Cognitieve gedragstherapie insomnie (CGT-I) bij volwassenen

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Cognitieve gedragstherapie insomnie (CGT-I) bij volwassenen"

Adriaan Janssens
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Cognitieve gedragstherapie insomnie (CGT-I) bij volwassenen Drs Merijn van de Laar & Dr. Ingrid Verbeek Centrum voor Slaapgeneeskunde Kempenhaeghe, Heeze 8 november 2012 CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 1

2 Evidence based uitgangspunten CGT-I Cognitieve gedragstherapie (CGT) is behandeling van eerste keus Onvoldoende bewijs dat medicamenteuze therapie bij CGT toegevoegde waarde heeft Patiënt moet zelf de keuze kunnen maken wel/geen medicatie Voorwaarde is wel basis slaaphygiëne Medicamenteuze ondersteuning kan waardevolle ondersteuning zijn als CGT onvoldoende effect heeft gehad CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 2

3 Doel CGT-I Beter slapen Betere kwaliteit van leven Leren omgaan met en accepteren van slaapproblemen Vergroten zelfredzaamheid CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 3

4 Vormen van begeleiding: stepped-care Informatie en adviezen door huisarts of specialist Zelfhulpmethode Boek insomnie, BOOM, 2005 Individuele behandeling/groepsbehandeling bij therapeut Protocollenboek chronische insomnie, BSL, 2010 CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 4

5 Zelfhulpmethode CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 5

6 Protocollaire behandeling CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 6

7 Effect size CGT-i (voor-nameting & follow-up) Riemann & Perlis (2009) CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 7

8 Effect size CGT-i & farmacotherapie Riemann & Perlis (2009) CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 8

9 Indicaties CGT-I Primaire insomnie Insomnie met medische en/of psychiatrische comorbiditeit Voldoende lijdensdruk CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 9

10 Contra-indicaties CGT-I Psychische problematiek die op de voorgrond staat en waarvoor nog geen hulp gezocht is Ernstige psychopathologie en verslaving Medische (slaap)problematiek die nog niet behandeld is Onvoldoende motivatie voor gedragsverandering CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 10

11 CGT-I opbouw Zes wekelijkse sessies (individueel of groep) Gebaseerd op vijf pijlers: Psycho-educatie Zelfregistratie (slaapdagboek) Ontspanning (ademhalings- en ontspanningsoefeningen) Gedrag (slaaprestrictie en stimulus controle) Gedachten (cognitieve therapie) Follow-up na één en drie maanden CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 11

12 Sessie 0 slaapanamnese en psycho educatie Uitleg over ontwikkeling van chronische insomnie (voorbestemde, uitlokkende en onderhoudende factoren) Vicieuze cirkel van insomnie (emoties, cognities, lichamelijke gewaarwordingen) Invullen slaapdagboek en aanvullende lijsten (houding en gedachten over de slaap en slaap evaluatie lijst) CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 12

13 Ontstaan van chronische insomnie CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 13

14 De vicieuze cirkel van chronische insomnie CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 14

15 Sessie 1 psycho educatie en slaaphygiëne Algemene informatie over slaap (hypnogram) Veranderingen in slaap bij ouder worden Slaap als 24 uurs gebeuren Hersenactiviteit en lichamelijke activiteit (rem&gaspedaal) Doel behandeling formuleren (haalbaar!) Slaapadviezen doornemen Inplannen rustmomenten Piekerprogramma thuiswerk bespreken CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 15

16 Hypnogram en leeftijd CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 16

17 CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 17

18 Slaapadviezen gedrag Houd regelmatige bedtijden aan, ook in het weekeinde! Beperk de tijd in bed tot maximaal 8 uur Bewaar het bed om te slapen en sta na minuten op als de slaap niet komt. Ga iets saais doen wat ontspant Kijk niet steeds op de wekker Liever geen dutjes overdag, als dan een powernap (maximaal 30 minuten tussen uur) CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 18

19 Slaapadviezen ontspanning Neem tijd om te ontspannen gedurende de dag Neem tijd om de dag af te bouwen voor het slapen Sporten: 4-6 uur voor bedtijd Warm bad: 1-2 uur voor bedtijd Ademhalings- of ontspanningsoefeningen Yoga of meditatie CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 19

20 Warm bad 1-2 uur voor het slapen Tijdens het bad (15-30 min.) warmt je lichaam op. Na het bad wordt warmte afgegeven vanwege verhoogde huiddoorbloeding Ongeveer twee uur na het bad is de kerntemperatuur genormaliseerd maar blijft de huiddoorbloeding wat langer verhoogd. Er treedt een overshoot op De warmere huid en koelere kern is gunstig voor het in slaap vallen Toename van temperatuur bij de voeten leidt ook tot sneller inslapen (sokken aan!) CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 20

21 Slaapadviezen gedachten Neem overdag tijd om dingen te overdenken (piekermoment) Oplossingsgericht piekeren versus malen Lezen of tv kijken kan helpen als afleiding (in bed maximaal 30 minuten) Aan leuke dingen denken CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 21

22 Slaapadviezen middelen Vermijd cafeïne na uur (koffie, red bull, (ijs)thee, cola) Drink maximaal twee glazen alcohol verspreid over de avond Slaapmedicatie: als dan maximaal drie per week CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 22

