Figuur 1. Intelligentiescores (numerieke, spatiale, verbale en algemene) per geslacht

Transcriptie

1 Tweede luik "Het verschil in schools presteren tussen jongens en meisjes" (literatuurstudie en emprirsche studie) (Jan Van Damme & Agnes De Munter- K.U.Leuven) 1. Welke sekseverschillen in prestaties? 1. Intelligentie Jongens halen hogere scores op intelligentietests dan meisjes: jongens doen het beter op onderdelen van intelligentietests waarin spatiale percepties en mentale rotaties belangrijk zijn en op onderdelen waarin het abstract redeneren centraal staat. Maar de verschillen tussen jongens en meisjes in intelligentie zijn van een zeer kleine grootte-orde. Figuur 1. Intelligentiescores (numerieke, spatiale, verbale en algemene) per geslacht 2. Prestaties Nederlands en wiskunde Voor Nederlands doen normaalvorderende meisjes gedurende het secundair onderwijs het bijna steeds beter dan normaalvorderende jongens. Aan het begin van het eerste leerjaar van de eerste graad (NED(0)) scoren normaalvorderende jongens en meisjes even goed (gemiddelde score = 0) maar naarmate men doorheen het secundair onderwijs vordert, vorderen meisjes meer voor Nederlands dan jongens: meisjes scores steeds boven het gemiddelde (of boven 0), terwijl jongens onder het gemiddelde scoren. De grootste verschillen tussen jongens en meisjes doen zich voor aan het einde van de eerste graad (NED2).

2 Figuur 2. Gemiddelde gestandaardiseerde IRT-scores per geslacht voor Nederlands Voor wiskunde doen normaalvorderende meisjes het minder goed dan normaalvorderende jongens aan het begin van het secundair onderwijs (WIS(0)). Maar gedurende de eerste graad maken meisjes meer vorderingen waardoor ze het op het einde van de eerste graad (WIS2) zelfs iets beter doen dan jongens. Jongens halen deze achterstand in tijdens de tweede en derde graad van het secundair onderwijs: aan het einde van de tweede (WIS4) en de derde graad (WIS6) scoren normaalvorderende jongens boven het gemiddelde en normaalvorderende meisjes onder het gemiddelde. Aanwijzingen zijn gevonden dat het meer gedifferentieerd onderwijs in de bovenbouw een positieve invloed zou hebben op jongens. Relatief meer normaalvorderende jongens dan meisjes kiezen voor studierichtingen met een zwaarder pakket voor wiskunde waardoor relatief meer jongens zich bekwamen in het vak wiskunde. Figuur 3. Gemiddelde, gestandaardiseerde IRT-scores per geslacht voor wiskunde 3. Schoolloopbanen Meer meisjes dan jongens blijven in het gewoon voltijds secundair onderwijs: jongens stromen meer uit naar deeltijdse vormen van het onderwijs, naar het buitengewoon onderwijs of verlaten (vroegtijdig) de school om zich aan te bieden op de arbeidsmarkt. Tabel 1. Situatie na 6 jaar secundair onderwijs: wie zit waar na 6 jaar? J M Totaal Aantal % Aantal % Aantal % ASO TSO BSO KSO CMO DBSO BUSO Geëmigreerd Ex-school Overleden Onbekend

3 Totaal ASO: Algemeen secundair onderwijs, TSO: Technisch secundair onderwijs, BSO: Beroeps secundair onderwijs, KSO: Kunst secundair onderwijs, CMO: Centrum voor middenstandsopleiding (leercontract), DBSO: Deeltijds Beroeps secundair onderwijs, BUSO: Buitengewoon secundair onderwijs, Ex-school: vroegtijdige schoolverlaters (d.w.z. reeds op de arbeidsmarkt) Meer meisjes dan jongens halen het diploma van het secundair onderwijs: 60% van de meisjes behalen zes jaar na de aanvang van het secundair onderwijs het diploma in vergelijking met 44% van de jongens. Meisjes studeren bovendien meer af in studierichtingen (ASO en KSO in vergelijking met TSO en BSO) die een betere voorbereiding vormen op hogere studies. Van alle jongens die aan het gewoon voltijds secundair onderwijs beginnen, bereikt er 51% het zesde leerjaar zonder vertraging. Van alle meisjes die aan het gewoon voltijds secundair onderwijs beginnen, bereikt er 70% het zesde leerjaar zonder vertraging. Jongens stromen meer uit naar andere vormen van het onderwijs en lopen meer vertraging op gedurende het gewoon voltijds secundair onderwijs dan meisjes. Figuur 4. Percentage normaalvorderenden gedurende het gewoon voltijds secundair onderwijs per geslacht 1. Waarom presteren meisjes beter dan jongens voor Nederlands en wiskunde aan het einde van de eerste graad? 1.Zijn meisjes schoolser dan jongens? Meisjes hebben in het algemeen positievere attitudes ten opzichte van studeren en ten opzichte van de school: meisjes zijn meer gemotiveerd om hun best te doen op school, zijn meer geconcentreerd in de klas, zetten zich op school meer in voor leertaken, spenderen meer tijd aan hun huiswerk, voelen zich beter op school dan jongens, ze voelen zich meer geïntegreerd in de klas,

