Leven met een sociale fobie

Transcriptie

1 Leven met een sociale fobie

2 Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan. Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omgeving. De reeks staat onder redactie van: Fred Sterk, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij Parnassia, Psycho-Medisch Centrum te Den Haag, afdeling arbeid en psyche (Ockenburgh Prevent) Sjoerd Swaen, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij Parnassia, Psycho-Medisch Centrum te Den Haag, afdeling angststoornissen Jenny Swart, fondsredacteur, uitgeverij Bohn Stafleu Van Loghum

3 Leven met een sociale fobie Joke Kragten Bohn Stafleu Van Loghum Houten 2002

4 2002 Bohn Stafleu Van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN NUR 777 D/2002/3407/063 Ontwerp omslag: p3, Huizen Tekeningen: Marcel Jurriens Bohn Stafleu Van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 Distributeur in België: Standaard Uitgeverij Belgiëlei 147a 3990 GA Houten 2018 Antwerpen

5 Voorwoord Dit boek gaat over sociale fobie. Dat is een stoornis waarbij je ernstig in je functioneren wordt belemmerd omdat je heel angstig bent in één of meer sociale situaties. Je kunt denken aan situaties waarin je iets moet presteren op professioneel vlak, zoals een presentatie houden op je werk of je mening geven tijdens een vergadering. En aan situaties waarbij je informeel goed voor de dag moet komen, bijvoorbeeld leuk meedoen op verjaardagsfeestjes, vlot met jan en alleman converseren op een receptie of gezellig meepraten met je collega s tijdens de lunchpauze. Als je deze situaties slechts moeizaam en met veel angst doorstaat of ze zo veel mogelijk uit de weg gaat, heb je een sociale fobie. Tussen de twee en de vijftien procent Nederlanders heeft last van deze fobie. De percentages lopen zo uiteen omdat in de loop van de jaren telkens andere criteria werden gebruikt. Een sociale fobie kan je leven danig in de war schoppen: in de kiem gesmoorde carrières, beperkte sociale contacten en moeite met het vinden van een partner. Gelukkig is er veel aan te doen. Je kunt zelf een hoop ondernemen en je kunt in therapie gaan. Van de mensen die een effectieve therapie volgen, is tachtig procent na afloop genezen. Dat wil niet zeggen dat ze nergens meer last van hebben, maar wel dat ze een normaal leven kunnen leiden. De angstklachten zijn zoveel minder geworden dat er van een sociale fobie geen sprake meer is. Om zelf aan de slag te gaan is het noodzakelijk om de nodige kennis over 5

6 sociale fobie in huis te hebben. En als je in therapie wilt, geldt hetzelfde: pas als je weet wat je precies mankeert, kun je op zoek naar de goede therapie. In dit boek heb ik geprobeerd de op dit moment aanwezige informatie zo duidelijk mogelijk weer te geven. De citaten zijn bedoeld om de herkenbaarheid voor de lezer te vergroten. Ze zijn afkomstig uit eigen praktijk en uiteraard zo veranderd dat de personen niet meer herkenbaar zijn. Heb je opmerkingen over het boek, of nieuwe, interessante informatie, laat dit dan aan de uitgever weten. Bij een volgende druk zal daar dankbaar gebruik van worden gemaakt. Ik wil graag alle mensen bedanken die kritisch hebben meegelezen: Roland Jurriëns, Andrea Linschoten, Fred Sterk, Sjoerd Swaen en Ralph Kupka. En vooral bedank ik mijn kinderen Annabel en Boris omdat ze altijd zo gezellig om me heen hingen als ik aan het werk was. Joke Kragten Den Dolder, maart

7 Inhoud Voorwoord 5 1 Wat is er met me aan de hand? 11 Typerend beeld van de kwaal 11 Lastige situaties 15 Sociale angst en sociale vaardigheden 16 Vroege en late symptomen 17 Vormen van sociale fobie 18 Al of niet met lichamelijke klachten 18 Gegeneraliseerde of specifieke sociale fobie 19 Gevolgen van de sociale fobie 20 Diagnostiek 22 Zelftest 24 DSM-IV 25 Valkuilen voor de behandelaar 26 Valkuil voor de cliënt 28 Samenvatting 30 2 Hoe heeft het zover kunnen komen? 33 Biologische factoren 34 Ontregeling in je hersenen 34 Rangorde in de groep 35 Psychologische modellen 37 7

8 Trauma 37 Voorbeeldleren 38 Opvoeding 39 Irreële, automatische gedachten 39 Schema s 43 Vermijding 45 Verhoogd zelfbewustzijn 46 Tekort aan sociale vaardigheden 46 Samenvatting 48 3 Wat staat me te wachten? 51 Het beloop van de kwaal in de nabije toekomst 51 Onbehandeld 51 Behandeld 55 Mogelijke complicaties 58 Samenvatting 61 4 Wat betekent een en ander voor mijn omgeving? 63 Privé 63 Partners 64 Ouders 66 Kinderen 67 Werk 67 Samenvatting 70 5 Welke behandelingen bestaan er? 71 Gedragstherapeutische technieken 71 Ontspanningsoefeningen 72 Stapsgewijs oefenen 75 Virtual reality -therapie 77 Taakconcentratie 78 8

9 Sociale-vaardigheidstraining 80 Cognitieve technieken 82 Opzoeken en registreren van automatische gedachten 83 Uitdagen van automatische gedachten 85 Alternatieve (rationele) gedachten formuleren en toetsen aan de werkelijkheid 95 Tweekolommentechniek toepassen 97 Onderliggende schema s opzoeken 99 Therapie in een groep of individueel 101 Medicamenteuze behandeling 102 Combinatie van therapieën 105 Wie doet wat en wanneer? 107 Samenvatting Welke behandelingen bestaan er voor kinderen? 111 Wat je als ouder zelf kunt doen 111 Sociale-vaardigheidstraining Hoe kan ik de draad weer oppakken? 115 Zal ik mijn oude leven weer op kunnen pakken? 115 Wat moet ik veranderen in privé- en werksfeer om de kans op terugval te verminderen? 116 Alert blijven 117 Rust en ontspanning 118 De moeilijke situaties blijven opzoeken 119 Realistisch blijven 120 Samenvatting Adressen en literatuur 123 Over de auteur 127 9

10 Raad van advies 129 Reeds verschenen titels