De situatie van allochtone vrouwen of vrouwen van allochtone afkomst op de arbeidsmarkt in het Brussels Gewest Territoriale benadering

Transcriptie

1 Oktober Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid De situatie van allochtone vrouwen of vrouwen van allochtone afkomst op de arbeidsmarkt in het Brussels Gewest Territoriale benadering 1 Studie gefinaliseerd in mei 2012 en gepubliceerd in oktober

2 Het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid is opgericht in 1995 en wordt gecofinancierd door het Europees Sociaal Fonds. Momenteel sluit het Observatorium aan bij het programma Doelstelling regionaal concurrentievermogen en werkgelegenheid van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De taken van het Observatorium bestaan erin de evolutie van de werkgelegenheid en de werkloosheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te bestuderen. Via thematische analyses wordt onderzoek gedaan naar de mutaties en hervormingen die eigen zijn aan de arbeidsmarkt. Veraantwoordelijke: Stéphane THYS (fr) 02/ Medewerkers: Amandine BERTRAND (fr) 02/ Véronique CLETTE (fr) 02/ Mourad DE VILLERS (fr) 02/ Sharon GECZYNSKI (fr) 02/ Guillaume JACOMET (fr) 02/ The Man LAÏ (fr) 02/ Emmanuelle POTTIER (fr) 02/ Khadija SENHADJI (fr) 02/ Bénédicte VAN EGEREN (fr) 02/ Dries VANGENECHTEN (nl) 02/ Sandy VAN RECHEM (nl) 02/ Secretariaat : Xavier BERCKMANS (fr) 02/ xberckmans@actiris.be De Brouckèreplein Brussel Fax : 02/ ( studies@actiris.be site rubriek Arbeidsmarkt ) 2

3 INHOUDSTAFEL LIJST MET TABELLEN... 4 LIJST MET GRAFIEKEN... 5 INLEIDING... 6 HOOFDSTUK I: CONTEXT Demografische context van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Ter herinnering: de situatie van de vrouwen op de Brusselse arbeidsmarkt Tewerkstelling en werkloosheid bij allochtonen in het Brussels Gewest HOOFDSTUK II: TERRITORIALE BENADERING VAN DE DEELNAME VAN VROUWEN AAN DE BRUSSELSE ARBEIDSMARKT Analyse op wijkniveau Socio-economische kenmerken van het bestudeerde gebied Specifieke kenmerken van de NWWZ vrouwen per wijk CONCLUSIES GLOSSARIUM BIBLIOGRAFIE BIJLAGEN

4 LIJST MET TABELLEN Tabel 1: Bevolking naargelang de woongemeente op 1 januari Tabel 2: Allochtone bevolking per nationaliteit naargelang de woongemeente op 1 januari Tabel 3: Loop van de allochtone bevolking per geslacht en naargelang de woongemeente in Tabel 4: Evolutie van het aantal naturalisaties van 1990 tot 2007, naargelang oorspronkelijke nationaliteit, in het BHG en in België Tabel 5: Administratieve werkloosheidsgraad en werkzaamheidsgraad (2010) in de drie gewesten Tabel 6: Verdeling van de loontrekkende vrouwen per activiteitensector naargelang de nationaliteit in het Brussels Gewest, in het 4de trimester 2008 (%) Tabel 7: Activiteits- en werkloosheidsgraad van vrouwen naargelang woongemeente (2010) Tabel 8: Evolutie van het aantal NWWZ tussen 2006 en 2011 per geslacht en naargelang de woongemeente (gemiddelde 2006 en 2011) Tabel 9: Werkloosheidsgraad, aandeel van werkzoekenden, werkzaamheidsgraad en activiteitsgraad van vrouwen in het bestudeerde gebied (2008) Tabel 10: Aantal NWWZ per geslacht en per wijk (gemiddelde 2011) Tabel 11: Aantal NWWZ per geslacht en per nationaliteitsgroep (gemiddelde 2011) Tabel 12: NWWZ vrouwen volgens leeftijd en per wijk (gemiddelde 2011) Tabel 13: NWWZ vrouwen volgens inactiviteitsduur en per wijk (gemiddelde 2011) Tabel 14: NWWZ vrouwen volgens opleidingsniveau en per wijk (gemiddelde 2011) Tabel 15: Aandeel hooggeschoolde NWWZ vrouwen en mannen tussen 15 en 34 jaar (gemiddelde 2011). 56 Tabel 16: NWWZ vrouwen volgens nationaliteit en per wijk (gemiddelde 2011)

5 LIJST MET GRAFIEKEN Figuur 1: Evolutie van het aandeel genaturaliseerde personen van Marokkaanse afkomst in het BHG en in België van 1990 tot Figuur 2: Werkloosheidsgraad naargelang opleidingsniveau en geslacht (2010) Figuur 3: Activiteitsgraad naargelang opleidingsniveau en geslacht (2010) Figuur 4 : Aandeel laag- en hooggeschoolde Brusselaars naargelang leeftijdsklasse en geslacht in Figuur 5 : Activiteitsgraad van de allochtone bevolking per nationaliteit in het BHG (2010) Figuur 6: Werkzaamheidsgraad van de allochtone bevolking per nationaliteit in het BHG (2010) Figuur 7: Werkloosheidsgraad van de allochtone bevolking per nationaliteit in het BHG (2010) Figuur 8: Allochtone vrouwelijke bevolking tussen 20 en 64 jaar naargelang opleidingsniveau in het BHG (2010) Figuur 9: Uitstroompercentage naar tewerkstelling van NWWZ vrouwen volgens nationaliteit (2010) Figuur 10: Uitstroompercentage naar tewerkstelling van NWWZ vrouwen volgens studieniveau en nationaliteit (2010) Figuur 11: Verdeling van de loontrekkende vrouwen per dagelijkse loonschaal en naargelang de nationaliteit in het 4de trimester 2008 (%) Figuur 12: Aandeel NWWZ vrouwen naargelang de woongemeente (gemiddelde 2011) Figuur 13: Werkloosheidsgraad, aandeel van werkzoekenden, werkzaamheidsgraad en activiteitsgraad van vrouwen in het bestudeerde gebied (2008) Figuur 14: Evolutie van de bevolkingsdichtheid (inwoners/km 2 ) in de geanalyseerde wijken en het Brussels Gewest van 1981 tot Figuur 15: Evolutie van het aandeel allochtonen in de geanalyseerde wijken en het Brussels Gewest Figuur 16: Evolutie van het inkomen per inwoner ( ) in de geanalyseerde wijken en het Brussels Gewest32 Figuur 17: Aandeel woningen gebouwd voor 1961 (2001) en aandeel sociale woningen (woningen/100 huishoudens) (2011) in de geanalyseerde wijken en het Brussels Gewest (%) Figuur 18: Categorieën niet-werkende werkzoekende in de wijken en in het BHG (gemiddelde 2011) Figuur 19: Verdeling van de NWWZ volgens leeftijd en geslacht (gemiddelde 2011) Figuur 20: Verdeling van de NWWZ volgens kwalificatieniveau en geslacht (gemiddelde 2011) Figuur 21: Verdeling van de NWWZ volgens nationaliteit en geslacht (gemiddelde 2011) Figuur 22: NWWZ vrouwen volgens studieniveau en nationaliteit (gemiddelde 2011) Figuur 23: NWWZ vrouwen volgens inactiviteitsduur en nationaliteit (gemiddelde 2011) Figuur 24: NWWZ vrouwen volgens leeftijd en nationaliteit (gemiddelde 2011) Figuur 25: NWWZ vrouwen per beroeps- Figuur 26: NWWZ vrouwen per beroeps-domein (gebied gemiddelde 2011) domein (BHG gemiddelde 2011) Figuur 27: NWWZ vrouwen naargelang het aantal kinderen in de geanalyseerde wijken en het BHG Figuur 28: Aantal kinderen per NWWZ vrouw naargelang het opleidingsniveau in de geanalyseerde wijken (december 2011) Figuur 29: Uitstroompercentage naar tewerkstelling, uitstroompercentage naar opleiding en uitstroompercentage uit de werkloosheid van NWWZ vrouwen in het bestudeerde gebied en het BHG (2010) Figuur 30: Uitstroompercentage naar tewerkstelling, uitstroompercentage naar opleiding en uitstroompercentage uit de werkloosheid van NWWZ vrouwen naargelang het opleidingsniveau (studies gevolgd of erkend in België) (2010) Figuur 31: Uitstroompercentage naar tewerkstelling, uitstroompercentage naar opleiding en uitstroompercentage uit de werkloosheid van NWWZ vrouwen naargelang het opleidingsniveau (studies in het buitenland en niet erkend in België) (2010) Figuur 32: Uitstroompercentage naar tewerkstelling van NWWZ vrouwen tussen 15 en 29 jaar met of zonder kind(eren) in het bestudeerde gebied en naargelang het opleidingsniveau (2010) Figuur 33: Uitstroompercentage naar tewerkstelling van NWWZ vrouwen tussen 15 en 29 jaar in het Brussels Gewest en naargelang het opleidingsniveau (2010)