4 hebben een betere relatie met de leerkrachten en vertonen minder ordeverstorend gedrag dan jongens. Indien we rekening houden met deze verschillen in schoolse eigenschappen tussen jongens en meisjes (en met de cognitieve en sociaal-economische achtergrond) worden de verschillen tussen jongens en meisjes voor het vak Nederlands kleiner, maar meisjes blijven het nog steeds beter doen dan gelijkaardige jongens. Voor wiskunde daarentegen verdwijnen de (significante) verschillen voor het vak wiskunde indien we bovenop de achtergrondkenmerken rekening houden met de mate waarin jongens en meisjes zich op school houden aan de regels en de mate waarin ze zich op school goed voelen. Niet alleen verschillen jongens en meisjes in schoolse eigenschappen maar de samenhang tussen deze schoolse eigenschappen en de prestaties voor Nederlands en wiskunde is anders. Voor Nederlands worden de verschillen tussen jongens en meisjes kleiner naarmate jongens en meisjes: meer gemotiveerd zijn, een betere relatie hebben met de leerkrachten, meer geconcentreerd zijn in de klas, zich meer inzetten voor leertaken, meer het gevoel hebben de leertaken aan te kunnen, meer belangstelling hebben voor leertaken, zich meer geïntegreerd voelen in de klas, zich op school beter voelen en zich op school meer aan de regels houden. Enkele voorbeelden: Figuur 5. Interactie tussen concentratie in de klas en geslacht met betrekking tot de prestaties Nederlands

5 In Figuur 5 wordt het verband getoond voor jongens en meisjes afzonderlijk tussen enerzijds de mate waarin men zich concentreert in de klas en anderzijds de prestaties voor Nederlands. Onmiddellijk valt op dat de verschillen tussen jongens en meisjes in prestaties voor Nederlands aan het einde van de eerste graad afhankelijk zijn van de mate waarin men zich concentreert in de klas. De grootste verschillen tussen jongens en meisjes doen zich voor bij jongens en meisjes (met gelijke achtergrondkenmerken) die zich weinig concentreren in de klas, maar de verschillen tussen jongens en meisjes worden steeds kleiner naarmate jongens en meisjes zich beter kunnen concentreren in de klas. Bij een gemiddelde concentratie in de klas (gemiddelde score voor concentratie = 0) doen meisjes het beter dan jongens. Hierbij is steeds gecontroleerd voor de achtergrondkenmerken van jongens en meisjes. Dit wil zeggen dat jongens en meisjes met een gelijkaardig intelligentieniveau, met gelijkaardige eerdere prestaties Nederlands en wiskunde, die uit een zelfde sociaal economisch milieu komen, die thuis dezelfde taal spreken, met een zelfde leeftijd en die in dezelfde stroom zitten minder van elkaar zullen verschillen in prestaties Nederlands naarmate de leerlingen zich meer concentreren in de klas. In Figuur 6 wordt het verband getoond voor jongens en meisjes afzonderlijk tussen de mate waarin men zich inzet voor leertaken en de prestaties voor Nederlands. Opnieuw stellen we vast dat de verschillen tussen jongens en meisjes kleiner worden naarmate de leerlingen zich meer inzetten voor leertaken. De grootste verschillen in prestaties Nederlands tussen jongens en meisjes met gelijkaardige achtergrondkenmerken doen zich voor bij jongens en meisjes die zich weinig inzetten voor leertaken. De kleinste verschillen in prestaties Nederlands tussen jongens en meisjes met gelijkaardige achtergrondkenmerken doen zich voor bij jongens en meisjes die zich erg inzetten voor leertaken. Gebrek aan concentratie in de klas en gebrek aan inzet heeft dus meer nadelen voor de jongens dan voor de meisjes. Figuur 6. Interactie tussen inzet voor leertaken en de variabele geslacht met betrekking tot Nederlands

