Interactief aan de slag met de resultaten van financiële geletterdheid bij PISA2012

Transcriptie

1 Interactief aan de slag met de resultaten van financiële geletterdheid bij PISA2012

2 Verloop van de workshop Stellingen/ vragen In kleine groepen discussiëren Terugkoppeling naar de volledige groep Overlopen van de bevindingen van PISA2012 rond dit topic

3 Stelling 1 Wat zijn essentiële financiële vaardigheden voor 15-jarigen om te hebben?

4 1. Definitie en raamwerk Definitie die PISA hanteert: Kennis en inzicht hebben over/in financiële concepten en risico's de vaardigheden, motivatie en het vertrouwen bezitten om deze kennis en dit inzicht aan te wenden om effectieve beslissingen te nemen binnen verschillende financiële contexten om het financiële welzijn van individuen en de samenleving te verbeteren, en deelname aan het economische leven mogelijk te maken.

5 3 verschillende dimensies: INHOUD, processen en context: 1. Geld en transacties Deze categorie omvat het zich bewust zijn van de verschillende 2. Plannen vormen doeleinden en beheren van geld van en het financiën doen van eenvoudige Deze geldtransacties, categorie omvat zoals het alledaagse plannen betalingen, en beheren uitgaven, van inkomen waar voor en je 3. Risico geld, bankkaarten, en beloning welvaart zowel op korte cheques, als op bankrekeningen lange termijn en in valuta. het bijzonder de kennis Deze categorie en het vermogen omvat het om vermogen inkomsten manieren en uitgaven voor op het te beheer, volgen, 4. Financieel landschap alsmede het balanceren om gebruik en het te maken afdekken van van het risico's inkomen te en identificeren andere (onder Deze categorie hulpmiddelen andere door refereert verzekerings- naar de om het financiële en aard spaarproducten) de kenmerken welzijn verbeteren. inzicht van de hebben financiële de wereld. mogelijkheden Het heeft betrekking voor financiële op het kennen winsten van of de verliezen rechten en in verschillende verantwoordelijkheden financiële contexten van en de producten, consument zoals op kredietovereenkomst de financiële markt en met binnen een het algemene variabele financiële rente en klimaat, beleggingsproducten. en de belangrijkste implicaties van financiële contracten. Het omvat tevens een inzicht in de gevolgen van de verandering van de economische omstandigheden en het overheidsbeleid, zoals veranderingen in de rente, inflatie, belastingen of sociale uitkeringen.

6 3 verschillende dimensies: inhoud, PROCESSEN en context: 1. Financiële informatie identificeren het zoeken naar en het raadplegen van bronnen met financiële informatie en het identificeren en erkennen van de 2. Informatie in een financiële context analyseren relevantie hiervan. deze categorie omvat een breed scala aan cognitieve activiteiten binnen een financiële context, met inbegrip van 3. Financiële kwesties evalueren 4. Financiële deze het interpreteren, categorie focust vergelijken kennis zich op en het contrasteren, inzichten herkennen of synthetiseren, toepassen opbouwen van en financiële extrapoleren verantwoording van gegeven informatie en uitleg, op basis van financiële het nemen van doeltreffende maatregelen binnen een financiële kennis en inzicht toegepast in bepaalde contexten. Het gaat ook om instelling met behulp van kennis van financiële producten en cognitieve activiteiten, zoals verklaren, beoordelen en generaliseren. contexten en begrip van financiële concepten.

7 3 verschillende dimensies: inhoud, processen en CONTEXT: 1. Onderwijs en werk Deze categorie is van groot belang voor 15-jarige leerlingen. 2. Huis Hoewel en veel gezin leerlingen verder studeren na hun leerplicht, 3. Individu Deze stappen categorie sommigen omvat binnenkort financiële kwesties in de arbeidsmarkt met betrekking of tot de kosten werken van ze nu het al runnen buiten van de schooluren. een huishouden. Het gezin is de Deze categorie omvat persoonlijke financiën en die zijn 4. Maatschappij meest waarschijnlijke samenlevingsvorm voor 15-jarige belangrijk voor leerlingen, want de meeste van hun financiële leerlingen, maar het omvat ook huishoudens die niet zijn gebaseerd beslissingen, op Deze familierelaties, categorie met erkent inbegrip zoals dat gedeelde het van individueel het gebruik accommodaties financiële van mobiele die welzijn telefoons jongeren niet geheel vaak of laptops, zijn gerelateerd aan zichzelf en zijn gericht op kort kan gescheiden na het verlaten worden van het van ouderlijk de rest van huis de betrekken. samenleving, ook al is de persoonlijk kern van het voordeel. domein financiële Veel risico's geletterdheid en verantwoordelijkheden gericht op persoonlijke komen financiën. ook Het op omvat rekening zaken van als particulieren. geïnformeerd Het zijn omvat over en het inzicht kiezen hebben van in de persoonlijke rechten producten verantwoordelijkheden en diensten, alsmede consumenten contractuele van financiële kwesties, diensten. zoals het krijgen van een lening.

