VERSLAG. ARBOMARKT Pak het risico aan dat u niet wilt lopen!

Transcriptie

1 VERSLAG ARBOMARKT Pak het risico aan dat u niet wilt lopen! Stichting van de Arbeid woensdag 25 november uur uur Raadzaal SER-gebouw Opening Mario van Mierlo (VNO-NCW en MKB-Nederland), voorzitter van de Werkgroep Arbo & Vitaliteit van de Stichting van de Arbeid, is sinds jaar en dag betrokken bij alles wat met arbocatalogi te maken heeft. Hij gaat in op het ontstaan van de arbocatalogi, de rol van de Stichting van de Arbeid, sociale partners en sectoren, en het belang van arbocatalogi en handreikingen. In 2007 is door de SER unaniem geadviseerd om de Arbowet ingrijpend te wijzigen. Hieraan ging vooraf dat door het midden- en kleinbedrijf voortdurend geklaagd werd over de te gedetailleerde wetgeving. Op den duur sloten alle werkgevers zich daarbij aan. De oplossing werd gevonden door af te spreken dat in de wetgeving voortaan de doelen worden omschreven waardoor een goed niveau van arbeidsomstandigheden zou worden vastgelegd. De manier waarop dit niveau bereikt moest worden, diende de wetgever over te laten aan de werkgevers en werknemers in de betreffende branche. Het was het idee van Ton Heerts, nu voorzitter van de FNV, om als platform voor dit gesprek de arbocatalogus voor te stellen en hiermee werkgevers en werknemers in de branches bij elkaar te brengen. In de arbocatalogi zou komen te staan hoe in de branches het beste aan de arbodoelen kan worden voldaan. In de jaren die volgden, leerden werkgevers en werknemers elkaar beter kennen op dit punt. Zij voelden steeds beter aan wat mogelijk en haalbaar was. In de meeste sectoren kwamen arbocatalogi tot stand. De Stichting van de Arbeid heeft veel werk verricht. De Stichting heeft begin 2007 de Commissie Begeleiding Arbocatalogi (CBA) ingesteld en het Project Arbocatalogi van start laten gaan. Van Mierlo toont een dik boek dat door de toenmalige projectleider is samengesteld waarin diverse handreikingen zijn gebundeld die in opdracht van de Stichting van de Arbeid zijn geschreven.

2 2 De arbocatalogus en de handreikingen zijn instrumenten die het mogelijk moeten maken om voorschriften te realiseren. Het is niet de bedoeling deze dwingend op te leggen aan de branche of werkgevers. De werkgevers en de branches kunnen afwijken van de arbocatalogus maar dienen, als zij dat doen, dit goed te beargumenteren. Vastgesteld kan worden dat de realisering van de arbocatalogi een geslaagd project is. Het is belangrijk dat werknemers veilig en gezond kunnen werken; de arbocatalogus draagt daaraan bij. Het Project Arbocatalogus is een dynamisch project en vraagt doorlopend om bijstelling, bijvoorbeeld door de digitalisering en ICT die een enorme invloed hebben op het werk. De eigen verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers is toegenomen en komt in het werk tot uitdrukking. Deze Arbomarkt is een van de tussenstations op de route naar het veilig maken en houden van de arbeidsomstandigheden. De belangrijkste vraag op deze Arbomarkt is in hoeverre de handreikingen nuttig zijn in de praktijk. Hieronder volgt een kort overzicht van de bevindingen. Workshops Er vinden twee workshoprondes plaats waar men kan kiezen uit negen verschillende onderwerpen/handreikingen. De deelnemers hebben bij aanmelding te kennen gegeven naar welke twee workshops hun voorkeur uitgaat. Bedrijfshulpverlening Paul Toonen (Nederlands Instituut BHV) Inhaleerbare allergenen Ad de Rooij (Stigas) Taal en veiligheidsrisico s Jeannette Paul (Vonken & Doen) Preventiemedewerker Carolina Verspuij (SBI Formaat) Agressie/pesten Peter Peerdeman (expertisecentrum Veilige Publieke Taak) Zwangerschap en werk Theo Bosma (RAS schoonmaak- en glazewassersbranche) Uitzendwerk Francis Minnema (St. Flex Arbobranche) Verbinding RI&E/arbocatalogus Tanja de Jong (Steunpunt RI&E) Implementatie arbocatalogus in het mkb Wiel Brand (FNV) Omdat het aantal deelnemers per workshop tussen de drie en de tien lag, was het goed mogelijk om met elkaar in gesprek te gaan. Het karakter van de workshops was interactief. Er is gesproken over eigen ervaringen in de sector/bedrijf, er zijn suggesties voor verbetering gedaan en er zijn veel vragen aan de workshopleiders gesteld. Uit de reacties na afloop kan worden geconcludeerd dat zowel de workshopleiders als de deelnemers de gesprekken als nuttig en leerzaam hebben ervaren. Tijdens de workshops bleek dat niet alle handreikingen van de Stichting van de Arbeid even bekend zijn. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de handreikingen Inhaleerbare allergenen en Preventiemedewerker. Voor zover men bekend is met de handreikingen worden deze als duidelijk ervaren. Waar men meer moeite mee heeft, is de manier waarop vervolgens handen en voeten gegeven moeten worden aan de aanbevolen maatregelen; vooral kleine bedrijven hebben daar moeite mee. Ditzelfde geldt voor de integratie tussen de arbocatalogus en de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E): de vraag is dan vooral hoe die beter gerealiseerd kan worden. Inspectie SZW Sociale partners dienen arbocatalogi te toetsen op de laatste stand van de techniek en wetenschap. De Inspectie SZW dient hierop toe te zien. Er worden zorgen geuit over de capaciteit

