VISIETEKST TAALSCREENING TAALTRAJECT - TAALBAD BASISONDERWIJS TAALONTWIKKELING IN BEELD BRENGEN EN ONDERSTEUNEN IN FUNCTIE VAN SCHOOLSUCCES JUNI 2014

Transcriptie

1 JUNI 2014 context Een goede kennis van de onderwijstaal Nederlands 1 is voor leerlingen essentieel om kansrijk deel te nemen aan onderwijs. Vele scholen besteden daar nu reeds extra aandacht aan. De overheid wenst dat alle scholen systematisch werk maken van een goed talenbeleid en verankert deze verwachting in de regelgeving. De scholen worden verplicht alle leerlingen die instromen in de lagere school (niet in het buitengewoon onderwijs) te screenen op hun kennis van de Nederlandse taal. Op basis van de resultaten wordt gevraagd een taaltraject te voorzien voor leerlingen die daar behoefte aan hebben. Ook een taalbad behoort tot de mogelijkheden. juridisch (tekst uit voorstel schoolreglement OVSG juni 2014) Taalscreening: De school onderzoekt het niveau van het Nederlands bij elke leerling die voor het eerst naar het lager onderwijs gaat. Dit gebeurt via een verplichte taalscreening. De screening gebeurt nooit voor de inschrijving van de leerling en is geen toelatingsvoorwaarde. Taaltraject: Op basis van de resultaten van de taalscreening voorziet de school een taaltraject voor de leerlingen die het nodig hebben. Dit taaltraject sluit aan bij de noden van de leerling wat het Nederlands betreft. Taalbad: Als de leerling het Nederlands onvoldoende kent om de lessen te kunnen volgen, kan de school een taalbad organiseren. Het doel van het volgen van een taalbad is dat de leerling voltijds en intensief de Nederlandse taal leert om zo snel mogelijk te kunnen deelnemen aan de reguliere onderwijsactiviteiten. 1 In de faciliteitengemeenten kan dit Frans zijn. 1

2 advies OVSG bij het omgaan met deze regelgeving: OVSG benadrukt het belang van de goede kennis en gebruik van de onderwijstaal, maar vindt dat de overheid te ver gaat bij het opleggen van de condities waarbinnen scholen daaraan moeten werken. In deze visietekst linkt OVSG de nieuwe regelgeving aan eerder ingenomen standpunten. TAALSCREENING waarom is het belangrijk om de taalcompetenties van leerlingen in kaart te brengen? Scholen voeren een talenbeleid. Onder talenbeleid verstaat OVSG de structurele en strategische poging van een schoolteam om de onderwijspraktijk aan te passen aan de taalleerbehoeften van de leerlingen, met het oog op het bevorderen van hun algemene ontwikkeling en het verbeteren van hun onderwijsresultaten. Om het onderwijs aan te passen aan de taalleerbehoeften van de leerlingen is het belangrijk op regelmatige tijdstippen de taalontwikkeling in kaart te brengen door bijvoorbeeld observaties, dagelijks werk of toetsen. Een screening bij het begin van de lagere school of bij de instroom in de school kan daar een onderdeel van deze beginsituatieanalyse zijn. wat is de taalscreening en hoe kunnen we daarmee omgaan? Volgens de richtlijnen van de overheid is de taalscreening een meting met een valide en betrouwbaar screeningsinstrument. De scholen kunnen zelf een instrument kiezen. Om scholen daarbij te ondersteunen liet de overheid de steunpunten Centrum voor Taal en Onderwijs en Diversiteit en Leren een Toolkit breed evalueren ontwikkelen. In deze Toolkit vind je visie rond breed (taal)evalueren en instrumenten die je daarbij kan gebruiken. Belangrijk zijn de begrippen valide en betrouwbaar. Validiteit wordt omschreven als de mate waarin een meetinstrument aan zijn doel beantwoordt: meet de test wat ze zegt te meten. Bijvoorbeeld, je gewicht meten met een weegschaal is valide, schoolrijpheid meten met de arm over je hoofd is dat niet (Filipijnse maat). Betrouwbaar betekent dat de meting door andere mensen of op een andere locatie eenzelfde resultaat oplevert. belangrijk is dat validiteit en betrouwbaarheid een gradatie is. Een toets is in meerdere of mindere mate valide en/of betrouwbaar. Je kan dus niet stellen dat de ene toets helemaal valide/betrouwbaar is en een andere toets niet. 2

