Deze brochure kwam tot stand met medewerking van Drs. P.H. Vrancken, Gz-psycholoog, Revalidatiecentrum De Hoogstraat, Utrecht.
|
|
- Nora van Beek
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Deze brochure kwam tot stand met medewerking van Drs. P.H. Vrancken, Gz-psycholoog, Revalidatiecentrum De Hoogstraat, Utrecht. Nationaal msfonds Voor meer informatie: Landelijk Bureau: Nationaal MS Fonds Wagenstraat 25, 3142 CR Maassluis Tel.: Fax: GIRO 5057 U wordt al voor minimaal 12 euro per jaar lid van het Nationaal MS Fonds, dé organisatie voor voorlichting, coaching en epidemiologisch onderzoek. Deze brochure is mede tot stand gekomen door ondersteuning van sanofi-aventis en TEVA Pharma die Copaxone op de markt brengen.
2 Leven met Multipele Sclerose uitgave 5 Omgaan met cognitieve stoornissen E E N U I T G A V E V A N H E T N A T I O N A A L M S F O N D S
3 Inleiding Afspraken vergeten of niet meer weten waar de sleutels zijn neergelegd, geen twee dingen tegelijk kunnen doen, veel fouten maken. Het kan iedereen overkomen. Wanneer de problemen ernstig zijn, spreken we van cognitieve stoornissen. Mensen met multipele sclerose (MS) worden zelden dement. Echter, cognitieve stoornissen komen bij ongeveer de helft van de mensen met MS in meer of mindere mate voor. Net zoals de lichamelijke ongemakken, kunnen cognitieve stoornissen zich op elk moment in de ziekte voordoen. Ook de aard van de cognitieve stoornis kan per patiënt sterk verschillen. De een heeft bijvoorbeeld vooral problemen met het opdiepen van informatie uit het geheugen en een ander vooral met het tempo van informatieverwerking. Tekst: drs. Bep Franke-Barendse Uitgever: Nationaal MS Fonds 2
4 Cognitieve stoornissen kunnen hinderlijke gevolgen hebben voor het dagelijkse leven. Veel van onze activiteiten vergen immers ingewikkeld denkwerk, zoals het indelen van taken, het oplossen van problemen of het zich herinneren waar iets opgeborgen is. Het verkrijgen van inzicht in de aard van de cognitieve stoornis is nodig om te leren omgaan met de problemen. Als de problemen duidelijk zijn, kan eraan gewerkt worden. In deze brochure vindt u een aantal algemene tips die u kunnen helpen bij het omgaan met cognitieve stoornissen. Inhoudsopgave Wat is cognitie? 4 Veel voorkomende problemen 5 Geef toe dat er cognitieve problemen zijn 6 Omstandigheden waardoor cognitieve problemen verergeren 7 Leg informatie vast 7 Maak geheugensteuntjes 9 Laat je niet afleiden 10 Vraag meer tijd 10 Woordvindingsproblemen 11 Informeer familieleden en kennissen 11 3
5 Wat is cognitie? Cognitie is het vermogen om iets te leren. Om iets te leren zijn verschillende vaardigheden nodig. Bij leren nemen we informatie op uit de omgeving. Daarbij moeten we onze aandacht richten op wat we willen opnemen uit de omgeving en ons vervolgens daarop concentreren. Vervolgens moeten we de opgenomen informatie onthouden. Daarvoor moeten we het opnemen in ons geheugen. De opgenomen informatie kunnen we op een later tijdstip weer ophalen uit het geheugen. We kunnen informatie niet alleen opslaan en weer te voorschijn halen, maar we zijn ook in staat om er mee te werken. We kunnen over informatie nadenken en met de gegevens redeneren. Daardoor kunnen we bijvoorbeeld een probleem oplossen of de informatie geschikt maken om te gebruiken in een andere (vergelijkbare) situatie. Sommige mensen kunnen heel snel iets opnemen en flitsend denken. Zij hebben een hoog tempo. Anderen hebben meer tijd nodig. Bij cognitieve stoornissen kunnen er problemen zijn in één of meer van deze functies. 4
6 Veel voorkomende problemen De meest voorkomende cognitieve problemen bij mensen met MS zijn geheugenproblemen, problemen met het denken en redeneren en gemis aan soepelheid. Iemand kan bijvoorbeeld geen twee dingen tegelijk doen door problemen met de aandacht en het concentreren. Ook afname van de cognitieve belastbaarheid kan bijdragen aan de cognitieve problemen. Iemand met geheugenproblemen heeft moeilijkheden met het onthouden van namen, van afspraken, waar spullen zijn achtergelaten en moet veel moeit doen om nieuwe dingen te leren. Iemand met problemen in het denken en redeneren heeft moeilijkheden met het indelen van taken en het oplossen van problemen. Wanneer het redeneren traag verloopt, kan iemand niet snel reageren. Dit probleem treedt vooral op als meer informatie tegelijk op iemand afkomt. Iemand kan ook problemen hebben met het vinden van woorden. Je weet het wel, maar het juiste woord wil niet komen. Het ligt als het ware op het puntje van de tong. Of de problemen liggen vooral op het gebied van de ruimtelijke oriëntatie: bijvoorbeeld de weg niet kunnen vinden, moeite hebben met het lezen van een kaart, het begrijpen van een grafiek of het volgen van de instructies van een doe-het-zelf pakket. Iemand met aandacht- en concentratieproblemen is snel afgeleid. Hij of zij vindt het moeilijk om langere tijd geconcentreerd met een taak bezig te zijn of heeft problemen als de aandacht verdeeld moet worden over meerdere taken, bijvoorbeeld bij het uitvoeren van complexe taken in meerdere stappen. Problemen kunnen ontstaan bij het overstappen van de ene taak naar de andere en dan weer terug (bijvoorbeeld na een telefoongesprek het werk weer oppakken). 5
