Fact sheet. Bevolkingsprognose. Jaarlijks Amsterdammers erbij. Amsterdam blijft groeien. nummer 4 mei 2014

Transcriptie

1 Fact sheet nummer 4 mei 214 Bevolkingsprognose Figuur 1 Bevolking in Amsterdam, x Jaarlijks 1. Amsterdammers erbij Het inwonertal van Amsterdam is in 21 met personen toegenomen. Hiermee werd de op één na hoogste groei sinds 1948 bereikt. Alleen in 21 nam het inwonertal sterker toe: toen kreeg de stad er in één jaar tijd ruim 12. inwoners bij. De afgelopen zes jaar groeit Amsterdam opvallend snel, gemiddeld met 1. inwoners per jaar. De stad is in trek. Maar hoe zal dit zich in de toekomst ontwikkelen? En hoe kunnen we dat voorzien? Deze fact sheet laat zien hoe de bevolkingsprognose tot stand komt, wat de belangrijkste verschillen zijn tussen de huidige prognose en die van vorig jaar, en wat dit betekent voor de ontwikkeling van de Amsterdamse bevolking. De fact sheet laat alleen de ontwikkelingen op stadsniveau zien. In een volgende fact sheet wordt ingezoomd op de ontwikkelingen van stadsdelen, buurten, en enkele doelgroepen. Amsterdam blijft groeien Om inzicht te krijgen in de toekomstige ontwikkeling van de Amsterdamse bevolking maakt O+S elk jaar een bevolkingsprognose. Hierbij wordt eerst vastgesteld hoeveel Amsterdammers er op 1 januari staan ingeschreven. Dit aantal wordt vergeleken met het verwachte aantal inwoners volgens de vorige prognose. Vervolgens worden er veronderstellingen gedaan over toekomstige ontwikkelingen in geboorte, sterfte, migratie en woningbouw. Voor deze veronderstellingen zijn historische ontwikkelingen, én de vergelijking met de vorige prognose, een belangrijke leidraad. De aantallen volgens het Amsterdamse model worden ook vergeleken met die van twee andere modellen: PEARL en Primos. 1 In de prognose van O+S wordt gedetailleerd onderzoek gedaan naar de toekomstige woningbouw en wordt rekening gehouden met typisch Amsterdamse variabelen als inwoning en de leegstand van woningen. Daarnaast geeft het Amsterdamse model gedetailleerdere uitkomsten, zoals bijvoorbeeld de ontwikkeling van de verschillende stadsdelen en herkomstgroepen O+S huidige prognose PEARL Primos O+S vorige prognose, PBL/CBS, ABF Research Figuur 1 laat de verwachte bevolkingsontwikkeling van Amsterdam zien volgens de huidige prognoses van O+S, PEARL en Primos. Volgens alle modellen zal het inwonertal van Amsterdam tot