8 Voorbeelditems Items Inhoud Proces Context Moeilijkheidsgr. Op de markt (vr 1) Geld en transacties Informatie in een financiële context analyseren Op de markt (vr 2) Geld en transacties Financiële kwesties evalueren Nieuw aanbod (vr 1) Nieuw aanbod (vr 2) Geldzaken plannen en beheren Geldzaken plannen en beheren Informatie in een financiële context analyseren Financiële kwesties evalueren Loonstrookje (vr 1) Geld en transacties Financiële informatie identificeren Factuur (vr 1) Geld en transacties Financiële informatie identificeren Factuur (vr 2) Geld en transacties Financiële informatie identificeren Factuur (vr 3) Geld en transacties Financiële kennis en inzichten toepassen Huis en gezin 2 Huis en gezin 1 Individueel 5 Individueel 4 Onderwijs en werk 4 Individueel 1 Individueel 2 Individueel 5

9 STELLING 2 Vlaamse 15-jarigen zijn over het algemeen nog onvoldoende financieel weerbaar.

10 2. Stand van zaken 15-jarigen in Vlaanderen Uit elke deelnemende PISA-school (behalve Buso) werden leerlingen geselecteerd om aan de test financiële geletterdheid deel te nemen(1093 in totaal) 2 uur durende test op papier Elke leerlingen die deelnam kreeg op basis van de antwoorden op de financiële geletterdheidsvragen en de moeilijkheid van die vragen een score voor financiële geletterdheid Na weging werd de gemiddelde score per land/regio berekend

11 Gemiddelde score financiële geletterdheid Figuur uit Vlaams perspectief: Landen in het donkergroen scoren hoger Landen in het fel groen scoren op hetzelfde niveau als Vlaanderen Landen in het wit hebben een gemiddelde score die significant lager ligt dan die van Vlaanderen Vlaanderen neemt internationaal de tweede plaats in voor financiële geletterdheid na Shanghai-China, maar significant beter dan de andere deelnemende landen. Landen Gem St. fout Shanghai-China 603 (3,2) Vlaanderen 541 (3,5) Estland 529 (3,0) Australië 526 (2,1) Nieuw-Zeeland 520 (3,7) Tsjechische Republiek 513 (3,2) Polen 510 (3,7) Letland 501 (3,3) OESO gem. 500 (1,0) Verenigde Staten 492 (4,9) Russische Federatie 486 (3,7) Frankrijk 486 (3,4) Slovenië 485 (3,3) Spanje 484 (3,2) Kroatië 480 (3,8) Israël 476 (6,1) Slowaakse Republiek 470 (4,9) Italië 466 (2,1) Colombia 379 (4,7)

12 5 vaardigheidsniveaus bij financiële geletterdheid Elk niveau gepaard met bepaalde verworven vaardigheden Niveau 2 is het basisniveau. Vanaf dit niveau hebben leerlingen voldoende vaardigheden om optimaal aan de samenleving deel te nemen Leerlingen op niveau 5 zijn toppresteerders

13 Niveau Wat leerlingen op dit niveau kunnen Leerlingen kunnen hun inzicht in de verschillende financiële termen en begrippen toepassen op situaties die slechts op lange termijn voor hen relevant kunnen worden. Ze kunnen complexe financiële producten analyseren en kunnen eigenschappen van financiële documenten die belangrijk, maar onuitgesproken of niet meteen duidelijk zijn (zoals transactiekosten) in rekening brengen. Ze werken met een hoog niveau van nauwkeurigheid en kunnen niet-routinematige financiële problemen oplossen. Ze kunnen de mogelijke gevolgen van financiële beslissingen beschrijven en hebben een goed inzicht in het bredere financiële landschap, zoals bijvoorbeeld inkomstenbelasting. Leerlingen kunnen hun inzicht in minder voorkomende financiële termen en begrippen toepassen op situaties die voor hen relevant zullen worden in de overgang naar volwassenheid, zoals het beheren van een bankrekening en de samengestelde interest van spaarproducten. Ze kunnen verschillende gedetailleerde financiële documenten interpreteren en evalueren, zoals bankafschriften, en ze kunnen de functies van de minder vaak gebruikte financiële producten uitleggen. Leerlingen op dit niveau kunnen financiële beslissingen nemen, rekening houdend met de gevolgen op langere termijn, zoals de impact van het aflossen van een lening op de kosten, en ze kunnen routineuze opdrachten in minder voor de hand liggende financiële contexten oplossen. Leerlingen kunnen hun inzicht in de meest gebruikte financiële termen, begrippen en producten toepassen op situaties die relevant zijn voor hen. Ze kunnen in beperkte mate de gevolgen van financiële beslissingen inschatten en ze kunnen eenvoudige financiële plannen maken binnen een vertrouwde context. Ze kunnen eenvoudig interpretaties maken over verschillende financiële documenten en kunnen verschillende elementaire numerieke operaties uitvoeren, inclusief de berekening van percentages. Ze kunnen de gepaste numerieke operaties selecteren die nodig zijn om routine problemen in relatief veel voorkomende financiële contexten op te lossen, zoals bijvoorbeeld bij budgetberekeningen. Leerlingen maken een begin met het toepassen van hun inzicht in de meest gebruikte financiële termen, begrippen en producten. Ze kunnen gegeven informatie gebruiken om financiële beslissingen te nemen in situaties die onmiddellijk relevant voor hen zijn. Zij kunnen de waarde van een eenvoudig budget herkennen en kunnen opvallende kenmerken van dagelijkse financiële documenten interpreteren. Ze kunnen enkele elementaire numerieke operaties uitvoeren, inclusief delingen, om financiële vragen te beantwoorden. Ze tonen een goed begrip van de relaties tussen verschillende financiële elementen, zoals de mate van gebruik en de gemaakte kosten. Leerlingen kunnen de meest gebruikte financiële producten en begrippen identificeren en kunnen informatie met betrekking tot financiële basisbegrippen interpreteren. Ze kunnen het verschil tussen behoeften en wensen herkennen en kunnen eenvoudige beslissingen nemen over dagelijkse uitgaven. Ze kunnen het doel van dagelijkse financiële documenten zoals een factuur herkennen en kunnen elementaire numerieke operaties (optellen, aftrekken of vermenigvuldigen) uitvoeren binnen financiële contexten die ze waarschijnlijk zelf reeds ervaren hebben.