3 3 van de Inspectie wat betreft menskracht en aantal inspecties. Zo wordt in veel mkb-bedrijven geen inspectie uitgevoerd. Een ander punt is dat de Inspectie SZW meer zou moeten handhaven op de positie en deskundigheid van de preventiemedewerker. Handreikingen Implementatie arbocatalogus In veel sectoren is de arbocatalogus wel op orde maar is de grote vraag hoe je ervoor zorgt dat deze ook daadwerkelijk wordt gebruikt door zowel werkgever, management als werknemer. Dit is vaak een kwestie van gedragsverandering. Enkele oplossingen die genoemd zijn rondom gedragsverandering op bedrijfsniveau zijn: - Het begint bij de top, deze dient arbobeleid te ondersteunen. - Het vergt tijd en regelmatige herhaling om een cultuur te bevorderen waarin arborisico s onder ogen worden gezien en de oplossingen die voorhanden zijn, worden toegepast. Maak concreet (beleid) met welke frequentie aandacht wordt besteed aan herhaling van die boodschap en hoe dit gebeurt. - Betrek werknemers niet alleen bij het inventariseren van risico s maar ook bij het inventariseren van de mogelijke gevolgen. - Maak werkgevers ervan bewust dat zij risico s nemen maar dat werknemers risico s lopen. - Start in het (beroeps)onderwijs al met de bewustwording van risico s. - Het organiseren van netwerken voor kennisuitwisseling tussen bedrijven helpt naast praktische voorlichting (inzet van filmpjes). - In sommige branches worden eisen vanuit de markt ingezet (keurmerken) waardoor het arbo-onderwerp op de agenda komt. - Overheid en Stichting van de Arbeid zouden meer en dwingender moeten communiceren over het bestaan van de arbocatalogus en over de RI&E. RI&E: wettelijke verplichting De onbekendheid van de arbocatalogus ligt vaak aan het feit dat de RI&E ontbreekt. Een hulpmiddel voor het opstellen van een plan van aanpak op grond van de RI&E is immers de arbocatalogus. Het opstellen van een RI&E is een wettelijke verplichting en vormt de basis voor veilig en gezond werken. Er is echter geen wettelijke meldings- of registratieplicht. Als mogelijke oplossing wordt hiervoor aangedragen om met het deponeren van de jaarstukken bij de Kamer van Koophandel, hetgeen wettelijk verplicht is, ook de RI&E, mede ondertekend door de personeelsvertegenwoordiging, aan te leveren. Bij ontbreken van de RI&E zou de Kamer van Koophandel de onderneming hierop kunnen wijzen en de Inspectie SZW inlichten. Enkele specifieke opmerkingen/suggesties De wettelijke positie van de preventiemedewerker is nog onvoldoende sterk en vrijblijvend. Preventiemedewerkers zouden naast inhoudelijke kennis over risico s binnen hun bedrijf ook coachingsvaardigheden moeten hebben. De combinatie preventiemedewerker en hoofd BHV heeft meerwaarde in het kader van preventie. Wat betreft taal en veiligheidsrisico s zijn de meeste bedrijven in de fase van bewustwording. Belangrijke vraag is hoe taalvaardigheid in relatie tot veiligheidsrisico s hoger op de agenda kan worden geplaatst. En hoe kan ervoor worden gezorgd dat de aandacht voor het taalgebruik