6 INLEIDING Deze studie vertrekt van de vaststelling dat laaggeschoolde allochtone vrouwen of vrouwen van allochtone afkomst slecht vertegenwoordigd zijn op de arbeidsmarkt in het Brussels Gewest, met name in bepaalde wijken van de hoofdstad. De genderongelijkheid inzake tewerkstelling en arbeidsvoorwaarden is inderdaad al meermalen vermeld, in het bijzonder in Brussel. Het probleem is echter des te prangender wanneer het gaat om vrouwen met een buitenlandse nationaliteit of van buitenlandse afkomst, vooral wanneer ze laaggeschoold zijn. Niet alleen zet het opleidingsniveau op zich reeds een rem op de tewerkstelling zeker in de Brusselse context deze vrouwen worden ook geconfronteerd met een dubbele discriminatie: omdat ze vrouw zijn, maar ook wegens hun afkomst. We weten immers dat voor de toegang tot werk de sociologische nationaliteit 2 een grotere invloed heeft dan de wettelijke nationaliteit. Toch is het niet evident om de problematiek van gender en tewerkstelling te bestuderen vanuit de invalshoeken van migratie en nationaliteit. Men moet dan immers rekening houden met de kwestie van de naturalisaties, die de analyse een heel stuk ingewikkelder maakt, en met de historische dimensie van de migratiestromen. De statistieken op basis van de nationaliteit hebben in deze context weinig zin en tonen zeer duidelijk hun grenzen. Daarom stelt het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid voor om de problematiek van de werkloosheid en de tewerkstelling (of niet-tewerkstelling) van allochtone vrouwen of vrouwen van allochtone afkomst zowel op grond van nationaliteit als op territoriale basis (namelijk gemeentelijk en subgemeentelijk) te bestuderen. De benadering op basis van de nationaliteit maakt het mogelijk om een globaal zicht te krijgen op de ongelijkheden qua tewerkstelling en werkloosheid volgens nationaliteit en gender. Toch blijkt dit eigenlijk maar een vrij beperkte analyse van het fenomeen op te leveren. Enerzijds geven de beschikbare indicatoren voor de activiteit, de tewerkstelling en de werkloosheid van allochtonen slechts een algemeen beeld van deze bevolkingsgroep. Er wordt enkel een opsplitsing gemaakt naargelang de persoon al dan niet tot de Europese Unie behoort zonder dat een preciezere analyse naargelang de nationaliteit mogelijk is. Anderzijds werden er, zoals we zullen zien, de laatste twee decennia in het Brussels Gewest zodanig veel personen genaturaliseerd, dat de factor nationaliteit op zich niet volstaat voor de analyse, aangezien het verkrijgen van de Belgische nationaliteit niet noodzakelijk meer deuren op de arbeidsmarkt opent. In het verleden werd immers al vastgesteld dat de genaturaliseerde Belgen grotendeels in dezelfde activiteitensectoren als hun nietgenaturaliseerde landgenoten tewerkgesteld zijn 3. 2 Begrip overgenomen uit de studie van Christian Vandermotten, Evolution socio-économique, reproduction sociale et formation à Bruxelles, februari Dit is met name het geval bij de genaturaliseerde Marokkanen en Turken (zie MARTENS Albert, OUALI Nouria, VAN DE MAELE Marjan, VERTOMMEN Sara, DRYON Philippe en VERHOEVEN Hans, Etnische discriminatie op de arbeidsmarkt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, ULB-KUL, januari 2005). 6

7 In deze context kan een territoriale benadering van de situatie van de vrouwen op de Brusselse arbeidsmarkt een aanvulling vormen op de analyse op grond van nationaliteit. De territoriale analyse biedt immers een interessant gezichtspunt, in die zin dat de allochtone werknemers wegens hun lage inkomen maar ook omwille van een terugkeermythe 4 historisch gezien massaal in bepaalde wijken van Brussel zijn gaan wonen. Deze wijken bieden huisvesting van mindere kwaliteit en trekken dus met name minder gegoede huurders aan. De concentratie van allochtonen of mensen van allochtone afkomst in deze wijken werd met de volgende generaties gehandhaafd 5. Daardoor kunnen we in zekere zin de situatie van de allochtone bevolking of de bevolking van allochtone afkomst (in het bijzonder de vrouwen) op de Brusselse arbeidsmarkt begrijpen door de indicatoren voor werkloosheid en tewerkstelling in deze kansarme wijken, waar deze bevolkingsgroep vooral geconcentreerd is, aan een analyse te onderwerpen. Deze analyse moet echter in perspectief geplaatst worden tegen de vaststellingen die uit de analyse op basis van nationaliteit naar voren komen. Zoals daar zijn: de lage activiteits- en werkzaamheidsgraad bij de niet- Europese allochtone bevolking (in het bijzonder bij de vrouwen), een zeer hoge werkloosheidsgraad van deze bevolking en de ongelijke kansen om werk te vinden naargelang de nationaliteit (de Noordafrikaanse en Aziatische vrouwen kennen de laagste uitstroompercentages naar tewerkstelling). Met deze publicatie willen we een aantal vaststellingen inzake de moeizame professionele inschakeling en de minder gunstige positie op de arbeidsmarkt van laaggeschoolde personen (en vooral vrouwen) afkomstig uit niet-europese landen, onder de aandacht brengen. Deze studie maakt het mogelijk om de aandacht te vestigen op de hoge werkloosheidsgraad van laaggeschoolde vrouwen, vrouwen van niet-europese afkomst en vrouwen uit de kansarme wijken van Brussel met een aanzienlijke allochtone bevolking. Tevens wordt duidelijk dat deze verschillende doelgroepen een lage activiteits- en werkzaamheidsgraad kennen. Na een kort overzicht van de gewestelijke demografische context en van de situatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt te Brussel, gaan we over tot de eigenlijke studie. We analyseren enerzijds de indicatoren voor de tewerkstelling en werkloosheid van de vrouwelijke allochtone bevolking van het Brussels Gewest en anderzijds de kenmerkende eigenschappen van de vrouwelijke niet-werkende werkzoekenden in de wijken van de hoofdstad met de hoogste werkloosheidsgraad onder vrouwen. Een sociaaleconomische analyse van deze wijken zal bovendien meer duidelijkheid kunnen brengen omtrent de algemene context waarin deze lage werkzaamheids- en activiteitsgraad van de vrouwen kadert. We moeten opmerken dat door de statistische analyse een aantal feiten (zoals de lagere activiteits- en werkzaamheidsgraad bij niet-europese allochtone vrouwen in het Brussels Gewest of bij de vrouwen uit de kansarmere wijken van de hoofdstad) benadrukt kunnen 4 Volgens deze mythe verkiezen de allochtone werknemers de kosten voor hun levensonderhoud in België te beperken om zoveel mogelijk geld naar hun land van herkomst te kunnen meenemen. 5 Hiervoor zijn verschillende redenen aan te halen: door de crisis waren heel wat gezinnen verplicht te blijven huren; andere gezinnen gaven er de voorkeur aan in Brussel te kopen en te renoveren in plaats van in de rand te bouwen, vooral om de transportkosten te beperken. 7