6 De verschillen in wiskundeprestaties zijn afhankelijk van de mate waarin de leerlingen negatieve faalangst vertonen, de leerlingen zich concentreren in de klas, de leerlingen zich inzetten voor leertaken en van de verwachtingen van zowel de ouders als de leerkracht basisonderwijs. Enkele voorbeelden: In Figuur 7 wordt het verband getoond, voor jongens en meisjes afzonderlijk, tussen de concentratie in de klas en de prestaties voor wiskunde aan het einde van de eerste graad. Hieruit wordt duidelijk dat een meisje met een gelijkaardige achtergrond (wat betreft intelligentie, SES, taal gesproken thuis, eerdere prestaties Nederlands en wiskunde, de gevolgde stroom en de leeftijd) als een jongen het beter doet wanneer beide zich weinig tot gemiddeld concentreren in de klas. Geen verschillen in wiskunde worden gevonden wanneer beiden zich erg concentreren in de klas. In Figuur 8 wordt het verband getoond voor jongens en meisjes tussen de inzet voor leertaken en de prestaties voor wiskunde aan het einde van de eerste graad. De verschillen in het voordeel van meisjes betreffen enkel leerlingen die zich weinig tot gemiddeld inzetten voor leertaken. Geen verschillen tussen jongens en meisjes in wiskundeprestaties worden gevonden bij leerlingen die zich erg inzetten voor leertaken. Ook voor wiskunde zien we dat een gebrek aan concentratie in de klas en aan inzet nadeliger is voor de jongens dan voor de meisjes. Figuur 7. Interactie tussen concentratie in de klas en geslacht met betrekking tot de prestaties wiskunde

7 Figuur 8. Interactie tussen zich inzetten voor leertaken en geslacht met betrekking tot de prestaties wiskunde 2. Verwachtingen van ouders en leerkrachten Wat betreft de prestaties voor Nederlands bleken de verwachtingen van ouders en van leerkrachten basisonderwijs ten aanzien van de toekomstige schoolloopbaan geen verschillend effect te hebben op de prestaties van jongens en meisjes. Zowel voor jongens als voor meisjes hebben hogere verwachtingen van ouders en leerkrachten een positieve invloed op hun prestaties. Wat betreft de prestaties voor wiskunde hebben de verwachtingen van ouders en leerkrachten basisonderwijs een groter effect op de prestaties van meisjes dan op die van

8 jongens. Meisjes presteren beter dan jongens met een gelijkaardige achtergrond, als ouders en leerkrachten basisonderwijs hoge verwachtingen hebben ten aanzien van de toekomstige schoolloopbaan, maar presteren minder goed dan jongens als ouders en leerkrachten basisonderwijs lage verwachtingen hebben ten aanzien van de toekomstige schoolloopbaan (zie Figuur 9 en Figuur 10). Meisjes blijken dus gevoeliger te zijn voor de verwachtingen van ouders en leerkrachten dan jongens. Ouders blijken nog steeds seksestereotiepe verwachtingen te hebben ten aanzien van de toekomstige schoolloopbanen van jongens en meisjes. Ondanks deze hogere verwachtingen ten aanzien van de schoolloopbanen van zonen, doen dochters het beter op school. Leerkrachten van het zesde leerjaar basisonderwijs daarentegen hebben in tegenstelling tot de ouders hogere verwachtingen ten aanzien van de studieloopbanen van meisjes dan van die van jongens. Figuur 9. Interactie tussen verwachtingen van de ouders en geslacht met betrekking tot de prestaties wiskunde Figuur 10. Interactie tussen verwachtingen van de leerkracht basisonderwijs en geslacht met betrekking tot de prestaties wiskunde

9 3.Het belang van de lesgroep waarin jongens en meisjes terechtkomen Wat betreft de prestaties voor Nederlands bleek dat jongens het voor Nederlands (significant) beter deden in gemengde lesgroepen dan in lesgroepen waarin enkel jongens zaten. Meisjes doen het iets beter in lesgroepen met enkel meisjes dan in gemengde lesgroepen maar dit verschil is niet significant. Hoe meer meisjes er in de lesgroep zitten hoe beter de prestaties voor Nederlands van jongens. Voor meisjes maakt de geslachtssamenstelling van de lesgroep minder uit. Wat betreft de wiskundeprestaties vonden we dezelfde, maar in dit geval geen significante trends terug. Zowel voor jongens als voor meisjes bleken een gunstig leerklimaat in de lesgroep, een hoge gemiddelde motivatie in de lesgroep en een hoog gemiddeld welbevinden in de lesgroep voordelig te zijn voor de prestaties voor Nederlands en wiskunde. In lesgroepen met een hoog gemiddeld welbevinden en in sterke lesgroepen zijn de verschillen in prestaties voor Nederlands tussen jongens en meisjes het kleinst. In Figuur 11 wordt het verband tussen het welbevinden van de lesgroep en de prestaties van jongens en meisjes voor Nederlands getoond. Hoe hoger het welbevinden van de lesgroep, hoe beter de prestaties van jongens en meisjes. Bovendien zijn de verschillen tussen jongens en meisjes met een gelijke achtergrond kleiner in lesgroepen met een hoog gemiddeld welbevinden dan in lesgroepen met een laag gemiddeld welbevinden. Figuur 11. Interactie tussen welbevinden van de lesgroep en geslacht met betrekking tot de prestaties Nederlands

