De sector in beeld. PMLF Arbeidsmarktmonitor Fotonica

Transcriptie

1 PMLF Arbeidsmarktmonitor Fotonica De sector in beeld

2 PMLF Arbeidsmarktmonitor Fotonica

3 Inhoudsopgave Inleiding... 7 Samenvatting Arbeidsmarkt: een terugblik Evenwicht in het aantal arbeidsplaatsen Vacatures Mbo meest gevraagde opleidingsniveau Grafische en interactieve vormgeving meest gevraagde vooropleidingen Leeftijdsverdeling Arbeidsmarkt: een vooruitblik Arbeidsmarktmonitor Fotonica De sector in beeld ISBN NUR 600 Auteur Opmaak Uitgave: VAPRO-OVP B.V. T E info@vapro.nl I Michel Koppenaal Judith Olsthoorn PMLF en OVP zijn onderdeel van de VAPRO-groep. 2.1 Komende vier jaar: arbeidsplaatsen Maatregelen tegen kennisverlies en voor kennisopbouw Mbo-stagiaires Gemiddeld aantal stagiairs Stageplaatsen in het komende jaar Verdeling leerbedrijven Kans op stage PMLF Eerste druk, maart 2010 Bronvermelding Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

4 Inleiding Kenniscentrum PMLF biedt u dit rapport aan naar aanleiding van het arbeidsmarktonderzoek in de sector Fotonica, Kenniscentrum PMLF en Opleidingsfonds OVP, beide onderdeel van de VAPROgroep, hebben het initiatief tot dit onderzoek genomen en de uitvoering ervan gefinancierd. Het onderzoek, dat heeft plaatsgevonden in oktober/november 2009, beoogde een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en de aansluiting van het scholingsaanbod op deze arbeidsmarkt. De centrale onderzoeksvraag van dit onderzoek was: Hoe heeft de arbeidsmarkt zich het afgelopen jaar in de sector Fotonica ontwikkeld en wat zijn de verwachtingen voor de toekomst? Steekproef Voor het onderzoek heeft PMLF het register leerbedrijven van Kenniscentrum PMLF geraadpleegd. Er heeft een representatieve steekproef plaatsgevonden onder 4% (29) van de Fotonica leerbedrijven. 65% van de onderzochte bedrijven is een eenmansbedrijf. 80% van alle onderzochte bedrijven houdt zich bezig met fotografie, 35% met video, 31% met multimedia en 27% ook met grafische vormgeving, DTP of productontwikkeling. De resultaten in dit rapport zijn als indicatief te beschouwen voor dit leerbedrijvenbestand. Inhoud rapport De opbouw van dit rapport is als volgt: Samenvatting Hoofdstuk 1: Hoofdstuk 2: Hoofdstuk 3: Een terugblik op het afgelopen jaar Een vooruitblik op de komende jaren BPV plaatsen procesindustrie

