Kwetsbaar zwanger. Kind en Gezin. Kristien Roelens Martine Meulebroek UZ Gent. 25 oktober 2012

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Kwetsbaar zwanger. Kind en Gezin. Kristien Roelens Martine Meulebroek UZ Gent. 25 oktober 2012"

Transcriptie

1 Kwetsbaar zwanger Kind en Gezin Kristien Roelens Martine Meulebroek UZ Gent 25 oktober

2 Indeling Tieners en zwangerschap Lage SES en zwangerschap Migranten en zwangerschap Geweld en zwangerschap Besluit 2

3 Indeling Tieners en zwangerschap Lage SES en zwangerschap Migranten en zwangerschap Geweld en zwangerschap Besluit 3

4 Tienerzwangerschappen in Vlaanderen Percentage tienerzwangerschappen in 2011 (SPE): 1,8% Percentage tienerzwangerschappen bij primipara (SPE) ,1 4,3 3,8 3,9 3,6 4,0 3,7 3,7 3,5 3,4 Percentage tienerzwangerschappen bij multipara (SPE) ,5 0,5 0,5 0,5 0,4 0,5 0,5 0,5 0,4 0,5 4

5 Abortus bij tieners Aantal zwangerschapsafbrekingen bij <20jarigen België 5

6 Abortus bij tieners Abortuscijfer, abortusratio, zwangerschapscijfer Vlaams gewest jarigen 6

7 Abortus bij tieners Abortuscijfer bij tieners in België 4, jarigen: jarigen: 8 Brussels jarigen: 20 = 2% van Brusselse meisjes tussen 15 en 19 jaar 7

8 Uitkomst zwangerschap bij tieners Shrim

9 Uitkomst zwangerschap bij tieners Bij lack of paternal involvment ) slechtere uitkomst (Alio 2011) Meer risico op ongezond gedrag (roken, alcohol, SOA etc..) Meer risico op financiële onzekerheid Lagere SES Meer geweld tijdens de zwangerschap Wel minder diabetes, hypertensie, thrombose etc, zeker bij tieners zonder andere risicofactoren KCE (2004): tienerzwangerschap < 16 jaar: hoog-risico 9

10 Indeling Tieners en zwangerschap Lage SES en zwangerschap Migranten en zwangerschap Geweld en zwangerschap Besluit 10

11 SES en perinatale uitkomst Vlaanderen Administratie Gezondheidszorg van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (strook D van geboorteakte) SPE gegevens 1999 Studieconcept: Risicofactoren -> zwangerschapsproces -> perinatale uitkomst Sociale factor ~opleidingsgraad moeder Geen of lager onderwijs (LO) Lager Middelbaar (LM) Hoger Middelbaar (HM) Hoger Onderwijs (HO) 11

12 SES en perinatale uitkomst in Vlaanderen Relatie tussen Opleiding moeder en perinatale sterfte (%) Foetale Vroeg-neonatale Perinatale Kindersterfte LO 1,1 0,4 1,6 0,8 LM 0,6 0,3 0,9 0,6 HM 0,4 0,2 0,6 0,4 HO 0,2 0,2 0,4 0,4 12

13 SES en perinatale uitkomst in Vlaanderen 13

14 Ronsmans Lancet

15 Indeling Tieners en zwangerschap Lage SES en zwangerschap Migranten en zwangerschap Geweld en zwangerschap Besluit 15

16 Migranten en maternale morbiditeit/mortaliteit 16

17 Migranten en maternale morbiditeit/mortaliteit 17

18 Marokkaanse vrouwen Meer HIV Hogere perinatale mortaliteit Meer macrosomie Marokkaanse en Turkse vrouwen Meer GBS Meer diabetes, minder hypertensie Meer baby s < 2500g Belgische vrouwen Meer sectio, meer inductie, meer epidurale 18

19 Migranten en toegang tot prenatale zorg 19

20 Indeling Tieners en zwangerschap Lage SES en zwangerschap Migranten en zwangerschap Geweld en zwangerschap Besluit 20

21 21

22 Risicofactoren van geweld 22

23 Patroon van geweld Toename in de tijd Progressief erger en frequenter Cyclus van geweld Toename spanning Vergeving Gewelddadige episodes 23

24 Zwangerschapscomplicaties na geweld Ongewenste zwangerschap en abortus provocatus SOA Stress, depressie, angst Middelenmisbruik Vroeggeboorte, p-prom, chorioamnionitis Abruptio placentae Maternale sterfte 24

25 Besluit Vele zwangeren zijn kwetsbaar Rol van Gezondheidswerkers Detectie (screening) Adequate opvolging Adequate doorverwijzing (Kind en Gezin).. 25

Zwangerschap & partnergeweld

Zwangerschap & partnergeweld Zwangerschap & partnergeweld Dra. An-Sofie Van Parys Dra. Ines Keygnaert Prof. dr. Marleen Temmerman Prof. dr. Kristien Roelens 16 mei 2013 Symposium Geweld & Hulpverlening, Jan Yperman Gezondheid & welzijn:

Nadere informatie

Disclosure belangen. (potentiële) belangenverstrengeling. Geen. Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven.

Disclosure belangen. (potentiële) belangenverstrengeling. Geen. Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven. Disclosure belangen (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Bedrijfsnamen Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding

Nadere informatie

Voorwoord 13. Hoofdstuk 1 Fysiologisch en anatomisch rappel 15

Voorwoord 13. Hoofdstuk 1 Fysiologisch en anatomisch rappel 15 Inhoudstafel Voorwoord 13 Hoofdstuk 1 Fysiologisch en anatomisch rappel 15 1.1 Menstruele cyclus 15 1.1.1 Ovulatie 15 1.1.2 Menstruele cyclus ter hoogte van het endometrium 17 1.2 Gametogenese 18 1.3 De

Nadere informatie

Tienerzwangerschappen: De gevolgen voor moeder en baby op korte en lange termijn.

