker die opgeleid is als voedingsassistente medicatie toedient. Ook een medewerker zonder zorgopleiding met enkel een certificaat ADL en certificaat medicatie geeft geneesmiddelen. Op het gebied van scholing scoort de inspectie hoog risico, aangezien er onvoldoende kennis en bekwaamheid bij de thuiszorgmedewerkers aanwezig is, die hulp bij de medicatie bieden. Ook is er nog onvoldoende (bij)scholing over geneesmiddelen voor de medewerkers. Pagina 9 van 28

10 2.7 Kwaliteitszorg Score Kwaliteitssysteem geen risico gering risico hoog risico zeer hoog risico 23 maart en 30 maart januari 2013 Toelichting Kwaliteitssysteem Inspectiebezoeken 23 maart en 30 maart 2012 De inspectie scoort hoog risico omdat er geen beschrijving van de procedure farmaceutische zorg is. Daarbij is er geen of nauwelijks initiatief bij de thuiszorgorganisatie voor samenwerking met de apothekers en de huisartsen. Follow-up inspectiebezoek 17 januari 2013 Een Farmaceutische Commissie is opgericht. De voorzitter is het aanspreekpunt voor het management team en is verantwoordelijk voor regelingen. Het protocol Vilans over medicatieveiligheid is in te zien. Momenteel bevindt Multi Maatzorg in een stadium om de procedures rondom de farmaceutische zorg te instrueren en te implementeren. De evaluatie van deze procedures zal nog volgen. In Utrecht stad hebben de huisartsen samen met de apothekers het initiatief genomen om een convenant over medicatieveiligheid op te stellen. Momenteel is een conceptversie ontwikkeld. Multi Maatzorg heeft het voornemen om zich hier bij aan te sluiten. Afspraken over samenwerking zijn gemaakt en vastgelegd tussen Multi Maatzorg en Stichting Vecht en IJssel. Deze afspraken houden in het openstellen van stageplaatsen voor medewerkers in beide zorgorganisaties. Kwaliteit van zorg en het borgen ervan vormen geen onderdeel van deze overeenkomst. Momenteel is er nauwelijks initiatief bij de thuiszorgorganisatie voor geformaliseerde samenwerkingsverbanden met huisartsen en apothekers. De inspectie scoort wederom hoog risico omdat er geen beschrijving van de procedure farmaceutische zorg is. Daarbij is er nauwelijks initiatief bij de thuiszorgorganisatie voor samenwerking met de apothekers en de huisartsen. Score Omgaan met fouten geen risico gering risico hoog risico zeer hoog risico 23 maart en 30 maart januari 2013 Pagina 10 van 28

11 Toelichting Omgaan met fouten Inspectiebezoeken 23 maart en 30 maart 2012 Bij het omgaan met fouten scoort de inspectie hoog risico, omdat er een kans bestaat dat medicatiefouten zich blijven herhalen omdat fouten niet gemeld worden. Ook worden van gemaakte medicatiefouten niet geleerd omdat ze niet besproken en geanalyseerd worden in de MIC-commissie. Hierdoor blijven acties/verbeteringen naar aanleiding van medicatiefouten uit. Daarbij vindt geen terugkoppeling plaats naar de melder over de afhandeling van de MIC-melding. Follow-up inspectiebezoek 17 januari 2013 Een jaarverslag 2012 Melding Incident Cliënten is aanwezig. In dit verslag is een aandachtpunt opgenomen om de zorgverleners attent te maken op het melden van (bijna)incidenten om zo de meldcultuur te verbeteren. De gesprekspartners lichten toe dat er een ondermelding is van incidenten. In 2012 is een nieuwe MIC-commissie opgericht waarin de vestigingsmanager, de zorgmanager, de kwaliteitsmedewerker en de klachtenfunctionaris zitting hebben. De MIC meldingen betroffen valincidenten, medicijnincidenten en huiselijk geweld. Zowel in de kwartaalrapportages als in het jaarverslag ontbreekt het aan genomen acties en ingezette verbeteringen naar aanleiding van de gemaakte medicatiefouten. De inspectie scoort hoog risico omdat er een kans bestaat dat medicatiefouten zich blijven herhalen. Dit komt doordat fouten onvoldoende worden gemeld. Ook leren de medewerkers niet van gemaakte medicatiefouten, omdat deze incidenten niet geanalyseerd worden in de MIC-commissie. Hierdoor blijven nog immer acties/verbeteringen naar aanleiding van medicatiefouten uit. Pagina 11 van 28