5 Samenvatting Het afgelopen jaar algemeen: een turbulent jaar In september 2008 kondigde zich de economische crisis al aan en in 2009 zette deze crisis zich door. De eerst getroffen bedrijven waren die in de auto-industrie en hun toeleveranciers, daarna volgden de grondstoffenproducenten en andere bedrijven. Met name de bouw, procesindustrie en ict werden getroffen. Ook bedrijven in de Fotonica kregen het in de loop van 2009 moeilijk. Veel bedrijven ontdeden zich noodgedwongen van freelancers, gedetacheerden en zzp ers (zelfstandigen zonder personeel) met flexibele contracten. Het budget voor reclame-uitingen slonk en ook werd meer gebruik gemaakt van stock foto s in plaats van het inhuren van fotografen. De overheid sprong echter bij. Deeltijd ww werd mogelijk, opleiden werd extra aantrekkelijk gemaakt en de slogan die VAPRO in dit kader lanceerde Maak van stilstand vooruitgang kreeg hier en daar goed navolging. Er werd veel opgeleid dit jaar, veelal door en voor eigen personeel om de kosten laag te houden. Daarnaast dreigde een groeiende jeugdwerkloosheid: een grote groep schoolverlaters die als gevolg van de crisis niet aan een baan kon komen of door een tijdelijk contract al snel weer op straat kwam te staan. Er werden stimuleringsprojecten opgezet en er werd veel samengewerkt tussen scholen, gemeenten en bedrijven - al dan niet verenigd in specifieke samenwerkingsverbanden. Desondanks zat in het derde kwartaal van ,9% van de 15 tot 23-jarigen werkloos thuis. Dat is 5,6% meer dan in dezelfde periode een jaar daarvoor. Van de jongeren zonder diploma is 20,9% werkloos, tweemaal zoveel als een jaar eerder. Ter vergelijking: van de groep 23 tot 65- jarigen is 4,2% werkloos, 1,3% meer dan vorig jaar. Het kon niet uitblijven: bedrijven ontkwamen er soms niet aan om daadwerkelijk mensen te ontslaan. Ook weer gedwongen door de omstandigheden. Men bleef hiervoor echter wel huiverig. Mocht de crisis weer aantrekken dan heeft men dit personeel weer hard nodig. Vooral zzp ers hebben het moeilijk, een groep die sterk vertegenwoordigd is binnen Fotonica. Onder deze groep is veel verborgen werkloosheid, omdat opdrachten uitblijven. Het jaar verliep in economisch opzicht verder zo turbulent, dat het CPB haar ramingen en toekomstverwachtingen herhaaldelijk heeft moeten bijstellen. In december 2009 verwachtte het CBS over 2009 een werkloosheidspercentage van 4%. Het afgelopen jaar: Fotonica De sector Fotonica is uitgesplitst in twee richtingen: AV-productie (fotografen, beeldtechnici, cameramensen, geluids- en lichttechnici en video-editors) en Mediavormgever (Animatie/ audiovisuele vormgeving, art & design, interactieve vormgeving en grafische vormgeving). Naar schatting 6000 bedrijven voeren activiteiten uit op bovengenoemde twee terreinen. In de praktijk

6 blijkt dat er gedurende de afgelopen jaren meer bedrijven opstartten dan stopten, hoewel dit in het afgelopen jaar wat meer tot evenwicht kwam. Het Kenniscentrum PMLF telt 661 leerbedrijven in deze sector. 27% van de leerbedrijven in de sector Fotonica had het afgelopen jaar vacatures voor Fotonicamedewerkers, waarvan ruim 71% op MBO-niveau. Met name medewerkers in grafische- en interactieve vormgeving werden veel gevraagd. Het huidig aantal Fotonica-medewerkers (november 2009) vergeleken met het aantal dat op 1 januari 2009 werkzaam was bij de onderzochte organisaties is bij 11% van de bedrijven toegenomen, bij 12% afgenomen en bij 73% gelijk gebleven (4% wist het niet). groei krimp evenwicht weet niet Leeftijdsverdeling in grafiek: % is man, 32% vrouw. < >= 55 n.b Verwachting komend jaar (2010) Vergeleken met de krimp bij 12% van de bedrijven dit jaar en een groei bij 11% (zie voorgaande grafiek) zijn de verwachtingen voor de komende vier jaar duidelijk positiever: 34,6% verwacht groei, 3,8% krimp, 38,5% evenwicht en 23,1% durft geen toekomstvoorspelling te doen. groei krimp evenwicht weet niet Slechts 9,1% van de medewerkers in de sector Fotonica is 55 jaar of ouder en ruim 23% is jonger dan 25 jaar, zie tabel. Leeftijdsverdeling < 25 jaar 23, jaar 27, jaar 28,9 >= 55 jaar 9,1 onbekend 10,9 Leeftijdsverdeling Fotonica-medewerkers Percentage medewerkers 39 Tweederde van de bedrijven (66,7%) geeft aan voldoende inzicht te hebben in de gevolgen van vergrijzing voor hun bedrijf. In 2007 was dit nog 50%. Slechts 11% voert een leeftijdsbewust personeelsbeleid voor Fotonica personeel. Gezien het feit dat de leeftijd van bijna 30% van het personeel tussen de 40 en 54 jaar ligt, en 9% ouder dan 55, is het van belang dat meer bedrijven een leeftijdsbewust personeelsbeleid gaan overwegen