7 Het lange tijd intensief met een taak bezig kunnen zijn, heeft ook te maken met cognitieve belastbaarheid. Net zoals van lichamelijke inspanning kan men ook van cognitieve inspanning vermoeid raken. Bij afname van de lichamelijke belastbaarheid kan iemand geen lichamelijke arbeid verrichten of minder lichamelijke arbeid in één keer verrichten. Bij afname van de cognitieve belasting ontstaan er problemen als iemand heel intensief met een cognitieve taak bezig is of als een cognitieve taak lange tijd duurt. Geef toe dat er cognitieve problemen zijn Het kan even duren voor de eerste symptomen van cognitieve problemen worden opgemerkt. Soms hebben mensen in de naaste omgeving het eerder in de gaten dan de persoon zelf. Het is aan te raden om, als men denkt dat men cognitieve problemen heeft, deze met een arts te bespreken. Een arts (neuroloog, revalidatiearts of huisarts) kan u verwijzen naar een neuropsycholoog voor een neuropsychologisch onderzoek. Een neuropsychologisch onderzoek bestaat uit het afnemen van een aantal tests om de verschillende functies van cognitie te onderzoeken. Op die manier wordt duidelijk of er inderdaad cognitieve problemen zijn. Als dit zo is, dan geven de uitslagen van de testen ook een duidelijk beeld van de aard en de ernst van de cognitieve klachten. Vervolgens kan gezocht worden naar manieren om de beperkingen die ontstaan door de cognitieve klachten, te verminderen. Soms kan men hiervoor een speciaal behandel- of trainingsprogramma doorlopen (bijvoorbeeld in verschillende revalidatiecentra) waarin men hulp krijgt van een neuropsycholoog of cognitief therapeut. U kunt ook zelf oefenen en daarbij zonodig hulp vragen van een familielid of vrienden. 6
8 Omstandigheden waardoor cognitieve problemen verergeren Cognitieve problemen kunnen ook ontstaan onder invloed van andere problemen zoals emotionele problemen, depressie, stress, vermoeidheid, slaapproblemen of pijn. Omgekeerd kunnen dergelijke problemen ook leiden tot cognitieve problemen of de problemen verergeren. Emoties beïnvloeden ons vermogen om informatie op te nemen en erover na te denken. Iemand die heel boos of verdrietig is, besteedt zijn aandacht aan zijn gevoelens en niet aan cognitieve vaardigheden. Dat geld ook voor iemand die depressief is. Bij depressiviteit ontbreekt vaak de zin om zich ergens voor in te spannen. Ook bij stress wordt het brein door andere problemen in beslag genomen. Vermoeidheid beïnvloedt niet alleen het vermogen om zich lichamelijk in te spannen, maar ook de cognitieve prestaties. Een verstoorde nachtrust kan zowel de oorzaak zijn van vermoeidheid als van het leveren van slechte prestaties. Chronische pijn maakt het moeilijker om zich te concentreren en beïnvloedt ook de snelheid van denken. Leg informatie vast Vroeger kon u alles makkelijk onthouden, maar nu vergeet u vaak iets. Wanneer u merkt dat dingen u ontglippen, u afspraken vergeet, geen namen kunt onthouden, dan kan het vastleggen van informatie - het maken van een tweede geheugen - een oplossing zijn. Daarvoor moet u wel eerst bedenken welke gegevens u wilt vastleggen en op welke manier. Dingen die u wel kunt onthouden, moet u natuurlijk niet gaan vastleggen. Een voorwaarde voor een goed tweede geheugen is dat het eenvoudig is om de gegevens terug te vinden wanneer u ze nodig heeft. 7
9 Het meest eenvoudige is het maken van een agenda met afspraken en geplande activiteiten. U kunt ook gebruik maken van een takenlijst of een ander systeem waarin u gegeven opslaat. Uw opslagsysteem voor gegevens kan allerlei handige informatie bevatten zoals telefoonnummers, kookrecepten, reistijden of beschrijvingen van een route. Informatie kunt u vastleggen op papier (notitieboek, memo s) of digitaal (in een elektronische zakagenda of computer). 8
10 Maak geheugensteuntjes Beperk de kans om iets te vergeten en bedenk geheugensteuntjes. Maak bijvoorbeeld een boodschappenlijstje, schrijf op wat u mee wilt nemen als u ergens naar toe gaat, gebruik een kookwekker of ander alarmsysteem als u op een bepaalde tijd ergens heen wilt gaan. U kunt ook gebruik maken van interne geheugensteuntjes (zoals ezelbruggetjes). Als het belangrijk is om een naam te onthouden, verzin er dan iets bij. Iemand heet bijvoorbeeld Joke Vis. Dan kunt u bedenken dat haar naam iets te maken heeft met een vis en de joker uit het kaartspel. U stelt zich voor dat Joke aan het kaarten is. Op de tafel staat een viskom. Wanneer een naam (of informatie) verbonden is met andere zaken, lukt het vaak beter om het te onthouden. Andere vaak toegepaste methoden zijn de 5 W-methode en de PRET-strategie. De 5 W-methode helpt bij het doornemen en opslaan van teksten. De afkorting staat voor: wie, wat, waar, waarom en waartoe. De PRET-strategie bestaat uit aandachtspunten bij verschillende activiteiten: pauzeren rustige omgeving één ding tegelijk en tempo. 9