8 worden, maar dat dit alleen niet voldoende is om de waargenomen realiteit te verklaren. De achterliggende redenen zijn ongetwijfeld veelvoudig en complex (zoals de zorg voor de kinderen, de afwezigheid van professionele perspectieven wegens de lage scholingsgraad, de werkloosheidsvallen, bepaalde culturele factoren die de familiale organisatie beïnvloeden enz.). 8

9 HOOFDSTUK I: CONTEXT 1. Demografische context van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Grote aanwezigheid van allochtonen in Brussel De demografische context van het Brussels Gewest wordt gekenmerkt door een duidelijk hogere concentratie inwoners met een buitenlandse nationaliteit dan het nationale gemiddelde. Op 1 januari 2010 telde Brussel meer dan 1 miljoen inwoners. Bijna een derde hiervan heeft een buitenlandse nationaliteit (30,3%). Dit is een stuk hoger dan in het Vlaams Gewest (6,4%) en het Waals Gewest (9,5%). Niettemin bestaan er grote verschillen tussen de Brusselse gemeentes: voor Sint-Agatha-Berchem gaat het om 15,8%, in Sint-Gillis is dat 44,1%. Tabel 1: Bevolking naargelang de woongemeente op 1 januari 2010 Totale bevolking Aandeel vrouwen in de totale bevolking Aandeel allochtonen in de totale bevolking Anderlecht ,0 26,9 Oudergem ,9 24,1 Sint-Agatha-Berchem ,5 15,8 Brussel ,6 32,5 Etterbeek ,7 40,4 Evere ,1 20,3 Vorst ,3 29,5 Ganshoren ,9 16,3 Elsene ,3 43,0 Jette ,2 18,5 Koekelberg ,3 24,9 Sint-Jans-Molenbeek ,7 26,1 St-Gillis ,9 44,1 Sint-Joost-ten-Node ,5 37,3 Schaarbeek ,8 31,0 Ukkel ,0 27,9 Watermaal-Bosvoorde ,0 17,1 Sint-Lambrechts-Woluwe ,7 31,1 Sint-Pieters-Woluwe ,6 31,3 BHG ,7 30,0 Vlaams Gewest ,7 6,4 Waals Gewest ,4 9,5 België ,0 9,8 Bron: BISA, berekeningen van het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid verschillende naargelang nationaliteit Dankzij de gegevens met betrekking tot de allochtone bevolking volgens nationaliteit krijgen we een genuanceerder beeld van het aandeel allochtonen per gemeente. Het aantal allochtonen blijkt vrij hoog te zijn, vooral in de gemeentes Sint-Gillis, Elsene en Etterbeek 9

10 (namelijk meer dan 40% van de bevolking in deze gemeentes op 1 januari 2010). We stellen echter vast dat het voornamelijk om personen met een Europese nationaliteit gaat (meer dan 70%). Andere gemeentes tellen heel wat meer niet-europese allochtonen. Molenbeek bijvoorbeeld, waar vrij veel personen afkomstig uit Afrika (45,8%) wonen (in hoofdzaak uit Marokko), of nog Sint-Joost-ten-Node, met een niet te verwaarlozen groep personen met de Turkse nationaliteit. Tabel 2: Allochtone bevolking per nationaliteit naargelang de woongemeente op 1 januari 2008 Europa Afrika Azië Amerika Oceanië Vluchtelingen en staatlozen Anderlecht 56,9 31,7 7,2 2,0 0,0 2,2 Oudergem 72,2 7,1 16,7 3,1 0,1 0,7 Sint-Agatha-Berchem 64,6 24,8 6,0 2,3 0,0 2,3 Brussel 58,2 27,0 8,7 3,1 0,1 2,8 Etterbeek 78,3 8,9 7,8 3,7 0,2 1,0 Evere 63,1 19,6 12,3 3,3 0,1 1,7 Vorst 67,6 23,2 4,5 3,2 0,1 1,3 Ganshoren 63,2 23,4 9,3 2,3 0,1 1,8 Elsene 74,5 10,4 8,0 6,1 0,2 0,8 Jette 57,3 25,9 12,0 2,1 0,0 2,7 Koekelberg 57,5 31,3 7,5 1,6 0,0 2,1 Sint-Jans-Molenbeek 43,2 45,8 8,2 0,9 0,0 1,8 St-Gillis 70,5 18,8 4,5 4,9 0,1 1,2 Sint-Joost-ten-Node 41,5 28,3 24,6 3,9 0,0 1,7 Schaarbeek 52,4 25,6 17,1 3,0 0,1 1,8 Ukkel 83,1 7,0 5,9 3,5 0,1 0,6 Watermaal-Bosvoorde 77,3 7,1 9,1 5,6 0,2 0,7 Sint-Lambrechts-Woluwe 78,1 6,8 9,8 4,7 0,1 0,5 Sint-Pieters-Woluwe 80,3 3,4 11,1 4,6 0,3 0,3 BHG 64,4 20,8 9,6 3,5 0,1 1,5 Vlaams Gewest 68,1 12,7 13,8 2,9 0,1 2,4 Waals Gewest 80,5 10,0 5,6 2,2 0,0 1,6 België 71,1 14,2 9,8 2,8 0,1 1,9 Bron: BISA, berekeningen van het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Fenomeen van vervrouwelijking van de migratie Globaal gezien merken we sinds enkele jaren een vervrouwelijking van de migraties. We kunnen de vrouwelijke migranten definiëren als ( ) vrouwen die gemigreerd zijn, die hun oorspronkelijke wereld, hun omgeving om uiteenlopende redenen hebben achtergelaten: economische crisis, gezinshereniging, geweld (religieus, cultureel, seksueel of sociaal), politieke onrust, oorlog, natuurrampen enz. 6 Dit fenomeen blijkt ook op te gaan voor het Brussels Gewest: we stellen vast dat het migratiesaldo van de vrouwen iets hoger is dan dat van de mannen. De hoofdreden van de migratie in Brussel is bij de mannen meestal werkgerelateerd (46,7% van de gevallen), terwijl 6 Jeannine Moninga-Gbogbu, L Intégration des femmes migrantes au marché de l emploi en Belgique, Le Monde selon les femmes, maart

