Rapportage arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie

Transcriptie

1 Rapportage arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie

2 Inhoud Samenvatting 3 1 Beschrijving van de arbeidsmarkt Arbeidsmarktinformatie Procesindustrie Arbeidsmarktinformatie Laboratoriumtechniek Arbeidsmarktinformatie Operationele Techniek Arbeidsmarktinformatie Milieutechniek Arbeidsmarktinformatie Fotonica 17 2 Beschrijving van de onderwijsmarkt Onderwijsinformatie Procestechniek Onderwijsinformatie Laboratoriumtechniek Onderwijsinformatie Operationele Techniek Onderwijsinformatie Milieutechniek Onderwijsinformatie Fotonica Overzicht onderwijsinformatie 26 3 Beschrijving van de BPV markt 27 4 BPV perspectief voor deelnemers Invoering competentiegericht onderwijs BPV perspectief Procestechniek BPV perspectief Laboratoriumtechniek BPV perspectief Operationele Techniek BPV perspectief Milieutechniek BPV perspectief Fotonica 30 Bronvermelding 31 2

3 Samenvatting Dit arbeidsmarkt- en onderwijsinformatierapport is opgesteld door en heeft betrekking op de volgende vijf sectoren: - Procestechniek - Laboratoriumtechniek - Operationele Techniek - Milieutechniek - Fotonica Voor deze sectoren verzamelde het kenniscentrum informatie over de arbeids-, onderwijs- en BPV markt (beroepspraktijkvorming), met conclusies over: - perspectieven voor gediplomeerde mbo-ers op de arbeidsmarkt - vraag en aanbod van BPV-plaatsen in de nabije toekomst Het afgelopen jaar: een turbulent jaar In september 2008 kondigde zich de economische crisis aan en in 2009 zette deze crisis zich door. De eerst getroffen bedrijven waren die in de auto-industrie en hun toeleveranciers, daarna volgden de grondstoffenproducenten en andere bedrijven. Met name de bouw, procesindustrie en ict werden getroffen. Veel bedrijven ontdeden zich noodgedwongen van freelancers, gedetacheerden en zzp ers (zelfstandigen zonder personeel) met flexibele contracten. De overheid sprong bij, deeltijd ww werd mogelijk en opleiden werd extra aantrekkelijk gemaakt. Er werd daardoor veel opgeleid dit jaar, veelal door en voor eigen personeel om de kosten laag te houden. Daarnaast dreigde een groeiende jeugdwerkloosheid: een grote groep schoolverlaters die als gevolg van de crisis niet aan een baan kon komen of door een tijdelijk contract al snel weer op straat kwam te staan. Er werden stimuleringsprojecten opgezet en er werd veel samengewerkt tussen scholen, gemeenten en bedrijven - al dan niet verenigd in specifieke samenwerkingsverbanden. Desondanks zat in het derde kwartaal van ,9% van de 15 tot 23-jarigen werkloos thuis. Dat is 5,6% meer dan in dezelfde periode een jaar daarvoor. Van de jongeren zonder diploma is 20,9% werkloos, tweemaal zoveel als een jaar eerder. Ter vergelijking: van de groep jarigen is 4,2% werkloos, 1,3% meer dan vorig jaar. Ook de BPV-markt werd getroffen. Stageplekken kwamen onder druk te staan en staan dat hier en daar nog steeds. Het kon niet uitblijven: bedrijven ontkwamen er soms niet aan om daadwerkelijk mensen te ontslaan. Ook weer gedwongen door de omstandigheden. Men bleef hiervoor echter wel huiverig. Mocht de crisis weer aantrekken dan heeft men dit personeel weer hard nodig, en dat is dan waarschijnlijk moeilijk te vinden gezien de vergrijzing en ontgroening. Bovendien kampt de procesindustrie met een imago-probleem. Men zoekt naar wegen om het werken in de industrie aantrekkelijk te houden of te maken en dat positieve beeld goed over het voetlicht te krijgen bij de de doelgroep. Er zijn echter meer branches die dit doen. Ook wat dit betreft is de concurrentie aanzienlijk. Het is niet voor niets een van de speerpunten in de Human Capital Roadmap Chemie. Het jaar verliep in economisch opzicht zo turbulent, dat het CPB haar ramingen en toekomstverwachtingen herhaaldelijk heeft moeten bijstellen. Op het moment van schrijven (december 2009) zag het CPB dit jaar een economische krimp van 4% en een werkloosheid van 5% van de beroepsbevolking. In november 2009 riep het CBS het eind van de recessie in Nederland uit, nadat deze vier kwartalen had aangehouden. Het bruto binnenlands product (bbp) groeide volgens de voorlopige cijfers op kwartaalbasis met 0,4%, met name dankzij een aantrekkende vraag uit het buitenland. Het CPB verwacht nog wel een werkloosheidsgroei naar 6,5% in

4 Arbeidsmarkt Het verwachte arbeidsmarktperspectief voor de sector procestechniek is gunstig voor niveaus 2 t/m 4. De basisoperator (niveau 1) zal het wat lastiger krijgen om werk te vinden. De aan de auto industrie leverende bedrijven ondervinden nog altijd hinder van de economische crisis. De arbeidsmarktperspectieven in de laboratoriumtechniek zijn op niveau 2 (laborant) na ook gunstig te noemen. Met name is er een groeiende vraag naar de Analist Klinische Chemie, Biotechnologisch Analist en de Chemisch Fysisch Analist. Allen op niveau 4. Voor gediplomeerden uit de sector Operationele Techniek is het perspectief op werk goed in vrijwel alle regio s. Alleen de vraag in Zuid-Oost blijft achter. Met name op de langere termijn (tot 2014) wordt een groot tekort aan instroom op de arbeidsmarkt verwacht in zowel de procestechniek als laboratoriumtechniek. Dit vraagt aandacht. In evenwicht is de vraag naar de milieufunctionaris (niveau 4), al blijft ook hier in Zuid-Oost de vraag wat achter. In de sector Fotonica groeit het aantal deelnemers nog altijd, de druk op het arbeidsmarktperspectief is groot. Er zijn in verschillende regio s meer deelnemers dan banen. Voor specifieke regionale informatie verwijzen wij naar de regionale Colo-barometers en kerncijfers op 4