4 4 in een bedrijf wordt omgezet in beleid. Een andere vraag is of communiceren met beelden voor taalproblemen de oplossing is. Vraaggesprek met Marga Zuurbier, directeur Inspectie SZW, en Ton Heerts (FNV) en Michaël van Straalen (MKB-Nederland), voorzitters van de Stichting van de Arbeid Op de vraag wat het grootste arborisico is bij de Inspectie antwoordt Zuurbier dat ook bij de overheid en de Inspectie grote risico s worden gesignaleerd. Werknemers van de Inspectie krijgen te maken met psychosociale arbeidsbelasting waarvan werkdruk de belangrijkste is. Helaas worden de werknemers ook geconfronteerd met agressie en geweld. Daarnaast verdienen het risico van fysieke belasting als gevolg van beeldschermwerk en andere klachten naar aanleiding van kantoorwerk veel aandacht. Van Straalen merkt op dat het vroegtijdig signaleren van risico s en het anticiperen daarop van het grootste belang zijn. Heerts gaat desgevraagd in op het ontstaan van de nieuwe Arbowet. Hij licht toe dat de wijziging van de Arbowet in 2007 plaatsvond ter vervolmaking van een herordening van het totale sociale zekerheid- en arbeidsomstandighedenbestel. In de SER en de Stichting van de Arbeid zijn in de jaren ervoor grote akkoorden gesloten over de hervorming van de WAO. De toenmalige kabinetten waren van mening dat een aantal arbo-regels zodanig moest worden bijgesteld dat er in feite van minder wettelijke bescherming sprake was. Daarop hebben de Stichting van de Arbeid en de SER in hun adviezen een compromis aangeboden, in die zin dat werd bekeken wat de wetgeving verplicht moet opleggen en welke verantwoordelijkheden de branches, de sectoren, de bedrijven en de ondernemingsraden in het kader van de RI&E moeten krijgen. Op grond van die adviezen is de Arbowet tot stand gekomen. Het realiseren van een arbocatalogus was in feite een preventieve maatregel omdat werkgevers er belang bij hadden als minder werknemers aanspraak maken op de verschillende arbeidsongeschiktheidsregelingen. Die gewijzigde Arbowet, inclusief de eigen verantwoordelijkheid van de sociale partners, kwam daaruit voort. Een aantal wettelijke regels is zeker nodig om de werkgevers ervan te overtuigen dat er beschermende maatregelen moeten worden genomen, zoals bijvoorbeeld het voorkomen van gladde vloeren en kapperseczeem. Op Europees niveau betekent dat minder verzuim en minder arbeidsongeschiktheid. Ook dit systeem is echter niet volmaakt en zal steeds aangepast moeten worden. Van Straalen zegt het belangrijk te vinden dat de wet voornamelijk is gericht op doelen en dat de verantwoordelijkheid voor het alert blijven, is gelegd bij werkgevers en werknemers. De vorm die daarvoor is gekozen, de arbocatalogus, juicht hij toe. Te constateren is dat de arbocatalogus positief uitwerkt en dat bedrijven, ondernemers en werknemers actief bezig zijn hieraan invulling te geven. Voor veel ondernemingen is het een uitdaging om vorm te geven aan de RI&E die aan de catalogus ten grondslag ligt. MKB- Nederland heeft daaraan een belangrijke bijdrage geleverd door de risico-inventarisatie te digitaliseren. Zuurbier zet uiteen dat de Inspectie toetst op vier zaken: Hebben werkgevers en werknemers samen de arbocatalogus opgesteld? Vertegenwoordigen zij de sector die zij omschrijven zodat duidelijk is om wie het gaat? Is de invulling voor iedereen toegankelijk? Is de invulling die aan de Inspectie wordt voorgelegd niet in strijd met de wet?