Tienerzwangerschappen: De gevolgen voor moeder en baby op korte en lange termijn. Tienerzwangerschappen: De gevolgen voor moeder en baby op korte en lange termijn. Bachelorproef aangeboden tot het verkrijgen van het diploma Bachelor Vroedkunde Auteur: Lindsay Beeckman Interne promotor:

Nadere informatie

Moeders van Rotterdam

Moeders van Rotterdam Moeders van Rotterdam Sociale Verloskunde Dr. Hanneke de Graaf, sr. onderzoeker afdeling verloskunde Erasmus MC en namens Erasmus MC directeur/bestuurder Geboortecentrum Sophia Inleiding Vastgesteld is

Nadere informatie

Gezondzwangerworden. be PASCALE MOKANGI, ILSE DELBAERE, HANS DE STEUR

Gezondzwangerworden. be PASCALE MOKANGI, ILSE DELBAERE, HANS DE STEUR Gezondzwangerworden. be PASCALE MOKANGI, ILSE DELBAERE, HANS DE STEUR Hoe word je gezond zwanger? De eerste 8 weken van de zwangerschap zijn cruciaal Alle organen vormen en ontwikkelen zich in deze periode

Nadere informatie

2. Groei allochtone bevolking fors minder

2. Groei allochtone bevolking fors minder 2. Groei allochtone bevolking fors minder In 23 is het aantal niet-westerse allochtonen met 46 duizend personen toegenomen, 19 duizend minder dan een jaar eerder. De verminderde groei vond vooral plaats

Nadere informatie

Vlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.1 - Oktober 2008-621-

Vlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.1 - Oktober 2008-621- Vlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.1 - Oktober 2008-621- VLAAMS PARLEMENT SCHRIFTELIJKE VRAGEN STEVEN VANACKERE VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Vraag nr. 321 van 9 september

Nadere informatie

Inleiding Visie Veranderingen in 2016 Verantwoording

Inleiding Visie Veranderingen in 2016 Verantwoording Jaarverslag 2016 Inleiding Het jaarverslag van 2016 is een overzicht van de activiteiten van Zwanger in Brussel. Eén van de grote veranderingen in 2016 was de oprichting van onze CVBA. Sinds 1 januari

Nadere informatie

Grootstedelijke perinatale gezondheid Aanvalsplan Perinatale Sterfte Rotterdam

Grootstedelijke perinatale gezondheid Aanvalsplan Perinatale Sterfte Rotterdam Grootstedelijke perinatale gezondheid Aanvalsplan Perinatale Sterfte Rotterdam Eric A.P. Steegers, Verloskunde en Prenatale Geneeskunde, Erasmus MC, Rotterdam Rotterdam circa 9000 zwangeren per jaar 5000

Nadere informatie

BIJLAGE FACTSHEET HERHAALDE ABORTUS IN NEDERLAND

BIJLAGE FACTSHEET HERHAALDE ABORTUS IN NEDERLAND BIJLAGE FACTSHEET HERHAALDE ABORTUS IN NEDERLAND zde De factsheet is onderdeel van het Impulsprogramma preventie ongewenste tienerzwangerschap, dat door Rutgers, Soa Aids Nederland en Fiom uitgevoerd wordt,

Nadere informatie

GBS. Inhoud. GBS algemeen GBS epidemiologie Early onset GBS /late onset GBS Preventie richtlijnen 2003 Wat is nieuw? NVKVV. Kristien Roelens UZ Gent

GBS. Inhoud. GBS algemeen GBS epidemiologie Early onset GBS /late onset GBS Preventie richtlijnen 2003 Wat is nieuw? NVKVV. Kristien Roelens UZ Gent GBS NVKVV Kristien Roelens UZ Gent 20 maart 2012 1 1 Inhoud GBS algemeen GBS epidemiologie Early onset GBS /late onset GBS Preventie richtlijnen 2003 Wat is nieuw? 2 1 Inhoud GBS algemeen GBS epidemiologie

Nadere informatie

Zorgpaden Indeling. Low risk A

Zorgpaden Indeling. Low risk A Zorgpaden Indeling Low risk A Zorg door 1 e lijnsverloskundige Kennismakings-, voorlichtingsconsult in het ziekenhuis indien gewenst Plaats partus te bepalen door zwangere Gezonde nullipara Gezonde zwangere

Nadere informatie

Toelichting... 3 Cijfers... 3 Meisjes... 3 Vrouwen... 3 Kenmerken... 4 Meisjes... 4 Vrouwen... 4 Keuzes... 5 Zelf opvoeden... 5 Afstand ter adoptie

Toelichting... 3 Cijfers... 3 Meisjes... 3 Vrouwen... 3 Kenmerken... 4 Meisjes... 4 Vrouwen... 4 Keuzes... 5 Zelf opvoeden... 5 Afstand ter adoptie Toelichting... 3 Cijfers... 3 Meisjes... 3 Vrouwen... 3 Kenmerken... 4 Meisjes... 4 Vrouwen... 4 Keuzes... 5 Zelf opvoeden... 5 Afstand ter adoptie en pleegzorg... 5 Abortus... 5 Hulp... 6 Referenties...

Nadere informatie

Perinataal project WGC DE Brug en WGC Medikuregem

Perinataal project WGC DE Brug en WGC Medikuregem Perinataal project WGC DE Brug en WGC Medikuregem Het BBBru-team! - Karlijn de Goede - Samira Gharbaoui - Catherine Geypen - Caroline Massy BBBru Een project van twee Brusselse wijkgezondheidscentra De

Nadere informatie

Internationale positie van Nederlandse geboortezorg is verbeterd

Internationale positie van Nederlandse geboortezorg is verbeterd Voor dit bericht geldt een embargo tot maandag 26 november 2018, 09.05 uur Utrecht, 26-11-2018 EURO-PERISTAT 2018 over cijfers uit 2015 Internationale positie van Nederlandse geboortezorg is verbeterd

Nadere informatie

Obesitas en zwangerschap, bevalling en kraambed

Obesitas en zwangerschap, bevalling en kraambed Obesitas en zwangerschap, bevalling en kraambed Algemene informatie Obesitas is een van de snelst groeiende gezondheidsproblemen in de Westerse wereld. Naarmate de mate van obesitas onder vrouwen toeneemt,

Nadere informatie

Inhoud. 0 Etnische diversiteit in de medische praktijk: een introductie. Casuïstiek. herkomst voor zorgverlening door artsen... 8

Inhoud. 0 Etnische diversiteit in de medische praktijk: een introductie. Casuïstiek. herkomst voor zorgverlening door artsen... 8 XI 0 Etnische diversiteit in de medische praktijk: een introductie 0.1 Inleiding............................................................................. 2 0.2 Mensen van allochtone herkomst in Nederland......................................