3 Een ander opvallend woord is taalscreening. Dit is niet hetzelfde als taaltoets. Betekent dit dat bijvoorbeeld ook een taalportfolio, een observatielijst, de gegevens uit de kleuterschool kunnen gebruikt worden? Het antwoord is moeilijk want de validiteit en de betrouwbaarheid zijn moeilijk te beoordelen. Voor een toets is dat globaal genomen gemakkelijker. Tot slot vermelden we dat de omzendbrief naar de ontwikkelingsdoelen Nederlands van de kleuterschool verwijst. Bij twijfel wat de brede kijk op taalontwikkeling inhoudt, kunnen deze ontwikkelingsdoelen inspirerend zijn. welke instrumenten beveelt OVSG ons aan voor leerlingen in het eerste leerjaar? Geen enkel instrument brengt de brede taalcompetenties van leerlingen voldoende in beeld. Daarom beveelt het OVSG geen instrumenten aan. We brengen wel twee scenario s onder de aandacht van de scholen. Scenario 1: De school gaat aan de slag met de instrumenten uit de Toolkit breed evalueren. De Toolkit vermeldt voor de overgang de instrumenten Salto en TAL. Salto is recenter en vrij verkrijgbaar via het internet. De school neemt een van deze toetsen eind september af bij alle leerlingen en vult de gegevens aan op basis van dagelijkse observaties, resultaten van andere toetsen, beschikbare informatie uit de kleuterschool. Al deze gegevens vormen samen de beginsituatieanalyse. Deze BSA is dan aanleiding voor overleg en besluitvorming. Het voordeel van dit scenario is dat de school aan de slag gaat met een instrument dat door de Toolkit als valide en betrouwbaar wordt aangegeven. Bij eventuele controle door de overheid vervalt de bewijslast rond validiteit en betrouwbaarheid. Scenario 2: De school kiest zelf een instrument of werkt verder met de instrumenten uit de dagelijkse werking. Dit kan gaan over toetsen, observaties, enz. die de brede ontwikkeling in kaart brengen. Eind september brengt de school de beschikbare gegevens samen (ook beschikbare informatie uit de kleuterschool) in een beginsituatieanalyse. Deze BSA is dan aanleiding voor overleg en besluitvorming. Een nadeel van dit scenario is dat de school zelf de validiteit en betrouwbaarheid bij mogelijke controle moet aangeven. Als de school dus zelf instrumenten kiest, weeg ze af in welke mate ze valide en betrouwbaar zijn. 3

4 welk instrument beveelt OVSG aan voor een leerling die instroomt in een andere klas in de lagere school? Vaak gaat het bij deze instromers om anderstalige nieuwkomers of leerlingen die instromen vanuit het Franstalig onderwijs. Een gepast instrument vinden is in deze omstandigheden niet voor de hand liggend. We stellen in vraag of het gewenst is in deze situatie met een toets aan de slag te gaan. Ook de Toolkit vermeldt deze bezorgdheid in het scenario Hoe breng je de taalontwikkeling van anderstalige nieuwkomers in kaart?. Omdat anderstalige nieuwkomers in de eerste weken nog weinig taalvaardig zijn in het Nederlands, heeft het geen zin om in kaart te brengen wat ze nog niet kunnen. Veel belangrijker is het om zicht te krijgen op het groeiproces van de leerlingen en om hen positief te benaderen. De nieuwkomers positief benaderen doe je door geen te lage verwachtingen te hebben en een open houding aan te nemen. Die aanpak zal hen een positief zelfbeeld bezorgen, wat dan weer leidt tot betere resultaten. Een positieve benadering kan er ook in bestaan het groeiproces van een nieuwkomer te bekijken vanuit een andere invalshoek, namelijk vanuit de ontwikkeling van zijn thuistaal. Het is niet omdat een leerling nog geen Nederlands kent, dat zijn talige ontwikkeling zich niet op hetzelfde niveau bevindt als dat van zijn klasgenoten. Om zicht te krijgen op de competenties van de thuistaal van de leerling, kunnen gerichte observaties, gesprekken met de leerling en gesprekken met de ouders hulp bieden. Beheerst de leerling reeds schriftelijke vaardigheden (lezen en schrijven) of enkel mondelinge vaardigheden? Is het kind taalvaardig in de communicatie met broers, zussen en ouders? Als de leerling reeds Nederlands kent bij de instroom in de school of als de anderstalige nieuwkomer in voldoende mate de Nederlandse taal beheerst, kan deelgenomen worden aan specifieke toetsen of observaties. Toetsen en observaties uit leerlingvolgsystemen zijn hier een mogelijkheid. 4