2 2 24 blijven stijgen. De hogere aantallen volgens de Primos prognose worden grotendeels verklaard doordat in het Primos model meer woningbouw wordt verwacht. Doordat in het Amsterdamse model alle woningbouwprojecten worden gecontroleerd op voortgang en verwachte oplevering, is de raming van de toekomstige woningbouw in de prognose van O+S nauwkeuriger. Ook in de prognose van Pearl wordt de woningbouw hoger verondersteld dan O+S doet. Daarnaast heeft het Pearl-model andere veronderstellingen over de leegstand en inwoning. Een sterkere groei dan verwacht Op basis van huidige trends en verwachtingen over toekomstige ontwikkelingen is in de nieuwste O+S prognose een aantal veronderstellingen aangepast. Hierdoor zien we een sterkere bevolkingsgroei dan eerder werd verwacht. In 225 telt Amsterdam naar verwachting ruim 8 duizend personen, waar dat volgens de prognose van 212 nog 852 duizend was (zie Figuur 1). Voor het grootste deel wordt dit verschil veroorzaakt Figuur 2 Total Fertility Rate (TFR), Amsterdam, naar herkomstgroepering, ,5 2, 1,5 1,,5, totaal niet-westerse allochtonen westerse allochtonen autochtonen Figuur Groei van het aantal woningen en huishoudens, x doordat het vruchtbaarheidscijfer en de levensverwachting naar boven zijn bijgesteld, en het leegstandsniveau naar beneden. Ook zien we dat de toestroom van jongeren sterker is dan eerder verwacht. In de Amsterdamse prognose werd tot en met de prognose van 28 verondersteld dat het vruchtbaarheidscijfer, ofwel de Total Fertility Rate 2 (TFR), van autochtonen stabiel blijft en dat van nietwesterse allochtonen afneemt tot uiteindelijk het autochtone niveau. Volgens die aanname neemt de TFR van Amsterdam af. Voor het landelijke vruchtbaarheidscijfer is dat minder relevant omdat het aandeel niet-westerse allochtonen (11,, tegenover 5 in Amsterdam) veel kleiner is (Beets, de Graaf & van Duin, 21). De TFR van autochtonen in Amsterdam steeg echter onafgebroken tussen 199 en 21 (zie Figuur 2). Steeds minder gezinnen trekken na de geboorte van hun eerste of tweede kind de stad uit. Vooral op IJburg, waar veel grote woningen gebouwd zijn, wonen veel gezinnen. In de nieuwe prognose is de verwachte TFR voor Amsterdam aangepast. Als gevolg hiervan komt het jaarlijkse verwachte aantal geboorten hoger uit. Voor de periode 214 tot en met 219 levert dat ruim 15 extra geboorten op; voor de periode 214 tot en met 2 zijn dat er ruim 72. Grotere huishoudens, meer inwoning en opvulling van leegstand Sinds 29 groeit het aantal huishoudens sneller dan de woningvoorraad. In Figuur is deze ontwikkeling goed te zien. Ook stijgt de gemiddelde huishoudengrootte. Blijkbaar vinden al die huishoudens nog wel een plek in de stad, maar waar dan? Het antwoord: door in te schikken en door leegstand op te vullen. Deze ontwikkeling wordt ook wel het sponseffect genoemd: ondanks een geringe groei van de woningvoorraad blijft de Amsterdamse bevolking groeien. Zo worden steeds meer woningen gedeeld door studenten en starters op de arbeidsmarkt, en kunnen leegstaande panden weer bewoond worden door gebruik te maken van tijdelijke verhuurcontracten onder de Leegstandswet. Ook zijn er steeds meer voorbeelden te vinden van leegstaande kantoorruimte die tot woonruimte wordt getransformeerd, zoals het voormalig GAK-gebouw met inmiddels 5 studio s woningen huishoudens Als gevolg van het sponseffect ontstaat meer onzekerheid over de verhouding tussen de woningvoorraad en de bevolkingsontwikkeling.

3 Figuur 4 Binnenlandse migratie naar leeftijd, saldo vestiging vertrek Voor het maken van prognoses is het essentieel om met deze veranderende verhouding rekening te houden, vooral nu de onzekerheid op de woningmarkt groter is dan ooit. Het Amsterdamse prognosemodel is door de jaren heen steeds verder verfijnd en daardoor nog meer toegespitst op de Amsterdamse situatie. Zo biedt het de mogelijkheid om, bij een krappe woningmarkt en/of grote populariteit van Amsterdam, de inwoning van huishoudens te laten toenemen en de leegstand te laten afnemen. In de nieuwe prognose wordt verondersteld dat tot 22 de inwoning nog hoog is, en de leegstand nog laag. Daarna wordt verwacht dat de woningbouw weer toeneemt. Hierdoor zal de inwoning afnemen en de leegstand weer toe. Door de toegenomen mogelijkheden voor het opvullen van leegstand, zal deze echter naar verwachting niet meer terugkomen op het oude niveau. Steeds meer vestiging van jongeren Het zijn vooral jongeren die naar Amsterdam komen. De binnenlandse vestiging was altijd al het hoogst onder 18- tot 1-jarigen, maar is de laatste jaren nog verder toegenomen. Vestigden zich in 22 ruim 15. jongeren zich in Amsterdam; tien jaar later waren dat er al bijna 25.. In de loop der jaren is er een verschuiving zichtbaar in de piekleeftijd van de binnenlandse vestiging. In 1992 lag die piek rond 21 jaar en leek studie het belangrijkste vestigingsmotief. Figuur 4 laat zien dat de deze piek in 22 nog steeds bestaat, maar dat er een extra piek is bijgekomen rond leeftijd 25. Waarschijnlijk vestigden deze jongeren zich in Amsterdam voor een vervolgstudie of voor werk. In 212 (zie Figuur 5) is deze verschuiving nog scherper zichtbaar. en minder vertrek van gezinnen Ook de leeftijd waarop Amsterdammers de stad verlaten is in de loop der jaren verschoven. In 22 verlieten 9. dertigers en ruim. - tot en met 4-jarigen de stad. Veel gezinnen trokken dus de stad uit. Onder 1-jarigen was het vertrek het hoogst. Zij verruilden de stad voor de gemeenten Almere, Haarlem, Haarlemmermeer en Amstelveen. In 212 was dat anders. Het vertrek was het hoogst onder 21-jarigen, die zich vooral vestigden in Amstelveen, Almere en Diemen. Van de dertigers verlieten er. de stad, bijna 2.5 Figuur 5 Binnenlandse migratie naar leeftijd, saldo vestiging vertrek