Nadere informatie

Samenvatting Veranderingen in het vroege leven: transitie in zwangerschaps- en geboorte-uitkomsten in Zuid-India

Samenvatting Veranderingen in het vroege leven: transitie in zwangerschaps- en geboorte-uitkomsten in Zuid-India Samenvatting Veranderingen in het vroege leven: transitie in zwangerschaps- en geboorte-uitkomsten in Zuid-India Inleiding Risicofactoren en processen tijdens de prenatale periode, de geboorte, en de neonatale

Nadere informatie

Resultaten voor Vlaamse Gemeenschap Prenatale opvolging Gezondheidsenquête, België, 1997

Resultaten voor Vlaamse Gemeenschap Prenatale opvolging Gezondheidsenquête, België, 1997 6.7.1.1. Inleiding Algemeen wordt erkend dat de prenatale consultaties een fundamentele rol spelen inzake de gezondheid van de moeder en het toekomstige kind, maar de rol van respectievelijk de huisarts,

Nadere informatie

Sociale verschillen in gezondheid: inleiding op het thema

Sociale verschillen in gezondheid: inleiding op het thema 10/10/2015 Medisch Psychologische Dag Domus Medica Sociale verschillen in gezondheid: inleiding op het thema Prof. Dr. Sara Willems Vakgroep Huisartsgeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg Sara.Willems@ugent.be

Nadere informatie

BMI protocol. Doel protocol Gezamenlijk protocol van de 1 e en 2 e lijn met als doel een eenduidig beleid voor alle zwangeren met een BMI > 30.

BMI protocol. Doel protocol Gezamenlijk protocol van de 1 e en 2 e lijn met als doel een eenduidig beleid voor alle zwangeren met een BMI > 30. BMI protocol Doel protocol Gezamenlijk protocol van de 1 e en 2 e lijn met als doel een eenduidig beleid voor alle zwangeren met een BMI > 30. BMI onderverdeling (kg/m2) Ondergewicht: BMI

Nadere informatie

24 weken zwanger en dan? Kansen, onmogelijkheden, resultaten en toekomst

24 weken zwanger en dan? Kansen, onmogelijkheden, resultaten en toekomst 24 weken zwanger en dan? Kansen, onmogelijkheden, resultaten en toekomst Dr. J.J. Duvekot, gynaecoloog/perinatoloog Moeder en Kind Centrum subafdeling verloskunde en prenatale geneeskunde Erasmus MC, Rotterdam

Nadere informatie

Persconferentie van de ministers Vanhengel en Cerexhe. Brusselse babyboom: de recentste gegevens over de gezondheid van pasgeborenen

Persconferentie van de ministers Vanhengel en Cerexhe. Brusselse babyboom: de recentste gegevens over de gezondheid van pasgeborenen Persconferentie van de ministers Vanhengel en Cerexhe Brusselse babyboom: de recentste gegevens over de gezondheid van pasgeborenen Vrijdag 1 februari om 12u30 Elisabeth ziekenhuis PERSDOSSIER Op vraag

Nadere informatie

Opzet. Methode. Inleiding. Resultaten. Conclusie. Martine Eskes, Adja Waelput, Sicco Scherjon, Klasien Bergman en Anita Ravelli

Opzet. Methode. Inleiding. Resultaten. Conclusie. Martine Eskes, Adja Waelput, Sicco Scherjon, Klasien Bergman en Anita Ravelli Martine Eskes, Adja Waelput, Sicco Scherjon, Klasien Bergman en Anita Ravelli Een kwart van de aterme perinatale sterfte betreft SGA (

Nadere informatie

Signaleren en handelen bij seksueel & huiselijk geweld

Signaleren en handelen bij seksueel & huiselijk geweld Signaleren en handelen bij seksueel & huiselijk geweld Acute Zorgregio Oost 2015 Drs. Loes Veraart Schelfhout, huisarts n.p. aandachtsfunctionaris HAP Arnhem e.o. Drs. Marie Louise Moors, SEH arts Radboudumc,

Nadere informatie

Cultuursensitiviteit Partners in de geboortezorg 13 mei 2014

Cultuursensitiviteit Partners in de geboortezorg 13 mei 2014 Cultuursensitiviteit Partners in de geboortezorg 13 mei 2014 Helena Kosec Pharos h.kosec@pharos.nl 1 Inhoud Migranten definities Gezondheid epidemiologische verschillen Gezondheid verschillen in zorggebruik

Nadere informatie

Als het rommelt in de roze wolk. Marieke Bink-Buis verloskundige

Als het rommelt in de roze wolk. Marieke Bink-Buis verloskundige Als het rommelt in de roze wolk Marieke Bink-Buis verloskundige Inhoud presentatie Voorstellen Toename problematiek Belang van opsporen kwetsbare zwangeren Bedreiging zwangerschap Kwetsbaarheid herkennen

Nadere informatie

PROJECT ZOET ZWANGER DIABETESSYMPOSIUM 18 NOV 2013

PROJECT ZOET ZWANGER DIABETESSYMPOSIUM 18 NOV 2013 PROJECT ZOET ZWANGER DIABETESSYMPOSIUM 18 NOV 2013 INHOUDSTAFEL Achtergrondinformatie Project Zoet Zwanger: situering Resultaten project Zoet Zwanger Samenwerking 1 ste en 2 de lijn Aantal registraties

Nadere informatie

2011D04279 LIJST VAN VRAGEN TOTAAL

2011D04279 LIJST VAN VRAGEN TOTAAL 2011D04279 LIJST VAN VRAGEN TOTAAL 1 De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) noemt het opvallend dat het aantal abortussen vanaf 20 weken is toegenomen en veronderstelt dat dit verband houdt met de