14 Percentage leerlingen volgens hun hoogste niveau voor financiële geletterdheid Shanghai-China Estland Vlaanderen Letland Polen Leerlingen op niveau 1 of lager Niveau 1 of lager Niveau 2 Tsjechische Republiek Niveau 3 Australië Niveau 4 OESO gem. Nieuw-Zeeland Niveau 5 of hoger Kroatië Spanje Russische Federatie Slovenië Verenigde Staten Frankrijk Italië Slowaakse Republiek Israël Colombia Leerlingen op niveau 2 of hoger %

15 Aandeel op niveau 1 of lager voor financiële geletterdheid Shanghai-China Estland Vlaanderen Letland Deze figuur rangschikt de landen volgens het percentage leerlingen dat Polen 9.0 het benchmarkniveau 2 niet haalt. Tsjechische Republiek 9.5 Shanghai-China, het land met de hoogste gemiddelde score voor Australië 9.8 financiële geletterdheid, heeft ook het kleinste aandeel leerlingen dat het OESO gem basisniveau (niveau 2) voor financiële geletterdheid niet haalt: slechts 1,6% Kroatië 15.5 van de leerlingen haalt dit niveau niet. Hoewel Vlaanderen wat betreft Nieuw-Zeeland 15.6 gemiddeld score voor financiële Spanje 15.7 geletterdheid de tweede plaats inneemt in de rangschikking, zijn er Russische Federatie 16.0 naast Shanghai-China ook in Estland significant minder leerlingen die het Slovenië 16.6 basisniveau niet halen dan in Vlaanderen (8,7% in Vlaanderen Verenigde Staten 16.8 versus 5,3% in Estland). Vlaanderen presteert met zijn 8,7% leerlingen Frankrijk 18.4 onder het basisniveau op hetzelfde Italië 20.7 niveau als Letland, Polen, de Tsjechische Republiek en Australië. Slowaakse Republiek 21.9 Landen die qua gemiddelde score voor financiële geletterdheid allemaal Israël 22.1 significant lager scoren dan Vlaanderen. Colombia Niveau 1 of lager

16 Aandeel toppresteerders voor financiële geletterdheid In Vlaanderen presteert 19,7% van de leerlingen op niveau 5 of hoger voor financiële geletterdheid. Dit is dubbel zoveel als gemiddeld in de OESO-landen, waar 9,7% van de leerlingen op dit niveau presteren. Shanghai-China Vlaanderen Nieuw-Zeeland Australië Estland Tsjechische Republiek OESO gem. Verenigde Staten Niveau 5 of hoger Israël 8.5 Frankrijk 8.1 Polen 7.2 Slovenië Slowaakse Republiek Letland Russische Federatie Spanje Kroatië Italië 2.1 Colombia %

17 Correlatie tussen financiële geletterdheid, wiskundige geletterdheid en leesvaardigheid gemiddeld in de OESO en in Vlaanderen. Binnen de OESO landen sterke correlatie tussen de prestatie voor wiskunde/ lezen en financiële geletterdheid (respectievelijk 0,83 en 0,79). Met andere woorden leerlingen die sterk zijn voor wiskunde en lezen, zijn over het algemeen ook financieel vaardig en omgekeerd. Binnen Vlaanderen gelijkaardig beeld Gemiddeld in de OESO Tussen: Wiskundige geletterdheid Leesvaardigheid 0,83 0,79 en financiële geletterdheid Ter vergeljking, tussen: Leesvaardigheid 0,77 en wiskundige geletterdheid Vlaanderen Tussen: Wiskundige geletterdheid Leesvaardigheid 0,86 0,80 en financiële geletterdheid Ter vergelijking, tussen: Leesvaardigheid 0,78 en wiskundige geleteerdheid