10 Wat betreft de wiskundeprestaties vinden we dat de prestaties van meisjes sterker afhankelijk zijn van het soort lesgroep waarin ze zitten dan die van jongens. In sterke lesgroepen, in lesgroepen met een goed leerklimaat en een hoog gemiddeld welbevinden maken meisjes voor wiskunde meer vooruitgang dan jongens. In zwakke lesgroepen, in lesgroepen met een ongunstig leerklimaat en met een laag gemiddeld welbevinden neigen jongens echter voor wiskunde meer vooruitgang te maken dan meisjes (zie Figuur 12). Figuur 12. Interactie tussen leerklimaat in de lesgroep en geslacht met betrekking tot de prestaties voor wiskunde 4. Het belang van de leerkracht Nederlands en wiskunde binnen een bepaalde school

11 De verschillen die er binnen een bepaalde school tussen leerkrachten Nederlands en tussen leerkrachten wiskunde bestaan hangen volledig samen met het soort leerlingen aan wie de leerkracht les geeft. Indien we controleren voor de instroom in het tweede leerjaar maakt het noch voor de prestaties van jongens, noch voor de prestaties van meisjes uit van welke leerkracht ze les krijgen. Het maakt voor jongens en meisjes met gelijkaardige achtergrondkenmerken niet uit of ze van een mannelijke leerkracht of van een vrouwelijke leerkracht Nederlands of wiskunde krijgen. Wat wel belangrijk bleek - maar dit geldt zowel voor jongens als voor meisjes - is het effect van de verwachtingen van de leerkracht ten aanzien van zijn/haar leerlingengroepen. Leerlingen met een gelijke achtergrond zullen voor Nederlands en wiskunde beter presteren indien de leerkracht hogere verwachtingen ten aanzien van zijn leerlingengroepen heeft. 5.Het belang van de school Meisjes en jongens presteren in sommige scholen beter dan in andere. Zelfs indien we rekening houden met de instroomkenmerken en de vroegere prestaties, halen jongens en meisjes zowel voor het vak Nederlands als voor het vak wiskunde in het tweede leerjaar betere prestaties op scholen die voornamelijk voorbereiden op het ASO dan op scholen die voorbereiden op het TSO en het BSO. Bovendien bleek dat zowel jongens als meisjes voor wiskunde beter presteren op scholen waar het leerlingenpubliek meer uit meisjes dan uit jongens bestaat: meisjesscholen halen gemiddeld hogere scores voor wiskunde dan gemengde scholen en gemengde scholen halen gemiddeld hogere scores dan jongensscholen. Enkel voor wiskunde verschillen de gemiddelde scores van de meisjesscholen significant van die van de jongensscholen. Voor Nederlands vonden we dezelfde trend, maar de verschillen bereikten geen significantie. Blijkbaar maakt het voor de prestaties voor Nederlands meer uit of men in een gemengde, een jongens- of een meisjesklas zit dan in een gemengde, jongensof meisjesschool. Het bleek niet zo te zijn dat jongens het minder goed deden in scholen met een hoog percentage vrouwelijke leerkrachten dan in scholen met een laag percentage vrouwelijke leerkrachten. Noch deden meisjes het beter in scholen met meer vrouwelijke leerkrachten dan in scholen met weinig vrouwelijke leerkrachten. De mate waarin er op school vrouwelijke leerkrachten voorkomen, hangt sterk samen met het gemengde karakter van het leerlingenpubliek: in meisjesscholen is het percentage vrouwelijke leerkrachten op school het hoogst, gevolgd door de gemengde scholen en, in de laatste plaats, de jongensscholen. Opvallend is dat het percentage meisjes op school wel een invloed heeft op de prestaties van jongens en meisjes, terwijl dit niet geldt voor het percentage vrouwelijke leerkrachten op school. De leerlingensamenstelling op school blijkt dus belangrijker dan de leerkrachtensamenstelling.