12 3 Beschouwing 3.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk heeft u kunnen lezen hoe de inspectie nu oordeelt over de medicatieveiligheid in Multi Maatzorg. Dit hoofdstuk heeft een meer beschouwend karakter. 3.2 Beschouwing Huidige werkwijze rondom medicatie is onverantwoord Op basis van de beschrijvingen in de vorige hoofdstukken met de bijbehorende risicoscores, concludeert de inspectie dat de procedure rondom de farmaceutische zorg op een onverantwoorde wijze wordt uitgevoerd. Naar aanleiding van het eerste inspectiebezoek heeft Multi Maatzorg zich ingespannen om de zeer hoge en hoge risico s te verminderen. Tijdens dit inspectiebezoek is een aantal risico s teruggebracht. Dit geldt niet voor alle onderdelen waardoor de huidige werkwijze op onderdelen zeer hoog risico en hoog risico blijft scoren, zoals het ontbreken aan duidelijkheid of een geneesmiddel wel daadwerkelijk is verstrekt. Tevens ontbreekt het aan afspraken tussen de zorgorganisatie en de apotheker over het vaststellen van risicovolle medicatie waarbij een dubbele controle noodzakelijk is. Bij het toedienen van medicatie vindt nog steeds geen controle plaats door een tweede bekwaam persoon. Het meenemen van retourmedicatie van de cliënt door medewerkers kan leiden tot onveilige situaties. Daarbij vormt het gebrek aan het analyseren van (bijna) incidenten door de MIC-commissie een risico. Hierdoor kunnen noodzakelijke acties en verbeteringen niet ingezet worden om zo een verbetercyclus te initiëren ten behoeve van de kwaliteit van zorg. Dit levert nog steeds risicovolle situaties op. Een voortvarende strategie is essentieel om deze geconstateerde zeer hoge en hoge risico s te verminderen Inzet van deskundigheid van personeel is niet afgestemd op de doelgroep Tijdens de vorige inspectiebezoeken stelde de inspectie dat de kwaliteit van zorg die geleverd wordt, in grote mate afhangt van de professionele deskundigheid van de medewerkers. Dit vereist het toepassen van richtlijnen en protocollen die gebaseerd zijn op actuele kennis volgens professionele, algemeen aanvaarde standaarden door deze zorgverleners. De directie is verantwoordelijk voor het inzetten van deskundige medewerkers (bekwaamheid en bevoegdheid). Het inzetten van ongeschoolde en/of onvoldoende opgeleide medewerkers levert echter een zeer risicovolle situatie op. Hierdoor is sprake van onverantwoorde zorgverlening. Pagina 12 van 28

13 3.2.3 Samenwerkingsafspraken met ketenpartners zijn niet vastgelegd Zoals in het vorige inspectierapport is aangegeven, is het noodzakelijk dat een geformaliseerd samenwerkingsverband moet komen tussen de apothekers, de huisartsen en de thuiszorgorganisatie. Het maken van goede schriftelijke afspraken met zowel de huisartsen als de apothekers is noodzakelijk om de eigen taken en verantwoordelijkheden binnen het farmaceutisch proces vast te leggen. Deze overeenkomst leidt tot vastgelegde procedures en protocollen rondom de farmaceutische zorg. Momenteel ontbreekt het aan geformaliseerde samenwerkingsverbanden. Voor een veilig medicatieproces bij kwetsbare cliënten is een goede afstemming tussen alle betrokkenen essentieel: de cliënt, arts, apotheker, zorgorganisatie en medewerker. Eén van de ontwikkelde producten die door de Taskforce Medicatieveiligheid Care om de samenwerking rond medicatieveiligheid te verbeteren, zijn de Veilige principes in de medicatieketen. Dit is een praktische handleiding voor de betrokken zorgverleners om een goede afstemming tussen alle ketenpartners te bewerkstelligen Onvoldoende implementatie en effectiviteit leiden tot voordracht verscherpt toezicht Multi Maatzorg heeft zich ingezet om de risico s rondom medicatieveiligheid te verminderen. Echter, de implementatie en borging van zowel de plannen van aanpak als van de voortgangsrapportages hebben onvoldoende plaatsgevonden. De organisatie heeft de toegezegde verbeteringen in de kwaliteit van de farmaceutische zorg niet binnen de toegezegde tijd kunnen realiseren. Er is onvoldoende risicobewustzijn over patiëntveiligheid. De inspectie is op basis van bovenstaande van mening dat er onvoldoende voortgang wordt gemaakt om de zeer hoge risico s en de hoge risico s te reduceren en verbeteracties te borgen. De inspectie heeft momenteel onvoldoende vertrouwen dat de farmaceutische zorg door Multi Maatzorg op een verantwoorde wijze wordt uitgevoerd. Hierdoor is er sprake van een ernstige bedreiging voor de veiligheid, de effectiviteit en/of de cliëntgerichtheid voor de cliënten die hulp bij de medicatie ontvangen. Ondanks inspectiebezoeken, plan van aanpak en voortgangsrapportages zijn er 1 zeer hoog risico en 6 hoge risico s aanwezig. De inspectie ziet zich genoodzaakt om Multi Maatzorg voor verscherpt toezicht voor te dragen. Pagina 13 van 28