23 Sessie 2 Bespreken thuiswerk (slaapdagboek, dagregistratie en slaapadviezen) Stimulus controle en slaaprestrictie. Laat mensen kiezen! SE-score uitrekenen (totale slaaptijd/totale tijd in bedx100) Rustmomenten bekijken (actief of passief, extern of intern gericht) Ademhalingsoefening doen Piekerprogramma evalueren Thuiswerk bespreken CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 23

24 Stimuluscontrole Doel = stabiliseren slaap-waak ritme en bed weer verbinden met slaap. Waakactiviteiten (behalve sex) buiten bed Ga alleen naar bed als u slaap heeft (of op afgesproken tijdstip) Gebruik het bed enkel voor slaap of seks Sta op en verlaat de kamer als u niet in slaap kunt vallen (afhankelijk van leeftijd na minuten). Ga iets ontspannends doen en pas weer terug als u slaap heeft of na afgesproken tijd) Herhaal deze stap zo vaak als nodig Sta s ochtends op zelfde tijd op, zet zo nodig de wekker. Een rustmoment/powernap van maximaal een half uur overdag is oké. Vermijd dutjes na uur. CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 24

25 Slaaprestrictie Doel = opvoeren van slaapdruk door tijdelijk korter op bed te liggen. Breng een week lang niet langer in bed door dan het aantal uren dat u denkt te slapen (niet minder dan 5 uur!). Gebruik de tijd die u over heeft voor ontspannende activiteiten (rustig ontbijten, bad of douche, lezen, ) Een rustmoment/powernap van maximaal een half uur overdag is oké. Vermijd dutjes na uur. Let op: In het begin geeft dit meer klachten overdag. CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 25

26 Sessie 3 Bespreken thuiswerk (slaapdagboek, dagboekregistratie, stimulus controle en slaaprestrictie) Combinatie maken van stimulus controle en slaaprestrictie Ontspanning: rustmomenten en ademhalingsoefening bespreken. Ontspanningsoefening (progressieve relaxatie) Piekerprogramma evalueren Thuiswerk bespreken CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 26

27 Sessie 4 start cognitieve therapie Thuiswerk bespreken Slaapgedrag: afhankelijk van SE-score tijd in bed geleidelijk uitbreiden of zo houden Ontspanning: rustmomenten, ademhalingsoefening, progressieve relaxatie evalueren Gedachten: uitleg automatische gedachten en gedachtenschema (gedachten-gevoel-gedrag) Thuiswerk bespreken (gedachtenschema eerste drie kolommen) CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 27

28 Sessie 5 aan de slag met automatische gedachten Thuiswerk bespreken Slaapgedrag: afhankelijk van SE-score tijd in bed geleidelijk uitbreiden of zo houden Ontspanning: rustmomenten, ademhalingsoefening, progressieve relaxatie evalueren Gedachten: bespreken gedachtenschema Valkuilen in het denken bespreken thuiswerk bespreken (gedachtenschema inclusief uitdagen) CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 28

29 Sessie 6 vervolg cognitieve therapie Thuiswerk bespreken Slaapgedrag: afhankelijk van SE-score tijd in bed geleidelijk uitbreiden of zo houden Ontspanning: rustmomenten, ademhalingsoefening, progressieve relaxatie evalueren, korte ontspanningsoefening Gedachten: bespreken gedachtenschema en houding en gedachten over de slaap Valkuilen in het denken bespreken thuiswerk bespreken CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 29

30 Sessie 7 evaluatie Thuiswerk bespreken Slaapgedrag: evalueren wat geholpen heeft en bedtijden komende maand afspreken Ontspanning: evalueren wat geholpen heeft en hoe de komende maand verder te gaan. Gedachten: nagaan of houding en gedachten ten opzichte van de slaap veranderd zijn en hoe om te gaan met valkuilen in het denken Algemeen: nagaan in hoeverre doel bereikt is, wat geholpen heeft en hoe komende maand verder te gaan Thuiswerk bespreken (invullen slaapdagboek en dagregistratie week voor volgende afspraak) CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 30

31 Sessies 8-10 follow-up na 1, 3 en 6 maanden Slaapdagboek en dagregistratie bespreken Hele terugliggende periode globaal bespreken Wat ging goed? Wat kan beter? Hoe? Invullen slaapevaluatie formulier Thuiswerk volgende follow-up bijeenkomst of afronding Bespreken dat doel vooral is beter slapen en beter omgaan met slaapprobleem. Weten wat wel en niet te doen. CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 31

32 Samenvattend CGT-I werkt Kracht zit in de eenvoud! Heb aandacht voor slaap, ook bij bijkomende psychopathologie CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 32

33 CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 33

Vergelijkbare documenten

Slaaptherapie: cognitieve gedragstherapie bij langdurige slapeloosheid

Slaaptherapie: cognitieve gedragstherapie bij langdurige slapeloosheid Dr. Ingrid Verbeek & Drs. Merijn van de Laar Centrum voor Slaapgeneeskunde Kempenhaeghe, Heeze CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 1 Quizzzzz