18 Variatie in prestaties voor financiële geletterdheid gelinkt aan de prestaties voor wiskundige geletterdheid en leesvaardigheid Shanghai-China Variatie gelinkt aan prestatie voor wiskundige geletterdheid en leesvaardigheid Variatie enkel gelinkt aan prestatie voor wiskundige geletterdheid Variatie enkel gelinkt aan prestatie voor leesvaardigheid Onverklaarde variatie Verenigde Staten Slovenië In Vlaanderen worden gelijkaardige cijfers gezien: 78% van de variatie kan gelinkt worden Kroatië door de prestaties in wiskunde 58 en/of lezen (60% door de prestatie voor beide, 4% uniek gelinkt aan de prestatie voor leesvaardigheid en Australië 14% uniek gelinkt aan de prestatie voor 60 wiskundige geletterdheid) Slowaakse Republiek Vlaanderen Polen Frankrijk Tsjechische Republiek OESO gem Israël Gemiddeld binnen OESO kan 75% van de variatie in de prestaties voor financiële geletterdheid Estland gelinkt worden door 51 de prestatie van de leerlingen 14 voor wiskunde en lezen (57% door de prestatie van beide, 12% door de prestatie Spanje voor wiskunde, 6% door de prestatie voor lezen). De overgebleven 25% is onverklaarde Italië of unieke variatie en 44 duidt dus op vaardigheden 10 die enkel 8 gemeten worden bij de testafname voor financiële geletterdheid. Russische Federatie Colombia

19 STELLING 3 Financieel weerbaar worden leert men vooral thuis.

20 3. Financiële geletterdheid thuis Sociaal-economische status van een leerling (SES) volgens PISA: opleiding en beroep van de ouders rijkdom in de vorm van het al dan niet hebben van bepaalde bezittingen thuis het al dan niet aanwezig zijn van bepaalde educatieve hulpbronnen. De index loopt van -3 (de laagste sociaaleconomische status) tot +3 (hoogste sociaal-economische status).

21 Relatie tussen sociaaleconomische status en financiële geletterdheid binnen de OESO-landen Er is een positieve correlatie tussen de SES van de leerlingen en hun prestatie voor financiële geletterdheid (stijgende trendlijn). De puntenwolk toont echter veel meer variatie tussen leerlingen dan hun sociaal-economische status kan verklaren. Met andere woorden er zijn veel leerlingen met een relatief lage SES die toch toppresteerders zijn voor financiële geletterdheid en omgekeerd zijn er leerlingen met een hoge SES, die de benchmark voor financiële geletterdheid niet halen. Niveau 5 of hoger Niveau 2 Niveau 3 Niveau Niveau 1 of lager

22 Estland (24) Italië (25) Russische Federatie (36) Kroatië (33) Australië (42) Vlaanderen (37) Polen (31) Shanghai-China (29) Colombia (33) Letland (32) Tsjechische Republiek (45) OESO gem. (41) Israël (50) Spanje (32) Frankrijk (50) Slovenië (41) Verenigde Staten (41) Slowaakse Republiek (48) Nieuw-Zeeland (64) Percentage van de variatie verklaard door sociaaleconomische status. Sterkte van de samenhang tussen SES en prestaties voor financiële geletterdheid, wiskundige geletterdheid en leesvaardigheid Voor alle landen is er een significant positieve relatie tussen SES en de prestatie voor alle domeinen, alleen de sterkte verschilt van land tot land en tussen de verschillende domeinen In de OESO gelijkaardig voor de 3 domeinen In Vlaanderen: voor financiële geletterdheid minder dan voor wiskunde en lezen Financiële geletterdheid Wiskundige geletterdheid Leesvaardigheid Puntenverschil voor financiële geletterdheid geassocieerd met een toename van 1 eenheid op de PISA SES-index.

23 Israël Polen Letland Colombia Slovenië Frankrijk Vlaanderen Shanghai-China Australië Spanje Russische Federatie OESO gem. Tsjechische Republiek Verenigde Staten Nieuw-Zeeland Slowaakse Republiek Estland Kroatië Italië scoreverschil als aandeel van de standaardafwijking Verschil in prestatie voor financiële geletterdheid, wiskunde en lezen gerelateerd aan de hoogste opleiding van de ouders Binnen de meeste landen is er een verband tussen het opleidingsniveau van de ouders en de prestaties van hun kinderen voor zowel financiële geletterdheid als wiskunde en lezen. Gemiddeld binnen de OESO-landen is er geen verschil tussen de samenhang tussen het opleidingsniveau van de ouders en de prestatie van de leerlingen voor financiële geletterdheid, wiskunde of lezen. In Vlaanderen wordt wel gezien dat het opleidingsniveau van de ouders sterker samenhangt met de prestatie in leesvaardigheid dan de prestatie voor financiële geletterdheid. Financiële geletterdheid Wiskunde Lezen