7 Stagiairs Bij 92% van de onderzochte bedrijven zijn in de afgelopen vier jaar stagiairs geplaatst geweest. Belangrijke motieven hierbij zijn: nuttige bijdrage stagiair, zelf ook leren van een stagiair, vakdeskundigheid behouden binnen de branche, kennis doorgeven en jonge mensen enthousiast maken voor het beroep. Het behouden van een stagiair als werknemer is een minder vaak voorkomend motief. In vergelijking met 1 januari 2009 liepen er ten tijde van het onderzoek (november 2009) bij 3,8% van de bedrijven meer stagiairs, bij 38,5% minder en bij 46,2% evenveel. Bij de bedrijven met stagiairs liep er gemiddeld 1 stagiair. Bij 50% van de onderzochte bedrijven waren er geen stagiairs op het moment van onderzoek. 81% van de bedrijven verwacht in de komende twaalf maanden plaats te hebben voor mbo-stagiairs, bij deze bedrijven is plaats voor gemiddeld 1,6 stagiair. Doorgetrokken naar ons totale leerbedrijvenbestand van 661 leerbedrijven in de sector Fotonica, betekent dit dat er ruimte is voor zo n 860 stagiairs op mbo-niveau Fotonica. Landelijk gezien is dit voor deelnemers ingeschreven onder een crebo van Kenniscentrum PMLF ruim voldoende voor een goed evenwicht. 62% van de deelnemende organisaties is van mening dat het volgen van een vervolgopleiding Fotonica op hbo-niveau de kansen op de arbeidsmarkt vergroot voor een mbo-leerling. 69% denkt dat hbo-leerlingen alleen hun kansen op de arbeidsmarkt vergoten t.o.v. mbo-leerlingen, wanneer zij tijdens hun hbo-opleiding een stage volgen

8 1. Arbeidsmarkt: een terugblik In dit hoofdstuk gaan we in op de ontwikkelingen van de arbeidsmarkt in de sector Fotonica in het afgelopen jaar (januari 2009 november 2009). 1.1 Evenwicht in het aantal arbeidsplaatsen De economie kromp in 2009 met + /- 4%. Per saldo zien we dat het aantal arbeidsplaatsen voor Fotonica medewerkers het afgelopen jaar gelijk is gebleven. In 2007 liet dit aantal nog een lichte stijging zien. Dit is het gevolg van evenwicht tussen krimp van het aantal Fotonica medewerkers (bij 12% van de organisaties) en groei (bij 11%). Het huidig aantal Fotonica-medewerkers (november 2009) vergeleken met het aantal dat op 1 januari 2009 werkzaam was bij de onderzochte organisaties is bij 11% van de bedrijven toegenomen, bij 12% afgenomen en bij 73% gelijk gebleven (4% wist het niet). groei krimp evenwicht weet niet Vacatures 27% van de leerbedrijven in de sector Fotonica had het afgelopen jaar vacatures voor Fotonicamedewerkers, waarvan ruim 71% op mbo-niveau. Met name medewerkers in grafische- en interactieve vormgeving werden veel gevraagd. Er waren ook knelpunten: maar liefst 57% van de bedrijven met vacatures had moeilijk vervulbare vacatures. In 2007 was dit nog 33%. De voornaamste redenen waren een lage respons en onvoldoende ervaring bij de kandidaten. Ondanks dit heeft 61% van de bedrijven nog nooit 14 15

