TABAK, ALCOHOL EN DRUGS

Transcriptie

1 TABAK, ALCOHOL EN DRUGS JONGERENPEILING De jongerenpeiling heeft als doel om op systematische wijze ontwikkelingen in gezondheid en leefstijl van jongeren in kaart te brengen. Ongeveer.00 jongeren in de leeftijd van tot en met 1 jaar in de regio Hollands Midden hebben in het najaar van een vragenlijst ingevuld. Alleen jongeren die op het voortgezet onderwijs zitten, zijn bevraagd. De resultaten die in deze factsheet beschreven worden, zijn hierdoor alleen representatief voor jongeren in het voortgezet onderwijs. Het is de vierde peiling onder jongeren in de subregio Zuid- Holland Noord en de tweede peiling in de subregio Midden- Holland. De resultaten van de jongerenpeiling worden gepresenteerd in de volgende factsheets: 1. Onderzoeksopzet, respons, achtergrondkenmerken 2. Lichamelijke en psychosociale gezondheid. Functioneren op school. Beweging, voeding en overgewicht. Tabak, alcohol en drugs. Seksualiteit. Kwetsbare jongeren Colofon Pepijn Dupon Christine Hanning Irma Paijmans Lonneke Vink tel: 0- publicatienummer: U0 Het gebruik van genotmiddelen zoals tabak, alcohol en drugs verandert de laatste jaren. Dit komt onder andere door veranderd landelijk en lokaal beleid en veranderde opvangen over het gebruik van deze middelen door jongeren. Vanaf 1 januari is de lee"ijdsgrens voor het verkopen van tabak (sigare$en en voor waterpijp) en alcohol verhoogd van naar 1 jaar. Het bezit en gebruik van tabak onder 1 jaar is niet verboden. Het bezit en het gebruik van alcohol in de openbare ruimte is onder de 1 jaar wel stra)aar gesteld. Verkoop van cannabis is verboden maar wordt gedoogd bij personen die minstens 1 jaar zijn en in hoeveelheden van minder dan gram. Bezit en gebruik van cannabis is ook verboden maar wordt onder diezelfde twee voorwaarden gedoogd. Verkoop en bezit van harddrugs is al,jd stra)aar. Sociaaleconomische omstandigheden kunnen een verband hebben met roken, alcohol drinken en druggebruik. Dat zijn bijvoorbeeld het opleidingsniveau van de jongere, de samenstelling van het gezin en het opleidingsniveau en de werksitua,e van de ouders. Daarnaast kan ook etnische herkomst een rela,e hebben met het genotmiddelengebruik. In de overzichtstabellen op de laatste twee pagina s staan de belangrijkste verschillen tussen gemeenten (geografische tabel) en achtergrondkenmerken van de jongeren (kerncijfertabel) in het voortgezet onderwijs ( tot en met 1 jaar) samengevat in kerncijfers op het gebied van roken, drinken en druggebruik. DEEL 1 TABAK Het landelijke en lokale preven,ebeleid richten zich op het voorkómen van roken door jongeren, het bevorderen dat rokers stoppen en het beschermen van niet-rokers tegen blootstelling aan de schadelijke stoffen in tabaksrook. Voorbeelden hiervan zijn verscherpte wetgeving, landelijke campagnes, rookvrije schoolpleinen, schoolvoorlich,ngsprogramma s en lokale ini-,a,even. Het roken van een waterpijp is de laatste jaren onder jongeren sterk in populariteit toegenomen. Jongeren zien het roken van een waterpijp vooral als een gezellige ac,viteit, een manier om te socializen. Daarnaast denken ze dat de waterpijp een gezond alterna,ef is voor sigare$en. De jongeren en hun ouders zijn zich echter vaak niet bewust van de schadelijke effecten. Bij het roken van een waterpijp komen dezelfde schadelijke stoffen (teer, koolmonoxide en zware metalen) vrij als bij het roken van een sigaret. Omdat de rook gekoeld wordt door het water kun je dieper inhaleren en het roken van een waterpijp duurt veel langer dan het roken van een sigaret. Daarom zijn de hoeveelheden schadelijke stoffen die ingeademd worden veel groter: een half uur waterpijp roken is te vergelijken met het roken van 0 à 0 sigare$en. Wanneer de waterpijptabak, net als bij sigare$en, ook nico,ne bevat dan is het roken van een waterpijp even verslavend als het roken van sigare$en. Sigareen In Hollands Midden hee % van de jongeren in het voortgezet onderwijs wel eens een sigaret gerookt, % hee dit in de afgelopen maand ( recent ) gedaan en,% rookt dagelijks. Van de jongeren van tot en met jaar hee % ooit een sigaret opgestoken, bij jongeren van tot en met 1 jaar is dit opgelopen tot %. Ook het percentage jongeren dat recent hee gerookt neemt toe met de leeijd: van % bij jongeren van tot en met jaar tot % bij jongeren van tot en met 1 jaar. Dagelijks roken neemt toe van 0,% bij

2 -jarigen naar % in de oudste leeijdsgroep. Jongens hebben vaker ooit gerookt en roken vaker dagelijks dan meisjes, maar de verschillen zijn klein (zie kerncijfertabel). Waterpijp Van de jongeren in Hollands Midden hee 2% ooit een waterpijp gerookt en % hee dit recent gedaan. Hoe ouder jongeren zijn, hoe hoger het percentage dat waterpijp rookt of hee gerookt: ooit waterpijp gerookt s@jgt van % bij - tot en met -jarigen tot % bij - tot en met 1-jarigen en recent gerookt s@jgt van % naar 1%. Het verschil in ervaring met een waterpijp tussen jongens en meisjes is groter dan bij het roken van sigareaen, vooral bij het recent gebruik: % bij jongens ten opzichte van % bij meisjes (kerncijfertabel). Onder jongeren die recent sigareaen hebben gerookt, komt het roken van waterpijp vaker voor dan onder jongeren die niet hebben gerookt. Van de rokers hee % ook wel eens een waterpijp gerookt. Dit geldt voor % van de niet-rokers. In de afgelopen vier weken hee % van de rokers en % van de niet-rokers een waterpijp gerookt. Een kwart van de jongeren hee ooit sigareaen gerookt en ruim een kwart waterpijp. Eén van de acht jongeren hee de afgelopen maand sigareaen of waterpijp