11 Laat je niet afleiden Aandacht en concentratie zijn een eerste vereiste voor cognitie. Als u geen aandacht aan iets besteedt, kunt u het niet onthouden en er niet over denken. Het gevolg is dat u taken niet goed kunt uitvoeren. Tracht op te sporen wanneer en waardoor u snel afgeleid bent. Probeer afleiders te ontlopen. Meestal kan iemand zich beter concentreren als hij in een rustige omgeving zit, voldoende tijd neemt om zijn werk uit te voeren en stopt als hij merkt dat het niet meer gaat. Zorg daarom voor een rustige omgeving. Vertel andere mensen dat u enige tijd niet gestoord wilt worden. Het is mogelijk dat u zich op bepaalde momenten van de dag beter kunt concentreren dan op andere momenten. Wanneer dat zo is, maak dan gebruik van die momenten. Bepaal ook voor u zelf hoe lang u zich kunt concentreren. Probeer te ontdekken welke seintjes u krijgt als uw energie opraakt. Verdeel eventueel een taak in kleinere deeltaken en rust tussendoor even uit. Vraag meer tijd Veel mensen met MS geven aan dat ze een cognitieve taak wel aankunnen, maar meer tijd nodig hebben of maar één taak tegelijk kunnen doen. Leg anderen uit wat het probleem is en neem vervolgens de tijd om de taak goed uit te voeren. Het kan ook zijn dat u anderen niet kunt volgen omdat ze te snel spreken. Vraag dan om langzamer te spreken. Een gesprek is ook moeilijker te volgen als meerdere personen tegelijk aan het woord zijn (op feesten en recepties). Dat is een probleem waar ook veel ouderen tegenaan lopen. 10
12 Woordvindingsproblemen Het is natuurlijk heel vervelend als je in een gesprek een bepaald woord niet kunt vinden. Wanneer je jezelf daarover zenuwachtig maakt, lukt het nog minder. Ga ervan uit dat het woord wel komt. De hersenen zijn soms een beetje traag. U wilt sneller spreken dan uw hersenen kunnen bijhouden. Probeer rustig te spreken. Het is ook handig om over een aantal andere woorden te beschikken voor hetzelfde begrip. Brein is bijvoorbeeld een ander woord hersenen. Door veel te lezen kunt u uw woordenschat uitbreiden. Informeer familieleden en kennissen Familieleden en kennissen worden soms in de war gebracht door reacties of gedrag wanneer u cognitieve problemen hebt. Zij zien niet het verband tussen de ziekte MS en bijvoorbeeld het vergeten van afspraken. Het is daarom beter om met hen te praten over de problemen. Daarmee voorkomt u vervelende situaties. U kunt uw familieleden ook vragen om u te helpen bij bijvoorbeeld het maken van een memoboek. Het is ook handig als ze weten waarom u niet gestoord wilt worden op bepaalde momenten van de dag. Licht daarom uw familie en vrienden in over uw problemen en zorg ervoor dat de wederzijdse verwachtingen op elkaar zijn afgestemd: niet te hoog en niet te laag. 11
GIRO 5057. Voor meer informatie:
Deze brochure kwam tot stand met medewerking van dr. Rogier Hintzen, neuroloog en hoofd van het Rotterdams MS-centrum voor patiëntenzorg en onderzoek (ErasMS). In dit centrum wordt o.a. onderzoek gedaan
Nadere informatieOmgaan met aandacht- en geheugenproblemen. Café Brein, Uden en Oss, September 2014
Omgaan met aandacht- en geheugenproblemen Café Brein, Uden en Oss, September 2014 Hersenletsel.. En dan? Helaas is er nog te weinig bekendheid rondom niet-aangeboren hersenletsel (NAH) Filmpje SWZ Wat
Nadere informatieTips bij cognitieve stoornissen
Tips bij cognitieve stoornissen Tips bij cognitieve stoornissen Problemen in het denken worden ook wel cognitieve stoornissen genoemd. De meest voorkomende klachten zijn: - Aandachts- en concentratieproblemen.
Nadere informatieLeven met Multipele Sclerose uitgave 14. MS en werken EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS
Leven met Multipele Sclerose uitgave 14 MS en werken EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS Inleiding Voor veel mensen is werk belangrijk. Het werk verschaft inkomen. Door het werk ben je financieel onafhankelijk.
Nadere informatieLeven met Multipele Sclerose uitgave 19. MS en spraakproblemen ...! EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS
Leven met Multipele Sclerose uitgave 19 MS en spraakproblemen...! EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS Inleiding Sommige mensen met MS krijgen last van spraakproblemen. Vaak gebeurt dat heel geleidelijk.
Nadere informatieGeheugenklachten als bijwerking van Electroconvulsieve Therapie (ECT)
Geheugenklachten als bijwerking van Electroconvulsieve Therapie (ECT) Informatie voor patiënten en hun naaste(n) Samenvatting van de informatie in de folder Patiënten die een electroconvulsieve therapie
Nadere informatieGIRO 5057. Voor meer informatie:
Deze brochure kwam tot stand met medewerking van Prof. dr. Gijs Bleijenberg, klinisch psycholoog, verbonden aan het UMC St Radboud, Kenniscentrum Chronische Vermoeidheid in Nijmegen. In dit centrum wordt
Nadere informatieOmgaan met slaapproblemen
Leven met Multipele Sclerose uitgave 12 Omgaan met slaapproblemen EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS Tekst: drs. Bep Franke-Barendse Uitgever: Nationaal MS Fonds 2 Inleiding We besteden ongeveer eenderde
Nadere informatieParkinsoncafe april 16. Ziekte van Parkinson Cognitie
Parkinsoncafe april 16 Irene Vermeulen, Ziekte van Parkinson Cognitie GZ-psycholoog Brabantzorg Programma Dopamine en de hersenen Psychologische gevolgen Cognitie Neuropsychologisch onderzoek Dopamine
Nadere informatieOmgaan met oogklachten
Deze brochure kwam tot stand met medewerking van Leven met Multipele Sclerose uitgave 8 dr. Erik van Munster. Van Munster is neuroloog in het Jeroen Bosch Ziekenhuis te Den Bosch. Zijn aandachtsgebied
Nadere informatieConcentratie- en geheugenproblemen bij kanker
Concentratie- en geheugenproblemen bij kanker Nederrij 133 2200 Herentals t 014 24 61 11 f 014 24 61 26 www.azherentals.be 1. Wat is het? Veel mensen ervaren concentratie- en/of geheugenproblemen tijdens
Nadere informatieLEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD.
MS en COGNITIE LEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD. WOENSDAG 12 OKTOBER 2011, DIACONESSENHUIS, LEIDEN. Mw. drs. M.W. Pleket Gz-/neuropsycholoog
Nadere informatieMultiple Sclerose. Poliklinische revalidatie
Multiple Sclerose Poliklinische revalidatie Voor wie is deze folder? Bij u is de diagnose Multiple Sclerose (MS) gesteld. De aandoening Multiple Sclerose kan beperkingen met zich meebrengen in uw dagelijks
Nadere informatieHoofdpijn Duizeligheid Vermoeidheid Concentratieproblemen Vergeetachtigheid
Hersenschudding In deze folder vertellen we wat de gevolgen van een hersenschudding kunnen zijn en wat u kunt verwachten tijdens het herstel. Ook geven we adviezen over wat u het beste wel en niet kunt
Nadere informatieMultiple sclerose (MS) Poli Neurologie
00 Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 1 Inleiding U heeft MS. Deze woorden veranderen in één keer je leven. Gevoelens van ongeloof, verdriet en angst. Maar misschien ook opluchting, omdat de vage klachten
Nadere informatieLeven met Multipele Sclerose uitgave 11. MS en bewegen EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS
Leven met Multipele Sclerose uitgave 11 MS en bewegen EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS Tekst: drs. Bep Franke-Barendse Uitgever: Nationaal MS Fonds 2 Inleiding Onze omgeving en ons dagelijks werk
Nadere informatieWetenschappelijk onderzoek in het VUmc: wat heeft u eraan?
Diabetesbijeenkomst Wetenschappelijk onderzoek in het VUmc: wat heeft u eraan? Diabetesbijeenkomst Wat doet diabetes type 1 met het brein? Drs. Eelco van Duinkerken Cognitieve klachten http://www.youtube.com/watch?v=rgwbxe8zdc4&feature=related
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek Op de afdeling Medische Psychologie
Neuropsychologisch onderzoek Op de afdeling Medische Psychologie Albert Schweitzer ziekenhuis Medische Psychologie februari 2014 pavo 0356 Inleiding U bent door uw specialist verwezen naar de afdeling
Nadere informatieKinderen met Multipele Sclerose:
Deze brochure kwam tot stand met medewerking van Leven met Multipele Sclerose uitgave 9 mevrouw Anita van der Zwan. Anita is moeder van twee kinderen, zoon Barry en dochter Mikki. Bij Mikki is in de zomer
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek bij ouderen. Na verwijzing door de klinisch geriater
Neuropsychologisch onderzoek bij ouderen Na verwijzing door de klinisch geriater 2 De klinisch geriater heeft u verwezen naar de afdeling medische psychologie voor een neuropsychologisch onderzoek (NPO).
Nadere informatieOndersteuning bij leven met een beperking
Ondersteuning bij leven met een beperking Niet-aangeboren hersenletsel MEE Niet-aangeboren hersenletsel Raad en daad als het om mensen met NAH gaat Niet-aangeboren hersenletsel (NAH) overkomt je. Door
Nadere informatieMS: Revalidatie in de vroege fase. H.G.A. Hacking, revalidatiearts.
MS: Revalidatie in de vroege fase H.G.A. Hacking, revalidatiearts. Wat valt er te revalideren in de vroege fase? Aan bod komen: 1. Wat is revalidatie? 2. Hoe ga ik om met deze chronische aandoening (coping)?
Nadere informatieGeheugenklachten als bijwerking van Electroconvulsieve Therapie (ECT) Informatie voor patiënten en hun naaste(n)
Geheugenklachten als bijwerking van Electroconvulsieve Therapie (ECT) Informatie voor patiënten en hun naaste(n) Patiënten die een electroconvulsieve therapie (ECT) ondergaan, kunnen last krijgen van
Nadere informatiePatiënteninformatie. Medische Psychologie. Informatie over neuropsychologisch onderzoek
Patiënteninformatie Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek U bent door een specialist van het ziekenhuis verwezen
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek. Op de afdeling Medische Psychologie
Neuropsychologisch onderzoek Op de afdeling Medische Psychologie Inleiding Uw specialist heeft u verwezen naar de afdeling Medische Psychologie van het Albert Schweitzer ziekenhuis. In deze folder leest
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek
Psychologie, medische (volwassenen) Neuropsychologisch onderzoek www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is een klinisch neuropsycholoog?... 3 Voor wie kan een klinisch neuropsycholoog iets betekenen?...