9 personen aangenomen met een lagere opleiding dan voor de functie vereist was. 24% van de bedrijven deed dit wel. Percentage ingezette wervingskanalen 72% van de bedrijven is over het algemeen wel tevreden over de aansluiting van mbo-opleidingen op de fotonica functies die beschikbaar zijn. Geen enkel bedrijf vindt de aansluiting uitstekend en maar liefst 29% vindt de aansluiting slecht. Aansluiting van mbo-opleidingen op beschikbare fotonica functies slecht redelijk goed Advertenties Uitzendbureau Interne werving Familie, vrienden, kennissen UWV Werkbedrijf Scholen, ROC s Samenwerkingsverbanden Werkervaringprojecten Headhunters Jobsites Anders Weet niet / nvt Onder anders vallen o.a.: Eigen websites en open sollicitaties Enkele redenen die aangegeven zijn door ontevreden bedrijven: Niveau van leerlingen sluit zelden aan bij het hogere niveau van de opleiding; Opleidingen zijn meestal niet breed genoeg; Weinig vakkennis; Opleidingsniveau is te laag; Opleiding sluit helaas nooit (helemaal) aan op de praktijk. 38,5% van de bedrijven is van mening dat er onvoldoende gekwalificeerd fotonica personeel aanwezig is op de arbeidsmarkt. Wervingskanalen Om effectief personeel te kunnen werven maken vrijwel alle Fotonica-bedrijven gebruik van een mix aan wervingskanalen. In het volgende overzicht staat welke wervingskanalen het meest worden ingezet. Een top drie van de succesvolste wervingskanalen, volgens de respondenten, staat eronder. Succesvolste wervingskanalen 1. Samenwerkingsverbanden (29,4%) 2. Interne werving (23,5%) 3. Advertenties (23,5%) 65% denkt dat werving van Fotonica personeel via internet in de toekomst steeds belangrijker wordt. 1.3 Mbo meest gevraagde opleidingsniveau Net als in 2007 was ook in 2009 het mbo het meest gevraagde opleidingsniveau bij vacatures (71%), dit percentage is ongewijzigd. Het opleidingsniveau wo of vmbo werd in aanzienlijk mindere mate gevraagd. Hbo-vacatures staan op een tweede plaats

10 1.4 Grafische en interactieve vormgeving meest gevraagde vooropleidingen Van de 27% leerbedrijven met vacatures voor fotonica-medewerkers het afgelopen jaar, zocht 71% naar medewerkers op mbo-niveau. Gemiddeld was er 1 vacature te vervullen. In de meeste gevallen betrof het een vacature voor een grafische of interactieve vormgever. De verhouding tussen het aantal vacatures per mbo-opleiding van deze bedrijven staan in de tabel hieronder. Vooropleiding Niveau % vacatures Medewerker fotografie 2 5 Allround medewerker AVproductie 3 12 Fotograaf 4 11 Cameraman 4 10 Video-editor 4 10 Animatie/audiovusuele vormgeving 4 12 Grafische vormgeving 4 17 Interactieve vormgeving 4 16 Art & Design Leeftijdsverdeling Slechts 9,1% van de medewerkers in de sector Fotonica is 55 jaar of ouder en ruim 23% is jonger dan 25 jaar, zie tabel. Leeftijdsverdeling < 25 jaar 23, jaar 27, jaar 28,9 >= 55 jaar 9,1 onbekend 10,9 Leeftijdsverdeling Fotonica-medewerkers Leeftijdsverdeling in grafiek: Percentage medewerkers Verhouding tussen het aantal vacatures per mbo-opleiding Bron: Online- en veldonderzoek Kennsicentrum PMLF, 2009 Op de vraag of het bedrijf wel eens personen heeft aangenomen die eigenlijk een hogere of lagere opleiding hadden dan voor de functie vereist, antwoordde men (%): 68% is man, 32% vrouw. 0 < >= 55 n.b. Ja, hogere opleiding Ja, lagere opleiding Ja, beide Nee, nog nooit Weet niet/nvt