gerookt. Waterpijp wordt vaker door jongens dan meisjes gerookt. Achtergrondkenmerken Jongeren die niet samen met hun beide ouders wonen, hebben vaker ervaring met het roken (zowel ooit als recent) van sigareaen of waterpijp. Het grootste verschil is te zien bij jongeren die zelfstandig of anders wonen (niet bij één ouder en/of s@efouder): 1% van deze jongeren rookt dagelijks sigareaen en % hee recent waterpijp gerookt versus % en % van de jongeren in een tweeoudergezin (kerncijfertabel). Dit verschil blij ook bestaan als rekening wordt gehouden met verschil in geslacht en leeijd tussen de twee groepen. Er is een duidelijk verschil in rookgedrag tussen de leerlingen op de verschillende onderwijstypen, zowel bij sigareaen als waterpijp. Leerlingen van het vmbo hebben vaker recent gerookt en roken vaker dagelijks dan leerlingen op de havo of het vwo. Deze verschillen bestaan in alle klassen (zie figuur 1). In de groep vmbo zijn de verschillen in rookgedrag tussen vmbo-basis/kader en vmbo-theore@sch klein maar in de groep havo/vwo roken de havo-leerlingen aanzienlijk meer dan de vwo-leerlingen. Als jongeren op het vmbo ooit een sigaret hebben opgestoken, is de kans groter dat ze doorgaan met roken dan bij havo/vwo-leerlingen van dezelfde leeijd. Dit verschil is echter niet te zien bij het waterpijproken. Het percentage jongeren dat rookt is het hoogst bij ouders met een laag opleidingsniveau (maximaal basisschool). Deze jongeren roken bijna vier keer zo vaak dagelijks in vergelijking Figuur 1. Percentage jongeren dat recent (de afgelopen maand) sigaretten heeft gerookt en dat dagelijks rookt naar schooltype en klas tot jongeren met hoog opgeleide ouders (hbo of universitair) en ze hebben ruim twee keer zo vaak recent waterpijp gerookt (kerncijfertabel). Jongeren van wie geen van beide ouders werkt, hebben vaker ooit sigareaen gerookt en roken twee keer zo vaak dagelijks in vergelijking tot jongeren van wie één of beide ouders werken. Bij waterpijp roken is dit verschil niet te zien. Westers-allochtone jongeren hebben vaker ooit sigareaen gerookt dan autochtone jongeren. Niet-westers allochtone jongeren hebben minder vaak recent gerookt dan de andere jongeren. Bij dagelijks roken is er geen verschil te zien tussen deze etnische groepen. Bij waterpijp hebben zowel westerse als niet-westerse allochtone jongeren vaker ooit gerookt dan autochtone jongeren, maar het recent gebruik is alleen hoger bij niet-westerse allochtone jongeren. Wanneer vervolgens wordt gekeken of deze verschillen toe te schrijven zijn aan bepaalde etnische groepen, dan blijkt dat er een grote varia@e is. Marokkaanse jongeren roken minder vaak sigareaen, Surinaams/An@lliaanse en Oost-Europese jongeren roken vaker sigareaen. Waterpijp roken wordt eveneens vaker gedaan door Surinaams/An@lliaanse jongeren maar ook door Turkse jongeren, terwijl minder Marokkaanse jongeren dit doen. Risicogroepen die de sterkste rela@e hebben met roken (zowel sigareaen als waterpijp) zijn: niet bij beide ouders wonend en een laag opleidingsniveau (zowel van de jongere als van de ouder). Geografische verschillen Vergeleken met landelijke cijfers uit van het Trimbosins@tuut roken de jongeren in Hollands Midden minder vaak sigareaen: zowel het ooit, recent als dagelijks gebruik is lager. Wat betre ooit waterpijp roken is Hollands Midden vergelijkbaar met het gemiddelde voor Nederland, maar recent waterpijp roken is hoger in Hollands Midden (geografische tabel). Tussen de twee subregio s in Hollands Midden bestaan kleine 2

3 verschillen in het rookgedrag van de jongeren: jongeren in Zuid-Holland Noord hebben vaker recent sigareaen en ooit waterpijp gerookt dan in Midden-Holland. Grotere verschillen bestaan er tussen gemeenten. Jongeren in Katwijk en Leiden roken vaker sigareaen (zowel ooit, recent als dagelijks) dan jongeren in andere gemeenten in Hollands Midden. Jongeren in Schoonhoven roken vaker dagelijks. Jongeren in Teylingen hebben vaker recent gerookt. Jongeren in Alphen aan den Rijn, Gouda, Nieuwkoop en Vlist hebben juist minder ervaring (ooit en recent) met het roken van sigareaen. In Leiden hebben jongeren ook meer ervaring met het roken van waterpijp (ooit en recent). Jongeren in Voorschoten hebben vaker ooit een waterpijp gerookt, jongeren in Boskoop en Lisse vaker recent. Jongeren in Alphen aan den Rijn, Bergambacht, Gouda, Katwijk, Nederlek, Nieuwkoop, Noordwijk en Vlist hebben juist minder ervaring met het roken van waterpijp (ooit en/of recent). Jongeren in Hollands Midden roken minder vaak sigareaen dan gemiddeld in Nederland, maar ze hebben vaker recent waterpijp gerookt. Trends tabak Door verschillen in opzet tussen de eerdere jongerenpeilingen in de twee subregio s, worden de trends voor sigareaen roken in de beide subregio s hieronder apart beschreven (zie factsheet 1: Onderzoeksopzet, respons en achtergrondkenmerken). Voor de vergelijking met eerdere jaren is uit een selec@e gemaakt van leerjaren of leeijden. Het roken van waterpijp is in voor het eerst nagevraagd, hier zijn daarom geen trendgegevens van beschikbaar. Midden-Holland In Midden-Holland is in 0 het roken in de afgelopen maand Tabel 1. Trend in nu roken en dagelijks roken in Midden-Holland onder leerlingen van klas 2 en, per geslacht, klas en cluster van gemeenten groen = significant guns@ger dan voorgaand peiljaar niet bevraagd, wel is toen gevraagd naar nu roken : dit verschilt van minder dan 1x per week tot dagelijks (tabel 1). Het percentage leerlingen uit klas 2 en dat nu rookt, is in Midden- Holland tussen 0 en gedaald van % naar %. Ook is het percentage leerlingen dat dagelijks rookt gedaald: van % naar %. Zowel bij jongens als bij meisjes en zowel bij klas 2 als is het percentage dat nu en dagelijks rookt, gedaald. Eenzelfde trend is te zien in de clusters Gouda, Boskoop/Waddinxveen en Krimpenerwaard. Zuid-Holland Noord Het percentage recent rokende jongeren in Zuid-Holland Noord is tussen 1 (%) en 0 (%) gedaald, vervolgens is het in 0 (1%) weer gestegen, om in (%) weer te dalen (tabel 2). Dit schommelende patroon is te zien bij zowel jongens als meisjes, bij de - tot en met 1-jarigen en in drie van de acht gemeenteclusters. nu roken dagelijks roken 0 0 % % % % Midden-Holland jongens Meisjes klas 2 klas Gouda Bodegraven-Reeuwijk Boskoop/Waddinxveen Krimpenerwaard Zuidplas Bij alle leeijdsgroepen en clusters is tussen 0 en een daling in het percentage jongeren te zien dat recent hee gerookt. In Leiden, Alphen aan den Rijn, Kaag en Braassem/ Nieuwkoop/Rijnwoude/Zoeterwoude, Katwijk en Noordwijk/ Noordwijkerhout is het percentage zelfs lager dan in 1. 1 Tabel 2. Trend in recent roken (afgelopen maand) en dagelijks roken in Zuid-Holland Noord onder -1 jarigen in het voortgezet onderwijs, per geslacht, leeftijdsgroep en cluster van gemeenten recent roken dagelijks roken % % % % % % % % Zuid-Holland Noord 1 * * jongens meisjes jaar jaar 1 jaar Leiden Alphen aan den Rijn Leiderdorp/Oegstgeest/Voorschoten Kaag en Braassem/Nieuwkoop/Rijnwoude/Zoeterwoude Katwijk Noordwijk/Noordwijkerhout Teylingen Hillegom/Lisse rood = significant onguns@ger dan voorgaand peiljaar * = significant guns@ger verschil met eerste peiljaar groen = significant guns@ger dan voorgaand peiljaar = te klein groepsaantal, <0 jongeren * * * * * * * * * * 1, 1, * * 0, * * * * * * * Ook het dagelijks roken vertoont een schommelende trend in Zuid- Holland Noord (tabel 2). Deze trend is het duidelijkst te zien bij de - en -jarigen. Bij alle groepen is het percentage dagelijkse rokers gedaald tussen 0 en (voor Zuid-Holland Noord van % naar %).

4 Nederland Vergeleken met cijfers uit recent landelijk onderzoek onder een beperkte doelgroep (- tot en met -jarigen in de eerste vier klassen van het voortgezet onderwijs; HBSC-onderzoek, ), blijkt dat evenveel jongeren in Hollands Midden ooit sigareaen hebben gerookt en dagelijks roken als jongeren van dezelfde leeijd en leerjaar in Nederland. De dalende trend in het rookgedrag hee, net als in Zuid-Holland Noord, een schommelend verloop (figuur 2). In heel Hollands Midden is tussen 0 en een daling te zien in het percentage jongeren dat recent hee gerookt of dat dagelijks rookt. Dit geldt zowel voor jongens als meisjes als voor de verschillende leeijdsgroepen/ leerjaren. Figuur 2. Trend in ooit en dagelijks sigaretten roken onder t/m jarigen in Nederland in vergelijking met dezelfde leeftijdsgroep in Hollands Midden DEEL 2 ALCOHOL De hersenen ontwikkelen zich gemiddeld tot het e jaar. Alcoholgebruik op jonge lee"ijd kan leiden tot blijvende schade aan de hersenen en acute alcoholvergi"iging. Alcoholgebruik kan ook schadelijke sociale gevolgen hebben zoals agressiviteit, criminaliteit, ongevallen en onveilig vrijen. De preven,e richt zich nu op het niet drinken tot 1 jaar en het verminderen van het schadelijk alcoholgebruik. De jongeren hebben bij deze jongerenpeiling de vragenlijst in het najaar van ingevuld, op dat moment was de recente verhoging van de lee"ijdsgrens naar 1 jaar voor de verkoop en gebruik van alcohol nog niet van kracht. In Hollands Midden hee % van de - tot en met 1-jarigen in het voortgezet onderwijs ooit alcohol gedronken. Een derde van alle jongeren hee in de afgelopen maand ( recent ) alcohol gedronken en % hee de afgelopen maand wel eens vijf of meer glazen bij één gelegenheid gedronken, dit heet binge drinken. Ruim drie kwart van de jongeren die ooit alcohol hebben gedronken, hee dit ook recent gedaan. Van de jongeren die recent hebben gedronken, hee bijna twee derde (%) aan binge drinken gedaan. Jongeren die recent hebben gedronken, dronken gemiddeld, glazen per week. Gemiddeld drinken jongeren 1 tot 2 dagen per week alcohol. Het percentage jongeren dat recent alcohol hee gedronken neemt snel toe van % bij - tot en met -jarigen naar % bij - en -jarigen tot % bij - tot en met 1-jarigen. Recent drinken wordt iets vaker gedaan door jongens dan door meisjes, het verschil is echter klein (zie kerncijfertabel). Binge drinken neemt ook toe met de leeijd: van % van de - tot en met -jarigen tot 1% van de - tot en met 1-jarigen. Tot en met jaar is er geen verschil te zien in het percentage jongens en meisjes dat binge drinkt, daarna is het percentage voor jongens hoger dan voor meisjes (% ten opzichte van %). Met de leeijd s@jgt niet alleen het percentage jongeren dat alcohol drinkt en binge drinkt, maar ook de verhouding tussen deze twee: van de - tot en met jarigen die recent alcohol hebben gedronken, hee de hel ook één of meer keren vijf of meer glazen alcohol bij één gelegenheid gedronken. Bij - tot en met 1 jarigen is dat twee derde. Ook het gemiddeld aantal glazen per week s@jgt: - tot en met -jarigen die recent hebben gedronken, drinken gemiddeld,0 glazen alcohol per week. Op - of - jarige leeijd is het gemiddeld aantal glazen per week bij recente drinkers gestegen naar,2 glazen en het aantal s@jgt verder naar, glazen per week bij - tot en met 1-jarigen. Alcohol drinken wordt snel gewoon bij een oplopende leeijd: % van - tot en met -jarigen hee recent alcohol gedronken, % van de - en -jarigen en % van de - tot en met 1-jarigen. Ook de hoeveelheden per keer en per week s@jgen. Heel jonge drinkers zijn ook al riskante drinkers: de hel van de drinkende - tot en met -jarigen hee recent vijf of meer glazen bij één gelegenheid gedronken. Achtergrondkenmerken Jongeren die niet samen met hun beide ouders wonen, hebben vaker ervaring met het drinken van alcohol (zowel ooit als re-