14 4 Te nemen maatregelen 4.1 Inleiding In de vorige twee hoofdstukken heeft de inspectie niet alleen haar hernieuwde oordeel gegeven over de onderwerpen die eerder zeer hoog en/of hoog risico scoorden, maar ook een beschouwing over het geheel. Dat alles overziende geeft de inspectie in dit hoofdstuk aan wat zij van u verwacht. 4.2 Direct te nemen maatregelen Omdat de inspectie heeft geconstateerd dat uw instelling nog steeds op een aantal onderwerpen zeer hoog en hoog risico scoort en omdat de inspectie onvoldoende vooruitgang ziet, draagt de inspectie Multi Maatzorg voor het instellen van verscherpt toezicht. Op basis van haar oordeel zeer hoog risico verwacht de inspectie dat u ten aanzien van onderstaande onderwerp direct maatregelen neemt. Binnen het thema Uitzetten en toedienen scoort Toedienen een zeer hoog risico. De inspectie heeft tijdens het inspectiebezoek de directie verzocht ten aanzien van het onderdeel Toedienen direct maatregelen te nemen. Een reactie van de zorgorganisatie is reeds in goede orde ontvangen op 21 januari Multi Maatzorg stelt dat de direct te nemen maatregel verder in het plan van aanpak zal worden opgenomen. Nadat de inspectie uw informatie heeft ontvangen, ontvangt u binnen 4 weken een reactie. De inspectie verwacht dat u uiterlijk op 1 mei 2013 de hieronder omschreven maatregelen heeft genomen voor die onderwerpen waarop nog steeds hoog risico wordt gescoord, namelijk Medicatieoverzicht, Protocollen, Bewaring, Kwaliteitssysteem en het Omgaan met fouten. 4.3 Voortgangsrapportage Ingaande 21 februari 2013 wil de inspectie een maandelijkse voortgangsrapportage over bovengenoemde maatregelen ontvangen. De inspectie gaat ervan uit dat zowel hoofdstuk 2 als hoofdstuk 3 van dit rapport u voldoende handvatten biedt om te komen tot deze verbetermaatregelen. Pagina 14 van 28

15 Bijlage 1 Overzicht gebruikte documenten De onderstaande documenten van uw instelling zijn door de inspecteur gebruikt bij het uitvoeren van het inspectiebezoek en het opstellen van dit rapport. De inspectie heeft de documenten niet in totaliteit beoordeeld, maar op specifieke onderwerpen doorgenomen. Plan van aanpak Medicatieveiligheid, juni 2012; Voortgangsrapportage Medicatieveiligheid, 31 juli 2012; Samenwerkingsafspraken MMZ en V en IJ, 12 december 2012; Opleidingsbeleidplan 18 september 2012; Melding Incidenten Cliënten, kwartaalrapportage 3 de kwartaal 2012 Melding Incidenten Cliënten, kwartaalrapportage 4 de kwartaal 2012 Melding Incidenten Cliënten, jaarverslag 2012 Pagina 15 van 28

16 BIJLAGE 2 Overzicht wetten, veldnormen en rapporten Het instrument is gebaseerd op wetgeving en de daarvan afgeleide veldnormen van de koepelorganisaties en beroepsverenigingen, waarvan de belangrijksten hieronder worden genoemd. Wetgeving: Kwaliteitswet zorginstellingen; Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (wet BIG); Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO); Geneesmiddelenwet; Opiumwet en Opiumwetbesluit. Veldnormen en rapporten: Kwaliteitskader Verantwoorde zorg, Stuurgroep Verantwoorde zorg 2010; Handreiking Complexe ouderenzorg in verzorgingshuis en thuis, LHV, KNMP, NHG, NVVA, april 2009; Nederlandse Apotheeknorm (NAN) KNMP/WINAp 2006; Modelcontract instelling - apotheker KNMP, januari 2008; Richtlijn Overdracht van medicatiegegevens, 2008; Handreiking voor zes overdrachtssituaties. Bijlage bij de Richtlijn Overdracht van medicatiegegevens, 2008; Toediening van medicijnen in verpleeg-woon-en thuiszorg, Werkgroep Infectie Preventie, januari 2009; Landelijke instructie Voor Toediening Gereedmaken (VTGM) van medicatie in verpleeg- en verzorgingshuizen. V&VN, april 2008; Gekwalificeerd voor de Toekomst. Eindtermen voor verpleging en verzorging, Ministerie van VWS en Ministerie van OCW, 1996; Beroepsdeelprofiel van de MGZ verpleegkundige, AVVV, 2004; Infuuspompen in de thuissituatie; een goede ontwikkeling, maar toepassing moet veiliger. IGZ 2009; Medicatieveiligheid voor kwetsbare groepen in de langdurige zorg en zorg thuis onvoldoende. IGZ 2010; Onder Voorbehoud. Informatie over de bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen in de wet BIG. VWS 1996; Pagina 16 van 28