11 bij meer dan de helft van de gemigreerde vrouwen familiale redenen aan de basis liggen (52,6%) 7. Tabel 3: Loop van de allochtone bevolking per geslacht en naargelang de woongemeente in 2009 Vrouwen Mannen Migratiesaldo Naturalisaties Migratiesaldo Naturalisaties Anderlecht Oudergem Sint-Agatha-Berchem Brussel Etterbeek Evere Vorst Ganshoren Elsene Jette Koekelberg Sint-Jans-Molenbeek St-Gillis Sint-Joost-ten-Node Schaarbeek Ukkel Watermaal-Bosvoorde Sint-Lambrechts-Woluwe Sint-Pieters-Woluwe BHG Vlaams Gewest Waals Gewest België Bron: BISA Een proces van toenemende naturalisaties de afgelopen twee decennia Het aantal Europese allochtonen in Brussel is tussen 2000 en 2008 fors toegenomen. Het aantal inwoners van Afrikaanse origine daarentegen is duidelijk gezakt. Dit kan enerzijds verklaard worden door de naturalisaties. Deze zijn in de loop van het laatste decennium fors toegenomen (we tellen meer dan nationaliteitswijzigingen in het Brussels Gewest de afgelopen twee decennia) en betreffen in zeer grote mate personen met een niet-europese nationaliteit (meer dan 90%). Anderzijds spelen ook de uitbreiding van de Europese Unie en de massale toestroom van personen uit het Oostblok een rol. We nemen de laatste jaren in Brussel immers een explosie waar van migranten uit Centraal- en Oost-Europa. 7 Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische informatie - Enquête naar de arbeidskrachten, 2de trimester

12 Volgens de gegevens van de socio-economische enquête uit 2001 heeft ongeveer 60% van de personen van Maghrebijnse, Turkse of Congolese afkomst de Belgische nationaliteit. Een groot deel van de naturalisaties (36,3% in 2007) heeft betrekking op inwoners van het Brussels Gewest. Tabel 4: Evolutie van het aantal naturalisaties van 1990 tot 2007, naargelang oorspronkelijke nationaliteit, in het BHG en in België BHG België a.w. % a.w. % Europese Unie , ,3 Andere landen Europa , ,3 Marokko , ,1 Andere landen Afrika , ,1 Turkije , ,4 Andere landen Azië , ,2 Amerika , ,1 Oceanië 69 0, ,0 Vluchtelingen en staatlozen , ,5 TOTAAL , ,0 Bron: BISA, berekeningen van het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid In Brussel ligt voornamelijk het aantal genaturaliseerde personen van Marokkaanse origine erg hoog (46,8% van alle in het gewest geregistreerde naturalisaties tussen 1990 en 2007). Niettemin lijkt dit aantal de laatste jaren af te nemen (zie grafiek 1 hieronder). Figuur 1: Evolutie van het aandeel genaturaliseerde personen van Marokkaanse afkomst in het BHG en in België van 1990 tot ,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0, BHG België Bron: BISA, berekeningen van het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Verder zijn er niet alleen de naturalisaties, maar kan de migratie ook dateren van een of zelfs meerdere generaties geleden. Dit is vaak het geval in Brussel en het betekent dat een deel van de personen van allochtone afkomst in de eerste plaats de Belgische nationaliteit kan hebben. In deze context schatten sommigen dat 42% van de Brusselse bevolking legale 12

13 buitenlanders zijn of Belgen van allochtone afkomst 8. De helft hiervan zou tot een dergelijke sociologische immigratiestroom behoren (te weten genaturaliseerde personen, die nog steeds als buitenlanders worden aangezien), of ongeveer een vijfde van de Brusselse bevolking. 2. Ter herinnering: de situatie van de vrouwen op de Brusselse arbeidsmarkt Het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid heeft tot op heden verschillende studies gewijd aan de situatie van de vrouwen op de arbeidsmarkt van het Brussels Gewest. Het lijkt ons belangrijk om hier enkele vaststellingen uit de vorige analyses te vermelden, om zo een algemeen beeld te schetsen van de gender- en tewerkstellingsproblematiek in Brussel. Algemeen fenomeen van ondertewerkstelling bij vrouwen Globaal gezien kunnen we stellen dat de ondertewerkstelling bij de vrouwen in België en op het niveau van de drie gewesten, vrij groot is 9. In de drie gewesten van het land is de werkloosheidsgraad bij de vrouwen ook hoger dan bij de mannen. Zo zien we in Brussel een verschil van 1,7 punten tussen de werkloosheidsgraad van vrouwen en mannen. Wanneer we naar de werkzaamheidsgraad kijken, is dit verschil nog groter, namelijk -12,3 punten in het Brussels Gewest. Tabel 5: Administratieve werkloosheidsgraad en werkzaamheidsgraad (2010) in de drie gewesten Brussels Gewest Vlaams Gewest Waals Gewest België Administratieve werkloosheidsgraad Vrouwen 21,4 7,2 17,8 11,8 Mannen 19,7 6,5 14,4 10,3 Totaal 20,4 6,8 15,9 11,0 Verschil (in % punten) 1,7 0,6 3,4 1,5 Werkzaamheidsgraad Vrouwen 48,7 61,3 50,6 56,5 Mannen 61,0 71,1 62,9 67,4 Totaal 54,8 66,3 56,7 62,0 Verschil (in % punten) -12,3-9,8-12,3-10,9 Bronnen: NBB, VDAB, Forem, FOD Economie ADSEI (EAK), berekeningen Observatorium Het moet gezegd worden dat de werkloosheidsgraad niet de volledige ondertewerkstelling weergeeft. Een deel van de bevolking heeft immers geen werk maar is ook niet werkloos. Deze personen bevinden zich in de zogenaamde inactieve categorieën, ze hebben zich uit de arbeidsmarkt teruggetrokken. Aangezien vrouwen zich in grotere mate dan mannen in deze 8 VANDERMOTTEN Christian, Evolution socio-économique, reproduction sociale et formation à Bruxelles, IGEAT- CCFEE, februari Zie met name: Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid, De tewerkstelling van de Brusselse vrouwen: overzicht van de genderongelijkheden, april

14 zogenaamde inactieve categorieën bevinden, is het verschil tussen de werkzaamheidsgraad van vrouwen en mannen groter dan het verschil tussen hun respectieve werkloosheidsgraad. Een hoge werkloosheidsgraad bij laaggeschoolde vrouwen Hoe lager het opleidingsniveau, hoe hoger de werkloosheidsgraad is. Dit wordt vooral duidelijk in het Brussels Gewest, waar de werkloosheidsgraad van laaggeschoolde vrouwen de 30% overstijgt. We stellen eveneens vast dat er weinig verschil is tussen de werkloosheidsgraad van hooggeschoolde mannen en vrouwen. Figuur 2: Werkloosheidsgraad naargelang opleidingsniveau en geslacht (2010) 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Laag Gemiddeld Hoog Laag Gemiddeld Hoog Brussels Hoofdstedelijk Gewest België Mannen Vrouwen Bron: Eurostat, ADSEI, Enquête naar de arbeidskrachten, berekeningen Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Genderverschil in de activiteitsgraad bij laaggeschoolden Evenzo is het verschil tussen de activiteitsgraad van mannen en vrouwen minder uitgesproken wanneer het opleidingsniveau stijgt. Bij de laaggeschoolden daarentegen, is de genderkloof voor de activiteitsgraad duidelijk groter. 14