5 cent) dan jongeren die wel met hun beide ouders wonen. Ze doen ook vaker aan binge drinken, maar als ze drinken, is het aantal glazen per week gelijk (kerncijfertabel). In figuur staan cijfers over alcoholgebruik uitgesplitst naar schooltype en klas. Vanaf de tweede klas is er een groot verschil in alcohol drinken tussen vmbo- en havo/vwo-leerlingen. Het percentage leerlingen dat aan binge drinken doet is in klas van het vmbo even hoog als in klas van de havo/vwo of van het vwo. Recente drinkers in klas van het vmbo drinken ongeveer twee glazen alcohol méér per week dan havo/vwoleerlingen in klas of (gemiddeld versus glazen). Gezien over de klassen 2 tot en met drinken havo-leerlingen bijna even vaak recent als vmbo-leerlingen (respec@evelijk % en 0%). Het verschil met de vwo-leerlingen is groot (respec@evelijk % bij havo en 1% bij vwo). Er is geen verschil in recent drinken tussen vmbo-basis/kader en vmbo-theore@sch. Jongeren van wie beide ouders werken, hebben vaker ooit en recent alcohol gedronken dan jongeren van wie één ouder werkt. Ook het binge drinken is hoger bij jongeren met twee werkende ouders. Dit verschil kan niet verklaard worden door verschillen in andere achtergrondkenmerken van deze jongeren. De achtergrondkenmerken die bij jongeren de sterkste hebben met het drinken van alcohol en het binge drinken zijn: een andere gezinssitua@e dan een tweeoudergezin, laag opleidingsniveau van de jongere en de vader en een autochtone of westers-allochtone etniciteit. Geografische verschillen Jongeren in de subregio Midden-Holland hebben even vaak ooit en recent alcohol gedronken als jongeren in de subregio Zuid-Holland Noord. In Zuid-Holland Noord hebben de jongeren echter iets vaker aan binge drinken gedaan (zie geografische tabel). In Kaag en Braassem, Lisse, Teylingen en Zoeterwoude is het percentage jongeren dat recent alcohol hee gedronken en binge drinkt hoger dan gemiddeld in Hollands Midden. Jongeren in Noordwijk drinken vaker vijf of meer glazen per gelegenheid en het gemiddeld aantal glazen per week is ook hoger:, versus, glazen per week in de regio. In Oegstgeest is alleen het percentage jongeren dat recent hee gedronken hoger dan gemiddeld en in Leiderdorp is dat alleen het percentage binge drinkers. Figuur. Percentage jongeren dat recent (de afgelopen maand) alcohol heeft gedronken en dat binge drinkt naar schooltype en klas De opleiding van de ouders hee geen invloed op het ooit of recent alcohol drinken van jongeren. Wel zijn er verschillen te zien in de hoeveelheid alcohol: jongeren met een laagopgeleide vader (alleen basisonderwijs) hebben vaker aan binge drinken gedaan dan jongeren met een hoogopgeleide vader (hbo of universitair, zie kerncijfertabel). Ook het gemiddeld aantal glazen dat wekelijks gedronken wordt is hoger als het opleidingsniveau van de ouder lager is. Een jongere met een laagopgeleide vader drinkt gemiddeld glazen per week méér dan een jongere met een hoogopgeleide vader. Niet-westers allochtone jongeren drinken aanzienlijk minder (ooit, recent en binge) dan autochtone en westers-allochtone jongeren. Binnen de groep niet-westers allochtone jongeren is een deel moslim, dit geloof verbiedt het gebruik van alcohol. Waarschijnlijk verklaart dit de lagere percentages in de groep niet-westers allochtone jongeren. Als niet-westerse jongeren alcohol drinken, drinken ze evenveel glazen per week als de andere jongeren: waarschijnlijk zijn dit de niet-moslims onder die groep. In Alphen aan den Rijn en Gouda is het percentage jongeren dat ooit en recent alcohol dronk lager dan gemiddeld in de regio. Drinkende jongeren in Gouda, Noordwijkerhout en Voorschoten drinken gemiddeld minder glazen per week. Trends alcoholgebruik Door verschillen in opzet tussen de eerdere jongerenpeilingen in de twee subregio s, worden de trends voor alcohol drinken in de beide subregio s hieronder apart beschreven (zie factsheet 1: Onderzoeksopzet, respons en achtergrondkenmerken). Voor de vergelijking met eerdere jaren is uit een selec@e gemaakt van leerjaren of leeijden. Midden-Holland In Midden-Holland is het percentage leerlingen uit klas 2 en dat recent alcohol dronk tussen 0 en met bijna een derde gedaald van % naar 2% (tabel ). Deze daling is te zien bij jongens en meisjes, bij beide klassen en in alle clusters. Het binge drinken is in dezelfde periode eveneens gedaald: van 2% naar 1%. Ook hier is er een daling te zien bij zowel jongens als meisjes als bij beide klassen. Bij de clusters is er alleen een daling in Gouda, Boskoop/Waddinxveen en de