Nadere informatie

ZORGPROGRAMMA PERINATALE GEESTELIJKE GEZONDHEID. Gilbert Lemmens Innovaties in de GGZ Gent 2017

ZORGPROGRAMMA PERINATALE GEESTELIJKE GEZONDHEID. Gilbert Lemmens Innovaties in de GGZ Gent 2017 ZORGPROGRAMMA PERINATALE GEESTELIJKE GEZONDHEID Gilbert Lemmens Innovaties in de GGZ Gent 2017 Zorgprogramma perinatale geestelijke gezondheid? Mentale stoornissen zijn meest voorkomende ziekten tijdens

Nadere informatie

Nederlands, Engels, Frans, Russisch, Turks, Arabisch, Perzisch, Bulgaars, Pools, Duits, Albanees, Roemeens, Spaans

Nederlands, Engels, Frans, Russisch, Turks, Arabisch, Perzisch, Bulgaars, Pools, Duits, Albanees, Roemeens, Spaans SCHEMATISCH OVERZICHT BESCHIKBARE INFORMATIE VOOR ANDERSTALIGEN VOOR ZWANGEREN EN ZORGVERLENERS VOOR ZWANGEREN THEMA BESCHIKBARE INFORMATIE BESCHIKBARE TALEN BRON Algemeen Algemene Nederlands, Engels http://deverloskundige.nl/over-deverloskundige/subtekstpagina/183/zwanger/

Nadere informatie

Een gezonde start? Cohorte 0-jarigen. Cohorte 0-jarigen: Aspecten van de gezondheid en groei van een Vlaamse geboortecohorte

Een gezonde start? Cohorte 0-jarigen. Cohorte 0-jarigen: Aspecten van de gezondheid en groei van een Vlaamse geboortecohorte Cohorte 0-jarigen Een gezonde start? Aspecten van de gezondheid en groei van een Vlaamse geboortecohorte Cécile Guérin - Mathieu Roelants Prof. dr. Karel Hoppenbrouwers Studiedag SWVG Leuven, 2 december

Nadere informatie

Kansrijke Start : samenwerken!

Kansrijke Start : samenwerken! Kansrijke Start : samenwerken! Wat doet de JGZ? Januari 2019 Lianne Verstraten, GGD Gelderland Midden Doel: Meer kinderen een kansrijke start geven Subdoelen: Meer kwetsbare ouders goed voorbereid met

Nadere informatie

6.7.1.1. Inleiding. Bespreking 5.3.7.1.2. pagina 1

6.7.1.1. Inleiding. Bespreking 5.3.7.1.2. pagina 1 6.7.1.1. Inleiding Algemeen wordt erkend dat de prenatale consultaties een fundamentele rol spelen inzake de gezondheid van de moeder en het toekomstige kind, maar de rol van respectievelijk de huisarts,

Nadere informatie

? Petra geeft aan dat ze probeert zwanger te worden en sinds kort in een traject zit van IVF (in vitro fertilisatie).

? Petra geeft aan dat ze probeert zwanger te worden en sinds kort in een traject zit van IVF (in vitro fertilisatie). MONDGEZONDHEID EN ZWANGERSCHAP CASUS 1 Karin de G., een 27-jarige patiënte is al van jongs af aan in de praktijk onder controle. Tot nu toe was er altijd sprake van een zeer goede mondhygiëne en zijn er

Nadere informatie

Signaleren en Bepreken van Seksueel misbruik Beter te vaak gevraagd dan niet besproken

Signaleren en Bepreken van Seksueel misbruik Beter te vaak gevraagd dan niet besproken Signaleren en Bepreken van Seksueel misbruik Beter te vaak gevraagd dan niet besproken Dr. S.H. Lo Fo Wong, huisarts en senior onderzoeker (Rotterdam/Nijmegen) Drs. K.A.W.L. van Rosmalen-Nooijens, huisarts

Nadere informatie

Obesitas en zwangerschap

Obesitas en zwangerschap Obesitas en zwangerschap Risico s en beleid Maaike Kloosterman-de Groot, verloskundige UMCG Casus G2P1 Algemene anamnese: BMI 42 (lengte 1.56 m en gewicht 102 kg) Reuma, zonder medicatie Primaire subfertiliteit

Nadere informatie

Prof Gunnar Naulaers

Prof Gunnar Naulaers Prof Gunnar Naulaers Ziekenhuis gestraft als jonge moeder te lang blijft Kate Middleton Asks Mother To Help With Princess Charlotte Instead Of Second Nanny Wordt de materniteit te veel als hotel gezien?

Nadere informatie

Perisur Preconceptie Suriname

Perisur Preconceptie Suriname Perisur Preconceptie Suriname ± 500.000 inhabitants Hindustani 27% (140 yr.) Creoles 18% Maroons 15% Indonesians 15% Mixed 12,5% Else 12,5% - Amer-Indians - Chinese (160 yr.) - Chinese (10 yr.) - Brazilians

Nadere informatie

Perinatale gegevens Bolle Buik Vroedvrouwenteam

Perinatale gegevens Bolle Buik Vroedvrouwenteam Perinatale gegevens 2010 2014 Bolle Buik Vroedvrouwenteam www.bollebuik.be info@bollebuik.be Inleiding: Het Bolle Buik vroedvrouwenteam bestaat ruim 20 jaar en heeft van de laatste 5 jaar statistische

Nadere informatie

Samenvatting hoofdstuk 1

Samenvatting hoofdstuk 1 Samenvatting Een van de hoofddoelen van dit proefschrift was het bestuderen van de perinatale gezondheid in de multi-etnische stad Amsterdam in Nederland. Zoals beschreven staat in hoofdstuk 1 bestudeert

Nadere informatie

!!! " #$ % &! % ' ( ' )& &"

!!!  #$ % &! % ' ( ' )& & !!! " #$ % &! % ' ( ' )& &" (*+ *' !, -!-./ -- 0*! -!!1 2 ( *-!01 2 ) *!31 2 )& * -0&*!-34, 0,!, $!0,! -0 )5&- "#$ ( *-!0 6 5!!02 02 7 05! -!! -!0 -&&3 895!!01 7 : -* ; < =$> 69 - =6+ 7 2 (, 9* 7< 1?/