4 Figuur Ontwikkeling van de basisgeneratie in Amsterdam en Nederland, x Amsterdam (x 1.) Amsterdam () Nederland () minder dan in 22. Ook onder - tot en met 4-jarigen nam het vertrek af. In 212 verlieten ruim 2. van hen de stad. Zij verhuisden vooral naar Almere, Amstelveen, Haarlem en Zaanstad. Dat er minder gezinnen de stad verlaten, is ook te zien aan de ontwikkeling van de basisgeneratie, ofwel het aantal kinderen in de basisschoolleeftijd. Deze ontwikkeling is in Figuur te zien. In Amsterdam nam de basisgeneratie toe van 51.8 kinderen in 199 tot.5 kinderen in 214. Het percentage kinderen in de basisschoolleeftijd neemt sinds 28 nauwelijks af, en stijgt sinds 212. Opvallend is dat dit aandeel in Nederland sinds 28 juist daalt. Amsterdam vergrijst niet, maar veroudert wel Nederland vergrijst: in 2 zal bijna 24 procent van de Nederlandse bevolking 5 jaar of ouder zijn, terwijl dat percentage in 21 1,8 procent bedroeg. Amsterdam behoort tot de minst vergrijsde steden van Nederland. Nu is het Figuur 7 Ontwikkeling van het aandeel 5-plussers in Amsterdam en Nederland, percentage 5-plussers 11, procent 4 ; in 2 is dat 1,1 procent. Figuur 7 laat zien dat het aandeel 5-plussers in Nederland sinds 211 sneller groeit dan voorheen. Deze stijging heeft te maken met het ouder worden van de grote groep babyboomers: mannen en vrouwen die tussen 194 en 195 zijn geboren en waarvan de oudsten in werden. In Amsterdam zagen we tot 211 een daling van het percentage 5-plussers. Sindsdien stijgt het, zij het minder snel dan in heel Nederland. De sterk stijgende levensverwachting zorgt ervoor dat de vergrijzing in Nederland sterker is dan tot voor kort werd verwacht. Ook aan deze ontwikkeling is het Amsterdamse prognosemodel aangepast: de levensverwachting is, conform de landelijke gegevens van het CBS, naar boven bijgesteld. Overigens is de levensverwachting van Amsterdammers een jaar korter dan die van de gemiddelde Nederlander. Figuur 8 laat de ontwikkeling in de samenstelling van de groep 5-plussers in Amsterdam zien van 199 tot en met 2. Het stijgende aandeel 5-plussers dat sinds 211 zichtbaar is, bestaat vooral uit 7-plussers. Voor deze leeftijdsgroep geldt dat de kans op lichamelijke beperkingen aanzienlijk is: de zogeheten gezonde levensverwachting is in Nederland 9 jaar. In 214 zijn er in Amsterdam ruim 1. 7-plussers, in 2 naar verwachting bijna Amsterdam 2 Nederland Voor deze groeiende groep Amsterdammers is het van belang dat de stad voorziet in zijn behoeften rondom wonen en zorg. Onderzoek van het PlanBureau voor de Leefomgeving heeft laten zien dat de verhuismobiliteit van ouderen

5 Figuur 8 Ouderen in Amsterdam, (procenten) jaar 7+ jaar 5+ jaar altijd al laag is geweest, maar nog meer afnam als gevolg van het toenemend eigenwoningbezit onder de babyboomgeneratie. Daarnaast willen de meeste ouderen liefst zelfstandig blijven wonen in hun eigen woning, of in elk geval in hun eigen woonbuurt. Figuur 9 Potentiële beroepsbevolking in Amsterdam (15-4 jaar), (index: 214=1) Amsterdam Nederland De potentiële beroepsbevolking het aantal inwoners van 15 tot en met 4 jaar zal in Amsterdam, in tegenstelling tot geheel Nederland, nog gaan groeien. Deze groei zien we sinds 28 en is in lijn met de al geschetste ontwikkelingen omtrent de binnenlandse vestiging. Amsterdam blijkt een pullfactor te zijn voor afgestudeerden en jonge werkenden. Aan deze ontwikkeling komt, volgens de nieuwste prognose, voorlopig nog geen einde : 7. woningen erbij In de Structuurvisie Amsterdam 24 is de ambitie opgenomen om de woningvoorraad in Amsterdam tussen 21 en 24 met 7. woningen toe te laten nemen. Met deze ambitie is in de Amsterdamse prognose rekening gehouden. De woningen zijn over de jaren verdeeld op grond van aannames over de duur van de recessie (tijdens de recessie worden er weinig nieuwe woningen gebouwd), en de landelijke groei van het aantal huishoudens. Verondersteld wordt dat vanaf 25, Figuur 1 Ontwikkeling van het aantal inwoners in Amsterdam, x natuurlijke aanwas buitenlands migratiesaldo binnenlands migratiesaldo toe-/afname

6 wanneer de groei van het aantal huishoudens in Nederland afvlakt (CBS prognose 21), het draagvlak om te bouwen zal afnemen. De voornaamste groei van de woningvoorraad zal dus voor 25 plaatsvinden. Figuur 1 toont de loop van de Amsterdamse bevolking. Voor de jaren na 214 is de nieuwste bevolkingsprognose gebruikt. De figuur laat duidelijk zien dat er voor de jaren nog steeds een groei voorzien wordt. Deze groei is voornamelijk het gevolg van natuurlijke aanwas. Vanaf 219 zal de groei afnemen. Verondersteld wordt dat dan de recessie ten einde is en inwonende huishoudens een eigen woning zullen vinden. Als de natuurlijke aanwas en het buitenlands migratiesaldo op het huidige niveau blijven, zal de woningvoorraad te klein blijken voor alle huidige en nieuwe inwoners. Dit zal leiden tot een negatief binnenlands migratiesaldo: het aantal mensen dat Amsterdam verlaat is groter dan het aantal mensen dat zich er vestigt. Meer weten? Op zijn onder het thema prognoses alle prognosetabellen beschikbaar. Literatuur Beets, G., de Graaf, A. & van Duin, C., 21, Bevolkingsprognose 212-2: veronderstellingen over de geboorte. In: Bevolkingstrends, oktober 21. CBS: Den Haag. Dam, F. van, 214, Grijze stad met kleurspoeling. In: S+RO, 214/1. Platform1: Den Haag. Hertog, F. den, 21, Levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM. Noten Oudezijds Voorburgwal 112 GL Amsterdam Telefoon algemeen@os.amsterdam.nl Auteur 5 dr. Annika Smits 1 PEARL staat voor Projecting population Events At Regional Level. Het model is ontwikkeld door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en wordt gebruikt voor de tweejaarlijkse regionale prognose. Primos is ontwikkeld door ABF Research en wordt jaarlijks uitgevoerd. 2 De TFR wordt bepaald door het optellen van de zogeheten leeftijdsspecifieke vruchtbaarheidscijfers. Deze worden voor alle leeftijden van 15 tot en met 5 jaar bepaald door het totaal aantal geboorten per leeftijd van de moeder te delen door het totaal aantal vrouwen per leeftijd. De TFR kan worden geïnterpreteerd als het gemiddeld aantal kinderen dat een vrouw in haar leven krijgt. De basisgeneratie voor het Primair Onderwijs bestaat uit alle 4- tot en met 11-jarigen, plus van de 12-jarigen. 4 Percentage gebaseerd op de stand van de bevolking op 1 januari De Amsterdamse bevolkingsprognose is tot stand gekomen met medewerking van Marcel Janssen, Manilde van der Oord, Hans de Waal en Chris Beijer.