6 Tabel. Trend in recent drinken en binge drinken in Midden-Holland onder leerlingen van klas 2 en, per geslacht, klas en cluster van gemeenten groen = significant guns@ger dan voorgaand peiljaar Krimpenerwaard. De grootste daling bij zowel het recent drinken als binge drinken is te zien bij leerlingen in de tweede klas en jongeren in de gemeente Gouda. Zuid-Holland Noord In Zuid-Holland Noord is het percentage - tot en met 1- jarigen dat recent alcohol hee gedronken tussen 1 en 0 gestegen van % naar %. In 0 is het percentage vervolgens gedaald naar % en in verder gedaald naar % (tabel ). De daling vanaf 0 is te zien bij zowel jongens als meisjes, de leeijdsgroepen en jaar en en jaar. Zelfs in de oudste groep is een daling te zien, maar die is pas vanaf 0 significant. In de clusters Leiden, Alphen aan den Rijn, Leiderdorp/Oegstgeest/Voorschoten en Kaag en Braassem/Nieuwkoop/Rijnwoude/Zoeterwoude is eveneens een daling in recent drinken te zien vanaf 0, in de overige clusters daalt het percentage pas vanaf 0. recent drinken binge drinken 0 0 % % % % Midden-Holland jongens Meisjes klas 2 klas Gouda Bodegraven-Reeuwijk Boskoop/Waddinxveen Krimpenerwaard Zuidplas Het binge drinken is tussen 0 en eveneens gedaald: van 2% naar %. Ook hier is er een daling te zien bij zowel jongens als meisjes, in alle leeijdsgroepen en alle clusters. De grootste daling bij het recent drinken is de afgelopen vijf jaar te zien bij de - en -jarigen en in de gemeente Katwijk en het cluster Noordwijk/Noordwijkerhout. Bij binge drinken is de daling het grootst bij de - en -jarigen en eveneens in Katwijk en Noordwijk/Noordwijkerhout. Voor Noordwijkse jongeren is dit percentage in nog wel hoger dan gemiddeld in de regio. Nederland Vergeleken met cijfers uit recent landelijk onderzoek onder een beperkte doelgroep ( tot en met -jarigen in de eerste vier klassen van het voortgezet onderwijs; HBSC-onderzoek, ), blijkt dat minder jongeren in Hollands Midden ervaring hebben met alcohol dan jongeren van dezelfde leeijd en leerjaar in Nederland (% versus %). Ongeveer evenveel jongeren in de regio hebben recent alcohol gedronken vergeleken met gemiddeld in Nederland (% versus 2%) en iets minder jongeren in de regio doen aan binge drinken (% versus 1%). De sterke daling in recent gebruik en binge drinken wordt in het HBSC-onderzoek eveneens gevonden (figuur ). Figuur. Trend in ooit en recent alcohol drinken en binge drinken onder t/m jarigen in Nederland in vergelijking met dezelfde leeftijdsgroep in Hollands Midden In Hollands Midden is het percentage jongeren dat recent alcohol hee gedronken en dat binge drinkt tussen 0 en sterk afgenomen. Deze daling geldt voor alle vergeleken leeijdsgroepen en leerjaren, voor jongens en meisjes en voor de meeste gemeenteclusters. Tabel. Trend in recent alcohol drinken en binge drinken in Zuid-Holland Noord onder -1 jarigen in het voortgezet onderwijs, per geslacht, leeftijdsgroep en cluster van gemeenten recent drinken binge drinken % % % % % % Zuid-Holland Noord * 2 jongens meisjes jaar jaar 1 jaar Leiden Alphen aan den Rijn Leiderdorp/Oegstgeest/Voorschoten Kaag en Braassem/ Nieuwkoop/Rijnwoude/Zoeterwoude Katwijk Noordwijk/Noordwijkerhout Teylingen Hillegom/Lisse rood = significant onguns@ger dan voorgaand peiljaar * = significant guns@ger verschil met eerste peiljaar groen = significant guns@ger dan voorgaand peiljaar -- = te klein groepsaantal, <0 jongeren * * * 2* 2* 2* * * 2* * * *

7 Verdieping alcoholgebruik Plaats waar alcohol wordt gedronken Tabel laat zien dat de jongste drinkers vooral (bij iemand) thuis alcohol drinken: twee derde van de - tot en met - jarige drinkers doet dat. Een kwart van deze jongste leeijdsgroep hee recent alcohol gedronken in een café of discotheek. Op - en -jarige leeijd drinkt drie kwart van de drinkers thuis, bijna de hel in een café of discotheek en bijna een kwart van deze drinkers, drinkt wel eens op straat. Bijna één van drinkers van of jaar drinkt ook in een keet, hok of schuur. Vanaf jaar wordt er bijna even vaak thuis alcohol gedronken als in een disco of café. Op straat drinken wordt minder populair met het s@jgen van de leeijd, drinken in een sportkan@ne of vereniging wordt dan juist vaker gedaan. Tabel. Plaats waar drinkende jongeren alcohol drinken naar lee"ijd (meerdere antwoorden waren mogelijk) plaats thuis (of bij anderen thuis) straat disco/café sport schoolfeest keet ergens anders Mening ouders over alcohol drinken - jaar - jaar -1 jaar % % % 1 2 Een kwart van de - tot en met -jarige drinkers en bijna de hel van de - en -jarige drinkers hee recent alcohol gedronken in een café of discotheek. Volgens de jongeren die wel eens alcohol hebben gedronken staat de meerderheid van hun ouders (%) posi@ef of neutraal ten opzichte van het alcoholgebruik van hun kind: ze vinden het goed of zeggen er niets van. Een kwart van de ouders (2%) staat nega@ef ten opzichte van het alcoholgebruik en 1% van de jongeren zegt dat hun ouders niet weten dat zij drinken. Ouders van jongeren van tot en met jaar en van en jaar denken gelijk over het alcoholgebruik van hun kind: 0% van de ouders is posi@ef of neutraal, % is nega@ef en 2% van de ouders weet niet dat hun kind drinkt (tabel ). Bij - tot en met 1-jarigen staan de ouders posi@ever ten opzichte van alcohol drinken: % van de ouders is posi@ef of neutraal en % nega@ef. Vrijwel alle ouders van jongeren in deze leeijdsgroep weten dat de jongere wel eens drinkt. Ouders van meisjes zijn even vaak posi@ef of neutraal ten opzichte van alcoholgebruik als ouders van jongens, ongeacht de leeijd van hun kind. Ouders van jongeren tot en met jaar die binge drinken zijn minder vaak posi@ef of neutraal ten opzichte van alcoholgebruik dan ouders van jongeren die niet binge drinken (% versus %). Daarnaast weten deze ouders vaker niet dat hun kind drinkt (% versus %). Bij - tot en met 1-jarigen wordt er geen verschil gevonden in de mening van de ouders bij binge drinkers en niet-binge drinkers. Het percentage ouders dat posi@ef tot neutraal denkt over alcohol bij hun kind tot en met jaar nam in Zuid-Holland Noord vanaf 1 eerst toe van % naar 0% in 0. Daarna nam het af naar % in 0 en daalde verder naar % in. Bij de - en 1-jarigen schommelt het percentage meer: het s@jgt van % in 