Nadere informatie

Sekse en gender in hart- en vaatziekten: Implementatie in de praktijk

Sekse en gender in hart- en vaatziekten: Implementatie in de praktijk Sekse en gender in hart- en vaatziekten: Implementatie in de praktijk Dr Jeanine Roeters van Lennep Internist, Vascular Medicine Erasmus MC Rotterdam, The Netherlands email:j.roetersvanlennep@erasmusmc.nl

Nadere informatie

Onderzoeksnota: tienerzwangerschappen in België in cijfers van 1996 tot 2005 1

Onderzoeksnota: tienerzwangerschappen in België in cijfers van 1996 tot 2005 1 Onderzoeksnota: tienerzwangerschappen in België in cijfers van 1996 tot 2005 1 Marjolijn De Wilde [ Onderzoeksnota] 1. Inleiding Sinds de jaren 70 is de maatschappelijke zorg omtrent tienerzwangerschappen

Nadere informatie

Seksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties

Seksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties Seksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties Bijeenkomst bevordering seksuele gezondheid Noord Nederland en de rol van de zelforganisaties Drachten 15-3-2010 Bram Tuk Pharos, kennis en adviescentrum

Nadere informatie

Resultaten voor België Risicofactoren voor wiegendood Gezondheidsenquête, België, 1997

Resultaten voor België Risicofactoren voor wiegendood Gezondheidsenquête, België, 1997 6.7.4.1. Inleiding Er werd reeds vroeger bewezen dat een prematuur respiratoir systeem een oorzaak was voor wiegendood. Het gevaar bestond vooral tijdens de slaap. Met de huidige kennis van zaken zijn

Nadere informatie

Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING

Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities in Early Childhood Health The Generation R Study Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Sociaal-economische gezondheidsverschillen vormen een groot maatschappelijk

Nadere informatie

Ouders helpen beslissen: Counseling bij

Ouders helpen beslissen: Counseling bij Ouders helpen beslissen: Counseling bij prenatale testen Sindy Helsen, Stafmedewerker Fara 12-12-2013 1 1. Het beslissingsproces bij prenatale screening en diagnostiek 12-12-2013 2 3 belangrijke beslissingen:

Nadere informatie

Betreft: Perinatale Zorg in Nederland 2013

Betreft: Perinatale Zorg in Nederland 2013 Betreft: Perinatale Zorg in Nederland Auteur Redactie Tabellen, figuren en bijlagen Stichting Perinatale Registratie Nederland dhr.dr. H.A.A. Brouwers (NVK), dhr.prof.dr. H.W. Bruinse (NVOG), mw.dr. J.

Nadere informatie

Q&A ABORTUS PROVOCATUS 2008

Q&A ABORTUS PROVOCATUS 2008 Q&A ABORTUS PROVOCATUS 2008 Inleiding Vragen en antwoorden over het Nederlands beleid ten aanzien van abortus provocatus. Abortus provocatus (zwangerschapsafbreking) is in Nederland wettelijk geregeld

Nadere informatie

Vlaanderen kende in 2012 laagste aantal tienermoeders ooit

Vlaanderen kende in 2012 laagste aantal tienermoeders ooit Vlaanderen kende in 2012 laagste aantal tienermoeders ooit In 2012 bereikte het tienerouderschapscijfer in Vlaanderen een historisch laagterecord van 6 bevallingen per 1000 tieners (15-19 jaar). Ook in

Nadere informatie

Zoals ik in mijn inleiding al vertelde, wordt bijna een kwart van de meisjes tussen de 15 en 19 jaar moeder. (

Zoals ik in mijn inleiding al vertelde, wordt bijna een kwart van de meisjes tussen de 15 en 19 jaar moeder. ( Boekverslag door A. 1749 woorden 25 maart 2001 7.1 608 keer beoordeeld Vak Nederlands Inleiding Jaarlijks raken er in Nederland ongeveer 15.000 meisjes ongewenst zwanger. Wereldwijd wordt 1 op de 4 meisjes

Nadere informatie

Zwangerschap en geweld. NVKVV Congres 24 april 2009 Sylvia De Ryck en An-Sofie Van Parys

Zwangerschap en geweld. NVKVV Congres 24 april 2009 Sylvia De Ryck en An-Sofie Van Parys Zwangerschap en geweld NVKVV Congres 24 april 2009 Sylvia De Ryck en An-Sofie Van Parys Inhoud 1. Kader en wetenschappelijke achtergrond (An-Sofie Van Parys) 2. Praktijkvoorbeeld, PAREL-project (Sylvia

Nadere informatie

Wanneer de roze wolk begint te donderen Behoeften van vrouwen tijdens hoog risico zwangerschap

Wanneer de roze wolk begint te donderen Behoeften van vrouwen tijdens hoog risico zwangerschap Wanneer de roze wolk begint te donderen Behoeften van vroen tijdens hoog risico zwangerschap Sarah Mortier Sarah.mortier@ehb.be Isabelle Vandelannoote Isabelle.vandelannoote@ehb.be Erasmushogeschool Brussel

Nadere informatie

Inleiding Visie Veranderingen in 2015 Verantwoording

Inleiding Visie Veranderingen in 2015 Verantwoording Jaarverslag 2015 Inleiding Het jaarverslag van 2015 is een overzicht van de activiteiten van Zwanger in Brussel. Dit jaar is het eerste jaar dat we volledig zijn overgeschakeld naar het elektronisch dossier

Nadere informatie

VoorZorg. Kindermishandeling, voorkomen is beter dan genezen

VoorZorg. Kindermishandeling, voorkomen is beter dan genezen VoorZorg Kindermishandeling, voorkomen is beter dan genezen Wat is VoorZorg? https://youtu.be/7pkbqmhvzk0 VoorZorg doelgroep: jonge aanstaande moeders van een eerste kind met een laag inkomen, weinig opleiding

Nadere informatie

Zwangerschap en bipolaire stoornis avontuur voor patient en behandelaar. Anja Stevens