11 2. Arbeidsmarkt: een vooruitblik In dit hoofdstuk gaan we in op de verwachte ontwikkelingen van de arbeidsmarkt in de sector fotonica in de komende vier jaar ( ). 2.1 Komende vier jaar: arbeidsplaatsen Vergeleken met de krimp bij 12% van de bedrijven dit jaar en een groei bij 11% zijn de verwachtingen voor de komende vier jaar duidelijk positiever: 34,6% verwacht groei, 3,8% krimp, 38,5% evenwicht en 23,1% durft geen toekomstvoorspelling te doen. groei krimp evenwicht weet niet Tweederde van de bedrijven (66,7%) geeft aan voldoende inzicht te hebben in de gevolgen van vergrijzing voor hun bedrijf. In 2007 was dit nog 50%. Slechts 11% voert een leeftijdsbewust personeelsbeleid voor Fotonica-personeel. Gezien het feit dat de leeftijd van bijna 30% van het personeel tussen de 40 en 54 jaar ligt, en 9% ouder is dan 55, is het van belang dat meer bedrijven een leeftijdsbewust personeelsbeleid gaan overwegen. 12% van de fotonica bedrijven verwacht een afname van het aantal beschikbare arbeidsplaatsen als gevolg van de afname van het gebruik van analoge apparatuur

12 Arbeidsmarktperspectief Crebo Kwalificatie Niveau NL Noord Oost Zuid- Oost Fotonica Medewerker Fotografie Allround Medewerker AVproductie Zuid- West Midden- West 2 = = = = = = = 3 = = = = = + = Beeldtechnicus 4 = - = - - = = Cameraman 4 = - - = = = = Fotograaf 4 = = = = n.b. = = Geluidstechnicus = = - = = Lichttechnicus = = Video Editor 4 = = = = = + = Animatie / Audiovisuele Vormgeving 4 = n.b. = = = = = Art & Design 4 = - = = n.b. = = Grafische Vormgeving Interactieve Vormgever Legenda Symbool Betekenis ++ Goed + Ruim voldoende = Voldoende - Matig -- Gering n.b. Gegevens niet beschikbaar 4 = n.b. = = = = = 4 = n.b. = = = + + Noord- West 2.2 Maatregelen tegen kennisverlies en voor kennisopbouw Ruim driekwart (76%) van de fotonica bedrijven neemt maatregelen om het verdwijnen van specifieke kennis door het vertrek van personeel tegen te gaan en om hun huidige personeelsbestand te scholen. De meest gebruikte maatregel is scholing door eigen medewerkers. In de meeste gevallen (64%) gaat het dan om scholing op het gebied van fotonica, in 12% van de gevallen om scholing op onderwijskundig gebied, zoals scholing voor stagebegeleiding. Voor eigen scholing - bij eenmansbedrijven - wordt het meest gebruik gemaakt van training en opleiding via de branchevereniging (47%) en van leveranciers/fabrikanten (41%)

13 3. Mbo-stagiairs In dit hoofdstuk gaan we in op mbo-stagiairs in de sector fotonica. We kijken naar het huidige aantal bezette stageplaatsen en beschrijven het aantal verwachte stageplaatsen voor het komende jaar. 3.1 Gemiddeld aantal stagiairs Bij 92% van de onderzochte bedrijven zijn in de afgelopen vier jaar stagiairs geplaatst geweest. Belangrijke motieven hierbij zijn: nuttige bijdrage stagiair, zelf ook leren van een stagiair, vakdeskundigheid behouden binnen de branche, kennis doorgeven en jonge mensen enthousiast maken voor het beroep. Het behouden van een stagiair als werknemer is een minder vaak voorkomend motief. In vergelijking met 1 januari 2009 liepen er ten tijde van het onderzoek (november 2009) bij 3,8% van de bedrijven meer stagiairs, bij 38,5% minder en bij 46,2% evenveel. meer minder evenveel weet niet Bij de bedrijven met stagiairs liep er gemiddeld 1 stagiair. Bij 50% van de onderzochte bedrijven waren er geen stagiairs op het moment van onderzoek