1 naar % in 0, daalt naar 0% in 0 en s@jgt weer naar % in. In Midden-Holland is het percentage leerlingen dat zegt dat hun ouders posi@ef of neutraal denken over alcoholgebruik tussen 0 en gelijk gebleven (% in klas 2 en % in klas ). Twee van de vijf ouders van - tot en met -jarige drinkende jongeren staan posi@ef tot neutraal ten opzichte van het drinken van hun kind. Bij binge drinkende jongeren is dit percentage lager. Ouders van -minners in Zuid- Holland Noord staan sinds 0 minder posi@ef ten opzichte van alcohol, in Midden-Holland is dit percentage gelijk gebleven. Soort alcoholische drank De meeste jongeren die alcohol drinken, drinken bier, breezers, zelf gemixte dranken of wijn. Jongens drinken vaak bier (%), mixdranken (2%) en breezers (%). Meisjes drinken voornamelijk breezers (1%), wijn (%) en mixdranken (%). is het soort drank dat door jongeren in Zuid- Holland Noord wordt gedronken veranderd. Breezers en bier waren in 0 het meest populair. Dat is in nog steeds zo, maar het aandeel mixdranken, wijn, shooters en vooral sterke drank is sterk gestegen (zie figuur ). Tabel. Mening ouders over alcoholgebruik per leeftijdsgroep - jaar -1 jaar mening ouders % % ze vinden het goed ze zeggen er niets van ze raden het af ze vinden dat ik moet minderen ze verbieden het 1 ze weten het niet 2 Figuur. Soort alcoholische drank per peiljaar in Zuid-Holland Noord

8 DEEL DRUGS Drugs kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld. De meest gebruikte indeling is de indeling naar de werking van de drugs op de hersenen. De effecten kunnen s,mulerend zijn (XTC, cocaïne, amfetamine, tabak en koffie), verdovend (cannabis, heroïne, alcohol) of bewustzijns-veranderend (LSD, XTC, cannabis, paddo s en andere tripmiddelen). Sommige middelen hebben een dubbele werking, zoals cannabis en XTC. De mate van schadelijkheid voor het lichaam en de geest en de kans op verslaving verschilt per middel. Cannabis Van de jongeren op het voortgezet onderwijs in Hollands Midden hee % ooit cannabis gebruikt. De hel hiervan (,1%) hee ook in de afgelopen maand ( recent ) cannabis gebruikt. als jongeren in een tweeoudergezin (zie kerncijfertabel). Vooral jongeren die zelfstandig of anders wonen, gebruiken vaker cannabis of harddrugs, ook als rekening wordt gehouden met de leeijd en geslacht van deze jongeren. Als gekeken wordt naar het schooltype van de jongere, blijkt dat leerlingen vanaf de tweede klas van het vmbo vaker cannabis gebruiken dan havo/vwo-leerlingen, maar vijfde en zesdeklassers van havo/vwo gebruiken vaker cannabis dan vierdeklassers van het vmbo. Zij gebruiken even vaak harddrugs (figuur ). Net als voor roken en alcohol geldt ook hier dat het gebruik van cannabis door havo-leerlingen qua percentage dichter bij het vmbo ligt (,% voor havo en,1% voor vmbo basis /kader of theore@sch) dan bij het vwo (%). Het gebruik van cannabis neemt toe met de leeijd, maar verreweg de meeste gebruikers zijn te vinden onder de - tot en met 1-jarigen: % van de jongeren in deze leeijdsgroep hee ooit cannabis gebruikt en % recent (zie kerncijfertabel). Jongens gebruiken vaker cannabis dan meisjes, dit geldt zowel voor het ooit gebruik als het recent gebruik:,% van de jongens hee recent cannabis gebruikt ten opzichte van 2,% van de meisjes. Harddrugs Twee procent van de jongeren op het voortgezet onderwijs hee wel eens harddrugs gebruikt. Bij harddrugs is gevraagd naar de volgende middelen: heroïne, GHB, LSD, paddo s, XTC, cocaïne en amfetamine (ook bekend als pep of speed). Iets minder dan de hel van de jongeren die ooit harddrugs hee gebruikt, hee dit ook recent gedaan (0,%). Ook voor harddrugs geldt dat vooral de - tot en met 1- jarigen dit gebruiken:,% in deze groep hee ooit gebruikt, ten opzichte van 1,% van de - en -jarigen en 0,% van de - tot en met -jarigen. Jongens hebben vaker ooit harddrugs gebruikt dan meisjes. Voor het recent gebruik is het verschil tussen jongens en meisjes nog groter: jongens hebben ruim twee keer zo vaak recent harddrugs gebruikt als meisjes (1,% ten opzichte van 0,%). Eén op de twaalf jongeren hee ooit cannabis gebruikt en één op de vijig jongeren hee ooit harddrugs gebruikt. De hel van de jongeren die ooit cannabis of harddrugs hebben gebruikt, hee ook recent gebruikt. Jongens hebben vaker drugs gebruikt dan meisjes. Achtergrondkenmerken Jongeren die niet bij hun beide ouders wonen hebben twee keer zo vaak ooit en recent (cannabis of hard-) drugs gebruikt Figuur. Percentage jongeren dat recent cannabis of harddrugs heeft gebruikt naar schooltype en klas Het opleidingsniveau van de ouders is van invloed op het drugsgebruik, met name harddruggebruik. Jongeren van wie de ouders alleen basisonderwijs hebben gehad, gebruiken vaker drugs dan jongeren met hoger opgeleide ouders. Jongeren van wie beide ouders werken hebben vaker ooit cannabis gebruikt dan jongeren van wie maar één ouder werkt. Bij recent gebruik is er geen verschil. Jongeren van wie de ouders geen van beide werk hebben gebruiken vaker harddrugs (recent of ooit) dan jongeren van wie één of beide ouders werken. Ook bij etniciteit is er geen eenduidige rich@ng: westersallochtone jongeren hebben vaker ooit cannabis gebruikt dan de beide andere groepen. Niet-westers allochtone jongeren hebben vaker recent cannabis gebruikt (kerncijfertabel). Autochtone jongeren hebben minder vaak ooit en recent harddrugs gebruikt dan allochtone jongeren en ook minder vaak recent cannabis. De belangrijkste risicogroepen voor verhoogd druggebruik zijn zelfstandig wonende jongeren of jongeren met laag opgeleide ouders.