Zwangerschap en bipolaire stoornis avontuur voor patient en behandelaar. Anja Stevens Zwangerschap en bipolaire stoornis avontuur voor patient en behandelaar Anja Stevens 14 december 2013 Inhoud Inleiding Kinderwens Zwangerschap Bevalling Kraambed en daarna Zwangerschapsplan Vaders Take

Nadere informatie

Tienerzwangerschappen in Vlaanderen in : evolutie sinds het einde van het vorige millennium

Tienerzwangerschappen in Vlaanderen in : evolutie sinds het einde van het vorige millennium 460 Tijdschr. voor Geneeskunde, 71, nr. 7, 2015 doi: 10.2143/TVG.71.07.2001833 Gezondheidszorg: actualiteit Tienerzwangerschappen in Vlaanderen in 2010-2012: evolutie sinds het einde van het vorige millennium

Nadere informatie

Probably not important

Probably not important Probably not important Definitie counseling Laagdrempelige vorm van (emotionele) hulpverlening Letterlijk: raadgeven Het doel van counseling is het helpen van mensen bij: Het oplossen of hanteren van problemen

Nadere informatie

Vrouwen die zwanger zijn van een meerling hebben een verhoogde kans op vroeggeboorte

Vrouwen die zwanger zijn van een meerling hebben een verhoogde kans op vroeggeboorte Samenvatting Vrouwen die zwanger zijn van een meerling hebben een verhoogde kans op vroeggeboorte in vergelijking met vrouwen die zwanger zijn van een eenling. Ongeveer 5-9% van de eenlingen wordt te vroeg

Nadere informatie

Diversiteit en Gezondheid: Geslacht, SES, Etniciteit

Diversiteit en Gezondheid: Geslacht, SES, Etniciteit Diversiteit en Gezondheid: Geslacht, SES, Etniciteit Prof. Dr. Walter Devillé Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg UvA Vluchtelingen en Gezondheid OMGEVING POPULATIE KENMERKEN GEZONDHEIDS-

Nadere informatie

NIPT Regionale bijeenkomst AMC

NIPT Regionale bijeenkomst AMC NIPT Regionale bijeenkomst AMC 28 maart 2014 Deskundigheidsbevordering NIPT i.v.m. counseling prenatale screening Marion van Hoorn perinatoloog & Lidewij Henneman senior onderzoeker Disclosure belangen

Nadere informatie

Etniciteit en zorg rondom zwangerschap en geboorte: een verkenning van Nederlands onderzoek

Etniciteit en zorg rondom zwangerschap en geboorte: een verkenning van Nederlands onderzoek RIVM Rapport 270032004/2007 Etniciteit en zorg rondom zwangerschap en geboorte: een verkenning van Nederlands onderzoek A.J.M. Waelput P.W. Achterberg Contact: A.J.M. Waelput Centrum Volksgezondheid Toekomst

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2005 2006 29 323 Prenatale screening Nr. 17 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Hopeloos moederschap, een verloskundig paradigma.

Hopeloos moederschap, een verloskundig paradigma. Hopeloos moederschap, een verloskundig paradigma. Dienst voor Perinatale Zorg Hôpital du Vésinet Frankrijk 1 ? Verloskunde? wanneer de medische zorg verzwaart door : dan. een belangrijke co morbiditeit

Nadere informatie

KANSVERHOUDINGEN FOETO- INFANTIELE STERFTE

KANSVERHOUDINGEN FOETO- INFANTIELE STERFTE / Rapport cijfers KANSVERHOUDINGEN FOETO- INFANTIELE STERFTE Vlaams Gewest 2013-2014 / 3.07.2017 3.07.2017 Kansverhoudingen foeto-infantiele sterfte 1/19 Gepubliceerd op: http://www.zorg-en-gezondheid.be/cijfers

Nadere informatie

H$+3F$+/-I.%;:BAAB;7AA%

H$+3F$+/-I.%;:BAAB;7AA% Pagina 1 van 1 H$+3F$+/-I.;:BAAB;7AA >@J)&$3'"2./$+$-I.'4#/60$+'4K,6L6/$.L'$0L$#$2+0 '60,6#3-'63$6323!"#$$&$'()"&*+,$&-.'/&0'123'4$(5)6'+'7&))*$'()"&*+,$&-.'8)*-&)'9."-$$-'4$(5)6':-;+'

Nadere informatie

!Log vast in! NVHVV.presenterwall.nl. (zonder www!)

!Log vast in! NVHVV.presenterwall.nl. (zonder www!) !Log vast in! NVHVV.presenterwall.nl (zonder www!) Zwangerschap en vaten Hypertensieve zwangerschapscomplicaties Melvin Lafeber Internist i.o. Vasculaire Geneeskunde & Klinische Farmacologie) ZWANGERSCHAP

Nadere informatie

Factsheet Zwangerschap en Geboorte 2016 gegevens onder embargo tot donderdag 25 januari, 08.00u

Factsheet Zwangerschap en Geboorte 2016 gegevens onder embargo tot donderdag 25 januari, 08.00u Factsheet Zwangerschap en Geboorte 2016 gegevens onder embargo tot donderdag 25 januari, 08.00u Een globaal overzicht uit de perinatale registratie In Nederland worden gegevens over de perinatale zorg

Nadere informatie

Zwangerschap bij de psychiatrische patient. Cijfers telefoondienst TIS. TIS kenniscentrum. vragen/exposities SSRI s 20-11-2015

Zwangerschap bij de psychiatrische patient. Cijfers telefoondienst TIS. TIS kenniscentrum. vragen/exposities SSRI s 20-11-2015 Zwangerschap bij de psychiatrische patient Bernke te Winkel Wetenschappelijk medewerker Teratologie Informatie Service TIS kenniscentrum Cijfers telefoondienst TIS Informatie geven Website (en boek) -

Nadere informatie

Inleiding Het jaarverslag van 2017 is een overzicht van de activiteiten van Zwanger in Brussel.