17 BIJLAGE 3 Gebruikte risicoaspecten medicatieveiligheid 1 Medicatiegegevens cliënt 1.1 Medicatieopdracht Risicoaspecten a b De (voorgeschreven) medicatie wordt door de thuiszorgmedewerker gewijzigd zonder een door een arts geautoriseerde medicatieopdracht. Er is bij het starten van een voorbehouden handeling met betrekking tot medicatie geen uitvoeringsverzoek van de voorschrijvend arts. 1.2 Medicatieoverzicht Risicoaspecten a b c d De thuiszorgmedewerker die hulp bij de medicatie biedt, heeft geen medicatieoverzichtslijst van de apotheker. De thuiszorgmedewerker die hulp bij de medicatie biedt, maakt zelf een medicatieoverzichtslijst op basis van de bij de cliënt aanwezige medicatie. De overzichtslijsten zijn incompleet en/of slecht leesbaar. Het is bij de thuiszorg(medewerker) niet bekend hoe zelfstandig de cliënt is t.a.v. het medicatiegebruik en/of beheer. 2 Protocollen 2.1 Onderwerp Aanwezigheid, onderhoud en gebruik protocollen Risicoaspecten a b c d e Er is geen protocol voor het toedienen en/ of instellen van insuline. Er is geen protocol voor pijnbestrijding door middel van pomp of injectie. De protocollen zijn niet op eenvoudige wijze beschikbaar voor thuiszorgmedewerkers. De naleving van de protocollen wordt niet regelmatig gecontroleerd. De protocollen worden niet periodiek geëvalueerd en zo nodig bijgesteld. 3 Bewaring Risicoaspecten a b c d De thuiszorgmedewerkers die hulp bij de medicatie bieden, zijn niet geïnstrueerd om op vervaldata te letten en hebben hier geen aandacht voor. De thuiszorgmedewerkers die hulp bij de medicatie bieden, zijn niet geïnstrueerd over de wijze waarop geneesmiddelen in de thuissituatie bewaard moeten worden. Bij cliënten en huisgenoten waar het niet verantwoord is dat zij zelf bij de geneesmiddelen kunnen, zijn geen voorzorgsmaatregelen genomen om dit te voorkomen. De thuiszorgmedewerker neemt retourmedicatie van cliënten mee. Pagina 17 van 28

18 4 Uitzetten en toedienen 4.1 Uitzetten Risicoaspecten a b c De geneesmiddelen worden niet in op-naam-gestelde individuele doseerverpakking door de apotheek aangeleverd. Het uitzetten van medicatie door de thuiszorgmedewerker die hulp bij de medicatie biedt, wordt niet gecontroleerd door een andere thuiszorgmedewerker. Er treden fouten op omdat door de apotheek uitgezette medicatie (baxter of medicatieverdeeldoos) tussentijds door de thuiszorgmedewerker wordt aangepast (op voorschrift van de arts). 4.2 Toedienen Risicoaspecten a b c d De cliënt krijgt foute medicatie toegediend omdat er niet door tenminste een tweede bekwame persoon is gecontroleerd dat de medicatie overeenkomt met de medicatiedeellijst. Bij het toedienen van geneesmiddelen via een infuus- of spuitpomp wordt er niet door een tweede bevoegde en bekwame persoon gecontroleerd of het juiste middel in de juiste dosering wordt gegeven. Er is onduidelijkheid of een geneesmiddel verstrekt/toegediend is. Door de standaard of juist wisselende bezoektijden van de thuiszorg krijgen cliënten medicatie op het verkeerde tijdstip. 5 Bekwaamheid en (bij)scholing Risicoaspecten a b c De organisatie heeft geen registratie van de bevoegd- en bekwaamheden van medewerkers met betrekking tot handelingen rond geneesmiddelen. Onvoldoende kennis en bekwaamheid bij de thuiszorgmedewerkers, die hulp bij de medicatie bieden, voor het goed kunnen uitzetten en toedienen van geneesmiddelen met een bijzondere toedieningsvorm. Onvoldoende (bij)scholing over geneesmiddelen en voorbehouden en risicovolle handelingen bij de thuiszorgmedewerkers die hulp bij de medicatie bieden. 6 Kwaliteitszorg 6.1 Kwaliteitssysteem Risicoaspecten a b c d e Er is geen beschrijving van de procedure farmaceutische zorg. De procedures/protocollen rond het medicatieproces worden niet of sporadisch geëvalueerd. Er is geen coördinator farmaceutische zorg. Er is geen of nauwelijks initiatief bij de thuiszorgorganisatie voor samenwerking met de apothekers. Er is geen of nauwelijks initiatief bij de thuiszorgorganisatie voor samenwerking met de huisartsen. Pagina 18 van 28