9 Geografische verschillen In Zuid-Holland Noord hebben jongeren iets vaker ooit cannabis gebruikt dan jongeren in Midden-Holland. Recent cannabisgebruik en ooit of recent harddrugsgebruik is in beide subregio s gelijk. Jongeren in de gemeente Leiden hebben vaker ooit en recent cannabis gebruikt. Jongeren in Oegstgeest, Voorschoten en Waddinxveen hebben vaker ooit cannabis gebruikt, in Schoonhoven hebben jongeren vaker recent cannabis gebruikt. Jongeren in Nederlek hebben minder vaak cannabis gebruikt, zowel ooit als recent. In Nieuwkoop hebben ze minder vaak ooit cannabis gebruikt en in Noordwijk minder vaak recent. Ooit harddrugsgebruik is alleen hoger dan het gemiddelde in de regio in de gemeente Schoonhoven en lager in Gouda. Recent harddruggebruik is lager in Bodegraven-Reeuwijk, Noordwijkerhout en Voorschoten. Trends druggebruik Door wijziging van de vraagstellingen is het niet mogelijk om de trend voor het gebruik van cannabis en harddrugs weer te geven. Landelijk is een dalende trend te zien in het cannabisgebruik onder tot en met -jarigen in de eerste vier klassen van het voortgezet onderwijs (HBSC-onderzoek, ): tussen 0 en daalde het percentage jongeren dat het afgelopen jaar cannabis hee gebruikt van % naar %. Verdieping druggebruik Aanbod drugs Eén op de vijf jongeren hee wel eens cannabis aangeboden gekregen; dit was vooral op straat (zie tabel ). Van de jongeren die wel eens cannabis aangeboden hebben gekregen, hee 0% ooit cannabis gebruikt. Bij jongeren die geen cannabis aangeboden hebben gekregen, is dit slechts 0,%. Ten opzichte van 0 hebben minder jongeren in Hollands Midden cannabis aangeboden gekregen. In Midden-Holland daalde het percentage bij leerlingen in klas 2 en van % naar % en in Zuid-Holland Noord van % naar %. Jongeren kregen minder vaak cannabis aangeboden op school en thuis of bij vrienden. Daarnaast werd in Midden-Holland cannabis minder vaak aangeboden in het uitgaansleven, maar in Zuid- Holland Noord is dit percentage gelijk gebleven. Tabel. Aanbod drugs naar soort drug cannabis harddrugs aanbod % % nooit aangeboden 0 op straat 2, thuis/bij vrienden 1,2 op school in het uitgaansleven ergens anders 1, Het percentage jongeren dat wel eens harddrugs aangeboden hee gekregen is aanzienlijk kleiner dan voor cannabis: % (zie tabel ). De meeste jongeren kregen de harddrugs aangeboden op straat of in het uitgaansleven (café, discotheek, feest of concert). Van de jongeren die wel eens harddrugs aangeboden hebben gekregen, hee % ooit harddrugs gebruikt. Van de jongeren die geen harddrugs hebben aangeboden gekregen, hee niemand gebruikt. Ten opzichte van 0 hebben minder jongeren in Hollands Midden harddrugs aangeboden gekregen: in Midden-Holland daalde het percentage van,0% naar,% en in Zuid-Holland Noord van,% naar,0%. Jongeren in Zuid-Holland Noord kregen minder vaak thuis of bij vrienden harddrugs aangeboden. In Midden-Holland is er geen verschuiving opgetreden in de plaatsen waar harddrugs aangeboden worden. In vijf is het percentage jongeren dat cannabis of harddrugs aangeboden hee gekregen, gedaald. Twee van de vijf jongeren die cannabis aangeboden hebben gekregen, hebben het wel eens gebruikt. Voor harddrugs is dit een derde. Als jongeren het niet aangeboden hebben gekregen, hebben zij het ook vrijwel niet gebruikt. Gebruik en verkrijgen cannabis Van de jongeren die cannabis gebruiken, rookt bijna de hel (%) minder dan één joint per keer. Van de jongeren die cannabis gebruikten, verkrijgt % de cannabis via vrienden,1% verkrijgt het via schoolgenoten, eveneens 1% via iemand die ze niet goed kennen en % via een (huis-)dealer. Vijf procent van de jongeren gee aan zelf hun cannabis te kweken en % komt op een andere manier aan cannabis. TensloAe gee 1% van de jongeren aan hun cannabis te kopen in een coffeeshop. Twee derde van de jongeren die wel eens gebruikt, gebruikt cannabis op straat en de hel bij vrienden (tabel ). Ongeveer één van de vijf jongeren gebruikt cannabis in het uitgaansleven, één van de acht doet dat thuis of op en rond school. In een coffeeshop cannabis gebruiken is minder geliefd: een van de twin@g jongeren doet dat. Mening ouders over cannabisgebruik Tabel. Plaats waar cannabis wordt gebruikt (door jongeren die gebruiken) plaats gebruik % op straat bij vrienden in het uitgaansleven 1 thuis op of rond school in een coffeeshop ergens anders Van de jongeren die cannabis gebruiken, weet het merendeel van de ouders (%) niet dat hun kind cannabis gebruikt. Bij bijna een kwart weten beide ouders het (%) en bij één van jongeren weet alleen één van de ouders het (moeders vaker dan vaders). Eén van jongeren weet niet of zijn/haar