Inleiding Het jaarverslag van 2017 is een overzicht van de activiteiten van Zwanger in Brussel. Jaarverslag 2017 Inleiding Het jaarverslag van 2017 is een overzicht van de activiteiten van Zwanger in Brussel. Visie Vroedvrouwenpraktijk Zwanger in Brussel wil de natuurlijke benadering en een bewuste

Nadere informatie

Algemene uitleg van het CEpiP-luik02 Brussel

Algemene uitleg van het CEpiP-luik02 Brussel Algemene uitleg van het CEpiP-luik02 Brussel Algemene uitleg CEpiPluik02 _ www.cepip.be _ info@cepip.be 1 Het CEpiP-luik moet ingevuld worden in geval van: Levendgeborene: De C-strook niet meer invullen

Nadere informatie

Preventie van wiegendood bij zuigelingen

Preventie van wiegendood bij zuigelingen Preventie van wiegendood bij zuigelingen Edith Hesse Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J. Wytsmanstraat, 14 B - 1050 Brussel 02 / 642 57 71

Nadere informatie

Integrale aanpak gezondheid statushouders

Integrale aanpak gezondheid statushouders Integrale aanpak gezondheid statushouders OTAV Conferentie 28 februari 2017 Willemijn Bruining, OTAV, regiocoördinator gezondheid Saleem Bachara - Syrie Nour Saadi- Syrie (oprichtster Syrische vrouwengroep

Nadere informatie

Harddnekkige mythes over abortus. Carine Vrancken (LUNA) Sexpert symposium 08/12

Harddnekkige mythes over abortus. Carine Vrancken (LUNA) Sexpert symposium 08/12 Harddnekkige mythes over abortus Carine Vrancken (LUNA) Sexpert symposium 08/12 Hardnekkige mythes over abortus (1) Mythe 1. Meisjes van 16 worden ongepland zwanger en hebben een abortus. Mythe 2. Als

Nadere informatie

Nota Lokaal Gezondheidsbeleid

Nota Lokaal Gezondheidsbeleid Nota Lokaal Gezondheidsbeleid 2012-2015 Wettelijk kader Gewijzigde Wet Publieke Gezondheid (januari 2012) Wijzigingen betreffen drie thema s, te weten: 1. Betere voorbereiding op infectieziektecrisis 2.

Nadere informatie

Onderzoeksrapport: Socio-demografische kenmerken Tienerouders in Vlaanderen

Onderzoeksrapport: Socio-demografische kenmerken Tienerouders in Vlaanderen Onderzoeksrapport: Socio-demografische kenmerken Tienerouders in Vlaanderen Marjolijn De Wilde September 2009 C E N T R U M V O O R S O C I A A L B E L E I D H E R M A N D E L E E C K U N I V E R S I T

Nadere informatie

Resultaten voor Brussels Gewest Prenatale Opvolging Gezondheidsenquête, België, 1997

Resultaten voor Brussels Gewest Prenatale Opvolging Gezondheidsenquête, België, 1997 6.7.1.1. Inleiding Algemeen wordt erkend dat de prenatale consultaties een fundamentele rol spelen inzake de gezondheid van de moeder en het toekomstige kind, maar de rol van respectievelijk de huisarts,

Nadere informatie

Zwangerschap is wel (soms) een ziekte. J Roeters van Lennep/ internist vasculaire geneeskunde, Erasmus MC, Rotterdam

Zwangerschap is wel (soms) een ziekte. J Roeters van Lennep/ internist vasculaire geneeskunde, Erasmus MC, Rotterdam Zwangerschap is wel (soms) een ziekte J Roeters van Lennep/ j.roetersvanlennep@erasmusmc.nl internist vasculaire geneeskunde, Erasmus MC, Rotterdam Zwangerschappen in Nederland 2017 169 836 levend geboren

Nadere informatie

'Zorgen doe je samen, een presentatie met praktische tips uit Nederland

'Zorgen doe je samen, een presentatie met praktische tips uit Nederland 'Zorgen doe je samen, een presentatie met praktische tips uit Nederland Jennifer van den Broeke onderzoeker, senior projectleider/adviseur Ouderen en gezondheid Waar hebben we het over? Achtergrond inzet

Nadere informatie

VSV Samen Protocol: Langdurig gebroken vliezen a terme

VSV Samen Protocol: Langdurig gebroken vliezen a terme VSV Samen Protocol: Langdurig gebroken vliezen a terme Documentgebied Groep(en) Autorisatie Beoordelaar(s) Documentbeheerder(s) Auteur Verloskunde, kraamzorg, kindergeneeskunde Alle leden aangesloten bij

Nadere informatie

Het SPE bezorgt ons sinds jaren een oerdegelijke rapportering van het verloskundig handelen in Vlaanderen. Velen

Het SPE bezorgt ons sinds jaren een oerdegelijke rapportering van het verloskundig handelen in Vlaanderen. Velen The European Perinatal Health Report 2013 Health & Care of Pregnant Women and Babies in Europe 2010 Wat leert het de Vlaamse Gynaecoloog? Geert Page en Luc De Baene Geert Page Het SPE bezorgt ons sinds

Nadere informatie

De eerste 1000 dagen

De eerste 1000 dagen De eerste 1000 dagen De eerste 1000 dagen Het fundamentele belang van een goed begin vanuit biologisch, medisch en maatschappelijk perspectief Tessa Roseboom De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij,

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Bijlage(n)

Nadere informatie

mw.dr. J. Dijs-Elsinga (PRN), mw. C. de Vries (PRN) mw.dr. E. de Miranda (KNOV), mw.dr. A.C.J. Ravelli (AMC), dhr. P.

mw.dr. J. Dijs-Elsinga (PRN), mw. C. de Vries (PRN) mw.dr. E. de Miranda (KNOV), mw.dr. A.C.J. Ravelli (AMC), dhr. P. Betreft: Perinatale Zorg in Nederland Auteur Redactie Tabellen, figuren en bijlagen Stichting Perinatale Registratie Nederland dhr.dr. H.A.A. Brouwers (NVK), dhr.prof.dr. H.W. Bruinse (NVOG), mw.dr. J.