15 Figuur 3: Activiteitsgraad naargelang opleidingsniveau en geslacht (2010) 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Laag Gemiddeld Hoog Laag Gemiddeld Hoog Brussels Hoofdstedelijk Gewest België Mannen Vrouwen Bron: Eurostat, ADSEI, Enquête naar de arbeidskrachten, berekeningen Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid terwijl Brussel het hoogste aandeel laaggeschoolde vrouwen kent De geringe activiteitsgraad voor de laagstgeschoolde vrouwen is des te onrustwekkender wanneer men weet dat het Brussels Gewest het hoogste aandeel laaggeschoolde vrouwen telt (31,3% tegen 30,8% voor het Waals Gewest en 25,1% voor het Vlaams Gewest). Figuur 4 : Aandeel laag- en hooggeschoolde Brusselaars naargelang leeftijdsklasse en geslacht in ,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 van 25 tot 34 jaar van 35 tot 44 jaar van 45 tot 54 jaar 55 jaar en + Laaggeschoolde mannen Hooggeschoolde mannen Laaggeschoolde vrouwen Hooggeschoolde vrouwen Bron: Eurostat, ADSEI, Enquête naar de arbeidskrachten, berekeningen Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid 15

16 We zien overigens dat bij de jongere generaties het aantal hooggeschoolde vrouwen hoger is dan het aantal hooggeschoolde mannen. Zo bezit 47,6% van de vrouwen tussen 25 en 34 jaar een diploma van het hoger onderwijs, tegenover 45,1% van de mannen uit dezelfde leeftijdsklasse. De stijging van het opleidingsniveau bij de jongere generaties heeft over het algemeen meer betrekking op de vrouwen dan op de mannen. 3. Tewerkstelling en werkloosheid bij allochtonen in het Brussels Gewest Zeer lage activiteitsgraad bij niet-europese allochtonen We stellen vast dat de activiteitsgraad van allochtonen die niet uit een van de 27 landen van de EU afkomstig zijn duidelijk lager is dan die van allochtonen uit een EU-land (60,1% tegenover 76,5%). Dit percentage is nog lager voor recente immigranten uit een niet-eu-land (54,9% tegenover 75,1%). Met name de activiteitsgraad van allochtone vrouwen, recente immigranten of niet, is bijzonder laag. Bovendien stellen we vast dat het verschil in activiteitsgraad tussen mannen en vrouwen beduidend groter is bij de Europese allochtonen dan bij de niet-europese allochtonen (11,6% tegenover 26,4%). Figuur 5 : Activiteitsgraad van de allochtone bevolking per nationaliteit in het BHG (2010) Allochtonen (recente immigratie) Allochtonen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 EU-27 Niet EU-27 Bron: Eurostat, ADSEI, Enquête naar de arbeidskrachten, grafiek Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Een grotere ondertewerkstelling bij niet-europese vrouwen Evenzo is de werkzaamheidsgraad (of de verhouding tussen het aantal werkenden en de bevolking op beroepsactieve leeftijd) van niet-europese allochtonen systematisch lager dan die van de Europese immigranten. De verschillen zijn nog duidelijker voor de allochtone vrouwen. Opnieuw is het verschil tussen de werkzaamheidsgraad van mannen en vrouwen minder hoog bij Europese allochtonen dan bij niet-europese allochtonen (11% tegenover 16

17 21%). Deze cijfers wijzen erop dat het probleem van inactiviteit en niet-tewerkstelling bijzonder nijpend is voor vrouwen met een niet-europese nationaliteit. Figuur 6: Werkzaamheidsgraad van de allochtone bevolking per nationaliteit in het BHG (2010) Vrouwen Allochtonen (recente immigratie) Allochtonen Mannen Vrouwen Mannen 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 EU-27 Niet EU-27 Bron: Eurostat, ADSEI, Enquête naar de arbeidskrachten, grafiek Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Een recordwerkloosheidsgraad bij niet-europese vrouwen De werkloosheidsgraad daarentegen is significant hoger bij de niet-europese allochtonen, vooral bij de vrouwen: 35,4% voor niet-europese allochtone vrouwen (tegenover 12,3% bij de Europese vrouwen) en zelfs 41,1% wanneer het gaat om recente immigratie. Figuur 7: Werkloosheidsgraad van de allochtone bevolking per nationaliteit in het BHG (2010) Allochtonen (recente immigratie) Allochtonen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 EU-27 Niet EU-27 Bron: Eurostat, ADSEI, Enquête naar de arbeidskrachten, grafiek Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid 17

18 Een lager opleidingsniveau bij niet-europese vrouwen Het opleidingsniveau van niet-europese allochtone vrouwen ligt uitzonderlijk laag (47,8% laaggeschoolden tegenover 24,4% hooggeschoolden) in vergelijking met allochtone vrouwen afkomstig uit een van de 27 landen van de Europese Unie (53,1% hooggeschoolden tegenover 21,2% laaggeschoolden). Niet-Europese vrouwen die recent 10 zijn gemigreerd zijn niettemin iets hoger opgeleid (41,7% laaggeschoolden tegenover 35,3% hooggeschoolden). Figuur 8: Allochtone vrouwelijke bevolking tussen 20 en 64 jaar naargelang opleidingsniveau in het BHG (2010) Niet-EU-27 Allochtonen (recente immigratie) Allochtonen EU-27 Niet-EU-27 EU-27 0% 20% 40% 60% 80% 100% Laag Gemiddeld Hoog Bron: Eurostat, ADSEI, Enquête naar de arbeidskrachten, berekeningen Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Deze lage opleidingsniveaus weerspiegelen trouwens de problematiek van de schoolverlaters, een probleem dat nog schrijnender is bij allochtone personen. We stellen immers vast dat in Brussel relatief meer vrouwen met een buitenlandse nationaliteit dan met een Belgische nationaliteit de schoolbanken met twee of meer jaar vertraging verlaten 11. Verschillende kansen om uit de werkloosheid te geraken naargelang nationaliteit De longitudinale analyses tonen aan dat de factor nationaliteit een invloed heeft op de kansen om uit de werkloosheid te geraken. Bij de niet-werkende werkzoekende vrouwen 10 Recente immigranten zijn de personen met een andere nationaliteit dan deze van het land waar ze wonen en die maximum 5 jaar in dat land wonen. 11 Zie CENICCOLA Pasquale, OUALI Nouria, DESMAREZ Pierre en VEINSTEIN Mathieu, Différenciation des parcours scolaires et des trajectoires professionnelles des sortantes du système éducatif de la Région de Bruxelles-Capitale, ULB/METICES-CCFEE, september