10 ouder(s) dit weten. Van de jongeren die één of meer joints per keer roken weten de ouders vaker van het gebruik af dan van jongeren die minder dan één joint per keer roken: % ten opzichte van %. Zoals hiervóór beschreven, weet het merendeel van de ouders niet dat hun kind cannabis gebruikt. Der@g procent van de ouders staat nega@ef ten opzichte van het cannabisgebruik van hun kind. Hiervan raadt 1% het af, 1% vindt dat hij/zij moet minderen en % verbiedt het. Een kleiner deel van de ouders (%) staat posi@ef of neutraal ten opzichte van het cannabisgebruik (hiervan vindt % het goed en % zegt er niets van). en % hee alle vier de soorten genotmiddelen uitgeprobeerd. Alcohol is het vaakst uitgeprobeerd (% van alle jongeren), gevolgd door waterpijp (2%), roken (%) en drugs (%). De overlap tussen deze middelen is globaal weergegeven in figuur. Als jongeren maar één genotmiddel hebben uitgeprobeerd, is dit meestal alcohol: % van alle jongeren. Bijna % van de jongeren hee alleen ervaring met waterpijp en bijna 2% alleen met sigareaen. Alleen drugs proberen, komt vrijwel niet voor. De meest voorkomende combina@e van genotmiddelen is die van alcohol, waterpijp en roken: dit komt bij % van alle jongeren voor. Zes procent van de jongeren hee zowel alcohol als waterpijp geprobeerd. Als alléén de mening van de ouders die van het gebruik op de hoogte zijn wordt bekeken, is twee derde nega@ef en een derde posi@ef. Voor ouders maakt het geen verschil of een jongere minder dan één joint per keer rookt of één of meer joints. Cannabis wordt vooral op straat of bij vrienden gebruikt en vaak minder dan één joint. De meeste jongeren geven aan dat hun ouders niet weten dat zij cannabis gebruiken. Als ze dit wel weten, staat twee derde van de ouders hier nega@ef tegenover. Soort harddrug In tabel staat het percentage jongeren dat ooit en recent harddrugs hee gebruikt opgesplitst naar soort harddrug. Uit de tabel blijkt dat zowel ooit als recent XTC de meest gebruikte harddrug is, gevolgd door paddo s, cocaïne en amfetaminen. Tabel. Percentage jongeren dat ooit of recent harddrugs heeft gebruikt naar soort harddrug ooit recent % % XTC 1,2 0, paddo s 0, 0, cocaïne 0, 0, amfetaminen GHB 0, 0, 0, 0,2 LSD heroïne 0, 0, 0,2 0,1 totaal 2,1 0, Combina:e van genotmiddelen De hel van de jongeren hee nog nooit een genotmiddel geprobeerd (roken, waterpijp, alcohol of drugs), % hee ervaring met één genotmiddel, % met twee, % met drie Figuur. Overlap van het ooit-gebruik van genotmiddelen bij alle jongeren Uit bovenstaande cijfers is niet te halen of de genotmiddelen ook tegelijker@jd worden gebruikt. De combina@e van alcohol en drugs kan de werking van beide versterken. Daarom is aan de jongeren die zowel alcohol als drugs gebruiken, gevraagd of ze wel eens op één dag of avond zowel alcohol als drugs hebben gebruikt. Van de jongeren die wel eens cannabis gebruiken, hee bijna de hel (%) wel eens cannabis gebruikt in combina@e met alcohol. Een kwart van de XTC- of cocaïnegebruikers hee deze middelen in combina@e met alcohol gebruikt. Jongeren die ooit drugs hebben geprobeerd, hebben vrijwel al@jd ook andere genotmiddelen geprobeerd (alcohol, sigareaen of waterpijp). Eén op de veer@en jongeren hee ervaring met alle vier de soorten genotmiddelen.

11 Geografische cijfers genotmiddelen jongeren - t/m 1-jarigen N=. ooit gerookt recent gerookt rookt dagelijks ooit waterpijp gerookt recent waterpijp gerookt ooit gedronken recent gedronken recent binge drinken 1 gemiddeld aantal glazen per week 2 ooit cannabis gebruikt recent cannabis gebruikt ooit harddrugs gebruikt recent harddrugs gebruikt % % % % % % % % % % % % % Hollands Midden, 2,,1 2,1 0, Subregio Midden-Holland Zuid-Holland Noord,, 2 2,,,0, 2,1 2,1 0, 0, Gemeente Alphen aan den Rijn Bergambacht Bodegraven-Reeuwijk Boskoop Gouda Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nederlek Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Ouderkerk Rijnwoude Schoonhoven Teylingen Vlist Voorschoten Waddinxveen Zoeterwoude Zuidplas ,,,1,,,,2,2,,0,,,2,,,1,,,2,0 2,,1,,, Alphen aan den Rijn (),2 0 1,, 2, ,2,,,,,,,2,0,,,,,,0,,,,1, 2,,2,2,,0,,,,, 1, 2, 1,,1,,,,, 2,, 2,,0, 2, 2, 1, 2, 1, 2, 2,2 1, 1, 1,, 2,0 1,, 2,1 0, 0, 0, 0, 0, 1,2 0, 0, 0, 0, 0,2 1, 1, 0, 0,2 0,2 1,2 1, 1, rood = significant onguns@ger dan de andere groep(en) samen groen = significant guns@ger dan de andere groep(en) samen - = geen recente gegevens beschikbaar -- = minder dan 0 respondenten 1 binge drinken=vijf of meer glazen alcohol bij één gelegenheid 2 van de jongeren die afgelopen maand alcohol hebben gedronken harddrugs=xtc, cocaïne, heroïne, amfetamine, paddo s, LSD en GHB

12 Kerncijfers genotmiddelen jongeren - t/m 1-jarigen N=. ooit gerookt recent gerookt rookt dagelijks ooit waterpijp gerookt recent waterpijp gerookt ooit gedronken recent gedronken recent binge drinken 1 gemiddeld aantal glazen per week 2 ooit cannabis gebruikt recent cannabis gebruikt ooit harddrugs gebruikt recent harddrugs gebruikt % % % % % % % % % % % % % Hollands Midden, 2,,1 2,1 0, Lee>ijd - jaar - jaar - 1 jaar Geslacht jongen meisje Gezinssamenstelling tweeoudergezin eenoudergezin nieuw-oudergezin co-oudergezin zelfstandig/anders Schooltype vmbo havo/vwo Schooltype (klas 1 t/m ) vmbo havo/vwo Opleidingsniveau vader laag midden I midden II hoog Opleidingsniveau moeder laag midden I midden II hoog Werksitua:e ouders geen van de ouders werkt één ouder werkt beide ouders werken Etniciteit autochtoon westers allochtoon niet-westers allochtoon ,,,2,,1,,,0,2, 2,, 1,,,,,,,0,0,,,,,,, ,0,2,,0,,,,0,,1,,1,,,1,,,,1,2,,,,, ,,,, 2,,,,2,,,1,2,1,,0,,1,,,,1,,,1,0,,1 0, 1,, 2, 1, 1,,,,2, 2,0,2 2, 2, 2,2,,2 2, 2,1, 1, 2,0 1,,0,0 0,2 0, 2,1 1, 0, 0, 1, 1, 1,,0 0, 0,, 1, 0,, 1, 0, 2,2 0, 0, 0, 1,2 1, rood = significant onguns@ger dan de andere groep(en) samen groen = significant guns@ger dan de andere groep(en) samen -- = minder dan 0 respondenten 1 binge drinken=vijf of meer glazen alcohol bij één gelegenheid 2 van de jongeren die afgelopen maand alcohol hebben gedronken harddrugs=xtc, cocaïne, heroïne, amfetamine, paddo s, LSD en GHB