19 6.2 Omgaan met fouten a b c d Risicoaspecten Er bestaat een kans dat medicatiefouten zich blijven herhalen omdat fouten niet gemeld worden. Van gemaakte medicatiefouten wordt niet geleerd omdat ze niet besproken en geanalyseerd worden in een daartoe opgerichte commissie. Er is geen verbetering van de veiligheid bij het omgaan met geneesmiddelen omdat acties/verbeteringen n.a.v. de gemaakte medicatiefouten uitblijven. Er vindt geen terugkoppeling plaats naar de melder over de afhandeling van de MIC-melding. Pagina 19 van 28

20 BIJLAGE 4 Overzicht normen per thema 1 Medicatiegegevens cliënt norm Onderwerp: medicatieopdracht Bij het aannemen van het recept controleert de apotheek of de voorschriften correct zijn en of het recept administratief in orde is. Bij gebreken of onduidelijkheden vraagt de apotheek aanvullende informatie op, zodat het recept verantwoord verwerkt kan worden (NAN 2006). Voorschrijvend arts neemt onvoldoende verantwoordelijkheid bij start van infuusbehandeling Bij de aanvang van de infuusbehandeling in de thuissituatie moet een (schriftelijke) opdracht 1 van de voorschrijvend arts aanwezig zijn. De voorschrijvend arts is, conform de Wet BIG, opdrachtgever en moet zorgen voor een schriftelijke opdracht voor de infuusbehandeling thuis. Het uitvoeringsverzoek bevatte niet altijd die elementen die minimaal van belang zijn voor een duidelijke en eenduidige opdracht. Een recept is geen uitvoeringsverzoek of schriftelijke opdracht van de arts. Enkele organisaties gingen van start met de behandeling zonder uitvoeringsverzoek. Daarnaast moet de voorschrijvend arts zich er, conform de Wet BIG, van vergewissen dat de verpleegkundige aan wie de opdracht is gegeven, bekwaam is. In een klein aantal gevallen is dit middels een raam-overeenkomst tussen het ziekenhuis of de huisartsenpraktijk en de thuiszorgorganisatie opgelost. De voorschrijvend arts is zich te weinig bewust van het feit dat hij/zij de bekwaamheid van de uitvoerend verpleegkundige moet nagaan; de arts gaat er te gemakkelijk van uit dat het wel goed zit. (Infuuspompen in de thuissituatie; een goede ontwikkeling, maar toepassing moet veiliger. IGZ 2009) Is een schriftelijke opdracht noodzakelijk? Voor het uitvoeren van een voorbehouden handeling is een opdracht noodzakelijk, maar de Wet BIG stelt geen eisen aan de vorm waarin de opdracht wordt gegeven, schriftelijk of mondeling. De wet stelt aan het geven en uitvoeren van opdrachten algemene zorgvuldigheidseisen. De mate van zorgvuldigheid wordt vooral bepaald door de handelwijze van beroepsbeoefenaren. Het is bijvoorbeeld gewenst om, ook bij mondelinge opdrachten, de datum en de naam van de opdrachtgever en de opdrachtnemer in de rapportage schriftelijk vast te leggen. Zo kan te allen tijde worden nagegaan wanneer en door wie de opdracht is gegeven en aangenomen. Om misverstanden te voorkomen, is het aan te bevelen om met schriftelijke opdrachten van de arts te werken. Als een verpleegkundige 's avonds telefonisch de opdracht van de arts krijgt om bepaalde medicatie intraveneus toe te dienen, kan de verpleegkundige de opdracht ter plekke noteren en controleren door deze opnieuw voor te lezen aan de arts. Het verdient aanbeveling deze mondelinge opdracht schriftelijk door de arts te laten bevestigen. Een schriftelijke opdracht van de arts kan een extra mogelijkheid tot controle zijn voor beide partijen. 1 De schriftelijke opdracht wordt uitvoeringsverzoek genoemd. Pagina 20 van 28