Nadere informatiePatiënteninformatie. Medische Psychologie. Informatie over neuropsychologisch onderzoek
Patiënteninformatie Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek U bent door een specialist van het ziekenhuis verwezen
Nadere informatieChecklijst voor Cognitieve en Emotionele problemen na een Beroerte (CLCE-24)
Checklijst voor Cognitieve en Emotionele problemen na een Beroerte (CLCE-24) Voor de domeinen cognitie, communicatie en psycho-emotioneel kan de checklijst voor Cognitie en Emotionele problemen na een
Nadere informatieParkinson en neuropsychiatrie
Parkinson en neuropsychiatrie Rosalie van der Aa- Neuropsycholoog Altrecht Opbouw Onze Hersenen en Parkinson Neuropsychiatrie Adviezen Onze Hersenen en Parkinson de ziekte van Parkinson: 2 de neurodegeneratieve
Nadere informatieHersenschudding Volwassenen en kinderen > 6 jaar. Afdeling Spoedeisende Hulp
00 Hersenschudding Volwassenen en kinderen > 6 jaar Afdeling Spoedeisende Hulp U of een van uw naasten heeft een hersenschudding opgelopen door een ongeluk of plotselinge beweging van het hoofd. Dit wordt
Nadere informatieNeuropsychologie en neuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologie en neuropsychologisch onderzoek Inleiding Neuropsychologie is het vakgebied dat de relatie bestudeert tussen gedrag en de werking van de hersenen. De neuropsycholoog stelt met een psychologisch
Nadere informatieEEN DIERBARE VERLIEZEN
EEN DIERBARE VERLIEZEN 994 Inleiding Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt zorgen. U heeft kort
Nadere informatievan delen tot het geheel. Hij kan bijvoorbeeld zijn kleding binnenstebuiten aantrekken, of zijn kopje naast de tafel zetten.
Afasie Als iemand een beroerte krijgt gebeurt dat bijna altijd plotseling. De schok is groot. Men heeft zich niet kunnen voorbereiden en men weet niet wat hen overkomt. Het dagelijkse leven wordt verstoord.
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologisch onderzoek Inhoudsopgave Wat is neuropsychologie? 3 Wat doet de neuropsycholoog? 3 Hersenletsel 3 Waarom een neuropsychologisch onderzoek? 4 Neuropsychologisch onderzoek 5 Wat gebeurt
Nadere informatieCognitief functioneren en de bipolaire stoornis
Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis Dr. Nienke Jabben Amsterdam 5 november 2011 Academische werkplaats Bipolaire Stoornissen GGZ ingeest n.jabben@ggzingeest.nl Overzicht Wat is cognitief functioneren?
Nadere informatieNeuropsychologisch. Anne M. Buunk Neuropsycholoog UMCG Wetenschappelijk onderzoek gevolgen SAB
Neuropsychologisch onderzoek (NPO) na een SAB Anne M. Buunk Neuropsycholoog UMCG Wetenschappelijk onderzoek gevolgen SAB Waarom? Ik wil graag weer aan het werk! Ik ben erg moe en prikkelbaar. Ik kan slecht
Nadere informatieKlachten na een hersenschudding algemene informatie
Een hersenschudding ontstaat door een klap op het hoofd, bijvoorbeeld bij een ongeluk. Je wordt duizelig of raakt bewusteloos. Meestal duurt het enige tijd voor de hersenen hiervan herstellen. Zolang de
Nadere informatieOmgaan met evenwichtsstoornissen
Deze brochure kwam tot stand met medewerking van Leven met Multipele Sclerose uitgave 7 dr. Leo Visser. Visser is neuroloog in het St Elisabeth ziekenhuis te Tilburg en heeft als aandachtsgebied onder
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek en behandeling door de psycholoog in het ziekenhuis
Neuropsychologisch onderzoek en behandeling door de psycholoog in het ziekenhuis Inleiding In deze folder kunt u lezen over neuropsychologie in het Gemini Ziekenhuis. Aan de orde komen onder meer: met
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek bij volwassenen
Neuropsychologisch onderzoek bij volwassenen Uw behandelend arts heeft u verwezen naar de afdeling medische psychologie voor een neuropsychologisch onderzoek (NPO). In deze folder vindt u meer informatie
Nadere informatieeen dierbare verliezen
een dierbare verliezen een dierbare verliezen U heeft kort geleden iemand verloren. Dat kan heel verwarrend zijn. Vaak is het moeilijk te accepteren dat iemand er niet meer is. Soms is het verdriet of
Nadere informatieNazorg na een ingrijpende gebeurtenis Informatie voor ouders
Nazorg na een ingrijpende gebeurtenis Informatie voor ouders Uw kind heeft een ongeluk gehad en is behandeld op de Spoedeisende Hulp (SEH) van het Radboudumc. Naast lichamelijke gevolgen kan het ongeluk
Nadere informatieTerrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag?
Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Publieksversie Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie. Dit is ook
Nadere informatieGerhard Wekking. Eerstelijnspsycholoog, GZ-psycholoog Cognitief Gedragstherapeut Systeemtherapeut Neuropsycholoog
Gerhard Wekking Eerstelijnspsycholoog, GZ-psycholoog Cognitief Gedragstherapeut Systeemtherapeut Neuropsycholoog Inhoud Haperende initiatie Consequenties voor patiënt, partner en relatie Stress en omgaan
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologisch onderzoek Neuropsychologisch onderzoek U bent verwezen voor neuropsychologisch onderzoek. In deze folder leest u wat een neuropsychologisch onderzoek inhoudt en wat u op de dag van
Nadere informatieInformatie over afasie. Afdeling logopedie
Informatie over afasie Afdeling logopedie Wat is afasie? Vooraf Uw partner of familielid heeft afasie. In deze folder kunt u lezen wat afasie inhoudt en hoe u hiermee kunt omgaan. Wat is afasie Afasie
Nadere informatieVERWERKING NA EEN INGRIJPENDE GEBEURTENIS 1
SOCIAAL WERK VERWERKING NA EEN INGRIJPENDE GEBEURTENIS 1 U bent recent betrokken geweest bij een gebeurtenis waarbij u geconfronteerd werd met een aantal ingrijpende ervaringen. Met deze korte informatie
Nadere informatieHelp! Mijn hoofd lijkt wel een vergiet! Kankergerelateerde cognitieve veranderingen
Help! Mijn hoofd lijkt wel een vergiet! Kankergerelateerde cognitieve veranderingen Inleiding Chemotherapie kan bij sommige mensen problemen met het denken veroorzaken. De medische term hiervoor is cognitieve
Nadere informatieBeperkt leervermogen? Foutloos Leren! Dr. D. Boelen Klinisch neuropsycholoog
Beperkt leervermogen? Foutloos Leren! Dr. D. Boelen Klinisch neuropsycholoog Leren en leervermogen Voor leren is nodig. Gezonde hersenen? Meest belemmerend voor het leren bij hersenaandoening: Geheugen-
Nadere informatieOmgaan met een taalstoornis bij hersenbeschadiging
Logopedie Omgaan met een taalstoornis bij hersenbeschadiging www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl LOG007 / Omgaan met een taalstoornis bij hersenbeschadiging
Nadere informatieLeven met Multipele Sclerose uitgave 18. MS en seksualiteit EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS
Leven met Multipele Sclerose uitgave 18 MS en seksualiteit EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS Inleiding Seksualiteit betekent voor iedereen iets anders, maar voor de meeste mensen is het een belangrijk
Nadere informatieWil jij minderen met social media?
Wil jij minderen met social media? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2016 Hulpboekje social media 1 Hoe sociaal zijn social media eigenlijk? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt op social media.
Nadere informatieregio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl n Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat
Nadere informatieWat is niet aangeboren hersenletsel?
Wat is niet aangeboren hersenletsel? Als hersenen beschadigd raken op latere leeftijd spreken we van (NAH) Niet aangeboren hersenletsel Niet-aangeboren hersenletsel is blijvende schade aan de hersenen
Nadere informatieHet cognitieve functioneren. Amarins de Wagt Neuropsycholoog Isala Ziekenhuis Zwolle & Vogellanden Revalidatiecentrum
Het cognitieve functioneren Amarins de Wagt Neuropsycholoog Isala Ziekenhuis Zwolle & Vogellanden Revalidatiecentrum Vragen Wat is het cognitieve functioneren? Welke factoren zorgen voor veranderingen
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologisch onderzoek V1_2011 Naam cliënt: Afdeling: U hebt een afspraak op Met: U wordt opgehaald van de afdeling voor bovenstaande afspraak. Waarom een neuropsychologisch onderzoek? Een neuropsychologisch
Nadere informatieHet neuropsychologisch onderzoek. Informatie voor de patiënt en verwijzer
Het neuropsychologisch onderzoek Informatie voor de patiënt en verwijzer Wat is neuropsychologie en wat is een neuropsycholoog? De neuropsychologie is het vakgebied dat de relatie bestudeert tussen het
Nadere informatieGastspreker deze avond is Pauline Okkerse GZ-psycholoog en orthopedagoog-generalist bij SWZ.
Hoe werken de Hersenen? Een beschadiging aan je hersenen zorgt ervoor dat je hersenen niet meer normaal functioneren. De plaats van de beschadiging bepaalt de gevolgen en de klachten. Naast zichtbare gevolgen
Nadere informatieEen dierbare verliezen
Patiënteninformatie Een dierbare verliezen Informatie over het verlies van een dierbare en de gevoelens die u daarover kunt hebben Een dierbare verliezen Informatie over het verlies van een dierbare en
Nadere informatieWeet wat je kan. Vooruit komen
Weet wat je kan Vooruit komen Vind je weg Hoofdstuk 5 beschrijft hoe je vooruit komt in je leven. Onderwerpen in dit hoofdstuk: Stripje: vind je weg. blz 2 Hoe kom je vooruit in je leven? blz 3 Zelfonderzoek:
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek Afdeling medische psychologie.
Neuropsychologisch onderzoek Afdeling medische psychologie www.nwz.nl Inhoud Neuropsychologisch onderzoek 3 Wat is een neuropsychologisch onderzoek? 3 Stoornissen door een hersenbeschadiging 3 Het onderzoek
Nadere informatieWeet wat je kan. Je laten horen
Weet wat je kan Je laten horen Jij bent er ook nog Hoofdstuk 7 gaat over vertellen wat je moeilijk vindt. Onderwerpen in dit hoofdstuk: Stripje: Jij bent er ook nog. blz 2 Je laten horen. blz 3 Moeite
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek bij ouderen
Neuropsychologisch onderzoek bij ouderen Inhoudsopgave Inleiding... 1 Wat is neuropsychologie en wat is een neuropsycholoog... 1 Mogelijke gevolgen van een hersenbeschadiging... 1 Wat is een neuropsychologisch
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologisch onderzoek Inhoudsopgave Inleiding... 1 Wat is neuropsychologie?... 1 Mogelijke gevolgen van hersenproblematiek... 1 Wat is een neuropsychologisch onderzoek?... 2 Voorbeelden van neuropsychologisch
Nadere informatieErgotherapie bij Parkinsonpatiënten ALGEMENE AANDACHTSPUNTEN BIJ DE BEHANDELING
Ergotherapie bij Parkinsonpatiënten ALGEMENE AANDACHTSPUNTEN BIJ DE BEHANDELING Observatie Beperkingen komen vaak voor bij volgende motorische activiteiten: Transfers Houding Reiken en grijpen Balans Stappen
Nadere informatieGeheugenkliniek: Behandeling
Als zorgverlener willen we graag helpen; tegemoet komen en adviezen aanreiken. We wensen de patiënt en zijn omgeving dan ook met dit document te informeren over de mogelijke behandelingen die plaatsvinden
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen 2 Depressie bij ouderen komt vaak voor, maar is soms moeilijk te herkennen. Deze folder geeft informatie over de kenmerken en de behandeling van een depressie bij ouderen. Wat is
Nadere informatieDementie. Havenziekenhuis
Dementie Uw arts heeft met u en uw naasten besproken dat er (waarschijnlijk) sprake is van dementie. Mogelijk bent u hiervan geschrokken. Het kan ook zijn dat u of uw omgeving hier al op voorbereid was.
Nadere informatieHet neuropsychologisch onderzoek
Het neuropsychologisch onderzoek Afdeling medische psychologie U bent doorverwezen door de behandelend arts of psycholoog voor een neuropsychologisch onderzoek. In deze folder informeren we u over dit
Nadere informatieTerrorisme en dan verder
Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.
Nadere informatieUMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren
UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren Informatie voor kinderen, jongeren en ouders Wat staat er in deze folder? Inleiding voor ouders 1 Informatie
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor cliënt en naasten Zorgprogramma Doen bij Depressie Versie 2013-oktober Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen en welke oorzaken
Nadere informatieAfasie en logopedie informatie voor naasten/familie
Afasie en logopedie informatie voor naasten/familie Inhoud Afasie, wat is dat en hoe kunt u er mee om gaan? 5 Taalproblemen 6 Hoe ervaren afasiepatiënten de moeilijkheden zelf? 7 Hoe kunt u het beste omgaan
Nadere informatieUtrecht, Gooi & Vecht. Ondersteuning bij leven met een beperking. Zeer moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een zeer moeilijk lerend kind
Utrecht, Gooi & Vecht Ondersteuning bij leven met een beperking Zeer moeilijk lerend Uitleg over het leven van een zeer moeilijk lerend kind Inhoudsopgave Wat betekent het dat uw kind zeer moeilijk lerend
Nadere informatieU kunt zich voorstellen dat plotseling wakker worden in Frankrijk iets minder grote problemen veroorzaakt voor het
Afasie Inleiding Als gevolg van een hersenbeschadiging kan een patiënt te maken krijgen met communicatieproblemen. Deze beperken hem/haar in het uitwisselen van gedachten, wensen en gevoelens. Op de afdeling
Nadere informatieCognitieve stoornissen na een beroerte
NEUROLOGIE Cognitieve stoornissen na een beroerte ADVIES Cognitieve stoornissen na een beroerte Als aanvulling op de folders Verder na een beroerte en Na een beroerte, adviezen voor naasten krijgt u in
Nadere informatieVermoeidheid bij een neurologische aandoening
Vermoeidheid bij een neurologische aandoening Vermoeidheid is een algemeen verschijnsel bij verschillende neurologische aandoeningen. Vermoeidheid komt bijvoorbeeld veel voor na een beroerte, bij multiple
Nadere informatieOntdek je kracht voor de leerkracht
Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te
Nadere informatie> tilly janssen, behandelaar bij herzens > TIPs: zoek met aandacht/ train het volhouden van aandacht/ vaste plekken
hersenz special vergeetachtigheid > WAT IS vergeetachtigheid > het geheugen in de hersenen > verschillende geheugens > DE depressie VAN Liesbeth > tilly janssen, behandelaar bij herzens > TIPs: zoek met
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatieNiet Rennen maar Plannen
Folder cognitieve training Niet Rennen maar Plannen Projectgroep: Chantal Geusgens, Annette Baars-Elsinga, Anne Visser-Meily en Caroline van Heugten UMC Utrecht Hersencentrum Colofon Ontwikkeling: Drs.
Nadere informatieDe onzichtbare gevolgen van een CVA (beroerte) 2009 Een uitgave van de Nederlandse CVA-vereniging
De onzichtbare gevolgen... De onzichtbare gevolgen... De onzichtbare gevolgen van een CVA (beroerte) 2009 Een uitgave van de Nederlandse CVA-vereniging De onzichtbare gevolgen Cerebro Vasculair Accident
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieHet verlies van een dierbare
Het verlies van een dierbare Het Zorgpad Stervensfase is gebaseerd op de Liverpool Care Pathway for the dying patient (LCP). De LCP is door het Erasmus MC Rotterdam en het IKNL locatie Rotterdam integraal
Nadere informatieDruk, druk, druk en toen was er tijd! Ine Debaene Consultant 2/10/2014
Druk, druk, druk en toen was er tijd! Ine Debaene Consultant 2/10/2014 Het leven zoals het is 2 Het leven zoals het is Er gaan zo'n 50.000 gedachten per dag door ons hoofd. De meeste van deze gedachten
Nadere informatieVermoeidheid bij MPD
Vermoeidheid bij MPD Landelijke contactmiddag MPD Stichting, 10-10-2009 -van Wijlen Psycho-oncologisch therapeut Centrum Amarant Toon Hermans Huis Amersfoort Welke verschijnselen? Gevoelens van totale
Nadere informatieGIRO Voor meer informatie:
Deze brochure kwam tot stand met medewerking van prof. dr. Jacques De Keyser, neuroloog, verbonden aan het Universitair Medisch Centrum in Groningen (UMCG). Nationaal msfonds Voor meer informatie: Landelijk
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologisch onderzoek U bent door uw behandelend specialist verwezen naar de afdeling Medische Psychologie voor een neuropsychologisch onderzoek. Tijdens dit onderzoek worden uw cognitieve functies
Nadere informatieEUROPESE DAG VAN DE BEROERTE VAN HARTE WELKOM
EUROPESE DAG VAN DE BEROERTE VAN HARTE WELKOM Programma Welkomstwoord door Anja van Enckevort, ketenregisseur Film: CVA-keten Noord-Limburg Vermoeidheid na CVA door Anja Kuperus, geriatriefysiotherapeut
Nadere informatieHuiswerk tips! Speciaal voor jou! Praktijk voor reflexintegratie & kindercoaching
Speciaal voor jou! De leergierige scholier Huiswerk tips! Praktijk voor reflexintegratie & kindercoaching Schipperswijk 10 9665PM Oude Pekela tel: 06-10318833 info@moniquecoachtkids.nl www.moniquecoachtkids.nl
Nadere informatie1. Introductie 2. Feiten over vermoeidheid 3. Persoonlijke ervaringsverhaal 4. Tips en adviezen 5. Hulp en steun
Thea Brouwer 1. Introductie 2. Feiten over vermoeidheid 3. Persoonlijke ervaringsverhaal 4. Tips en adviezen 5. Hulp en steun Ervaringsdeskundige kanker en vermoeidheid Nederlandse Federatie van Kankerpatiënten
Nadere informatieProblemen met aandacht of geheugen na kanker
Problemen met aandacht of geheugen na kanker Veel mensen hebben last van concentratieverlies en geheugenproblemen na kanker. Welke oorzaken zijn er bekend? En wat kunt u zelf doen aan cognitieve problemen
Nadere informatieEikenhorst (kliniek) Informatie voor patiënten. Eikenhorst
Eikenhorst (kliniek) Informatie voor patiënten Eikenhorst Je komt mogelijk binnenkort op Eikenhorst. Daar is alles anders en nieuw vergeleken met waar je nu woont. Om je te laten wennen aan al dat nieuwe,
Nadere informatieCognitieve klachten bij MS: een casusbespreking Er is geen sprake van belangenverstrengeling.
Disclosure Cognitieve klachten bij MS: een casusbespreking Er is geen sprake van belangenverstrengeling. Tim Vaessen Klinisch neuropsycholoog 4-10-2013 2 Overzicht MS en cognitie - Cognitieve klachten
Nadere informatieWeet wat je kan Samenvatting op kaarten
Samenvatting op kaarten 16 kaarten met samenvattingen van de inhoud van de module, psychoeducatie over een Lichte verstandelijke Beperking (LVB) voor cliënten en hun naasten. De kaarten 1 14 volgen de
Nadere informatieSlaapproblemen? Gezonde slaap
Dit is een folder van www.orthoconsult.nl geschreven door dhr. drs. Ard Nieuwenbroek, trainer/ therapeut bij Ortho Consult. Deze folder is op een aantal punten aangepast en aangevuld door de stressbegeleiders
Nadere informatieWat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen?
Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen? Samenwerkingsverband NIP-NVO zorg voor mensen met een verstandelijke beperking 2014 1 Inhoud Voorwoord 3 Wat doet de psycholoog of orthopedagoog? 5
Nadere informatieVERGEETACHTIGHEID > WAT IS VERGEETACHTIGHEID HERSENZ SPECIAL > WAT IS VERGEETACHTIGHEID
HERSENZ SPECIAL VERGEETACHTIGHEID > WAT IS VERGEETACHTIGHEID > HET GEHEUGEN IN DE HERSENEN > VERSCHILLENDE GEHEUGENS > DE VERGEETACHTIGHEID VAN LIESBETH > TILLY JANSSEN, BEHANDELAAR BIJ HERSENZ > T IPS:
Nadere informatieHet psychologisch onderzoek
GGzE centrum ouderenpsychiatrie Het psychologisch onderzoek Voor inzicht in uw capaciteiten, vaardigheden, mogelijkheden en beperkingen informatie voor cliënten >> 1 Psychologisch onderzoek kan bijdragen
Nadere informatie