5 5 Zij ervaart een positieve ontwikkeling die zich uit in aanvullingen op en verbeteringen van de arbeidsomstandigheden in de branches. Heerts merkt op dat het gaat om het verwezenlijken van veilig en gezond werken en om te proberen arbeidsongeschiktheid te voorkomen, ook op de langere termijn. De arbocatalogus kan ook bij overheidssectoren nog worden verbeterd. Bij de politie bijvoorbeeld is sprake van psychosociale druk als gevolg van grote stress. Dat geldt eveneens voor het onderwijs. Zuurbier voegt hieraan toe dat bij de nationale politie implementatie het probleem is. Of de branche een mooie catalogus heeft, is één. Of de werkgever deze in de praktijk implementeert in zijn bedrijf is een ander punt. Heerts reageert daarop dat de handhaving moet worden verbeterd als de implementatie het probleem is. Van Straalen stelt een vraag aan de deelnemers in de zaal: hoe houden de branches het proces actueel, hoe blijft arbo binnen het bedrijf of binnen de sector op de agenda staan? Vanuit de zaal wordt opgemerkt dat het plan van aanpak een basisinstrument is om jaarlijks te bekijken of er vooruitgang is geboekt. Er zou een implementatieplicht moeten worden ingevoerd. Het gaat erom dagelijks stil te staan bij de vraag welke risico s er kunnen zijn. Als een arbocatalogus een maximale duur heeft, dient deze te worden geëvalueerd en zo nodig aangepast. Het gaat om een gedragsverandering en om gezamenlijke waarden, om alertheid op procesniveau en op bewustzijnsniveau. Van Straalen is het hiermee eens. Het interne proces kan worden geïnstitutionaliseerd maar als er geen attitudeverandering mee gepaard gaat, zal het niet werken. Werkgevers en werknemers moeten uit eigenbelang op dit punt goed samenwerken. Zuurbier merkt op dat twee belangrijke punten geen deel uitmaken van het toetsingsproces dat zij heeft geschetst. De Inspectie toetst niet de duur van de catalogus want er is geen verplichting om die duur aan te geven. Werknemers en werkgevers zijn daarvoor verantwoordelijk. De Inspectie toetst niet de volledigheid, de Inspectie toetst wat wordt voorgelegd. Zij stelt de deelnemers in de zaal de vraag hoe zij ervoor zorgen dat de arbocatalogi actueel en volledig worden en blijven. Vanuit de zaal wordt geantwoord dat dit gebeurt met behulp van de RI&E. Daardoor krijgen de sociale partners voldoende input om de arbocatalogi actueel te houden. Daarnaast blijven arbocatalogi actueel doordat werkgroepen via de jaarplannen catalogi evalueren. De overheid dient echter bedrijven met een achterhaalde RI&E te toetsen. Zuurbier deelt mee dat als er een boete wordt gegeven altijd gecontroleerd wordt of het bedrijf een RI&E heeft, of deze actueel is en of het bijbehorende plan van aanpak volledig is met betrekking tot het risico. Eerst wordt gekeken of er veilig wordt gewerkt, daarna of er een structurele oorzaak is. Als het om een klein bedrijf gaat waar op de werkvloer veilig wordt gewerkt, dan maakt het de Inspectie niet veel uit of er al dan niet een RI&E is. Maar als er onveilig gewerkt wordt en daarvoor is een structurele oorzaak aan te wijzen, dan treedt de Inspectie op.

6 6 Vanuit de zaal wordt de vraag gesteld of de panelleden een idee hebben waarom beroepsziekten zo weinig worden gemeld in Nederland? Heerts geeft aan dat er ongeveer acht werknemers per dag door het werk overlijden. Het bureau Beroepsziekten van de FNV pakt dit thema op. Als er willens en wetens gewerkt wordt onder slechte omstandigheden met beroepsziekten tot gevolg of bedrijfsongevallen die zelfs de dood tot gevolg hebben, dan moet dat aan de kaak worden gesteld. Zuurbier zegt dat acht doden per dag wil zeggen dat er per jaar 3000 doden vallen als gevolg van beroepsziekten. Bedrijfsartsen zijn gewezen op hun verantwoordelijkheid; elke bedrijfsarts in het register is aangeschreven. Dit heeft ertoe geleid dat in een jaar tijd het aantal gemelde beroepsziekten met 50% is gestegen. Afsluiting Aan het slot van de bijeenkomst wijst de dagvoorzitter, Rogier Elshout, de deelnemers nog op de brochure van de Stichting van de Arbeid met de titel Pak het risico aan dat u niet wilt lopen. Iedereen zal deze bij het verlaten van de zaal ontvangen. Naast een beschrijving van acht handreikingen voor veilig en gezond werk zijn hierin interviews met deskundigen opgenomen.