14 3.2 Stageplaatsen in het komende jaar 81% van de bedrijven verwacht in de komende twaalf maanden plaats te hebben voor mbo-stagiairs, er is daar plaats voor gemiddeld 1,6 stagiair. Doorgetrokken naar ons totale leerbedrijvenbestand van 661 leerbedrijven in de sector Fotonica, betekent dit dat er ruimte is voor zo n 860 stagiairs op mbo-niveau Fotonica. Landelijk gezien is dit voor deelnemers ingeschreven onder een crebo van Kenniscentrum PMLF ruim voldoende voor een goed evenwicht. 3.3 Verdeling leerbedrijven In onderstaande tabel wordt aangegeven hoe de leerbedrijven ven Kenniscentrum PMLF in de sector Fotonica over het land zijn verspreid. Fotonica 62% van de deelnemende organisaties is van mening dat het volgen van een vervolgopleiding Fotonica op hbo-niveau de kansen op de arbeidsmarkt vergroot voor een mbo-leerling. 69% denkt dat hbo-leerlingen alleen hun kansen op de arbeidsmarkt vergoten t.o.v. mbo-leerlingen, wanneer zij tijdens hun hbo-opleiding een stage volgen. Per regio kan de behoefte en het aanbod echter verschillen. Voor regionale informatie verwijzen wij naar de regionale Colo-barometers en kerncijfers op Noord 43 Drenthe 8 Friesland 27 Groningen 8 Oost 125 Achterhoek 9 Noord-Kennemerland/West Friesland 7 Gelderland-Midden 48 Gelderland-Zuid 15 Noord-Overijssel 18 Rivierenland 6 Stedendriehoek 18 Twente 4 Zuidoost 153 Noord en Midden Limburg 5 Noordoost Brabant 27 Tilburg 43 Midden Brabant 26 Zuid Limburg - Zuidoost Brabant 22 Noordwest 95 Groot Amsterdam 84 Zaanstreek/Waterland 6 Zuid-Kennemerland 5 Zuidwest 93 Drechtsteden 3 Rijnmond 9 Duin- en Bollenstreek 2 Haaglanden 11 Den Bosch 57 West Brabant 9 Zeeland 2 Middenwest 152 Flevoland 8 Midden Holland 1 Utrecht Midden 45 Utrecht Oost 60 Gooi en Vechtstreek 38 Nederland

15 3.4 Kans op stage Het aantal deelnemers in de sector Fotonica groeit nog altijd. KC PMLF blijft intensief samenwerken met scholen en leerlingen om het aanbod aan te laten sluiten op de vraag. De perspectieven op een BPV plaats zijn daarom of in evenwicht of staan onder druk. Met name voor de beeldtechnicus zal het in de meeste regio s lastig zijn om een stageplek te vinden. Crebo Kwalificatie Niveau NL Noord Oost Zuid- Oost Fotonica Medewerker Fotografie Allround Medewerker AVproductie Zuid- West Midden- West 2 = = = = = = = 3 = = = = Beeldtechnicus = - - = = Cameraman 4 = - = - = = = Fotograaf 4 = = = = = = = Geluidstechnicus 4 = = = = = = = Lichttechnicus 4 = - = - = = = Video Editor 4 = = = = - + = Animatie / Audiovisuele Vormgeving 4 = n.b. = = = + = Art & Design 4 = - = = n.b. = = Grafische Vormgeving Interactieve Vormgever Legenda Symbool Betekenis ++ Goed + Ruim voldoende = Voldoende - Matig -- Gering n.b. Gegevens niet beschikbaar 4 = n.b. n.b. = = n.b. n.b. 4 = n.b. = = = + = Noord- West 28 29

16 Bronvermelding Niet-werkende jongeren in crisistijd, CBS december 2009 De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2014, Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA-R-2009/5), november 2009 Arbeidsmarktinformatiesysteem ROA/AIStot2014-online/ (ROA/2009) Cfi (2009), onderwijs- en leerlinggegevens mbo tot en met schooljaar 2008/2009 (Het Cfi heet tegenwoordig DUO Zoetermeer) Rapportage arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie , Kenniscentrum PMLF januari 2010 Online en veldonderzoek PMLF, november

17 32