Nadere informatie

stoppen zware drinkers minder vaak met het drinken van alcoholhoudende drank dan vrouwen met een lager alcoholgebruik.

stoppen zware drinkers minder vaak met het drinken van alcoholhoudende drank dan vrouwen met een lager alcoholgebruik. Samenvatting In Nederland gebruikt ongeveer 80% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd alcoholhoudende drank. Veel vrouwen staken het alcoholgebruik zodra ze zwanger zijn of eerder al, als ze zwanger

Nadere informatie

Registratieformulier voor de gegevens rondom de zwangerschap en bevalling

Registratieformulier voor de gegevens rondom de zwangerschap en bevalling Registratieformulier voor de gegevens rondom de zwangerschap en bevalling Beste collega, Hierbij treft u het registratieformulier aan voor de gegevens rondom de zwangerschap en bevalling van uw patiënte.

Nadere informatie

Gezond Inburgeren. Elize Smal 6 september 2018, Amsterdam

Gezond Inburgeren. Elize Smal 6 september 2018, Amsterdam Gezond Inburgeren Elize Smal 6 september 2018, Amsterdam Programma 1. Kennismaking 2. De gezondheid van vluchtelingen 3. Wat is je rol? 4. Module gezond inburgeren 1. Kennismaking Vraag: Wie ben je, wat

Nadere informatie

Resultaten voor Vlaamse Gemeenschap Risicofactoren voor wiegendood Gezondheidsenquête, België, 1997

Resultaten voor Vlaamse Gemeenschap Risicofactoren voor wiegendood Gezondheidsenquête, België, 1997 6.7.4.1. Inleiding Er werd reeds vroeger bewezen dat een prematuur respiratoir systeem een oorzaak was voor wiegendood. Het gevaar bestond vooral tijdens de slaap. Met de huidige kennis van zaken zijn

Nadere informatie

Blauwdrukken zorgpaden R4U 3 voorbeelden Versie 2 d.d. 1 maart 2012

Blauwdrukken zorgpaden R4U 3 voorbeelden Versie 2 d.d. 1 maart 2012 Blauwdrukken zorgpaden R4U 3 voorbeelden Versie 2 d.d. 1 maart 2012 Sociaal Alg. medisch Etniciteit Obstetrisch Zorg Leefstijl INLEIDING In dit document vindt u alle zorgpaden zoals deze gebruikt worden

Nadere informatie

Healthy Pregnancy 4 All vroege start, lang profijt. Adja Waelput. 8 juni 2015, UMCG

Healthy Pregnancy 4 All vroege start, lang profijt. Adja Waelput. 8 juni 2015, UMCG Healthy Pregnancy 4 All vroege start, lang profijt Adja Waelput 8 juni 2015, UMCG Gezond ouder worden gebeurt in de baarmoeder en die verschillen zijn er al vanaf de geboorte Perinatale sterfte 2000-2008

Nadere informatie

Landelijke abortusregistratie 2013

Landelijke abortusregistratie 2013 Landelijke abortusregistratie 2013 De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) rapporteert jaarlijks over de uitgevoerde zwangerschapsafbrekingen in klinieken en ziekenhuizen in Nederland. De klinieken

Nadere informatie

GyPsy screening. Detectie en zorgtoeleiding van zwangeren met psychopathologie en psychosociale problematiek

GyPsy screening. Detectie en zorgtoeleiding van zwangeren met psychopathologie en psychosociale problematiek GyPsy screening Detectie en zorgtoeleiding van zwangeren met psychopathologie en psychosociale problematiek Chantal Quispel Promovenda Verloskunde & Gynaecologie en Psychiatrie Conferentie Kennispoort

Nadere informatie

Perinatale Zorg in Nederland

Perinatale Zorg in Nederland Perinatale Zorg in Nederland 2002 Inhoud Proloog 5 Introductie 6 Leeswijzer 7 Hoofdstuk 1 Vrouwen bevallen in 2002 9 Tabel 1.1 Bevallen vrouwen naar eenling/meerling en pariteit in 2002 11 Tabel 1.2 Bevallen

Nadere informatie

De Sociale plattegrond

De Sociale plattegrond De Sociale plattegrond Sector: Begeleiding jonge kinderen Spreker: Krista De Vos (Kind en Gezin) Kind en Gezin Kleine kinderen, wij maken er werk van! 1 Voorgeschiedenis 1919: Nationaal Werk voor het Kinderwelzijn

Nadere informatie

Diabetes mellitus, zwangerschap en origine Maakthetwatuit? Harold W de Valk, internist-endocrinoloog Universitair Medisch Centrum Utrecht

Diabetes mellitus, zwangerschap en origine Maakthetwatuit? Harold W de Valk, internist-endocrinoloog Universitair Medisch Centrum Utrecht Diabetes mellitus, zwangerschap en origine Maakthetwatuit? Harold W de Valk, internist-endocrinoloog Universitair Medisch Centrum Utrecht Onderwerpen Bij welke soorten diabetes speelt origine een rol?

Nadere informatie

Landelijke abortusregistratie 2011

Landelijke abortusregistratie 2011 Landelijke abortusregistratie 2011 Deze factsheet doet verslag van de abortuscijfers, gebaseerd op gegevens die zijn verzameld voor de Landelijke abortusregistratie (LAR). Als aanvulling hierop wordt ook

Nadere informatie

Diabetes en zwangerschap.

Diabetes en zwangerschap. Diabetes en zwangerschap. Samenvatting van de lezing door dr. B.W. Mol, als gynaecoloog verbonden aan het Máxima Medisch Centrum te Eindhoven en Veldhoven, op dinsdag 24 oktober 2006 voor de DVN afd. Eindhoven.

Nadere informatie

Wat weten we uit onderzoek over anticonceptiegebruik, onbedoelde zwangerschap en abortus? Ineke van der Vlugt, programma manager

Wat weten we uit onderzoek over anticonceptiegebruik, onbedoelde zwangerschap en abortus? Ineke van der Vlugt, programma manager Wat weten we uit onderzoek over anticonceptiegebruik, onbedoelde zwangerschap en abortus? Ineke van der Vlugt, programma manager 1 21 juni 2018 academische werkplaats, voorkomen van ongewenste (tiener-)zwangerschappen

Nadere informatie