19 (NWWZ) tekenen we het hoogste uitstroompercentage naar tewerkstelling 12 op bij vrouwen uit de EU-15 of uit Noord-Amerika (54% in beide gevallen). De NWWZ vrouwen uit Azië en Noord-Afrika kennen een vrij gering uitstroompercentage naar tewerkstelling (respectievelijk 26,2% en 28,9%). Figuur 9: Uitstroompercentage naar tewerkstelling van NWWZ vrouwen volgens nationaliteit (2010) 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 België EU-15 EU-10 nieuwe EU (Bulgarije/Roemenië) Andere Europa Noord-Afrika Subsaharaans Afrika Noord-Amerika Latijns-Amerika Caraïben Azië Bron: Actiris, berekeningen van het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Een analyse van het uitstroompercentage op grond van het opleidingsniveau toont aan dat hoe hoger het studieniveau, hoe groter de kans om uit de werkloosheid te geraken, ongeacht de nationaliteit van de NWWZ vrouwen. Deze vaststelling geldt niet enkel voor de studies die in België werden gevolgd of erkend, maar ook voor buitenlandse studies zonder Belgisch equivalent. 12 Voor het berekenen van het uitstroompercentage naar tewerkstelling werden gedurende een jaar de personen gevolgd die zich bij Actiris kwamen inschrijven en werden alle acties werk genoteerd die deze personen tot 12 maanden na hun inschrijving hebben ondernomen. 19

20 Figuur 10: Uitstroompercentage naar tewerkstelling van NWWZ vrouwen volgens studieniveau en nationaliteit (2010) 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 België EU Niet-Eu België EU NIet-EU België EU Niet-EU Laaggeschoold Middelmatig geschoold Hooggeschoold Bron: Actiris, berekeningen van het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Dit wijst er nochtans niet noodzakelijk op dat werkloze vrouwen afkomstig uit een niet-euland evenveel kans hebben om uit de werkloosheid te geraken dan de andere vrouwen, want zij hebben proportioneel gezien minder acties werk dan de Belgische of Europese vrouwen met hetzelfde kwalificatieniveau. We merken op dat het uitstroompercentage naar tewerkstelling van de Europese NWWZ vrouwen redelijk hoog is, hoger zelfs dan het percentage voor laag- en middelmatig geschoolde NWWZ Belgische vrouwen. Fenomeen van etnostratificatie van de arbeidsmarkt Ten slotte is het belangrijk dat we ook het fenomeen van de etnostratificatie van de Brusselse arbeidsmarkt vermelden. Dit fenomeen is in verschillende studies naar voren gekomen en komt tot uiting in een etnische opdeling van tewerkstelling, statuten en lonen. Bepaalde groepen personen van allochtone afkomst bekleden inderdaad systematisch een lagere positie, hebben een lager statuut en een lager loon. De hierna volgende gegevens liggen in de lijn van deze vaststelling. Ze tonen aan dat de nationaliteit (of zelfs de nationaliteit van oorsprong) niet enkel de kansen om werk te vinden beïnvloedt, maar ook het type en de kwaliteit van het gevonden werk. We dienen echter te preciseren dan dit fenomeen van etnostratificatie samenhangt met de problematiek van horizontale segregatie in de zin dat vrouwen vaak terug te vinden zijn in bepaalde beroepen of activiteitsdomeinen, en dit ongeacht hun lidmaatschap of origine. Tabel 6 geeft een overzicht van de activiteitensectoren waarin de vrouwen zijn tewerkgesteld naargelang hun nationaliteit. 20

21 Tabel 6: Verdeling van de loontrekkende vrouwen per activiteitensector naargelang de nationaliteit in het Brussels Gewest, in het 4de trimester 2008 (%) België Noordwest- Europa Oost- Europa Zuid- Europa Marokko - Turkije Centraal- Afrika 13 Andere landen Totaal Industrie en bouw 3,9 5,5 2,2 5,3 2,7 0,5 2,8 4,0 Groot- en detailhandel; 12,4 12,4 6,5 14,0 8,6 5,2 8,3 12,1 reparatie van auto s en motorfietsen Verschaffen van 4,1 5,4 5,5 7,5 8,7 7,2 13,1 5,0 accommodatie en maaltijden Vrije beroepen en 5,7 14,9 6,0 7,6 2,3 1,5 6,9 6,4 wetenschappelijke en technische activiteiten Administratieve en 8,8 7,9 13,0 13,9 43,9 12,2 13,9 10,2 ondersteunende diensten Openbaar bestuur en 16,9 4,4 1,8 6,7 9,7 24,1 8,2 14,5 defensie; verplichte sociale verzekeringen Onderwijs 12,7 8,6 2,5 6,3 1,8 1,4 5,5 11,1 Menselijke 17,0 11,7 52,5 17,5 15,3 41,8 25,6 18,2 gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening Andere 18,3 29,3 10,0 21,1 7,0 6,1 15,7 18,6 dienstenactiviteiten TOTAAL 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Bron: KSZ (DWH Arbeidsmarkt en Sociale bescherming, toepassing 5), berekeningen Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Zo zien we dat in de menselijke gezondheidszorg en de maatschappelijke dienstverlening een grote groep vrouwen afkomstig uit Oost-Europa of Centraal Afrika tewerkgesteld is. De loontrekkende vrouwen met Marokkaanse of Turkse nationaliteit werken vooral in de sector van de administratieve en ondersteunende diensten (die onder meer de uitzendsector en de schoonmaaksector omvat). We merken tevens op dat in sommige sectoren maar weinig vrouwen uit een niet-eu-land tewerkgesteld zijn. Dit is met name het geval in de vrije beroepen en de wetenschappelijke en technische activiteiten, sectoren waar de gemiddelde lonen hoger liggen en de arbeidsomstandigheden gunstiger zijn. 13 De groep Centraal-Afrika bestaat uit de volgende drie landen: Congo, Burundi en Rwanda. 21

22 Figuur 11: Verdeling van de loontrekkende vrouwen per dagelijkse loonschaal en naargelang de nationaliteit in het 4de trimester 2008 (%) België Noordoost-Europa Oost-Europa Zuid-Europa Marokko-Turkije Centraal-Afrika Andere landen Totaal 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 < >= 150 Bron: KSZ (DWH Arbeidsmarkt en Sociale bescherming, toepassing 5), berekeningen Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid In dit opzicht zien we dat loontrekkende vrouwen uit Oost-Europa oververtegenwoordigd zijn in de lage en middelmatige loonschalen, net als de Marokkaanse of Turkse vrouwen en de vrouwen uit Centraal-Afrikaanse landen. Vrouwen uit Noordoost-Europa daarentegen bevinden zich vrij vaak in een hogere loonschaal. Deze loonverschillen kunnen door verschillende factoren worden verklaard. Zo is er het vereiste opleidingsniveau voor een bepaalde arbeidsplaats, de gelijkwaardigheid van diploma's enz. 22