24 Israël Colombia Frankrijk Polen Australië Slovenië Vlaanderen Letland OESO gem. Shanghai-China Nieuw-Zeeland Russische Federatie Spanje Tsjechische Republiek Verenigde Staten Slowaakse Republiek Estland Kroatië Italië Scorepunten verschil Verschil in prestatie financiële geletterdheid gerelateerd aan het opleidingsniveau van de ouders, voor en na controle voor prestatie voor wiskunde en lezen Gemiddeld binnen de OESO scoren leerlingen waarvan minstens één van de ouders hoger onderwijs genoot 40 punten hoger voor financiële geletterdheid dan leerlingen waarvan geen van de ouders hoger onderwijs genoot (in Vlaanderen 46 punten) Na controle voor de prestatie van de leerlingen voor wiskunde en lezen valt in de meeste landen het verschil weg. Voor controle voor prestatie wiskunde en lezen Na controle voor prestatie wiskunde en lezen

25 Israël Nieuw-Zeeland Slowaakse Republiek Spanje Polen Slovenië Kroatië Verenigde Staten Frankrijk OESO gem. Tsjechische Republiek Australië Colombia Letland Vlaanderen Shanghai-China Estland Italië Russische Federatie Scoreverschil als aandeel van de standaardafwijking Verschil in financiële geletterdheid, wiskunde en lezen gerelateerd aan het hoogste beroep van de ouders In alle landen is er positieve correlatie tussen het hoogste beroep van de ouders en de prestatie van hun kinderen voor financiële geletterdheid, wiskunde en lezen. Gemiddeld binnen de OESO-landen is er geen verschil tussen de relatie tussen het beroep van de ouders en de prestatie van hun kinderen voor financiële geletterdheid, wiskunde en lezen. In Vlaanderen is de relatie tussen het beroep van de ouders en de financiële geletterdheid minder sterk dan de relatie met leesvaardigheid Financiële geletterdheid Wiskunde Lezen

26 Israël Nieuw-Zeeland Slowaakse Republiek Frankrijk Verenigde Staten Colombia OESO gem. Australië Slovenië Spanje Polen Kroatië Tsjechische Republiek Vlaanderen Letland Shanghai-China Estland Italië Russische Federatie Scorepunten verschil Verschil in prestatie voor financiële geletterdheid gerelateerd aan het hoogste beroep van de ouders voor en na controle voor de prestatie voor wiskunde en lezen Leerlingen waarvan minstens één van de ouders een geschoolde kracht is (ISCO 1-3) scoren gemiddeld in de OESO 54 punten hoger dan leerlingen waarbij geen van ouders tot deze categorie behoort. In Vlaanderen is dit verschil 46 punten. Na de controle voor de prestatie van de leerlingen voor wiskunde en lezen valt in de meeste landen het verschil weg. Leden van de uitvoerende en Voor controle voor prestatie wiskunde en lezen wetgevende macht, hoge Na controle voor prestatie wiskunde en lezen ambtenaren en leidinggevenden, wetenschappers en vrije beroepen, ondersteunend personeel

27 Italië Slovenië Israël Verenigde Staten Slowaakse Republiek Spanje Kroatië Frankrijk Russische Federatie OESO gem. Letland Australië Polen Estland Tsjechische Republiek Nieuw-Zeeland Vlaanderen Shanghai-China Score financiële geletterdheid na controle voor SES Prestatie voor financiële geletterdheid naargelang de frequentie leerlingen financiële zaken thuis bespreken, na controle voor SES. 650 Gemiddeld binnen de OESO-landen zijn leerlingen die financiële zaken nooit of bijna elke dag bespreken iets minder financieel geletterd dan leerlingen die dit één of twee keer per maand of één of twee keer per week doen. In Vlaanderen is er geen verschil in de financiële geletterdheid van de leerlingen naargelang de frequentie waarmee ze financiële zaken thuis bespreken (na controle voor SES) nooit of bijna nooit één of twee keer per maand één of twee keer per week Bijna elke dag

28 Verenigde Staten Polen Nieuw-Zeeland Estland Kroatië Letland Slowaakse Republiek Tsjechische Republiek Frankrijk Australië Israël Vlaanderen Spanje Slovenië Russische Federatie Italië Shanghai-China Percentage leerlingen Financiële bronnen van de leerlingen In Vlaanderen zijn de grootste bronnen van inkomsten van 15-jarigen geschenken van familie of vrienden en zakgeld zonder klusjes Verkoop (bijvoorbeeld op e-bay) Zakgeld voor klusjes Zakgeld (zonder klusjes) Na de schooluren werken Geschenken van familie of vrienden

29 Punten verschil tussen leerlingne die geld vergaren vanuit deze bron en zij die dit niet doen Financiële bronnen en financiële geletterdheid na controle voor SES 40 Binnen de OESO-landen scoren leerlingen die giften van vrienden of familie krijgen gemiddeld beter dan leerlingen die dit niet krijgen na controle voor hun SES. Daarnaast wordt gezien dat buiten de schooluren werken, in een familiebedrijf werken, klusjes thuis doen geassocieerd is met een lagere financiële geletterdheid na controle voor SES Finaciële geletterdheid Wiskunde Lezen Zakgeld door Zakgeld zonder klusjes thuis te klusjes doen Na de schooluren werken In een familiebedrijf werken Een bijverdienste hebben (babysitten, tuinieren) Giften van vrienden of familie Verkoop (bijvoorbeeld op e-bay)

30 STELLING 4 Leerlingen met een buitenlandse herkomst zijn in vergelijking met autochtone leerlingen minder financieel vaardig.