21 Daarnaast heeft een schriftelijke opdracht een betere bewijskracht als er iets misgaat. (Onder Voorbehoud. Informatie over de bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen in de Wet BIG. VWS 1996) Onderwerp: medicatieoverzicht Bij iedere mutatie in medicatie wordt een nieuw medicatieoverzicht aangemaakt. Indien de apotheker de medicatie uitzet, zorgt die daarvoor. De voorschrijver, de huisarts maar ook een waarnemer of specialist, moet altijd over een actueel en valide medicijnoverzicht kunnen beschikken. Bij bezoek aan een specialist of ziekenhuisopname gaat zo n medicatieoverzicht mee. (Handreiking medische en farm. zorg in een verzorgingshuis en thuis. LHV, 2004) Als de geneesmiddelen door de apotheek worden uitgezet, dan wordt er bij iedere levering een toedieningslijst gemaakt. (Complexe ouderenzorg in verzorgingshuis en thuis, LHV, NHG, NVVA en KNMP, april 2009) De voorschrijver is er voor verantwoordelijk zich ervan te vergewissen dat hij het actuele medicatieoverzicht bij aanvang van de behandeling heeft. (Handreikingen voor zes overdrachtssituaties, bijlage bij richtlijn overdracht van medicatiegegevens in de keten 2008) De openbaar apotheker is ervoor verantwoordelijk om bij elke ter handstelling een afleveroverzicht en een gebruiksschema mee te geven aan de cliënt of diens vertegenwoordiger en deze af te geven aan de zorgorganisatie (thuiszorg of verzorgingshuis). (Handreikingen voor zes overdrachtssituaties, bijlage bij de richtlijn overdracht van medicatiegegevens in de keten 2008) De zorgorganisatie is verantwoordelijk voor het bijhouden van de toedienregistratie. (Handreikingen voor zes overdrachtssituaties, bijlage bij de richtlijn overdracht van medicatiegegevens in de keten 2008) Het geneesmiddelendistributieprotocol als kwaliteitsborging Het geneesmiddelendistributieprotocol regelt alle stappen in het farmaceutisch proces en per stap wie voor wat verantwoordelijk is en volgens welke instructies. Dit vanaf het moment van voorschrijven tot en met het gebruik van het geneesmiddel. Er zijn garanties ingebouwd voor kwaliteitsborging, bijvoorbeeld aftekenen wie wat gedaan heeft. De cliënten worden, aan de hand van hun eigen wensen en het oordeel van de huisarts, ingedeeld naar de mate van begeleiding bij medicijngebruik: regelt medicatie zelfstandig; krijgt medicatie in uitgezette vorm per week; idem per dag; idem op tijdstip dat medicatie is voorgeschreven; idem plus begeleiding bij en controle op inname. (Complexe ouderenzorg in verzorgingshuis en thuis, LHV, NHG, NVVA en KNMP, april 2009) Pagina 21 van 28

22 2 Protocollen norm Professionele kwaliteit van zorgverleners Deskundigheid: De zorgverlener werkt vakkundig, zelfstandig, methodisch en resultaatgericht volgens het zorg-/leefplan; De zorgverlener past richtlijnen/protocollen toe, die gebaseerd zijn op actuele kennis volgens professionele, algemeen aanvaarde standaarden; De zorgverlener blijft binnen de grenzen van zijn bekwaamheid en bevoegdheid en verwijst zo nodig door naar andere disciplines; De zorgverlener is in staat om adequaat samen te werken met collega s, andere disciplines, mantelzorger, vrijwilligers, zodat de continuïteit in zorg gewaarborgd is. (Kwaliteitskader Verantwoorde zorg, Stuurgroep Verantwoorde zorg 2010) Wat is de waarde van protocollen? In toenemende mate wordt in instellingen gebruik gemaakt van protocollen: richtlijnen voor het handelen van beroepsbeoefenaren. Een protocol kan de kwaliteit van het handelen van de beroepsbeoefenaar ondersteunen. In zo'n protocol is vaak een checklist opgenomen van uit te voeren handelingen. Ook kan een protocol nauwkeurig aangeven wie waarvoor verantwoordelijk is en hoe te handelen als het mis dreigt te gaan. De bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen leent zich goed voor uitwerking in protocollen. Een verpleegkundige die een opdracht tot een protocollair vastgelegde voorbehouden handeling aanvaardt, is dan verantwoordelijk voor een juiste manier van uitvoeren, in overeenstemming met het protocol. Het verdient aanbeveling om alle handelingen die nodig zijn om de opdracht naar behoren uit te voeren in het protocol op te nemen. Betreft het bijvoorbeeld een opdracht tot het toedienen van een bepaalde injectie, dan wordt in het protocol ook de handeling optrekken van de vloeistof beschreven. De opdrachtnemer is er in dat geval ook voor verantwoordelijk dat de juiste hoeveelheid van het juiste preparaat wordt toegediend. Een protocol kan ook als middel dienen voor een toetsing achteraf, door de beroepsbeoefenaar zelf, zijn collega's of bijvoorbeeld de tuchtrechter. (Onder Voorbehoud. Informatie over de bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen in de wet BIG. VWS 1996) Kerntaak: Evalueren van zorgproces en zorgproduct De evaluatie heeft zowel betrekking op het verpleegproces als op het totale zorgproces en de gebruikte producten toegepast in de woon- en leefsituatie van de zorgvrager. Bij de evaluatie binnen het verpleegproces gaat het om het beoordelen van het effect van de verpleegkundige zorg en om de samenwerking met de zorgvrager en zijn mantelzorg in of rond zijn woon- en leefomgeving. Het evalueren van het totale zorgproces heeft vooral betrekking op de kwaliteit (zoals efficiëntie en effectiviteit) van de zorgverlening, de samenwerking met Pagina 22 van 28

23 andere disciplines en de tevredenheid van de zorgvrager over de organisatie van de zorg in zijn woon- en leefsituatie. De bevindingen worden op transparante wijze vastgelegd in het integrale verpleegplan. Hierdoor worden het zorgaanbod en de resultaten zichtbaar en bespreekbaar en kan een instelling zich toeleggen op kwaliteitseisen en erkenning van het zorgaanbod. Competentie: Deze zijn conform de beschrijving in het verpleegkundig beroepsprofiel, alwaar naar wordt verwezen. (MGZ verpleegkundige. Landelijke Vereniging Wijkverpleegkundigen, 2004) 3 Bewaring Norm Geen normen. 4 Uitzetten en toedienen Norm Uitzetten Het uitzetten van medicatie bij de patiënt thuis door verpleegkundigen van de thuiszorg valt sinds 1 september 2008 niet meer onder de AWBZ maar onder de Zorgverzekeringswet. Het behoort tot de taak en verantwoordelijkheid van de apotheker om medicijnen op een voor de patiënt passende wijze aan te leveren. (Complexe ouderenzorg in verzorgingshuis en thuis, LHV, NHG, NVVA en KNMP, april 2009) Als de apotheek geneesmiddelen uitzet, wordt er bij elke levering een volledige toedieningslijst gemaakt. (Complexe ouderenzorg in verzorgingshuis en thuis, LHV, NHG, NVVA en KNMP, april 2009) 2 De apotheek draagt zorg voor aflevering van geneesmiddelen in geïndividualiseerde distributievormen op geleide van de zorgbehoefte van de patiënt. De apotheek heeft een vastgelegd beleid voor het zelf uitvoeren of het overdragen van het voor aflevering gereedmaken van geneesmiddelen in geïndividualiseerde distributievormen. De apotheek die een geneesmiddel gereedmaakt in een geïndividualiseerde distributievorm, draagt zorg voor de kwaliteit van de geïndividualiseerde distributievorm (NAN 2006). Klaarmaken en uitzetten geneesmiddelen Het uitzetten van de middelen per patiënt gebeurt bij voorkeur reeds in de apotheek. Er zijn handmatige systemen (blister) en geautomatiseerde distributiesystemen (baxter). In beide gevallen worden de medicijnen per patiënt per innamemoment verpakt, met alle bijbehorende gegevens (naam patiënt, inhoud, toedieningswijze, tijdseenheid van inname). 2 Het hoofdstuk over de thuissituatie verwijst naar het hoofdstuk over het verzorgingshuis waar deze norm staat. Pagina 23 van 28

24 (Complexe ouderenzorg in verzorgingshuis en thuis, LHV, NHG, NVVA en KNMP, april 2009) Verstrekken aan de bewoner Het moet inzichtelijk zijn dat de bewoner de medicatie daadwerkelijk heeft gekregen (aftekenen). Indien voor de bewoner ook toezicht op inname is afgesproken, dient ook daarop controle te zijn. (Handreiking medische en farm. zorg in een verzorgingshuis en thuis. LHV, 2004) Toedienen De zorgorganisatie is verantwoordelijk voor het bijhouden van de toedienregistratie. (Handreikingen voor zes overdrachtssituatie, Bijlage bij de richtlijn overdracht van medicatiegegevens in de keten 2008) Verstrekken aan de bewoner Het moet inzichtelijk zijn dat de bewoner de medicatie daadwerkelijk heeft gekregen (aftekenen). Indien voor de bewoner ook toezicht op inname is afgesproken, dient ook daarop controle te zijn. (Complexe ouderenzorg in verzorgingshuis en thuis, LHV, NHG, NVVA en KNMP, april 2009) De zorgorganisatie is verantwoordelijk voor het bijhouden van de toedienregistratie. (Handreikingen voor zes overdrachtssituaties, bijlage bij de richtlijn overdracht van medicatiegegevens in de keten 2008) Te nemen maatregelen door de thuiszorgorganisaties: Stel uitsluitingscriteria vast voor de toepassing van infuusbehandeling in de thuissituatie. Houd daarbij rekening met de opbouw van de opleiding en de competenties van de medewerkers. Start niet met een infuusbehandeling voordat het uitvoeringsverzoek aanwezig is. Stel beleid vast voor het bekwaam houden van medewerkers. Zorg voor het op peil brengen en houden van de rekenvaardigheid van de medewerkers. Medewerkers moeten zich bewust zijn van de eigen rekenvaardigheid en zo nodig voorzorgsmaatregelen treffen om fouten te voorkomen. Zorg voor de mogelijkheden van een dubbelcheck bij het berekenen van de inloopsnelheid van de infuusvloeistof. Zorg voor beleid op de dubbelcheck van het instellen van de pomp, een dubbelcheck waar dit geregeld kan worden en anders moet er het beleid zijn dat de verpleegkundige bij twijfel tenminste een collega raadpleegt. Overleg vooraf kan een herstelmoment zijn van (bijna-)fouten. Instrueer de patiënt en/of mantelzorger voldoende als deze een taak in de infuusbehandeling krijgt toebedeeld. (Infuuspompen in de thuissituatie; een goede ontwikkeling, maar toepassing moet veiliger. IGZ 2009) Pagina 24 van 28

25 5 Bekwaamheid en (bij)scholing norm Professionele kwaliteit van zorgverleners Deskundigheid: De zorgverlener werkt vakkundig, zelfstandig, methodisch en resultaatgericht volgens het zorg-/leefplan; De zorgverlener past richtlijnen/protocollen toe, die gebaseerd zijn op actuele kennis volgens professionele, algemeen aanvaarde standaarden; De zorgverlener blijft binnen de grenzen van zijn bekwaamheid en bevoegdheid en verwijst zonnodig door naar andere disciplines; De zorgverlener is in staat om adequaat samen te werken met collega s, andere disciplines, mantelzorger, vrijwilligers, zodat de continuïteit in zorg gewaarborgd is. (Kwaliteitskader Verantwoorde zorg, Stuurgroep Verantwoorde zorg 2010) Voldoende en bekwame zorgverleners De zorgaanbieder voorziet in voldoende capaciteit om alle geïndiceerde zorguren te kunnen leveren. De zorgverlening wordt ingezet op basis van indicatie. De zorgorganisatie zorgt voor de benodigde interne scholing en deskundigheidsbevordering. De zelfstandig opererende zorgverleners dragen zelf zorg voor hun deskundigheidsbevordering. Zorgverleners in organisaties worden in staat gesteld om nieuwe kennis op te doen en zich nieuwe vaardigheden eigen te maken. Door middel van inwerkprogramma's, functioneringsgesprekken, teambesprekingen en werkoverleg wordt het deskundigheidsniveau op peil gehouden. Er wordt hierbij rekening gehouden met de door de beroepsorganisaties opgestelde competentieprofielen voor bepaalde handelingen en taken. Er wordt gebruik gemaakt van instrumenten die door de beroepsorganisaties zijn ontwikkeld. Voorbehouden en risicovolle handelingen worden uitgevoerd door daartoe bevoegde en bekwame medewerkers. (Kwaliteitskader Verantwoorde zorg, Stuurgroep Verantwoorde zorg 2010) Deelkwalificatie 304: Verplegende elementen De afgestudeerde [verzorgende of Vigger] kan verpleegtechnische handelingen uitvoeren met inachtneming van de noodzakelijke voorzorgsmaatregelen, procedures en voorschriften. De afgestudeerde kan medicijnen toedienen. Dat betekent: 1 het medicijngebruik controleren; 2 het medicijngebruik registreren; 3 medicijnen uitzetten; 4 medicijnen toedienen: - oraal - rectaal - vaginaal - via de huid - via de slijmvliezen 5 medicijnen toedienen - via de luchtwegen 6 medicijnen toedienen per injectie Pagina 25 van 28

26 - subcutaan - intramusculair 7 oplossingen en verdunningen maken (Gekwalificeerd voor de Toekomst, 1996, Eindtermen voor verpleging en verzorging) Naast de geneesmiddelendistributie kan op verzoek van de thuiszorg de apotheek ook diensten verlenen voor Instructie en klinische lessen voor verzorgenden Bijvoorbeeld over inhalatietechniek hoe en wanneer medicijnen innemen acceptabele en niet-acceptabele bijwerkingen van geneesmiddelen. (Complexe ouderenzorg in verzorgingshuis en thuis, LHV, NHG, NVVA en KNMP, april 2009) Delegatie van medische taken aan verzorgingshuis/thuiszorg Te delegeren zijn onder meer verzorgen van AP en UP inbrengen van een blaascatheter * blaasspoelen meten van bloedsuiker meten van bloeddruk injecteren i.m en sc. * strippen van urine geven klysma wondverzorging toedienen van O2 het geven van sondevoeding*. De * gemerkte taken zijn voorbehouden handelingen. Voor deze laatste (sondevoeding) is alleen het inbrengen voorbehouden. Wet BIG Er dienen vooraf afspraken te zijn over wijze van aanvragen en de garanties voor voldoende deskundigheid van het personeel. Bij voorbehouden en niet voorbehouden doch risicovolle taken worden instructies altijd schriftelijk gegeven. Dit kan via het zorgdossier en/of de instructies moeten via protocollen duidelijk zijn. De huisarts dient zich ervan te vergewissen dat de betreffende medewerker voldoende deskundig is (via algemene afspraken met het verzorgingshuis over het deskundigheidsniveau). Een medewerker die niet bekwaam is, is ook niet bevoegd. Een medewerker die zichzelf onvoldoende bekwaam acht moet een opdracht weigeren (eisen wet BIG). (Complexe ouderenzorg in verzorgingshuis en thuis, LHV, NHG, NVVA en KNMP, april 2009) De Wet BIG stelt de volgende voorwaarden: De opdrachtgever is deskundig en bekwaam tot het stellen van de indicatie; De opdrachtgever geeft aanwijzingen en zorgt er voor dat toezicht en Pagina 26 van 28