23 HOOFDSTUK II: TERRITORIALE BENADERING VAN DE DEELNAME VAN VROUWEN AAN DE BRUSSELSE ARBEIDSMARKT Belangrijke verschillen tussen de gemeenten Uit de analyse van de werkloosheidsindicatoren blijkt dat er redelijk grote verschillen tussen de gemeentes van het Brussels Gewest bestaan. Zo zien we dat de werkloosheidsgraad van vrouwen in sommige gemeentes bijzonder hoog is. Dit is onder meer het geval in Sint-Joostten-Node en Molenbeek, die met respectievelijk 32,7% en 31,1% een heel stuk boven het gewestelijke gemiddelde scoren (21,2% voor het hele gewest). Wanneer we naar de werkloosheidsgraad bij de jongste vrouwen kijken, zien we bovendien dat die in deze gemeentes en in Schaarbeek recordhoogtes bereikt (44,2% voor Sint-Jans-Molenbeek; 40,2% voor Sint-Joost-ten-Node en 39,3% voor Schaarbeek). Hetzelfde geldt voor de werkloosheidsgraad bij vrouwen tussen 25 en 34 jaar: 33,9% in Molenbeek bijvoorbeeld, tegenover 22,5% als gewestelijk gemiddelde. De activiteitsgraad geeft ons bijkomende informatie over de werkloosheidsgraad. Dit cijfer geeft namelijk het deel van de bevolking op beroepsactieve leeftijd weer dat ook effectief op de arbeidsmarkt aanwezig is. Voor alle duidelijkheid: het gaat om het aantal personen tussen 18 en 64 jaar dat hetzij werk zoekt (namelijk de werkzoekenden of niet-werkende beroepsbevolking) hetzij effectief aan het werk is (namelijk de actieve werkenden, loontrekkenden en zelfstandigen). Sommige gemeentes vallen op door een uitzonderlijk lage activiteitsgraad bij vrouwen. Het gaat hierbij om gemeentes van de eerste kroon (zoals opnieuw Sint-Joost-ten-Node met 57,6% en Molenbeek met 59,8%), maar ook om rijkere gemeentes zoals Sint-Pieters-Woluwe (58,2%). Dit betekent dat ook in de zogenaamde welgestelde gemeentes een bepaalde groep vrouwen buiten de arbeidsmarkt staat. Een verklaring zou kunnen zijn dat in deze gemeentes een enkel inkomen per huishouden volstaat om een comfortabele financiële situatie te creëren. De gemeentes hebben over het algemeen meer hooggeschoolde inwoners, die gemakkelijker toegang hebben tot de beter betaalde banen, zoals de vrije beroepen. We kunnen ook aannemen dat hier meer personen wonen die voor de Europese instellingen werken. Die zijn niet aan de Belgische sociale zekerheid onderworpen en worden dus niet in de statistieken opgenomen. Ook de genderkloof in de activiteitsgraad vertoont frappante verschillen naargelang de gemeente. Zo is de kloof tussen de activiteitsgraad van mannen en vrouwen eens te meer het meest uitgesproken in Sint-Joost-ten-Node (22,4%), Molenbeek (21,5%) en Schaarbeek (17,3%). Ook Koekelberg valt op met 17,8%. 23

24 Tabel 7: Activiteits- en werkloosheidsgraad van vrouwen naargelang woongemeente (2010) Activiteitsgraad Werkloosheidsgraad Werkloosheidsgraad jaar Werkloosheidsgraad jaar Anderlecht 65,8 25,2 36,5 28,5 Oudergem 67,1 12,8 24,9 13,7 Sint-Agatha-Berchem 74,2 18,3 31,9 22,2 Brussel 60,8 23,4 33,9 23,9 Etterbeek 61,5 18,1 27,3 16,1 Evere 67,6 20,3 31,0 22,3 Vorst 70,6 21,9 35,7 23,3 Ganshoren 74,7 18,9 27,1 22,4 Elsene 60,7 18,0 28,8 17,8 Jette 72,0 19,7 29,5 22,1 Koekelberg 69,3 24,5 35,8 27,6 Sint-Jans-Molenbeek 59,8 31,1 44,2 33,9 St-Gillis 65,8 24,1 34,4 23,5 Sint-Joost-ten-Node 57,6 32,7 40,2 31,4 Schaarbeek 63,0 25,5 39,3 25,4 Ukkel 65,8 13,7 23,7 15,4 Watermaal-Bosvoorde 68,9 12,8 23,5 15,3 Sint-Lambrechts-Woluwe 60,8 12,8 24,0 11,9 Sint-Pieters-Woluwe 58,2 11,3 20,8 12,7 Vrouwen 64,1 21,2 33,6 22,5 Bron: NBB, Actiris, berekeningen van het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Wanneer we het aandeel vrouwelijke NWWZ per gemeente bestuderen, valt het op dat dit over het algemeen lager is in de gemeentes van de eerste kroon en de vijfhoek (zoals Sint- Joost-ten-Node, Brussel en Sint-Gillis met respectievelijk 42,3%; 43,9% en 44,1% tegenover 47,1% als gewestelijk gemiddelde). Vergeet hierbij niet dat het verschil tussen de activiteitsgraad van mannen en vrouwen ook met name in deze gemeentes het grootst is, en het wordt duidelijk dat het geringe aantal NWWZ niet zozeer betekent dat de vrouwen hier beter op de arbeidsmarkt zijn ingeschakeld, maar eerder dat ze meer van de arbeidsmarkt zijn uitgesloten. Figuur 12: Aandeel NWWZ vrouwen naargelang de woongemeente (gemiddelde 2011) 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 42,3 43,9 44,1 44,1 45,8 46,2 46,3 Sint-Joost-ten-Node Brussel Elsene Sint-Gillis Sint-Jans-Molenbeek Schaarbeek Anderlecht Brussels Gewest 47,1 48,1 49,0 49,9 51,8 Etterbeek Koekelberg Vorst Oudergem 52,6 52,7 52,8 52,8 52,9 53,8 54,4 55,0 Jette Ukkel Sint-Lambrechts-Woluwe Sint-Agatha-Berchem Evere Watermaal-Bosvoorde Ganshoren Sint-Pieters-Woluwe Vrouwen Mannen Bron: Actiris, berekeningen van het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid 24

25 Het aantal NWWZ, zowel mannen als vrouwen, is redelijk sterk gestegen in de Noordwestelijke gemeentes (Sint-Agatha-Berchem, Ganshoren, Jette en Molenbeek) en enkele andere minder centraal gelegen gemeentes van Brussel (Evere en Oudergem). Tabel 8: Evolutie van het aantal NWWZ tussen 2006 en 2011 per geslacht en naargelang de woongemeente (gemiddelde 2006 en 2011) Vrouwen Mannen a.w. % a.w. % Anderlecht 338 6, ,3 Oudergem 80 10, ,3 Sint-Agatha-Berchem , ,5 Brussel 311 4, ,6 Etterbeek 73 4, ,6 Evere , ,8 Vorst , ,1 Ganshoren , ,1 Elsene 171 5, ,3 Jette 177 8, ,2 Koekelberg -3-0,3 56 5,3 Sint-Jans-Molenbeek 370 7, ,6 Sint-Gillis 84 3, ,8 Sint-Joost-ten-Node 41 2, ,2 Schaarbeek -30-0, ,1 Ukkel -19-0, ,3 Watermaal-Bosvoorde 24 3,4 43 7,5 Sint-Lambrechts- Woluwe 42 3, ,6 Sint-Pieters-Woluwe 69 8,7 45 6,8 BHG , ,0 Bron: Actiris, berekeningen van het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid 1. Analyse op wijkniveau Methodologie Voor een gedetailleerdere analyse van de werkzaamheids- en werkloosheidsindicatoren op lokaal niveau, hebben we ervoor gekozen om op subgemeentelijk niveau verder te gaan. Er kunnen immers ook opmerkelijke verschillen binnen een en dezelfde gemeente optreden, waardoor het relevant blijkt om met kleinere analyse-eenheden te werken. Ons uitgangspunt waren de wijken zoals bepaald in het kader van de Wijkmonitoring 14. Op dit niveau werden er 118 bewoonde wijken bepaald. Voor elk van de 118 bewoonde wijken werd de werkloosheidsgraad berekend. De 25 wijken met de hoogste werkloosheidsgraad werden in de analyse opgenomen. We merken hierbij op dat deze wijken op enkele uitzonderingen na de klassieke zogenaamde kansarme sikkel Bron : BISA 15 De kansarme sikkel bestaat zoals de naam reeds aangeeft uit de armste wijken van het Brussels Gewest en vormt een halve maan rond het stadscentrum: binnen de vijfhoek: ten westen van de noord-zuidas plus de Marollen; 25