31 4. Financiën en migratie-achtergrond Leerlingen met een buitenlandse herkomst Autochtone leerlingen: leerlingen geboren in het land van de testafname of minstens één van hun beide ouders. Tweede generatie leerlingen: Leerlingen geboren in het land van de testafname, maar waarvan beide ouders in een ander land zijn geboren. Eerste generatie leerlingen: Leerlingen niet geboren in het land van de testafname, waarvan beide ouders ook in een ander land zijn geboren. Financiële geletterdheid is een belangrijke component in de succesvolle integratie van leerlingen met een buitenlandse herkomst.

32 Vlaanderen 11% Frankrijk 14% Estland 10% Ver. Ara. Emiraten 9% Spanje 11% Tsjechische Republiek 2% Russische Federatie 10% OESO gem. 12% Nieuw-Zeeland 27% Italië 8% Kroatië 12% Letland 3% Verenigde Staten 23% Israël 18% Australië 21% Puntenverschil Verschil in prestaties voor financiële geletterdheid tussen autochtone leerlingen en leerlingen met een buitenlandse herkomst Gemiddeld in de OESO-landen scoren autochtone leerlingen 39 punten hoger voor financiële geletterdheid dan leerlingen met een buitenlandse herkomst, na controle voor SES 26 In Vlaanderen grote verschillen: 89 punten voor controle voor SES, 68 punten na controle Verschil in fianciële geletterdheid tussen autochtone leerlingen en leerlingen met een buitenlandse herkomst 100 Verschil in fianciële geletterdheid tussen autochtone leerlingen en leerlingen met een buitenlandse herkomst NA controle voor sociaal-economische status Ter vergelijking in Vlaanderen is het verschil tussen autochtone leerlingen en leerlingen met een buitenlandse herkomst voor wiskunde 89 punten en voor lezen 75 punten Percentage leerlingen met een buitenlandse herkomst

33 Score voor percentiel 25, 50 en 75 voor autochtone leerlingen en leerlingen met een buitenlandse herkomst in Vlaanderen Het grootste verschil tussen autochtone leerlingen en leerlingen met een buitenlandse herkomst in Vlaanderen ligt in de groep met de laagst presterende leerlingen: 105 punten verschil tussen autochtone leerlingen en leerlingen met een buitenlandse herkomst Het kwart laagst presterende leerlingen met een buitenlandse herkomst in Vlaanderen presteert onder de internationale benchmark of heeft met andere woorden onvoldoende financiële vaardigheden om binnen de huidige maatschappij te functioneren. Percentiel 25 (S.E) Percentiel 50 (S.E) Percentiel 75 (S.E) Autochtone leerlingen 500 (5,8) 560 (4,2) 616 (3,9) Leerlingen met een buitenlandse herkomst 395 (15,2) 458 (20,2) 537 (23,4) Verschil 105 (16,3) 102 (20,7) 79 (23,7)

34 Spanje 17 Tsjechische Republiek 2 Israël 11 Australië 10 Frankrijk 7 Verenigde Staten 14 OESO gem. 11 Italië 13 Slovenië 6 Estland 5 Letland 9 Russische Federatie 8 Vlaanderen 14 Nieuw-Zeeland 15 Slowaakse Republiek 7 Puntenverschil Verschil in financiële geletterdheid naargelang thuistaal voor en na controle voor sociaal-economische status en migratie-achtergrond Puntenverschil tussen leerlingen die thuis de testtaal spreken en leerlingen die thuis een andere taal spreken VOOR controle voor SES en migratiestatus 120 Puntenverschil tussen leerlingen die thuis de testtaal spreken en leerlingen die thuis een andere taal spreken NA controle voor SES en migratiestatus Percentage leerlingen die thuis een andere taal spreken dan de testtaal

35 STELLING 5 Economie, toegepaste economie of handel zijn de vakken waarin leerlingen financieel geletterd worden gemaakt. Daarom zou iedere leerling één van deze vakken moeten krijgen.