5 Arbeidsmarktperspectief per kwalificatie per regio Crebo Kwalificatie Niveau NL Noord Oost Zuid- Oost Zuid- West Midden -West Noord- West Proces- en Milieutechniek Basisoperator 1 = = = Operator A 2 = = = = = + = Operator B Operator C Milieufunctionaris 4 = = n.b Operationele Techniek Medewerker Operationele Techniek Allround Operationeel Technicus 2 = = Laboratoriumtechniek Laborant = = = Allround laborant 3 = = = = = + = Analist Klinische Chemie Analist Pathologie 4 = = = = Biotechnologisch Analist Chemisch-Fysisch Analist Microbiologisch Analist Technisch Onderwijs Assistent = + + = = = 4 = = = = = = = 5

6 Crebo Kwalificatie Niveau NL Noord Oost Zuid- Oost Zuid- West Midden -West Noord- West Fotonica Medewerker Fotografie Allround Medewerker AVproductie 2 = = = = = = = 3 = = = = = + = Beeldtechnicus 4 = - = - - = = Cameraman 4 = - - = = = = Fotograaf 4 = = = = n.b. = = Geluidstechnicus = = - = = Lichttechnicus = = Video Editor 4 = = = = = + = Animatie / Audiovisuele Vormgeving 4 = n.b. = = = = = Art & Design 4 = - = = n.b. = = Grafische Vormgeving Interactieve Vormgever 4 = n.b. = = = = = 4 = n.b. = = = + + Legenda Symbool Betekenis ++ Goed + Ruim voldoende = Voldoende - Matig -- Gering n.b. Gegevens niet beschikbaar 6

7 BPV Plaatsen De vraag naar beroepspraktijkvormingsplaatsen (BPV plaatsen) neemt binnen alle sectoren toe. Er onstaat ook vraag vanuit vmbo- en hbo-instellingen, waardoor er verdringing kan optreden. Voor deelnemers die nog in het eerste of tweede leerjaar zitten is een deel van de bedrijven terughoudend met het aanbieden van stage-plaatsen. Voor de sector Procestechniek geldt dit voor een groot aantal deelnemers niet, omdat men deze deelnemers via het BBL-traject opleidt. Deze deelnemers beschikken al over een BPV plaats voordat ze aan de opleiding beginnen. Voor niveau 1 deelnemers is het wel lastig om stageplekken te vinden, met name in de regio s Noord, Oost en Zuid-Oost. Voor niveau 2 is er evenwicht en voor de niveaus 3 en 4 zijn volop plaatsen beschikbaar. In de sector Laboratoriumtechniek bestaat voor de meeste kwalificaties een evenwichtssituatie of zijn meer dan voldoende bpv-plaatsen beschikbaar. Alleen voor de Laborant op niveau 2 is het in de meeste regio s lastig een stageplek te vinden. Alleen in de regio s Zuid-West, Midden-West en Noord-West heerst voor dit niveau evenwicht tussen vraag en aanbod. Voor de Biotechnologisch Analist is het alleen in de regio Zuid-Oost wat lastiger om een stageplek te vinden. De rest van de bpv-markt ziet er gunstig uit voor laboratoriumtechniek leerlingen. Met uitzondering van de regio Zuid-Oost is voor de sector Operationele techniek de beschikbaarheid van BPV plaatsen (ruim) voldoende. Dit geldt voor alle niveaus. Voor milieutechniek zijn in de regio s Noord, Oost en Zuid-Oost minder stageplaatsen beschikbaar. Het aantal deelnemers in de sector Fotonica groeit nog altijd. KC PMLF blijft intensief samenwerken met scholen en leerlingen om het aanbod aan te laten sluiten op de vraag. De perspectieven op een BPV plaats zijn daarom of in evenwicht of staan onder druk. Met name voor de beeldtechnicus zal het in de meeste regio s lastig zijn om een stageplek te vinden. 7

8 Beroepspraktijkvormingsperspectief per kwalificatie per regio Crebo Kwalificatie Niveau NL Noord Oost Zuid- Oost Zuid- West Midden -West Noord- West Proces- en Milieutechniek Basisoperator = = = Operator A 2 = = = = = Operator B 3 + = = Operator C = Milieufunctionaris 4 = Operationele Techniek Medewerker Operationele Techniek Allround Operationeel Technicus 2 = = = Laboratoriumtechniek Laborant = = = Allround laborant 3 = = = + = Analist Klinische Chemie Analist Pathologie n.b. + = Biotechnologisch Analist Chemisch-Fysisch Analist Microbiologisch Analist Technisch Onderwijs Assistent = + = = = = 4 = + + = + = = 8

9 Crebo Kwalificatie Niveau NL Noord Oost Zuid- Oost Zuid- West Midden -West Noord- West Fotonica Medewerker Fotografie Allround Medewerker AVproductie 2 = = = = = = = 3 = = = = Beeldtechnicus = - - = = Cameraman 4 = - = - = = = Fotograaf 4 = = = = = = = Geluidstechnicus 4 = = = = = = = Lichttechnicus 4 = - = - = = = Video Editor 4 = = = = - + = Animatie / Audiovisuele Vormgeving 4 = n.b. = = = + = Art & Design 4 = - = = n.b. = = Grafische Vormgeving Interactieve Vormgever 4 = n.b. n.b. = = n.b. n.b. 4 = n.b. = = = + = Legenda Symbool Betekenis ++ Goed + Ruim voldoende = Voldoende - Matig -- Gering n.b. Gegevens niet beschikbaar 9

10 1 Beschrijving van de arbeidsmarkt In dit hoofdstuk schetsen we de arbeidsmarkt voor de diverse sectoren. We dragen kwantitatieve gegevens aan over bedrijven en werknemers per sector en geven een indicatie van de actuele situatie. Het kenniscentrum gebruikt hierbij als uitgangspunt het veld- en online onderzoek (oktober 2009) onder eigen leerbedrijven, waar nodig aangevuld met andere onderzoeksresultaten. 1.1 Arbeidsmarktinformatie Procesindustrie De procesindustrie omvat een grote verzameling van uiteenlopende bedrijven die procesmatig producten maken, veelal met geautomatiseerde apparatuur. De volgende industrieën vallen hieronder: Totaal x1000 Elementaire beroepen Lagere beroepen Middelbare beroepen Hogere beroepen Wetensch. beroepen Onbekend Voedings- en genotmiddelen Textiel, kleding en leder Hout- en bouwmaterialen Papier, drukken, uitgeven Aardolie, rubber en kunststof Chemisch Basismetaal Metaalproducten Machines en apparaten Elektrische apparaten Auto, aanhangwagen, oplegger Overige transportmiddelen Meubels en overig recycling etc Totaal x Tabel - Werkzame beroepsbevolking van jaar naar beroepsniveau en sbi 2007 Bron: CBS, Enquête Beroepsbevolking 2008 Een punt (.) in de tabel betekent dat gegevens van voldoende nauwkeurigheid ontbreken. Het gaat hierbij om cijfers die afgerond kleiner dan 1500 zijn. Iets meer dan de helft van de werknemers werkzaam in de procesindustrie is in dienst van een groot bedrijf. Hiertoe rekenen we bedrijven met een aantal werknemers groter of gelijk aan honderd. Het aantal werkzame personen in de procesindustrie is momenteel naar schatting (zie tabel). De huidige economische crisis heeft de industrie 10

11 sterk geraakt. Veel bedrijven hadden echter voldoende reserves en kregen voldoende steun om overeind te blijven. Men ontdeed zich zo veel mogelijk van freelancers, uitzendkrachten en zzp ers (zelfstandigen zonder personeel). Een groep die het dus extra moeilijk heeft op dit moment. Veel bedrijven saneerden, krompen wat in en zijn zich voldoende bewust van het feit dat ze het personeel weer hard nodig hebben als de economie weer aantrekt. Arbeidsmarkt: het afgelopen jaar 31% van de bedrijven in de procesindustrie heeft het afgelopen jaar vacatures voor operators en Operationele Techniek op MBO-niveau gehad. Het gemiddelde aantal vacatures van deze bedrijven per mbo-opleiding staan in tabel 2 hieronder. Vooropleiding Niveau Gem. aantal vacatures Basisoperator 1 1,6 Operator A 2 2,8 Operator B 3 2,3 Operator C 4 2,2 Medewerker Operationele Techniek 2 1 Allround Operationeel Technicus 4 1,7 Tabel - Aantal vacatures per mbo-vooropleiding (bedrijven met vacatures in de afgelopen twaalf maanden op mbo-niveau, n = 52) Bron: Online- en veldonderzoek Kennsicentrum PMLF, 2009 Het huidig aantal procesindustriële medewerkers (oktober 2009) vergeleken met het aantal dat op 1 januari 2009 werkzaam was bij de onderzochte bedrijven is bij 11% van de bedrijven toegenomen, bij 29,4% afgenomen en bij 58,9% gelijk gebleven. 0,6% wist het niet. Grafiek: Toegenomen Gelijk gebleven Afgenomen Weet niet 1% 11% 59% 29% 11

12 Leeftijdsverdeling De leeftijd van ruim 44% van de procesindustrieel medewerkers ligt tussen de 40 en 54 jaar, 12 % is 55 jaar of ouder, zie tabel. Leeftijdsverdeling Percentage medewerkers < 25 jaar jaar 32, jaar 44,3 >= 55 jaar 12,2 onbekend 4,1 Tabel: Leeftijdverdeling procesindustrieel medewerkers (n=162) Bron: Online- en veldonderzoek Kennsicentrum PMLF, 2009 Actuele arbeidsmarktgegevens MBO ers Procestechniek Aantal werkenden: 22500, trend : constant Mannen: 88%, Vrouwen: 12% Gemiddelde leeftijd: 42,7 jaar Deeltijdwerkers: 14% Gemiddeld uren per week: 36,5 Vast dienstverband: 96% Werkloos: 1% Bron: Arbeidsmarktinformatiesysteem ROA/AIStot2014-online (ROA) Arbeidsmarkt: het komende jaar 59,6% van de bedrijven in de procesindustrie verwacht in het komende jaar (2010) één of meer vacatures voor procesindustrieel medewerkers. Hierbij gaat het veelal om een vervangingsvraag. Van de vacatures op mbo-niveau is 71% gericht op operators en wachtchef functies en 29% op onderhouds- en installatie functies. De bedrijven in de procesindustrie met één of meer vacatures op mbo-niveau verwachten gemiddeld 12,1 vacatures voor operators of wachtchef functies en gemiddeld 3,7 vacatures voor onderhouds- en installatie functies (operationele techniek). Arbeidsmarkt: de komende vier jaar Vergeleken met de krimp bij 29% van de bedrijven dit jaar, voornamelijk als gevolg van de huidige economische crisis, zijn de verwachtingen voor de komende vier jaar duidelijk positiever: 35,2% verwacht groei, 12,3% krimp, 43,2% evenwicht en 9,3% durft geen toekomstvoorspelling te doen. Grafiek: 12

13 Toegenomen Gelijk gebleven Afgenomen Weet niet 9% 35% 43% 12% Toekomstprognose tot 2014 Verwachte uitbreidingsvraag tot 2014: 5700 (26%), jaarlijks gemiddeld 4,8% Verwachte vervangingsvraag tot 2014: 4000 (19%), jaarlijks gemiddeld 3,5% Verwachte baanopeningen tot 2014: 9700 (45%), jaarlijks gemiddeld 7,7% Vervanging Uitbreiding tot 2014 Verwachte instroom schoolverlaters tot 2014: 4300 (20%), jaarlijks gemiddeld 3,7% Intredewerkloosheid van vier maanden of langer: 0% 36% van de schoolverlaters stroomt door naar een vervolgopleiding (6% BOL, 30% BBL). Bron: Arbeidsmarktinformatiesysteem ROA/AIStot2014-online (ROA) Uit bovenstaande gegevens blijkt dat het aantal baanopeningen tot zal zijn en het aantal schoolverlaters op MBO-niveau Dit betekent een dreigend tekort van 5400 instromers op dit niveau. 13

14 1.2 Arbeidsmarktinformatie Laboratoriumtechniek De achterban van ons kenniscentrum betreffende laboratoriumtechniek bestaat uit laboratoria in ziekenhuizen, bloedbanken, universiteiten, onderzoeksinstituten, milieucontrolerende instanties, chemische industrie, voedingsen genotmiddelenindustrie en de farmaceutische industrie. Aangezien laboratoria vrijwel nooit als zelfstandig bedrijf geregistreerd zijn, maar vrijwel altijd deel uitmaken van een bedrijf of instelling, is het niet mogelijk een exact aantal bedrijven en werknemers aan te geven. In de volgende branches komen laboratoria voor: - artsenlaboratoria en bacteriologische en serologische laboratoria - delfstoffenwinning - vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken (inclusief zuivelindustrie) - aardolie- en steenkoolverwerking - chemische industrie - rubber- en kunststofverwerkende industrie - papier- en kartonindustrie - glas-, aardewerk-, cement-, kalk- en gipsindustrie - primaire metaalindustrie - metaalindustrie - oppervlaktebehandeling - milieudienstverlening (o.a. afvalwater- en afvalbehandeling) De laatste jaren vond een aantal reorganisaties plaats binnen deze sector. We schatten dat er momenteel circa 1500 bedrijven zijn waar laboratoriummedewerkers werken. Het leerbedrijvenregister van bevat 1334 bedrijven in deze sector, met totaal 1500 leerplaatsen. Omdat beide bestanden overlappen, ligt het totaal aantal bedrijven met laboratoriummedewerkers lager dan de som van beide groepen. Arbeidsmarkt: het afgelopen jaar 64% van de bedrijven in de laboratoriumtechniek had het afgelopen jaar vacatures voor laboratoriummedewerkers, waarvan 70% op MBO-niveau. Het gemiddelde aantal vacatures van deze bedrijven per mbo-opleiding staan in de tabel hieronder. Vooropleiding Niveau Gem. aantal vacatures Laborant 2 0,5 Allround laborant 3 0,5 Analist Klinische Chemie 4 1 Analist Pathologie 4 0,4 Chemisch-Fysisch Analist 4 1 Microbiologisch Analist 4 0,4 Tabel - Aantal vacatures per mbo-vooropleiding (bedrijven met vacatures in de afgelopen twaalf maanden op mbo-niveau, n = 58) Bron: Online- en veldonderzoek Kennsicentrum PMLF, 2009 Het huidig aantal laboratoriummedewerkers (oktober 2009) vergeleken met het aantal dat op 1 januari 2009 werkzaam was bij de onderzochte bedrijven is bij 17,5% van de bedrijven toegenomen, bij 21,6% afgenomen en bij 60,3% gelijk gebleven. 0,5% wist het niet. Grafiek: 14

15 Toegenomen Gelijk gebleven Afgenomen Weet niet 1% 18% 60% 22% Leeftijdsverdeling De leeftijd van ruim 40% van de laboratoriummedewerkers ligt tussen de 40 en 54 jaar, 11% is 55 jaar of ouder, zie tabel. In grote organisaties werken gemiddeld meer oudere werknemers. Leeftijdsverdeling Percentage medewerkers < 25 jaar 8, jaar 36, jaar 42,1 >= 55 jaar 11,3 onbekend 1,4 Tabel: Leeftijdverdeling laboratoriummedewerkers (n=187) Bron: Online- en veldonderzoek Kennsicentrum PMLF, 2009 Actuele arbeidsmarktgegevens MBO ers Laboratoriumtechniek Aantal werkenden: 24000, trend vanaf 2004: dalend Mannen: 47%, Vrouwen: 53% Gemiddelde leeftijd: 39,2 jaar Deeltijdwerkers: 43% Gemiddeld uren per week: 32,9 Vast dienstverband: 91% Werkloos: 3%, trend vanaf 2004: sterk stijgend Bron: Arbeidsmarktinformatiesysteem ROA/AIStot2014-online (ROA) 15

16 Arbeidsmarkt: het komende jaar 73,9% van de bedrijven in de laboratoriumtechniek verwacht in het komende jaar (2010) één of meer vacatures voor laboratoriummedewerkers op MBO-niveau te hebben. De bedrijven in de laboratoriumtechniek met één of meer vacatures op MBO-niveau verwachten gemiddeld 1,8 vacatures voor laboratoriummedewerkers op MBO-niveau. Arbeidsmarkt: de komende vier jaar Vergeleken met de krimp bij 22% van de bedrijven dit jaar (zie grafiek 3) zijn de verwachtingen voor de komende vier jaar duidelijk positiever: 30,4% verwacht groei, 17,5% krimp, 45,9% evenwicht en 6,2% durft geen toekomstvoorspelling te doen. Grafiek: Toegenomen Gelijk gebleven Afgenomen Weet niet 6% 30% 46% 18% Toekomstprognose tot 2014 Verwachte uitbreidingsvraag tot 2014: 2000 (16%), jaarlijks gemiddeld 3,1% Verwachte vervangingsvraag tot 2014: 100 (1%), jaarlijks gemiddeld 0,1% Verwachte baanopeningen tot 2014: 2100 (17%), jaarlijks gemiddeld 3,1% Vervanging Uitbreiding tot

17 Verwachte instroom schoolverlaters tot 2014: 1600 (13%), jaarlijks gemiddeld 2,5% Intredewerkloosheid van vier maanden of langer: 0% 57% van de schoolverlaters stroomt door naar een vervolgopleiding (waarvan 6% via de BBL). 4% vindt een baan buiten de vakrichting. Bron: Arbeidsmarktinformatiesysteem ROA/AIStot2014-online (ROA) Uit bovenstaande gegevens blijkt dat het aantal baanopeningen tot zal zijn en het aantal schoolverlaters op MBO-niveau Dit betekent een dreigend tekort van 500 instromers op dit niveau. 1.3 Arbeidsmarktinformatie Operationele Techniek Werknemers in de sector Operationele Techniek bewaken het productieproces van energieopwekking en energielevering, en zorgen voor de kwaliteit en veiligheid van procestechnische installaties zoals koelinstallaties, verwarmingsinstallaties, gasturbines, stoomturbines, stoomketels, generatoren, dieselmotoren en warmtekrachteenheden. Daarnaast verrichten ze onderhoud aan installaties en verzorgen bij sommige bedrijven de distributie van utilities. Tot de bedrijven binnen de sector Operationele Techniek behoren energiecentrales, de aardolie- en aardgasindustrie, de chemische industrie, ziekenhuizen, vuilverbrandingsinstallaties, waterzuiveringsinstallaties, machinefabrieken en de marine. Een groot deel van deze bedrijven behoort tot de sector Procestechniek. Hiervoor geldt de arbeidsmarktinformatie van paragraaf Arbeidsmarktinformatie Milieutechniek De sector Milieutechniek is ook een brede sector. Hieronder vallen de grotere bedrijven uit de procesindustrie. In deze bedrijven werken milieutechnici bijvoorbeeld als KAM-coördinator. Zij zijn verantwoordelijk voor het onderhouden van zorgsystemen op het gebied van kwaliteit, veiligheid en arbeidsomstandigheden of milieu. Deze medewerkers hebben tevens inzicht in het productieproces. Daarnaast werken milieufunctionarissen bij milieutechnische diensten van gemeenten en provincies, waterschappen en heemraadschappen, ingenieursbureaus en adviesbureaus op het gebied van milieu, aannemers die saneringen uitvoeren, en productiebedrijven. Ze doen aan kwaliteitscontrole en vergunninghandhaving of werken op het terrein van milieu-onderzoek en saneringen. Voor bedrijven is het niet essentieel dat de werknemer bij aanvang al over milieukennis beschikt. Ook gediplomeerden uit andere technische richtingen vinden een baan binnen deze sector. Om die reden verwijzen we voor verdere arbeidsmarktinformatie wederom naar de informatie in paragraaf Arbeidsmarktinformatie Fotonica De sector Fotonica is uitgesplitst in twee richtingen: - AV-productie - Mediavormgever 17

18 AV-productie Deze richting kent verschillende beroepen en uitstromen: Uitstroom Niveau Medewerker Fotografie 2 Allround AV-medewerker 3 Beeldtechnicus 4 Cameraman 4 Fotograaf 4 Geluidstechnicus 4 Lichttechnicus 4 Video-editor 4 Bedrijven binnen deze richting zijn foto- of tv-studio s, audiovisuele productiebedrijven, webdesign bureaus, media afdelingen van overheidsinstellingen of bedrijven, marketing-, reclame- en communicatieadviesbureaus. In deze sector werken relatief veel zelfstandigen zonder personeel (zzp ers). Daarnaast werken ook veel mensen op uitzendbasis of met tijdelijke contracten. Mediavormgever Hieronder vallen de volgende uitstromen: Uitstroom Niveau Animatie/audiovisuele vormgeving 4 Art & Design 4 Interactieve vormgeving 4 Grafische vormgeving 4 Beroepen die voorkomen in animatiestudio s, webdesignbureaus, multimedia afdelingen, crossmedia design studio s of ICT afdelingen. Naar schatting zesduizend bedrijven voeren activiteiten uit op bovengenoemde twee terreinen. In de praktijk blijkt dat er gedurende de afgelopen jaren meer bedrijven opstartten dan stopten, hoewel dit het afgelopen jaar wat meer in evenwicht kwam. Veel mensen werken als freelancer. Deze creatieve industrie is goed in opkomst. Het leerbedrijvenbestand van telt 661 leerbedrijven in de sector Fotonica. 18

19 De respons op het online-onderzoek voor de sector Fotonica bleef ver achter op de andere sectoren. Onderstaande gegevens zijn gebaseerd op een steekproef onder 4% (27) van onze leerbedrijven. De resultaten zijn als indicatief te beschouwen. Arbeidsmarkt: het afgelopen jaar 27% van de bedrijven in de sector Fotonica had het afgelopen jaar vacatures voor Fotonicamedewerkers, waarvan ruim 71% op MBO-niveau. De verhouding tussen het aantal vacatures per mbo-opleiding van deze bedrijven staan in de tabel hieronder. Vooropleiding Niveau % vacatures Medewerker fotografie 2 5 Allround medewerker AV-productie 3 12 Fotograaf 4 11 Cameraman 4 10 Video-editor 4 10 Animatie/audiovusuele vormgeving 4 12 Grafische vormgeving 4 17 Interactieve vormgeving 4 16 Art & Design 4 7 Tabel - Verhouding tussen het aantal vacatures per mbo-opleiding Bron: Online- en veldonderzoek Kennsicentrum PMLF, 2009 Het huidig aantal Fotonicamedewerkers (oktober 2009) vergeleken met het aantal dat op 1 januari 2009 werkzaam was bij de onderzochte bedrijven is bij 11% van de bedrijven toegenomen, bij 12% afgenomen en bij 73% gelijk gebleven. 4% wist het niet. Grafiek: Toegenomen Gelijk gebleven Afgenomen Weet niet 4% 11% 12% 73% 19

20 Leeftijdsverdeling Slechts 9,1% van de medewerkers in de sector Fotonica is 55 jaar of ouder en ruim 23% is jonger dan 25 jaar, zie tabel. Leeftijdsverdeling Percentage medewerkers < 25 jaar 23, jaar 27, jaar 28,9 >= 55 jaar 9,1 onbekend 10,9 Tabel: Leeftijdverdeling sector Fotonica medewerkers Bron: Online- en veldonderzoek Kennsicentrum PMLF, 2009 Arbeidsmarkt: de komende vier jaar Vergeleken met de krimp bij 12% van de bedrijven dit jaar en een groei bij 11% (zie voorgaande grafiek) zijn de verwachtingen voor de komende vier jaar duidelijk positiever: 34,6% verwacht groei, 3,8% krimp, 38,5% evenwicht en 23,1% durft geen toekomstvoorspelling te doen. Grafiek: Toegenomen Gelijk gebleven Afgenomen Weet niet 23% 35% 39% 4% 20

21 2 Beschrijving van de onderwijsmark In dit hoofdstuk geven we per kwalificatie een overzicht van het aantal deelnemers per leerweg. Hiervoor gebruiken we de gegevens van DUO Zoetermeer (voorheen Cfi) over de schooljaren 2004 t/m 2008 (schooljaar 2008/2009). Verschillende instellingen zijn al volop bezig met experimenten volgens het CGO (competentiegericht onderwijs) voor een groeiend deel van hun deelnemers. Om te kunnen vergelijken met voorgaande jaren, worden de deelnemers van de voorgaande kwalificaties (eindtermen) en van de nieuwe kwalificaties gesommeerd. 2.1 Onderwijsinformatie Procesindustrie Onderstaande gegevens zijn gebaseerd op de gegevens van DUO Zoetermeer Kwalificatie bbl bol Tot. bbl bol Tot. bbl bol Tot. bbl bol Tot. bbl bol Tot. Basisoperator Operator A Operator B Operator C Totaal Tabel: aantal deelnemers per jaar, per operatorkwalificatie, per leerweg Bron: DUO Zoetermeer, Basisoperator Operator A Operator B Operator C Grafiek, trend aantal deelnemers per jaar per kwalificatie Bron: DUO Zoetermeer,

22 Hierbij vallen onder: Niveau Kwalificatie CGO Kwalificatie eindtermen 1 Basisoperator basisoperator, assistent operator 2 Operator A operator A, procesoperator A, mechanisch operator A 3 Operator B operator B, procesoperator B, allround operator, mechanisch operator B 4 Operator C operator C, procesoperator C, hoofdoperator, mechanisch operator C, middenkaderfunctionaris procestechniek De opleidingen in de Procestechniek worden voor het overgrote deel aangeboden via BBL opleidingen. We zien echter dat vooral binnen de opleiding operator C een relatief groot aantal deelnemers via de BOL de opleiding volgt, namelijk 458. Dit aantal is de afgelopen jaren redelijk stabiel. Verder zien we dat men het meest kiest voor de opleidingen Operator A en Operator B, die beide een stijgende trend vertonen, en dat de opleiding Basisoperator na een sterke opmars de afgelopen jaren, in schooljaar 2008/2009 weer een kleine knik laat zien Basisoperator Operator A Operator B Operator C Grafiek: totaal aantal deelnemers per jaar, per kwalificatie Bron: DUO Zoetermeer, % van de schoolverlaters MBO-procestechniek stroomt door naar een vervolgopleiding, waarvan 6% BOL en 30% BBL (bron: Arbeidsmarktinformatiesysteem ROA/AIStot2014-online (ROA)). 22

23 2.2 Onderwijsinformatie Laboratoriumtechniek Ook onderstaande gegevens zijn gebaseerd op de gegevens van DUO Zoetermeer (zie tabel en grafiek hieronder). BOL BBL Opleiding niv Laborant / laboratoriummedewerker Vakfunctionaris (medische) laboratoriumtechniek Allround laborant Middenkaderfunctionaris biologische laboratoriumtechniek Biotechnologisch analist Microbiologisch analist Biomedisch analist Biologie Biomedisch analist Microbiologie Middenkaderfunctionaris medische laboratoriumtechniek Biomedisch analist Biomedisch analist Klinische Chemie Analist Klinische Chemie Biomedisch analist Pathologie Analist Pathologie Middenkaderfunctionaris Chemische Laboratoriumtechniek Chemisch analist Middenkaderfunctionaris Materiaaltechnologie Chemisch-Fysisch analist Analist Tabel: aantal deelnemers labtechniek op , per leerweg, leerjaar en niveau Bron: DUO Zoetermeer,

24 Niveau 2 Niveau 3 Niveau 4 Grafiek: aantal deelnemers laboratoriumtechniek, per niveau per jaar. Bron: DUO Zoetermeer, Het totaal aantal MBO-deelnemers laboratoriumtechniek schommelt de laatste vijf jaar rond de Bovenstaande grafiek maakt duidelijk dat er een verschuiving tussen niveaus plaatsvindt: een toename van niveau 4 deelnemers en een afname van het aantal op niveau 3. Ook het aantal niveau 2 deelnemers stijgt. 57% van de schoolverlaters stroomt door naar een vervolgopleiding, waarvan 6% via de BBL (bron: Arbeidsmarktinformatiesysteem ROA/AIStot2014-online (ROA)). Uit de tabel blijkt dat men de opleidingen laboratoriumtechniek vooral via de BOL volgt (95,7%). De BBL opleidingen hier zijn nog jong. De eindterm kwalificatie Middenkaderfunctionaris Chemische Laboratoriumtechniek telt het grootste aantal BBL deelnemers (80). Omdat er een grote variëteit aan uitstromen is, is besloten om in het overzicht deze variëteit inzichtelijk te houden en nog geen onderverdeling te maken naar louter uitstromen CGO dossiers, zoals dat bij Procestechniek, Operationele Techniek en Fotonica wel mogelijk is. 2.3 Onderwijsinformatie Operationele Techniek De laatste jaren blijft het aantal deelnemers in de kwalificatie Operationele Techniek (voorheen Algemene Operationele Techniek) redelijk stabiel (zie grafiek). We gebruiken in deze rapportage de benamingen uit de meest recente kwalificatiedossiers. Kwalificatie Niv Medewerker Operationele Techniek Operationeel Technicus Allround Operationele Techniek

25 Niveau 2 Niveau 3 Niveau De niveau 3 opleidingen tot Operationeel Technicus werden voornamelijk voor de Marine uitgevoerd. Na schooljaar 2004/2005 is deze opleiding stil gelegd. Op datzelfde moment is het aantal niveau 2 opleidingen tot Medewerker Operationeel Techniek gestegen en vanaf dan redelijk stabiel gebleven. De niveau 4 opleiding Allround Operationele Techniek maakte met name aan de start van schooljaar 2005/2006 een groeispurt door en groeit sindsdien elk jaar wat verder. De deelnemers volgen allen een BOL opleiding. 2.4 Onderwijsinformatie Milieutechniek In 2004 was er nog een piek in het aantal deelnemers aan de kwalificatie Middenkaderfunctionaris Milieu en Ruimte, niveau 4. Dit kwam door een grote toename in het eerste jaar bij één onderwijsinstelling. De laatste jaren daalde het aantal deelnemers echter flink en deze daling zet door (zie grafiek). Middenkaderfunctionaris Milieu en Ruimte Onderwijsinformatie Fotonica Fotonica opleidingen zijn er op niveau 2, 3 en 4. De kwalificatiedossiers in deze sector worden gedeeld door drie kenniscentra. Onder AV-productie tellen we hier de PMLF, GOC en Savantis uitstromen: Audiovisuele Medewerker, Allround AVmedewerker, Beeldtechnicus, Cameraman, Fotograaf, Geluidstechnicus, Lichttechnicus, Medewerker Fotografie en Video-editor

26 Onder Mediavormgever tellen we hier de PMLF, GOC en Savantis uitstromen: DTP-er, Allround DTP-er, Medewerker Grafische en Multimedia opmaak, Game Designer, Grafisch Assistent, Grafisch Intermediair, Grafisch Management, Grafisch Vormgeving, Animatie/Audiovisuele Vormgeving, Art & Design, Interactieve Vormgeving en Multimedia Vormgeving. Om getrouwe en volledige onderwijsinformatie te geven, betreffen de hieronder genoemde deelnemer aantallen de cijfers van de drie kenniscentra tezamen. In de grafiek hieronder zien we per jaar het aantal deelnemers op niveau 4, onderverdeeld in Mediavormgever en AV-productie. Opvallend is dat het aantal deelnemers aan Mediavormgever en AV-productie een stijgende trend vertoont. N.B.: onderstaande grafiek laat de inschrijvingen inclusief die op de algemene crebo s zien. Voor het schooljaar 2008/2009 zijn de algemene crebo-inschrijvingen nog niet bekend, daarom vallen deze cijfers wat lager uit. AV Productie Mediavormgeving Overzicht onderwijsinstellingen Onderstaande tabel toont per sector het aantal instellingen per UWV-WerkBedrijf regio. Er is een passende verdeling van instellingen over de verschillende regio s van Nederland. Hogere en lagere aantallen in de regio s verklaren we vanuit arbeidsmarktbehoefte. Noord Oost Midden West Noord West Zuid West Zuid Oost Totaal Procestechniek Laboratoriumtechniek Operationele Techniek Fotonica Totaal

27 3. Beschrijving van de BPV markt In dit hoofdstuk geven wij een overzicht van het aantal leerbedrijven. Vooral in de Procesindustrie zijn grote bedrijven met meerdere BPV plaatsen. Het is daarom lastig exacte gegevens over het aantal BPV plaatsen per leerbedrijf te krijgen. Dit geldt ook voor de sectoren Laboratoriumtechniek en Operationele Techniek. De sector Fotonica kenmerkt zich meer door kleinere en éénmansbedrijven. Procestechniek Laboratoriumtechniek Fotonica NOORD Drenthe Friesland Groningen Oost Achterhoek Noord-Kennemerland/West Friesland Gelderland-Midden Gelderland-Zuid Noord-Overijssel Rivierenland Stedendriehoek Twente Zuidoost Noord en Midden Limburg Noordoost Brabant Tilburg Midden Brabant Zuid Limburg Zuidoost Brabant Noordwest Groot Amsterdam Zaanstreek/Waterland Zuid-Kennemerland Zuidwest Drechtsteden Rijnmond Duin- en Bollenstreek