26 van Brussel beslaan. Ze worden hierna aangeduid als wijk of als grondgebied. De wijken zijn gelegen in de volgende gemeentes: Schaarbeek, Sint-Joost-ten-Node, Sint-Jans-Molenbeek, Anderlecht, Brussel (Laken), Koekelberg, Sint-Gillis en Vorst. het oosten van Anderlecht en Sint-Jans-Molenbeek (tussen het spoor en het kanaal); in het noorden: de gemeente Sint-Joost-ten-Node, het westen van Schaarbeek en de industriezones langs het kanaal; in het zuiden: Laag Sint-Gillis en Laag Vorst. 26

27 Resultaten Figuur 13: Werkloosheidsgraad, aandeel van werkzoekenden, werkzaamheidsgraad en activiteitsgraad van vrouwen in het bestudeerde gebied (2008) 70,0 60,0 50,0 51,4 43,7 57,5 53,5 40,0 35,8 30,0 20,0 22,4 19,2 16,6 10,0 12,9 9,5 0,0 Werkloosheidsgraad Aandeel werkzoekenden Werkzaamheidsgraad Activiteitsgraad Gemiddelde gebied BHG Verschil werkloosheidsgraad aandeel werkzoekenden Bron: KSZ (DWH Arbeidsmarkt en Sociale bescherming, toepassing 1), Actiris, berekeningen Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid We stellen vast dat de werkloosheidsgraad van vrouwen in de wijken uit onze analyse hoger is dan het gewestelijke gemiddelde (35,8% tegenover 22,4%) en dat tegelijk de activiteitsgraad van de vrouwen lager dan het gemiddelde ligt (53,5% tegenover 57,5%). We moeten hierbij opmerken dat er ook bij de werkende vrouwen een minder grote groep een zelfstandige activiteit uitoefent (9,0% tegenover 11,8% als gewestelijk gemiddelde). De vrouwen uit dit gebied hebben dus een minder sterke ondernemingszin. Het verschil tussen de werkloosheidsgraad en het aandeel van werkzoekende vrouwen is in dit gebied hoger (16,6 punten tegenover een verschil van 9,5 punten voor het hele gewest). Het aandeel van werkzoekenden geeft de verhouding weer tussen het aantal NWWZ en de bevolking tussen 18 en 64 jaar. Dit in tegenstelling tot de werkloosheidsgraad, die de verhouding ten opzichte van de actieve bevolking tussen 18 en 64 jaar weergeeft. Het aandeel van werkzoekenden is dus complementair aan de werkloosheidsgraad en ligt lager dan deze laatste. In zekere zin geeft het verschil tussen deze twee verhoudingen een idee van het aantal personen dat zich buiten de arbeidsmarkt bevindt. Het aandeel vrouwen in deze situatie, met andere woorden de vrouwen in de zogenaamde inactieve categorieën (noch tewerkgesteld, noch werkloos), lijkt dus groter te zijn in het geanalyseerde gebied dan in het volledige Brussels Gewest, aangezien het verschil voor dit gebied beduidend hoger is. De werkzaamheidsgraad weerspiegelt het aandeel van de beroepsactieve bevolking dat daadwerkelijk aan het werk is. Hiermee kan worden bepaald hoeveel inwoners van een wijk of een gebied leven van loonarbeid en niet van diverse soorten uitkeringen in verhouding tot de bevolking op beroepsactieve leeftijd (namelijk van jaar). We stellen vast dat de 27

28 werkzaamheidsgraad in het bestudeerde gebied over het algemeen onder het gewestelijke gemiddelde ligt (34,4% tegenover 44,6%). Tabel 9: Werkloosheidsgraad, aandeel van werkzoekenden, werkzaamheidsgraad en activiteitsgraad van vrouwen in het bestudeerde gebied (2008) Wijkcode Wijk Werkloosheidsgraad Aandeel werkzoekenden Werkzaamheidsgraad Activiteitsgraad 15 Weststation 49,2 22,7 23,4 46,1 13 Kuregem Dauw 45,3 20,7 25,0 45,7 16 Historisch Molenbeek 45,1 20,9 25,4 46,3 12 Kuregem Veeartsenij 44,5 22,1 27,6 49,6 14 Hertogin 42,5 20,5 27,7 48,2 21 Noordwijk 39,7 20,5 31,1 51,6 18 Havenwijk 38,6 20,6 32,9 53,5 22 Brabantwijk 38,5 20,2 32,2 52,3 17 Koekelberg 38,4 22,3 35,8 58,2 24 Haachtsesteenweg 38,0 19,9 32,5 52,4 11 Kuregem Bara 37,2 19,9 33,6 53,5 10 Anneessens 37,0 18,5 31,5 50,0 20 Oud Laken Oost 36,8 19,5 33,6 53,1 49 Bosnië 35,7 18,7 33,6 52,3 50 Laag Vorst 33,4 18,9 37,6 56,5 8 Marollen 33,2 16,1 32,3 48,4 25 Sint-Joost Centrum 33,1 17,6 35,6 53,3 23 Collignon 32,7 18,0 37,1 55,1 80 Helmet 31,0 18,6 41,4 60,0 19 Oud Laken West 30,6 18,2 41,3 59,5 63 Karreveld 30,4 17,7 40,6 58,3 81 Schaarbeek Station 30,4 18,4 42,3 60,7 48 Hallepoort 30,3 17,0 39,1 56,1 9 Stalingrad 28,9 16,2 40,0 56,2 58 Anderlecht Centrum-Wayez 28,0 16,6 42,8 59,4 Gemiddelde wijken 35,8 19,2 34,4 53,5 Gemiddelde BHG 22,4 12,9 44,6 57,5 Bron: KSZ, BISA, Actiris, berekeningen van het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Dankzij een gedetailleerd overzicht per wijk wordt evenwel duidelijk dat er aanzienlijke verschillen in de werkloosheids-, werkzaamheids- en activiteitsgraad tussen de wijken bestaan. Zo zijn deze indicatoren bijvoorbeeld bijzonder ongunstig in de wijken Weststation (Molenbeek) of Kuregem (Anderlecht) en iets minder slecht in het centrum van Anderlecht (namelijk de wijk Wayez). De werkloosheidsgraad en het aandeel van werkzoekenden blijven echter in elke wijk hoger dan het gewestelijke gemiddelde. De werkzaamheidsgraad ligt overal onder het gemiddelde. Problematiek van eenoudergezinnen Algemeen stellen we vast dat de werkzaamheidsgraad van alleenstaande ouders beduidend lager is dan de werkzaamheidsgraad van families met twee ouders, zowel bij de mannen als bij de vrouwen. Bovendien wordt de werkzaamheidsgraad van vrouwen beïnvloed door de 28