36 5. Vak economie, toegepaste economie of handel Gemiddelde score ASO is het hoogst De TSO- en KSO-leerlingen presteren op hetzelfde niveau voor financiële geletterdheid. Hiermee doen ze significant beter dan de BSO Onderwijsvorm Gemiddelde financiële geletterdheid St. fout ASO 599 3,6 TSO 531 5,6 KSO 525 7,2 BSO 437 6,3

37 Overheen alle Vlaamse PISA-leerlingen in de steekproef van financiële geletterdheid hebben 267 van de 1093 ofwel 1 op 4 expliciet een vak economie (economie, bedrijfseconomie, toegepaste economie, handel) Als de gemiddelde financiële geletterdheid van de leerlingen die expliciet een vak economie hebben vergeleken wordt met leerlingen die dit niet hebben, wordt geen significant verschil gevonden. Gemiddelde financiële geletterdheid (S.E.) Geen vak economie 540 (4,1) Vak economie 545 (6,5)

38 In het ASO had 28% van de geteste PISA leerlingen dergelijk vak, in het TSO was dit 23% en in het BSO 19%. BSO-leerlingen die een formeel vak economie hebben, scoren significant beter voor financiële geletterdheid dan BSO-leerlingen zonder formeel economie vak Geen significant verschil in TSO In het ASO scoren leerlingen die geen vak economie hebben significant beter. Mogelijke verklaring hiervoor is dat de sterkere ASO-leerlingen vaker kiezen voor richtingen waar geen vak economie aangeboden wordt, zoals Latijn of wetenschappen. Geen economie Economie ASO 605 4, ,3 TSO 528 6, ,0 BSO 431 7, ,2 Significant hoger

39 Stelling 6 Geef iedere 15-jarige een rekening en een bankkaart. Dat is de beste methode om financieel vaardig te worden.

40 6. Ervaring met geldzaken Aandeel leerlingen met een bankrekening Slovenië Nieuw-Zeeland Estland Australië Frankrijk Vlaanderen Spanje OESO gem. Shanghai-China Verenigde Staten Letland Tsjechische Republiek Kroatië Italië Israël Slowaakse Republiek Polen Grote variatie tussen landen Gemiddeld binnen de OESO: 58% In Vlaanderen: 78% %

41 Kroatië Polen Israël Frankrijk Verenigde Staten Slowaakse Republiek Letland OESO Gem. Italië Spanje Nieuw-Zeeland Slovenië Tsjechische Republiek Vlaanderen Australië Estland Shanghai-China Jongens Meisjes Aandeel jongens en meisjes met een bankrekening In de meeste landen/ regio s (waaronder ook Vlaanderen) hebben ongeveer een even groot aandeel jongens als meisjes een bankkaart. Enkel in Shanghai- China, Estland en Australië hebben meisjes vaker een bankkaart dan jongens. In Kroatië en Polen hebben jongens vaker een bankkaart dan meisjes

42 Verenigde Staten Letland Kroatië Polen Vlaanderen Frankrijk Israël OESO Gem. Italië Estland Shanghai-China Australië Tsjechische Republiek Slovenië Percentage leerlingen met een bankrekening: laagste en hoogste kwartiel SES In de meeste landen hebben leerlingen in het laagste kwartiel SES minder vaak een bankrekening dan leerlingen uit het hoogste kwartiel SES Gemiddeld binnen de OESO hebben 50% van de leerlingen uit het laagste kwartiel SES een bankrekening. Uit het hoogste kwartiel SES binnen de OESO hebben gemiddeld 67% van de leerlingen een bankkaart (verschil van 17%) In Vlaanderen is dit verschil 18 % (66% versus 84%) st quartile 4th quartile

43 Puntenverschil tussen leerlingen die ene bankrekening hebben en zij die er geen hebben Slowaakse Republiek Letland Italië Kroatië Israël Shanghai-China Tsjechische Republiek Spanje Verenigde Staten Australië Polen Frankrijk OESO gem. Estland Vlaanderen Slovenië Nieuw-Zeeland Samenhang tussen het hebben van een bankrekening en financiële geletterdheid voor en na controle voor sociaal-economische status. In de meeste landen scoren leerlingen met een bankrekening significant hoger voor financiële geletterdheid hoger dan leerlingen zonder bankrekening (donkergrijze balken) VOOR controle voor sociaal-economische status NA controle voor sociaal-economische status Gemiddeld in de OESO-landen is het verschil 33 punten, in Vlaanderen 51 punten Na controle voor SES daalt het verschil. In de OESO naar 21, in Vlaanderen naar

44 Stelling 7 Financiële weerbaarheid gaat minder over kennis, maar eerder over attitudes

45 7. Attitudes 1. Spendeergedrag van de leerlingen "Als je niet genoeg geld hebt om iets te kopen dat je echt wil (bijvoorbeeld een kledingstuk of sportuitrusting), wat zou je dan doen? Het kopen met geld dat voor iets anders bestemd was Geld proberen te lenen van een familielid Geld proberen te lenen van een vriend Sparen tot ik voldoende geld heb Het niet kopen

46 Spendeergedrag van leerlingen Het spendeergedrag van leerlingen binnen de verschillende landen wordt in kaart gebracht. Gemiddeld in de OESO-landen zou 63% van de leerlingen eerst sparen vooraleer ze voldoende geld hebben om iets te kopen wat ze graag willen. In Vlaanderen is dit 59%. In Vlaanderen zou 15% geld proberen te lenen van een familielid en nog eens 15% zou het niet kopen. 6% van de Vlaamse leerlingen zou het kopen met geld dat voor iets anders bestemd was en 4% zou het geld proberen te lenen van een vriend. Kroatië Israël Tsjechische Republiek Italië Slovenië Spanje OESO gem Shanghai-China Vlaanderen Polen % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% % Sparen tot ik voldoende geld heb Het niet kopen Geld proberen te lenen van een familielid Het kopen met geld dat voor iets anders bestemd was Geld proberen te lenen van een vriend