28 Procestechniek Laboratoriumtechniek Fotonica Haaglanden Den Bosch West Brabant Zeeland Middenwest Flevoland Midden Holland Utrecht Midden Utrecht Oost Gooi en Vechtstreek Nederland

29 4. BPV perspectief voor deelnemers In dit hoofdstuk beschrijven we de perspectieven op Beroeps Praktijk Vorming voor leerlingen in de sectoren waarin KC PMLF actief is. Voor een overzicht, zie de samenvattende tabel op pagina s 8 en Invoering competentiegericht onderwijs Een algemeen aandachtspunt bij BPV perspectieven is de invoering van het competentiegerichte onderwijs. In dit type onderwijs neemt de vraag naar BPV plaatsen in de onderbouw van de opleidingen toe. Veel onderwijsinstellingen willen deelnemers in het eerste en tweede jaar voor enkele dagen tot enkele weken bij een bedrijf plaatsen. Dit met als doel de deelnemer kennis te laten maken met de actuele beroepssituatie die men na de opleiding kan verwachten. Bij een groot deel van de bedrijven is er echter terughoudendheid om hieraan invulling te geven. Hiervoor zijn verschillende oorzaken. In de procesindustrie speelt mee dat werknemers minimaal 18 jaar moeten zijn om in ploegendienst te mogen werken. BPV voor jongeren moet dus in de dagdienst plaatsvinden. Daarnaast kunnen veiligheidseisen het lastig maken om jongeren in het bedrijf te laten werken. Voor alle sectoren geldt dat de meeste bedrijven liever een BPV plaats aanbieden aan een ouderejaars leerling. 4.2 BPV perspectief Procestechniek In de sector procestechniek volgt het merendeel een opleiding via een BBL-traject. Deze deelnemers beschikken al over een BPV plaats voordat ze aan de opleiding beginnen. Daardoor geldt er voor BBL-leerlingen voor alle kwalificaties en voor alle regio s een evenwicht. Voor de BOL-leerlingen dient wel een BPV plaats beschikbaar te komen. Op dit moment is door uiteen lopende redenen niet bij alle leerbedrijven een stagiair geplaatst. Er is echter wel een potentieel aan stageplaatsen. In de regio s Noord, Oost en Zuid-Oost zijn beperkte stagemogelijkheden voor niveau 1 deelnemers Basisoperator. Voor de overige niveaus en regio s is het BPV perspectief voldoende tot goed. Zoals aangegeven is er door het competentiegericht opleiden een grotere vraag naar BPV plaatsen in het begin van de opleiding, dan er beschikbaar zijn. Met als gevolg dat sommige onderwijsinstellingen ervoor kiezen om de deelnemers van de onderbouw op school te houden. 4.3 BPV perspectief Laboratoriumtechniek In de sector laboratoriumtechniek hangt de beschikbaarheid van de BPV plaatsen mede af van de kwalificatie. De kwalificatie Laborant (niveau 2) kent slechts beperkte stagemogelijkheden in de regio s Noord, Oost en Zuid- Oost. Alle deelnemers volgen een BBL-traject. Voor de overige kwalificaties zijn de stagemogelijkheden gunstiger. Er is evenwicht of meer dan voldoende ruimte. De enige uitzondering hierop is de Biotechnologisch Analist in de regio Zuid-Oost. Hier zijn wat minder BPV plaatsen beschikbaar. 4.4 BPV perspectief Operationele Techniek Voor beide kwalificaties Operationele Techniek is het landelijk perspectief voor BPV plaatsen positief. Er kwamen de laatste jaren relatief veel BPV plaatsen bij, waardoor de groei van het aantal deelnemers Operationele Techniek op niveau 4 vooralsnog wordt opgevangen. Ten aanzien van de deelnemers op niveau 2 is het aanbod gegroeid en de vraag afgenomen. Om die reden is ook voor dit niveau het BPV perspectief gunstiger dan voorgaande jaren. 4.5 BPV perspectief Milieutechniek Er zijn voldoende BPV plaatsen voor de kwalificatie Milieufunctionaris. Dit heeft te maken met het beperkte aantal deelnemers dat is ingeschreven en het ruim voldoende aantal leerbedrijven. 29

30 4.6 BPV perspectief Fotonica Voor de Fotonica leerlingen op niveau 2 is in alle regio s evenwicht. Voor niveau 3 is het BPV perspectief iets beter: in de regio s Midden-West, Noord-West en Zuid-West zien we een overschot, in de overige regio s is er sprake van evenwicht. Voor leerlingen op niveau 4 is het BPV perspectief over de hele groep genomen landelijk redelijk, waarbij wel enkele verschillen tussen de regio s zijn waar te nemen. Voor de Beeldtechnicus staan de stagemogelijkheden onder druk in de regio s Noord, Zuid-Oost en Zuid-West. In de regio s Noord en Zuid-Oost zien we ongunstige perspectieven voor de Lichttechnicus en Cameraman. Ook is er een tekort aan bpv-plaatsen voor de Video-editor in Zuid-West. blijft intensief samenwerken met scholen en leerlingen om het aanbod te vergroten. 30

31 Bronnen - De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot ROA-R-2009/5, Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, november CBS, Enquête Beroepsbevolking DUO Zoetermeer, Arbeidsmarktinformatiesysteem ROA/AIStot2014-online/ (ROA/2009) -Online- en veldonderzoek Kennsicentrum PMLF, november