5 TAALTRAJECT Op basis van de beginsituatieanalyse (waarvan de taalscreening een onderdeel is) voorziet de school een taaltraject dat tegemoet komt aan de noden van de leerling. van een taalscreening naar een taaltraject De analyse van de taalscreening (aangevuld met andere gegevens) geeft een beginsituatie van de taalcompetenties van de leerlingen weer. OVSG adviseert de scholen om eind september/begin oktober deze gegevens te bespreken met de betrokken actoren op een zorgoverleg (vb. klassenraad, filteroverleg, MDO, ). Tijdens dit overleg wordt besproken of er specifieke maatregelen nodig zijn voor bepaalde leerlingen. Deze bespreking wordt vastgelegd in een verslag of in het leerlingendossier. De verdere invulling van het taaltraject verloopt via de reguliere zorgzame werking van de school. Het zorgcontinuüm is daarbij de richtingswijzer. Het taaltraject omvat alle acties die de leraar en de school uitvoeren om tegemoet te komen aan de taalleernoden van de leerlingen. In scholen waar grote groepen (of de hele klas) extra noden hebben bij het leren van de Nederlandse taal, geldt het taaltraject voor alle leerlingen. Specifieke didactiek en werkvormen worden dan systematisch ingezet voor de hele klas. 5

6 TAALBAD Een taalbad is een onderdompeling in de Nederlandse taal in een aparte setting. Een school heeft de vrijheid (vanuit bestaande uren) een taalbadklas te organiseren. Anderstalige nieuwkomers en leerlingen die het Nederlands onvoldoende beheersen kunnen aan het taalbad participeren. OVSG vindt het taalbad GEEN goede oplossing. In de feiten betekent dit dat de school anderstalige leerlingen in een groep samen brengt om de Nederlandse taal te leren. Dit is niet wenselijk omdat je op deze manier van deze leerlingen de rijke Nederlandstalige omgeving ontneemt waardoor het incidenteel taal leren in grote mate vervalt. Bovendien verminder je de kansen dat de leerling contact maakt met (Nederlandstalige) leeftijdsgenoten. OVSG ziet als alternatief voor de taalbadklas een semi-geïntegreerde werking waarbij de leerling in een reguliere klas zit en gedurende enkele uren per week in een zorgzame setting extra lessen Nederlands krijgt. We verwijzen hierbij naar de visietekst over anderstalige nieuwkomers 2. talenbeleid talenbeleidsplan De afspraken die scholen maken over het talenonderwijs en het gebruik van taal bij dat onderwijs (in alle leerdomeinen, in en buiten de klas) én de visie op taal die scholen hierbij gaandeweg ontwikkelen vormen samen het talenbeleid. Scholen die beleid voeren rond taal brengen vaak alle afspraken overzichtelijk samen zodat er een heldere kijk ontstaat op de doelstellingen, de prioriteiten, de aanpak van het talenonderwijs en het onderwijs in taal. Vaak wordt dit verankerd in een talenbeleidsplan. OVSG maakt de scholen erop attent om op basis van deze nieuwe regelgeving het talenbeleid bij te sturen of tot onderwerp van gesprek te maken. Scholen die beleid voeren rond taal brengen vaak alle afspraken overzichtelijk samen zodat er een heldere kijk ontstaat over aanpak en afspraken. Vaak wordt dit verankerd in een talenbeleidsplan. OVSG maakt de scholen erop attent om op basis van deze nieuwe afspraken het talenbeleid bij te sturen of tot onderwerp van gesprek te maken. Meer informatie: contacteer uw pedagogisch adviseur. Juridische vragen kunt u steeds richten aan jur.bao@ovsg.be 2 Beschikbaar vanaf oktober

7 Bronnen: Een talenbeleid in elke school?, OVSG, 2008 Omzendbrief BaO/2014/01, screening niveau onderwijstaal, taaltraject en taalbad in het gewoon lager onderwijs. 7