47 Slovenië Italië Tsjechische Republiek Scorepunten verschil tussen leerlingen die zouden sparen en zij die het zouden kopen. Vlaanderen Israël OESO gem. Polen Kroatië Spanje Shanghai-China Financiële geletterdheid gelinkt aan het spendeergedrag van de leerlingen De financiële geletterdheid van leerlingen die sparen tot ik voldoende geld heb antwoordden werd vergeleken met die van leerlingen die antwoordden dat ze het zouden kopen met geld dat voor iets anders bestemd was. Gemiddeld in de OESO-landen scoren leerlingen die sparen gemiddeld hoger voor financiële geletterdheid dan leerlingen die zouden kopen met geld dat hier eigenlijk niet voor voorzien was zowel voor als na controle voor de SES van de leerlingen. In Vlaanderen wordt er geen significant verschil gezien. Na controle voor SES Voor controle voor SES

48 2. Sparen In Vlaanderen geven de leerlingen het vaakst aan dat ze elke week sparen, maar dat het bedrag varieert (43%). Daarnaast gaf één op de vier Vlaamse aan enkel geld te sparen wanneer ze iets nog hebben. 13% van de Vlaamse leerlingen sparen enkel als ze geld over hebben en 12% spaart elke week of maand hetzelfde bedrag. 6% spaart niet en 1% heeft geen geld, dus kan niet sparen. Vlaanderen Australië Slovenië Shanghai-China Spanje Tsjechische Republiek Kroatië Verenigde Staten Italië Colombia Nieuw-Zeeland Israël Polen Frankrijk Letland Slowaakse Republiek Estland Russische Federatie % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% % Ik spaar geld elke week of maand, maar het bedrag varieert Ik spaar enkel als ik geld over heb Ik spaar geen geld Ik spaar enkel geld wanneer ik iets wil kopen Ik spaar hetzelfde bedrag elke week of maand Ik heb geen geld, dus spaar ik niet.

49 Colombia Italië Spanje Israël Kroatië Slowaakse Republiek Letland Slovenië Russische Federatie Frankrijk Verenigde Staten Polen Tsjechische Republiek Estland Australië Vlaanderen Nieuw-Zeeland Shanghai-China Financiële geletterdheid gelinkt aan het spaargedrag van de leerlingen In de meeste deelnemende lande scoren de leerlingen die aangeven elke week/ maand een bedrag te sparen, maar het bedrag varieert het hoogst voor financiële geletterdheid, gevolgd door leerlingen die enkel sparen als ze geld hebben. In Vlaanderen zien we een gelijkaardig beeld Ik spaar geld elke week of maand, maar het bedrag varieert Ik spaar enkel geld wanneer ik iets wil kopen Ik spaar hetzelfde bedrag elke week of maand Ik spaar enkel als ik geld over heb Ik heb geen geld, dus spaar ik niet. Ik spaar geen geld

50 3. Doorzettingsvermogen en de openheid om problemen op te lossen Doorzettingsvermogen: Zet je door wanneer je geconfronteerd wordt met een probleem? Openheid om problemen op te lossen Belangrijk om te zien of leerlingen hun kennis kunnen aanwenden om financiële problemen aan te pakken.

51 Gemiddelde score financiële geletterdheid Gemiddelde Dit typeert mij Dit typeert mij niet Gemiddelde score Estland Shanghai-China Vlaanderen Kroatië Letland Russische Federatie Polen Tsjechische Republiek Italië Slowaakse Republiek Spanje Israël OESO gem. Slovenië Australië Colombia Frankrijk Nieuw-Zeeland Verenigde Staten Verschil Punten verschil Verschil in financiële geletterdheid, naargelang het doorzettingsvermogen van de leerlingen In Vlaanderen is dit verschil kleiner ( 21 punten). Leerlingen die zeggen dat doorzettingsvermogen hen typeert scoren binnen de OESO-landen gemiddeld 44 punten hoger voor financiële geletterdheid dan leerlingen die zeggen dat dit hen niet typeert.

52 Gemiddelde score financiële geletterdheid Gemiddelde score Gemiddelde Dit typeert mij Dit typeert mij niet Colombia Tsjechische Republiek Polen Israël Vlaanderen Shanghai-China Kroatië Italië Slowaakse Republiek Letland OESO gem. Spanje Russische Federatie Australië Estland Verenigde Staten Slovenië Frankrijk Nieuw-Zeeland Verschil Punten verschil Verschil in financiële geletterdheid, naargelang de openheid van de leerlingen om problemen op te lossen In Vlaanderen is het verschil 24 punten Leerlingen die zeggen dat openheid om problemen op te lossen hen typeert scoren binnen de OESOlanden gemiddeld 31 punten hoger voor financiële geletterdheid dan leerlingen die zeggen dat dit hen niet typeert.

53 Nog meer PISA? Vlaams: Internationaal: